Czyli od barteru, po karty płatnicze

Transkrypt

1 Czyli od barteru, po karty płatnicze

2 Czym jest pieniądz? Pieniądz, jest to niewielki przedmiot, który w wyniku ogólnej zgody jest uznawany jako środek wymiany gospodarczej, są w nim wyrażone ceny i wartości różnych towarów. Zdecydowanie ułatwia wymianę handlową, którą każdy przeprowadza przynajmniej raz dziennie.

3 Początki wymiany handlowej Handel pojawił się dużo wcześniej niż pieniądze, a więc co tysiące lat temu służyło jako środek płatniczy? Już ludzie pierwotni wymieniali się między sobą wszelakimi przedmiotami. Społeczny rozwój człowieka doprowadził do podziału pracy, który polegał na podziale obowiązków oraz specjalizacji. Wtedy ludzie zajmujący się np. rzemieślnictwem potrzebowali różnorakich towarów, które mogli zdobyć poprzez wymianę wyprodukowanych przez siebie towarów, np. za żywność bądź ubrania. Taka forma polegająca na wymianie towaru na towar zwana jest barterem.

4 Płacidła Płacidło, czyli pieniądz towarowy jest to przedmiot, który pełni funkcje pieniądza, i dodatkowo może zaspokajać inne potrzeby osoby, która się nim posługuje. Na początku wartość płacideł związana była przede wszystkim z wartością użytkową samego przedmiotu (np. siekierki, pręty żelaza, sól, futra, skóry, perkal), ale z czasem (w miarę upowszechniania się płacideł jako środka płatniczego) wartość płacidła zależała w większym stopniu od jego użyteczności jako powszechnie akceptowanego środka wymiany, niż z jego użyteczności jako dobra zdolnego bezpośrednio zaspakajać konkretne potrzeby konsumpcyjne lub produkcyjne. W efekcie tego procesu użyteczność, stanowiąca pierwotnie o wartości płacidła mogła w rzeczywistości stanowić niewielki ułamek jego użyteczności jako środka wymiany (np. małe kawałki płótna, bryłki kruszców, muszle).

5 Zboże jako pierwsze pieniądze? 3000 lat p.n.e w Babilonii położonej między Tygrysem a Eufratem powstał pierwszy i bardzo ciekawy system walutowy, który opierał się na płaceniu zbożem. Miliony zachowanych do dziś tabliczek klinowych przekazują nam informacje dotyczące codziennego życia i pracy ludzi tam żyjących. Na przykład dzięki nim dowiedzieliśmy się, że każdy zawód miał z góry określoną, wypłacaną w jęczmieniu pensję, z którego produkowano piwo i chleb, czyli podstawowe produkty żywieniowe. Pracowici rolnicy zmuszeni byli do oddawania danin w postaci zboża dla monarchii i świątyń. Nadwyżki gromadzono w wielkich magazynach i były one przedmiotem zazdrości koczowniczych ludów. Oprócz łatwej dostępności, podstawową zaletą ziarna była jego łatwość w jego dosypywaniu lub odsypywaniu w celu wymierzenia jego dokładnej wartości.

6 Zwierzęta jako środek płatniczy Bardzo popularnym środkiem płatniczym były również zwierzęta. Ze zwierzętami jako płacidłem był jednak problem. Bydło mogło paść, poważnie zachorować. Było też trudne do upilnowania i śmierdziało. Znane powiedzenie cesarza rzymskiego Wespazja brzmi pecunia non olet, czyli w tłumaczeniu brzmi ono pieniądz nie śmierdzi. Nie każdy jednak wie, że wyraz pecunia, czyli pieniądze wywodzi się od słowa pecus oznaczającego bydło rogate stanowiące umowny miernik wartości w czasach przedmonetarnych.

7 Płatność metalowymi przedmiotami W każdym kraju panowały inne obyczaje, zamieszkiwał go inny lud, który miał swoje płacidło. Przedmiotem wymiany mogły być metalowe przedmioty, naczynia czy narzędzia: kociołki, sierpy. Metalowe pręty, zwane obelos, dały początek greckiej nazwie obola, zaś pęk sześciu obelosów tyle mieściło się w garści określano jako drachmy garść.

8 Elektrony, czyli pierwsze monety W świątyni Artemidy w Efezie odnaleziono bryłkę elektronu, naturalnego stopu złota i srebra, opatrzoną w pieczęć złotnika i była ona pierwowzorem monety. Był to wynalazek starożytnych Lidyjczyków został upowszechniony przez znakomitych kupców Fenicjan, i to oni przez długi czas niesłusznie uważani byli za wynalazców metalowych pieniędzy.

9 Pieniądz - niewielki, lekki, okrągły metalowy przedmiot, który przyczynił się do rewolucji handlu. Zamiast różnorakich płacideł czy kawałków kruszcu, które przy każdej transakcji należało ważyć i odmierzać, stworzono przedmiot, na którym umieszczano specjalne znaki emitenta. Nie trzeba było go ważyć, odsypywać, dosypywać, jedynie policzyć, co znacznie ułatwiało handel, a dzięki niewielkim rozmiarom był bardzo wygodny w transporcie.

10 Moneta Słowo moneta wywodzi się ze starożytnego Rzymu. Tak bowiem nazywano boginię Junonę i mennicę, która mieściła się w jej świątyni na Kapitolu. Już od IV wieku p.n.e. Rzym wytwarzał monety. Z czasem, wraz z rosnącą rolą Cesarstwa Rzymskiego i jego podbojami, ich monety stały się pierwszą ogólnoeuropejską walutą. Na monetach umieszczano wizerunki cesarzy, dzięki czemu nawet w najdalszych rejonach imperium ludzie wiedzieli, komu należy się posłuszeństwo. W starożytnych świątyniach nie tylko wytwarzano monety, ale także kwitł tam handel. Jednak aby można było brać w nim udział, kupiec musiał wymienić monety na specjalne pieniądze świątynne, dzięki czemu kapłani pomnażali bogactwa swoich świątyń. Monety upowszechniały się powoli. Persowie wprowadzili je sto lat po Lidii, Rzym i Kartagina w III wieku p.n.e. Od tego czasu monety stały się nieodłączną częścią cywilizacji europejskiej.

11 Pierwsze pieniądze papierowe Słowo banknot pochodzi od włoskiego słowa banka lub łacińskiego bankus, oznaczającego stół, ławę do wymiany pieniędzy. Najczęstszą przyczyną powstawania pieniądza papierowego było gromadzenie oszczędności przed władców. Działo się to ze względu na wygodę i bezpieczeństwo kupców. Pierwsze pieniądze papierowe, czyli banknoty, wynaleziono w Chinach w X wieku. Można je było wymienić na kruszec, a ich ważność była ograniczona do 3 lat. W 1377 roku przeprowadzona została reforma walutowa i wprowadzono cenny banknot Wielkich Mingów, który miał tylko jeden nominał i przez następne dwa stulecia zapewnił Chinom stabilność walutową, jednak po tym czasie banknot stracił swoją wartość i został zastąpiony srebrem.

12 Marco Polo zafascynowany banknotem Marco Polo, znany podróżnik z przełomu XII i XIV, odwiedzając Chiny był tak zafascynowany papierowym pieniądzem, że poświęcił nim cały rozdział, opisując w nim wszystko, co wiązało się z ich wytwarzaniem i obiegiem. Między innymi opisał sposób w jaki je emitowano: "I wszystkie te papierowe pieniądze robione są z taką powagą i namaszczeniem, jakby to było złoto lub srebro czyste, gdyż na każdym z nich kilku urzędników do tego wyznaczonych podpisuje swe nazwisko i wytłacza swą pieczęć, i gdy to przez wszystkich wykonane zostanie, najwyższy mincarz, ustanowiony przez cesarza, zanurza swą pieczęć w cynobrze i pieczętuje nią pieniądz, tak że kształt pieczęci odbija się na nim cynobrow czerwienią; taka moneta ma pełną wartość. Każde zaś fałszerstwo karane jest śmiercią"

13 Szwecja i jej waluta w XVII w. Miedziane platmynty Po licznych wojnach prowadzonych w XVII wieku państwo szwedzkie było bardzo zadłużone, dlatego wymyślono żeby do obowiązującego dotychczas systemu pieniądza kruszcowego opartego na złocie i srebrze włączyć trzeci kruszec - miedź. Pomysł wydawał się znakomity, bowiem miedzi w Szwecji nie brakowało i można było w ten sposób znacznie poszerzyć obieg pieniężny. System waluty kruszcowej polegał jednak na tym, że wartość metalu, z którego wykonana była moneta musiała odpowiadać jej nominałowi. A ponieważ miedź była tania, powstałe w ten sposób "monety", zwane platmyntami, miały monstrualne rozmiary i ważyły ok. 20 kg.

14 Szwecja europejska kolebka papierowych pieniędzy Z powodu niepraktyczności platmyny w 1668 roku powstał Szwedzki Bank Państwowy, w którym Szwedzi mogli deponować swoje platmynty. W zamian bank wydawał im pokwitowania, które w każdej chwili mogli wymienić na miedź. Kwity były na okaziciela, zatem można je było przekazywać sobie jak prawdziwe pieniądze. Było to znacznie wygodniejsze, niż noszenie przy sobie ogromnych blach miedzianych. W 1694 roku powstał Bank Anglii, który na tej samej zasadzie emitował banknoty wymienialne na złoto. Ślady po takich początkach banknotów do dziś możemy zauważyć np. na funtach brytyjskich. Jest tam napisane, że Bank Anglii wypłaci posiadaczowi banknotu na żądanie odpowiednią sumę funtów tak, jakby to, co mamy w ręku nie było "prawdziwym" funtem. Najstarszy europejski banknot pochodzi z 1666 roku, ze Szwecji.

15 Kiedy przyjmowanie banknotów stało się obowiązkowe? W XIX wieku już powszechnie stosowano banknoty wymienialne na kruszec. Często jednak, np. w Stanach Zjednoczonych, prawo emitowania banknotów miały wszystkie banki komercyjne, nawet bardzo małe. Traktowały one emisję pieniądza papierowego jako formę udzielania kredytu. Przyjmowanie takich banknotów nie było obowiązkowe. Dopiero podczas wojny secesyjnej wprowadzono obowiązek przyjmowania rządowych banknotów, tzw. greenbacków (od zielonego koloru, odtąd charakterystycznego dla dolarów).

16 Zbyt wysokie nominały Dla wczesnych dziejów pieniądza papierowego charakterystyczna było to, że emitowano banknoty wysokich nominałów. Zakładano, że z banknotami będą mieli do czynienia raczej ludzie zamożni, tzn. umiejący czytać. Dla biedniejszych rezerwowano raczej bilon. Stąd bardzo wysokie nominały, np. rosyjski banknot 500 rublowy, którego suma równała się kilkumiesięcznym zarobkom oficera czy urzędnika. Dopiero w XX wieku zauważono, że ze względów psychologicznych nie jest dobrze, kiedy najwyższe nominały banknotu opiewają na sumy niedostępne dla większości obywateli. Dlatego dziś przestrzega się zasady, że najwyższy nominał nie powinien przekraczać poziomu średniej płacy.

17 Koniec waluty wymienialnej Kres walucie wymienialnej na kruszec przyniósł wielki kryzys lat trzydziestych XX wieku. Zmieniły się wówczas zasady emisji banknotów, a termin "pieniądz wymienialny" zaczął oznaczać swobodną wymienialność na inne waluty, a nie na kruszec.

18 Ostatecznie związek banknotów z kruszcem został zerwany na początku lat siedemdziesiątych XX wieku, gdy Stany Zjednoczone zaniechały wymiany dolarów na złoto.

19 Karty płatnicze Karty płatnicze pojawiły się w drugiej połowie XX wieku i stopniowo zastępują one zwykłe pieniądze. Ciekawostką jest to, że karta nie została wymyślona przez bankowców tylko przez klientów i właścicieli sklepów. Pomysł karty zrodził się z potrzeby znalezienia sposobu sprzedaży towaru na kredyt. Szukano narzędzia, które jednocześnie będzie potwierdzeniem, że dana osoba może odebrać zamówiony towar, a zarazem ułatwi prowadzenie rejestrów Klientów kupujących na kredyt. Pierwszą kartę w 1914 roku, wydała amerykańska firma Western Union.

20 Przygotowały: Julia Pajewska, Oliwia Błoniarczyk, Natalia Krawczyk