Opinia o Planie Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego - Dokumentacji do projektu Planu Ochrony - Operat Ochrony zasobów geologicznych.

Transkrypt

1 dr Wojciech Rączkowski Opinia o Planie Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego - Dokumentacji do projektu Planu Ochrony - Operat Ochrony zasobów geologicznych. Przedstawiony do zaopiniowania Operat Ochrony zasobów geologicznych został wykonany na podstawie Operatu Ochrony Przyrody NieoŜywionej i Gleb opracowanego pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby w roku 1997 (rozdział PodłoŜe geologiczne opracowanego przez M. Michalika i A. Uchmana) oraz Mapy geologicznej Tatr polskich w skali 1 : zestawionej w latach pod redakcją S. Sokołowskiego i K. Guzika. Operat został przygotowany przez KRAMEKO spółkę z o.o. w Krakowie, według stanu na dzień 1 stycznia 2013 r. Wykonał go zespół: mgr inŝ. Marcin Czerny nadzór merytoryczny, opracowanie merytoryczne i mgr inŝ. Joanna Lomber opracowanie merytoryczne. Opracowanie techniczne Operatu wykonali: mgr inŝ. Marcin Czerny, mgr inŝ. Joanna Lomber i mgr Sabina Stanisławska. Operat zawiera 63 numerowane strony i 7 załączników graficznych w tekście. Są to mapy wykonane w oprogramowaniu GIS w skalach 1 : i 1 : : 1. Mapa najcenniejszych obiektów geologicznych w skali 1 : , 2. Mapa zagroŝeń dla obiektów geologicznych w skali 1 : , 3. Mapa oceny obiektów geologicznych w skali 1 : , 4. Mapa oceny zagroŝeń dla obiektów geologicznych w skali 1 : , 5. Mapa monitoringu obiektów geologicznych w skali 1 : , 6. Mapa zadań ochronnych w skali 1 : , 7. Mapa geologiczna jednostki tektoniczne w skali 1 : , 8. Mapa geologiczna w skali 1 : wraz z Legendą załączone do opracowania w postaci plansz formatu A0. Jak podają autorzy Operatu, mapy w skali 1 : zostały wykonane na podstawie opracowań archiwalnych i drukowanych z poprzedniego Operatu (S. Skiba i A. Kotarba red 1997) oraz Mapy przeglądowej Geologia tektonika opracowanej przez A. Michalika z Atlasu Tatrzańskiego Parku Narodowego (1985). Mapy zostały wykonane na podkładzie modelu rzeźby TPN. Główny załącznik dotyczący prac inwentaryzacyjnych Tatrzański Park Narodowy - Mapa geologiczna w skali 1 : , został opracowany na podstawie materiałów drukowanych Map geologicznych Tatr Polskich w skali 1 : z lat (w wyniku digitalizacji poszczególnych arkuszy, bez uproszczenia wydzieleń oraz zastosowania nowej nomenklatury przyjętej w późniejszych opracowaniach). Brak cytowania autorstwa poszczególnych arkuszy Mapy (14 arkuszy, od A-1 -arkusz Furkaska do C-5 - arkusz Mięguszowieckie), brak ten naleŝy uzupełnić.

2 Pod względem formalnym opracowany Operat zawiera wszystkie elementy wymagane Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu Ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowgo, dokonywania zmian w tym planie oraz Ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. 2005, nr 94, poz. 794) części opisowe i dołączone do nich załączniki graficzne. Całość operatu jest uporządkowana w sposób logiczny i napisana zgodnie z przyjętym spisem treści obejmującym część wstępną (na stronach 7-10), część główną - Charakterystykę uwarunkowań geologicznych (na stronach 11-50) oraz część podsumowującą dotyczącą ochrony obiektów geologicznych (na stronach 51-63). Integralną część operatu stanowią zestawienia tabelaryczne w ilości 18 tabel. Spis treści zawiera teŝ spis w/w załączników graficznych - map, lecz ich połoŝenie w tekście jest nieco róŝne od podanych spisie stron na których miały być załączone. Spis treści kończy spis 9 warstw (cyfrowych) geometrycznych wymaganych dla Operatu ochrony Parku Narodowego. Zostały one dostarczone do opiniowania w formie plików *.shp na dodatkowym nośniku komputerowym. Zostały one opracowane w 2 układach geodezyjnych ogólnie obowiązujących w Polsce - w układzie PUWG 1992 i układzie UTM. Rozdział wstępny operatu (A.WSTEP) obejmuje omówienie ogólnych warunków i uwarunkowań jego opracowania oraz 4 podrozdziały dotyczące podstawy prawnej jego opracowania, omówienia historii poznania uwarunkowań geologicznych TPN, najcenniejszych obiektów geologicznych i krótkiego podsumowania zasobów geologicznych TPN. JuŜ w tej części opiniowanego referatu u opiniującego pojawiły się przypuszczenia, Ŝe wykonawcy Operatu nie bardzo rozumieją budowę geologiczną Tatr i ich przedpola, poniewaŝ nie rozróŝniają skał podłoŝa od skał pokrywy czwartorzędowej. Zestawienie najcenniejszych obiektów geologicznych obejmuje natomiast 33 wyróŝnione (za poprzednim Operatem - M. Michalik i A. Uchman red 1997) obiekty topograficzne obejmujące całe doliny, wierzchołki, części grani - np. Dolina Białego, Opalony Wierch - Miedziane - Szpiglasowy Wierch) grupującymi niekiedy wiele obiektów geologicznych (rozumianych jako odsłonięcia profilów geologicznych, formy skalne, kamieniołomy). Opiniujący doszukał się prawidłowego zestawienia w treści Operatu dopiero w tabeli nr 9 (Zestawienie zbiorcze najcenniejszych obiektów geologicznych). Moim zdaniem naleŝy zamienić tabelę nr 1 na tabelę nr 9. Natomiast w tabeli nr 9 naleŝy dodać kolumnę autorstwa opisu danego obiektu geologicznego. W podsumowaniu tego rozdziału autorzy napisali, Ŝe zasoby geologiczne TPN stanowią całość zróŝnicowanej, unikalnej w skali kraju budowy geologicznej oraz zachodzące nadal w Tatrach procesy geologiczne - jest to przykład często występującego w treści Operatu błędu stylistycznego - zbyt duŝy skrót myślowy lub teŝ niedokładne zacytowanie poprzedniego autora tekstu. Na podstawie "właściwości petrograficznych i lito stratygraficznych na terenie TPN zostało wyróŝnione wydzieleń geologicznych zgrupowanych w 518 jednostkach (chyba błąd poniewaŝ w tabeli nr 7 znajduje się opis dla 118),

3 jednakowych pod względem tektoniki, okresu geologicznego oraz litologii. Opiniujący ma w tym miejscu pytanie do Autorów Operatu - czym są te jednostki, czego dotyczą i jaka jest ich pozycja stratygraficzna gdyŝ na opracowywanych współcześnie mapach geologicznych w Tatrach jest wydzielanych maksymalnie około 70 wydzieleń litostratygraficznych gdzie są zamieszczane wydzielenia wszystkich odmian skał występujących w Tatrach. Rozdział B - Charakterystyka uwarunkowań geologicznych - został podzielony na 2 główne podrozdziały i szereg mniejszych jednostek. Podrozdział 1 - Dotychczasowe rozpoznanie - obejmuje zestawienie analizę dostępnych materiałów i ocenę ich przydatności oraz zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. W analizie dostępnych materiałów i ocenie ich przydatności znajduje się tabela nr 2 obejmująca 48 pozycji znalezionych przez Autorów Operatu, z krótką charakterystyką i oceną przydatności do sporządzania opracowania. Jest to zestawienie niepełne, gdyŝ obejmuje jedynie wybiórczo spisane prace zawierające duŝo błędnych cytowań opublikowanych prac, dla przykładu kilka najbardziej raŝących: - poz. nr 31 - W. Morawski nie jest autorem Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1 : , arkusze Tatry Zachodnie i Tatry Wysokie. Arkusze te nie zostały jeszcze opublikowane, natomiast istnieją w wydaniu tymczasowym, bez utworów czwartorzędowych - opracowane w latach prze S. Sokołowskiego. - poz. nr 32 - J. Nemčok (red.) i inni - obejmuje jedynie "Vysvetlivky..." do mapy geologicznej Tatr, a wcześniej została opublikowana sama mapa - której nie zacytowano. Mapa ta została wydrukowana ponownie jako poz. nr 4 - V. Bezak (red.) - błędnie cytowane wydawnictwo Mapy. - dostępne materiały zostały zestawione w tabeli obejmującej prace z duŝym rozrzutem wiekowych w porządku alfabetycznym. Istnieje w niej szereg błędów dotyczących tak nazwisk, brak imion badaczy, a w kolumnie analiza i ocena przydatności do sporządzenia operatu - charakterystyka jest bardzo ogólna i niewyczerpująca lub błędna (np. A. Kotarba 1996 osady jeziorne trzonu krystalicznego; prace M. Limanowskiego 1901, Z. Kotańskiego 1963 są stare i wielokrotnie cytowane w późniejszej literaturze). - większość z zestawionych 48 pozycji literatury nie jest cytowana w tekście albo teŝ cytowana z innym rokiem opublikowania (np. J. Lefeld w zestawieniu; 1985, a w cytacji 1996). NaleŜy przeglądnąć cały tekst i poczynić korelacje, - brakuje w zestawieniu natomiast publikacji z Konferencji i Zjazdów które odbyły się latach 2000., a wnoszących wiele bardzo waŝnych szczegółów do badań budowy geologicznej obszaru TPN, np. wykonanych pod redakcją cytowanych poniŝej autorów: E. Gaździcka, M. Derkacz, K. Piotrowska, A. Borecka 2008, Tatrzańskie mapy geologiczne. Materiały konferencyjne, Zakopane maja Wyd. PIG.

4 W. Rączkowski, M. Derkacz, J. Przasnyska 2009, Plejstocen Tatr i Podhala zlodowacenia tatrzańskie. XV Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Zakopane 1 5 września 2008, Wyd. PIG. A. Uchman i J. Chowaniec , Budowa geologiczna Tatr i Podhala ze szczególnym uwzględniem zjawisk geotermalnych na Podhalu. LXXIX Zjazd Naukowy PTG, Bukowina Tatrzańska września PIG - PIB Warszawa. A. Kotarba 2010, Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem. Tom I, Nauki o ziemi. TPN - PTPNoZ Oddział Krakowski, Materiały IV Konferencji PRZYRODA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO A CZŁOWIEK Zakopane, października Nie jest prawdą stwierdzenie na str. 15 Ŝe "opracowanie Operatu nie wymagało przeprowadzenia Ŝadnych nowych prac inwentaryzacyjnych" i dalej, Ŝe prace związane z wykonaniem Operatu do planu ochrony TPN polegały w głównej mierze na dostosowaniu cytowanych 48 opracowań do obowiązującej obecnie formuły prawnej. Wykazane duŝe braki w cytowaniu podstawowych prac najnowszej literatury dotyczącej budowy geologicznej Tatr dyskwalifikuje całość recenzowanego materiału jako przydatnego do opracowania Operatu ochrony TPN. W następnym podrozdziale pt. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena uwarunkowań geologicznych znajdujemy charakterystykę wydzieleń geologicznych napisaną zgodnie z trescią Operatu według M. Michalika i A. Uchmana. Poszczególne wydzielenia zostały opisane w podstawowych jednostkach geologicznych Tatr, a więc w obrębie trzonu krystalicznego, serii wierchowych i reglowych. Wydzielenia geologiczne w poszczególnych seriach są dodatkowo zestawione w tabelach nr 3, 4 i 5, w kaŝdej z wyróŝnianych jednostek. Nie moŝna teŝ znaleźć na mapie opisywanych tutaj wydzieleń w jego obrębie (np. warstw zakopiańskich). Wydzielone jednostki tektoniczne są scharakteryzowane w tabeli nr 6, która w całości musi zostać przepracowana i ułoŝona chronologicznie gdyŝ np. paleogen podhalański nie występuje pomiędzy utworami trzonu krystalicznego Tatr i płaszczowinami reglowymi. NaleŜało by skorelować Mapę geologiczną jednostek tektonicznych Tatr z tymi jednostkami. Wielki błędem merytorycznym jest zaliczanie utworów czwartorzędowych (m.in. pokryw morenowych) do wydzielonych jednostek np. krystalinikum Czerwonych Wierchów, czy teŝ pokrywy osadowej trzonu krystalicznego. To samo dotyczy tabeli nr 7 Charakterystyka wydzieleń geologicznych, gdzie wydzielenia te zostały usystematyzowane wiekowo. W kolumnie 4 tej tabeli znajdujemy charakterystykę utworów skalnych w poszczególnych grupach wiekowych treść tej kolumny naleŝy całkowicie przerobić poniewaŝ nie jest zgodna z ogólnie przyjmowanym schematem wydzieleń litostratygraficznych w Tatrach. Kończąca ten podrozdział Tabela nr 8 charakterystyka litologii wydzieleń opisuje 118 wydzieleń litologicznych, pogrupowanych nie wiadomo w jakim celu. Poszczególne wydzielenia litologiczne są scharteryzowane ze względu na miejsce wystąpienia, zajmowaną powierzchnię na terenie TPN. W takim zestawieniu powinny być one ułoŝone wiekowo począwszy od czwartorzędu po prekambr.

5 Same nazwy wydzieleń budzą wątpliwości, gdyŝ zostały wydzielone np. Miejscami granodioryty gnejsow lub teŝ W spągu wapienie jasnoszare płytowe z belemnitami w spągu czego? W tabeli moŝna znaleźć np. trzy wydzielenia wapieni ciemnoszarych wydzielenia nr 68, 69 i 70.i daj wydzielenie 78 wapienie jasno- i ciemnoszare jakie skały obejmują te wydzielenia. W tabeli wyróŝniono teŝ wydzielenia litologiczne w obrębie utworów czwartorzędowych. Jest 8 takich wydzieleń, ale nic nie mówiących o ich litologii np. 51 osady rzeczne i osady rzeczne tarasów wysokich, 52 osady rzeczno-lodowcowe, 55 pokrywy morenowe, lecz jedynie o genezie wydzielonych utworów. Tabelę naleŝy całkowicie przepracować, m.in. zgrupować poszczególne wydzielenia litologiczne np. pod względem wiekowym; ułoŝyć wydzielenia od najmłodszych do najstarszych, jak to jest ogólnie przyjmowane dla tego typu opracowań. W następnym podrozdziale Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w budowie geologicznej zostały scharakteryzowane procesy i zmiany zachodzące w geologii Tatr, do których za wcześniejszym opracowaniem (M. Michalik i A. Uchman 1997) zaliczono: procesy metamorficzne, przeobraŝenia granitoidów oraz zjawiska tektoniczne i deformacje granitoidów. W rozdziale tym naleŝało by opisać teŝ zmiany zachodzące na obszarze Tatr, a związane ze współczesnymi procesami erozji i denudacji zachodzącymi w związku z występowaniem np. ekstremalnie wysokich opadów atmosferycznych, a takŝe ze zmianami wywoływanymi przez trzęsienia ziemi. W związku z zachodzącymi w ostatnich latach zmianami klimatycznymi procesy te występują nieregularnie ale często. Przyczyniają się do powstawania osadów związanych z procesami erozji (np. tworzenie nowych odsłonięć patrz np. Kotarba 1998) lub akumulacji (sypanie stoŝków napływowych u wylotu dolinek reglowych patrz np. M. Bajger-Kowalska i T. Ziętara 2008). Trzęsienia ziemi występujące na obszarze Tatr i otaczających je Kotlin miały magnitudę dochodzącą do 6 o (M. Hojny-Kołoś 2008). W podrozdziale charakterystyka zagroŝeń dla uwarunkowań geologicznych, autorzy wspominają jedynie o zagroŝeniach wynikających z przekształceń antropogenicznych związanych z górniczą eksploatacją kruszców, budową dróg i szlaków oraz z ruchem turystycznym, rekreacyjnym oraz ze sportowym wykorzystywaniem terenów TPN. W rozdziale tym występują teŝ pewne niezręczności opisowe dotyczące np. eksploatacji kruszców z utworów eocenu numulitowego występującego przy północnym brzegu Tatr. Kruszce takie były eksploatowane wewnątrz masywu tatrzańskiego (patrz np. Jost ). Kończąca ten rozdział tabela nr 10 zbiorcze zestawienie zagroŝeń dla obiektów geologicznych zawiera wiele nieścisłości w poz. 1, w kolumnie zagroŝony obiekt lub grupa obiektów znajduje się wydzielenie granie i ściany skalne - które opisuje formy geomorfologiczne a nie obiekty geologiczne. Kolejnym duŝym skrótem myślowym jest w poz. 3 i 4 podłoŝe geologiczne zbyt ogólne, czy nie lepiej by było uŝyć wyraŝenia skały podłoŝa geologicznego gdyŝ one są obiektem geologicznym.

6 Załączona ilustracja do tego podrozdziału Mapa nr 2. Mapa zagroŝeń dla obiektów geologicznych, jest zdaniem opiniującego niepełna i w nie wystarczającym stopni obrazuje zagroŝenia dla budowy geologicznej. Największe zastrzeŝenia budzi zagroŝenie opisane jako Ruch turystyczny (głównie poza obszarami udostępnionymi) zaznaczone kolorem czerwonym odcinki szlaków pieszych przewaŝnie w wierchowej części Tatr. Czy w reglowej części Tatr takowe nie występuje. Rodzi się pytanie czy erozja turystyczna na obszarze występowania bardziej miąŝszych i bardzie zróŝnicowanych pokryw związanych z osadami czwartorzędowymi nie jest bardziej intensywna niŝ w części wierchowej Tatr. Końcowa część Operatu Rozdział C Ochrona obiektów geologicznych zawiera podrozdziały dotyczące oc hrony obiektów geologicznych w podziale na zasady dotychczasowej ochrony oraz projekt ochrony omawiający przedmioty, cele, strefy i sposoby ochrony; rozdział dotyczący monitoringu oraz rozdział dotyczący zadań ochronnych. Opiniujący nie zgłasza większych zastrzeŝeń do nich proponowałby uzupełnienie dotyczące turystyki pieszej gdyŝ brak jest takowego przedmiotu Ochrony w zestawieniu dotyczącym sposobów Ochrony tabela nr 15. PrzecieŜ jednym ze sposobów Ochrony prowadzonym juŝ od dawna na terenie TPN jest edukacja turysty indywidualnego i wycieczek zbiorowych, np. w formie wydawniczej materiałów informacyjnych przez Park, stawianie tablic informacyjnych, itp. Zadanie to znalazło się natomiast w zestawieniu przedmiotów, celów, priorytetów, stref i sposobów Ochrony, w kolumnie sposoby Ochrony - pod nazwą edukacja społeczeństwa. Ten rozdział Operatu zilustrowany jest dwoma mapami prezentującymi proponowane miejsca monitoringu obiektów geologicznych oraz miejsca zadań ochronnych obie w skali 1 : Podsumowanie opinii. Rozdział Operatu Zgodność zawartości z Rozporządzeniem MŚ Zgodność zawartości z wytycznymi zawartymi w SIWZ Wartość merytoryczna Propozycja opiniującego A.WSTĘP Tak Tak Nie Uzupełnienie zestawienia materiałów wyjściowych uzupełnienie inwentarza obiektów geologicznych szczególnie o obiekty wieku czwartorzędowego B.CHARAKTERYSTYKA Tak Tak Nie Gruntowne przerobienie i uzupełnienie treści tabel (6, 7, 8)i załączników graficznych C.OCHRONA Tak Tak Tak/(Nie) Bez wielkich zastrzeŝeń D.ZAŁĄCZNIKI Tak Tak Nie Gruntowne przerobienie zał. 7 i 8 E. ZAŁĄCZNIKI Tak Tak Nie Wynikające z wcześniejszych przeróbek wersji analogowej Operatu CYFROWE CAŁOŚC OPERATU Tak Tak Nie Gruntowne przerobienie treści części A i B oraz wytypowanych powyŝej załączników graficznych

7 Przedstawiony od zaopiniowania Operat ochrony zasobów geologicznych został opracowany zgodnie z wymogami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. (Dz. U. Nr 94, poz. 794), rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz. 401 ze zm.) oraz wymogami formalnymi zawartymi w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Tatrzańskiego Parku Narodowego na wykonanie projektu planu ochrony. Oznacza to, Ŝe formalnie zawiera wymagane elementy czyli część wstępną zawierającą charakterystykę budowy geologicznej, w tym dotychczasowe rozpoznanie, inwentaryzację form wraz z ich opisem i waloryzacją, oraz opis zasad współczesnej Ochrony, projektu Ochrony i zasad jej monitoringu w przyszłości. Zakres opracowania obejmuje budowę geologiczną podłoŝa skalnego bez szczegółowej charakterystyki osadów czwartorzędowych pokrywających skały starsze. W operacie bardzo nierównomiernie zostały potraktowane te dwa elementy budowy geologicznej Tatr. Opiniujący sugeruje tutaj uzupełnienie powyŝszych braków. MoŜna przypuszczać, Ŝe stało się tak ze względu na wymogi narzucone przez regulacje prawne Natura 2000, na co nacisk połoŝono w SIWZ (TPN), ale teŝ brak ujednoliconego obrazu geologicznego terenu TPN wynikającego z braku nowszego opracowania kartograficznego, niŝ ten który był opracowany w latach , i jako taki był jedynym moŝliwym do uŝycia przy wykonaniu niniejszego opracowania. Z tego teŝ wynika bardzo duŝo błędów merytorycznych, z których większość opisano wyŝej. Integralną częścią tej opinii jest teŝ tekst drukowany Operatu Ochrony Zasobów Geologicznych, w którym zaznaczono uwagi opiniującego. Główne zastrzeŝenia dotyczą inwentaryzacji obiektów geologicznych, ich charakterystyki i opisu w tekście, zestawionych i przedstawionych na Mapie geologicznej opracowanej w skali 1 : Ze względu na jej treść i niezgodną z zasadami konstrukcji map geologicznych treścią, mapa ta jest nieczytelna, przez co nie nadaje się do dalszych prac. Dlatego teŝ istnieje potrzeba ponownego opracowania Mapy opartej o uzgodnioną z tatrzańskim geologiem legendą. W części dotyczącej ochrony obiektów geologicznych, operat jest sporządzony w miarę poprawnie. Najlepszym sposobem ochrony wartości geologicznych TPN jest brak ingerencji człowieka przy czy Autorzy zastrzegli, Ŝe sposób ten nie moŝe być zastosowany wszędzie, gdyŝ obszar Parku powinien być udostępniony społeczeństwu. Jasno przedstawiony jest przedmiot ochrony, cel ochrony obejmujący zachowanie charakterystycznych struktur geologicznych i ich zróŝnicowania petrograficznego przechowującego równieŝ informację paleontologiczną. Dobrze teŝ został wytyczony sposób Ochrony w poszczególnych strefach ochrony TPN. Natomiast czas monitoringu środowiska geologicznego określony na raz na 5 lat moŝe się okazać zbyt rzadkim przy tak duŝej antropopresji wynikającej z ruchu turystycznego i taternickiego na terenie TPN, dobrze się więc stało,

8 Ŝe Autorzy Operatu wysuwają moŝliwość modyfikacji metod monitoringu. Opiniujący teŝ sugerował by rozszerzenie terenu monitoringu na obszar Tatr Reglowych. Ze względu na bardzo duŝe błędy i uchybienia merytoryczne, pomimo poprawności pod względem formalnym, Operat Ochrony Zasobów Geologicznych w obecnej postaci nie powinien być przedstawiony do zaakceptowania. Będzie to moŝliwe po wykonaniu wielu gruntownych poprawek. Kraków, 31 stycznia 2015 roku