dyskryminacji w w zatrudnieniu

Transkrypt

1 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku Uprawnienia Zakaz rodzicielskie dyskryminacji w w zatrudnieniu 2016 roku przydatna strategia, orzecznictwo sądów pracy 1

2 Zasiłki Ubezpieczenia społeczne dla specjalistów WYJĄTKOWE EBOOKI ZA DARMO DLA CIEBIE Zajmujesz się ubezpieczeniami społecznymi? Pobierz darmowe ebooki. Jeśli: zajmujesz się ubezpieczeniami społecznymi, c hcesz wiedzieć o zmianach w przepisach i skutkach tych zmian w praktyce KLIKNIJ i pobierz bezpłatne e-poradniki! kwiecień Zadaj pytanie: us@wip.pl

3 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku Jakie urlopy z tytułu rodzicielstwa zostaną zlikwidowane od 2 stycznia 2016 r. 4 Jakie urlopy pojawią się na miejsce zlikwidowanych urlopów 4 Na czym polega nowy podział uprawnień rodzicielskim między rodzicami dziecka 5 Kto oprócz ojca dziecka i na jakich zasadach będzie mógł skorzystać z części urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego przez matkę 8 Jakie uprawnienia rodzicielskie będą przysługiwały od 2 stycznia osobom niebędącym pracownikami Elżbieta Młynarska-Wełpa specjalista ds. kadr i płac 3 10

4 Zasiłki Najważniejsze zmiany w uprawnieniach wynikających z rodzicielstwa zostaną wprowadzone od 2 stycznia 2016 r. Mają one ułatwić godzenie życia zawodowego z obowiązkami rodzinnymi, zarówno matek, jak i ojców. Już od 14 sierpnia 2015 r. zmieniono krąg osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego i dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Poza tym oparto prawo do zasiłku opiekuńczego na rodzicielstwie, a nie jak do tej pory na małżeństwie. Dzięki temu między osobą uprawnioną do zasiłku opiekuńczego a rodzicem dziecka nie musi istnieć związek małżeński. Zmiany dotyczą nie tylko pracowników, lecz także osób pozostających w stosunku służbowym, czyli policjantów, strażaków, żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy: Straży Granicznej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Służby Celnej. Zmieniają się m.in.: uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego, uprawnienia do zasiłku opiekuńczego, uprawnienia do dodatkowego zasiłku opiekuńczego, zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków dla osób niebędących pracownikami, sposób wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy, zasady wykorzystywania urlopu macierzyńskiego w określonych sytuacjach, zasady udzielania urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego i urlopu wychowawczego, zasady udzielania dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który został włączony do wymiaru urlopu rodzicielskiego, zasady wykorzystywania dni zwolnienia na opiekę nad dzieckiem do 14. roku życia. Ustawa likwiduje dodatkowy urlop macierzyński i dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. W konsekwencji zmian: 1) urlop rodzicielski wyniesie 32 tygodnie przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie, a 34 tygodnie w pozostałych przypadkach; prawo do urlopu przysługuje do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat; 4

5 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku 2) urlop ojcowski będzie mógł trwać do 2 tygodni, prawo do wykorzystania urlopu przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy; 3) urlop wychowawczy wyniesie do 36 miesięcy, prawo do wykorzystania urlopu przysługuje nie dłużej niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. WAŻNE Nowe przepisy wchodzą w życie 2 stycznia 2016 r., z jednym wyjątkiem. Zmiana dotycząca obowiązku skorzystania z 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, w przypadku gdy matka pracownica nie opiekuje się dzieckiem, które zostało umieszczone w zakładzie opiekuńczym, oddane do pieczy zastępczej lub porzucone, obowiązuje od 1 marca 2016 r. Nowe przepisy mają umożliwić rodzicom dzielenie się uprawnieniami związanymi z opieką nad dzieckiem, w sytuacji gdy jedno z nich ma status pracownika, drugie natomiast jest objęte ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy na innej podstawie niż stosunek pracy. Na przykład świadczy pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej czy też prowadzi własną działalność gospodarczą jako osoba fizyczna. Dzielenie się uprawnieniami rodzicielskimi dotyczy także przypadków szczególnych, a gdy one zaistnieją, Kodeks pracy proponuje rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do urlopu macierzyńskiego i nowego urlopu rodzicielskiego o innych, niż ojciec dziecka, ubezpieczonych członków najbliższej rodziny. Aby uniknąć licznych odesłań do ustawy zasiłkowej, do Kodeksu pracy wprowadzono przepis definiujący używane w dziale ósmym pojęcia osób uprawnionych do tych świadczeń, czyli: 1) ubezpieczonej matki dziecka, 2) ubezpieczonego ojca dziecka, 3) pracownika innego członka najbliższej rodziny, 4) ubezpieczonego innego członka najbliższej rodziny. Nowy podział uprawnień rodzicielskich między rodzicami dziecka ubezpieczonymi Z uprawnień będą mogli skorzystać rodzice, niezależnie od tego, czy obydwoje są pracownikami objętymi obowiązkowo ubezpieczeniem 5

6 Zasiłki społecznym w razie choroby i macierzyństwa z tytułu posiadania statusu pracownika, czy też tylko jedno z nich jest pracownikiem, a drugie objęte jest ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia innej działalności zarobkowej. W przypadkach określonych w ustawie będzie zatem możliwe korzystanie np. z części urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca wychowującego dziecko, jeżeli ubezpieczona-matka dziecka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego. Pracownik ojciec wychowujący dziecko będzie także mógł korzystać np. z urlopu rodzicielskiego, jeżeli ubezpieczona matka dziecka wykorzysta zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Przed nowelizacją takie przejęcie dalszej części uprawnień do urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego czy urlopu rodzicielskiego nie było możliwe przez pracownika ojca, gdy matka dziecka nie była pracownicą i tym samym nie korzystała z urlopów, tylko pobierała zasiłek macierzyński. Urlop macierzyński zwany podstawowym Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie. W stosunku do osób, które posiadają status pracownika, prawo do zasiłku nabywają osoby korzystające z urlopu macierzyńskiego podstawowego (np. 20 tygodni, 31 tygodni, aż do 37 tygodni), dodatkowego (6 tygodni) i rodzicielskiego (26 tygodni) lub z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego na zasadach określonych w Kodeksie pracy. Natomiast ubezpieczeni dobrowolnie (przedsiębiorcy, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia) nie mają prawa do tych urlopów, ale za ten okres mogą nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego. W każdym z tych przypadków prawo do zasiłku macierzyńskiego powstaje bez okresu wyczekiwania. Zgodnie z ustawą zasiłkową zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu lub w czasie urlopu wychowawczego urodzi dziecko bądź przyjmie dziecko na wychowanie (art. 29 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Oczywiście zgodnie z ust. 2 przepisy stosuje się odpowiednio do ubezpieczonego, co w praktyce oznacza, że są przypadki, gdy zasiłek macierzyński przysługuje 6

7 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku także ojcu. I na tym polu pojawiło się najwięcej zmian w zakresie prawa do urlopu macierzyńskiego, a tym samym do zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonego ojca dziecka. WAŻNE Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy dotycząca urlopu macierzyńskiego weszła w życie 17 czerwca 2013 r. i wprowadziła tylko kosmetyczną zmianę dotyczącą długości urlopu macierzyńskiego wykorzystywanego przed planowaną datą porodu. W pozostałych kwestiach związanych z urlopem macierzyńskim przepisy nie uległy zmianie, poza wprowadzeniem nowego rodzaju uprawnienia, jakim jest urlop rodzicielski. Teraz, po nowelizacji wprowadzonej zgodnie z ustawą z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, zmian jest znacznie więcej. W 2013 roku nowelizacja ustawy zasiłkowej uchyliła art. 29 ust. 3 ustawy, stanowiący, że w przypadku gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w okresie urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie. Jeśli zatem przed nowelizacją z 2013 r. poród nastąpił podczas urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński ulegał skróceniu o 2 tygodnie. Pracownica, która przebywała na urlopie wychowawczym i podczas tego urlopu urodziła kolejne dziecko, nabywała prawo do zasiłku macierzyńskiego za 18 tygodni. Obecnie nie należy skracać zasiłku macierzyńskiego o 2 tygodnie. Pracownica, która urodzi dziecko podczas urlopu wychowawczego, ma prawo do podstawowego urlopu macierzyńskiego w pełnym przysługującym jej wymiarze. Zasada ta obowiązuje nadal, w tym zakresie w 2015 roku nie było zmian. Bez zmian pozostaje także przepis, że urlop macierzyński rozpoczyna się od dnia porodu, tym samym w praktyce nie ma potrzeby składania wniosku o jego udzielenie (art kp). Wniosek o urlop macierzyński pracownica składa wówczas, gdy chce go wykorzystać przed planowanym terminem porodu. Urlop macierzyński jest, co do zasady, dla pracownicy obowiązkowy. Poprzez obowiązywanie w Kodeksie pracy uprawnienia rodziców do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w po- 7

8 Zasiłki tocznym określeniu urlop macierzyński często określany jest mianem podstawowego urlopu macierzyńskiego, co nie wynika z brzmienia Kodeksu pracy. Myślę, że stopniowo to określenie podstawowy urlop macierzyński będzie zanikać w kolejnych latach, gdyż po nowelizacji, od 2 stycznia 2016 r. nie będzie już dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Tutaj brzmienie przepisów Kodeksu pracy w zakresie art. 180 kp nie będzie miało znaczenia, tylko fakt niewystępowania dodatkowego urlopu macierzyńskiego wpłynie na nawyki praktyków stosujących te przepisy i dzięki temu stosowane nazewnictwo będzie w pełni oddawać to, co jest zawarte w samej treści ustawy Kodeks pracy. Natomiast nowelizacja przepisów Kodeksu pracy z 2015 roku przewiduje zmiany w wyjątkowych sytuacjach. Chodzi o przypadki, w których nie tylko pracownik ojciec może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, lecz także pracownik inny członek najbliższej rodziny, oraz przypadki, w których z zasiłku za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego może skorzystać ubezpieczony ojciec dziecka lub ubezpieczony inny członek najbliższej rodziny. WAŻNE W przeciwieństwie do wykorzystywania przez matkę pracownicę urlopu macierzyńskiego obowiązkowo, korzystanie przez pracownika ojca dziecka oraz pracownika innego członka najbliższej rodziny z części urlopu macierzyńskiego w każdym przypadku jest dla tych osób nieobowiązkowe. W zakresie przysługującego pracownicy wymiaru urlopu macierzyńskiego ustawa o zmianie Kodeksu pracy nie wprowadziła żadnych zmian. Wymiar urlopu macierzyńskiego w dalszym ciągu uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi odpowiednio: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 8

9 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. WAŻNE Nadal nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego może przypadać przed przewidywaną datą porodu. Urlop macierzyński przed porodem Nadal niestety brakuje w przepisach zastrzeżenia, że część przedporodowa urlopu macierzyńskiego może być wykorzystana tylko w pełnych tygodniach. Można zatem uznać, że pracownica decydując się na złożenie wniosku o udzielenie jej urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, może zawnioskować o np. 3 dni urlopu przed planowaną datą porodu. Jest to o tyle istotne, że zdarzają się przypadki, gdy pracownica ma zwolnienie lekarskie, np. do 20 listopada, a 21 listopada trafia do szpitala i poród następuje dopiero w kolejnym dniu. Nie posiada ona ZUS ZLA na 21 listopada, a prawo do urlopu macierzyńskiego nabywa dopiero 22 listopada. W praktyce może więc złożyć wniosek o urlop macierzyński od 21 listopada, czyli przed planowanym porodem będzie przypadał tylko jeden dzień urlopu macierzyńskiego. Oczywiście w przypadku, który w praktyce zdarza się znacznie rzadziej, gdy pracownica jest w ciąży i ma zaplanowany poród na 25 listopada, może przed porodem wykorzystać pełne 6 tygodni urlopu. W takim przypadku po porodzie będzie ona uprawniona tylko do 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Ale w przypadku gdy pracownica skorzystała z 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, a dziecko zmarło przy porodzie, to pracownica jest uprawniona do urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni po porodzie. Bez znaczenia dla wymiaru urlopu po porodzie pozostaje fakt wykorzystania 6 tygodni tego urlopu przed porodem. Oznacza to, że w tak szczególnym przypadku pracownica wykorzysta 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, pomimo iż dziecko zmarło przy porodzie, co w typowych 9

10 Zasiłki przypadkach, gdy matka nie korzysta z urlopu przed przewidywanym terminem porodu, oznacza prawo do 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Wykorzystywanie urlopu macierzyńskiego przed porodem to raczej jednak wyjątek niż powszechna praktyka. Pracownica, która chce skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed porodem, powinna złożyć w tej sprawie wniosek do pracodawcy. W przepisach nie ma określonego wzoru takiego wniosku. Jednak ze względów dowodowych najlepiej, żeby miał formę pisemną, a w samym wniosku należy wskazać termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego oraz dołączyć do niego zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu. Urlop macierzyński dla niepracowników Nowością w Kodeksie pracy od 2 stycznia 2016 r. będą uprawnienia do korzystania z urlopu macierzyńskiego przez osoby niebędące pracownikami. Przepisy ustawy o zmianie Kodeksu pracy wprowadzają rozwiązania umożliwiające wymianę uprawnień między pracownikami i ubezpieczonymi z innego tytułu niż stosunek pracy (np. prowadzącymi działalność gospodarczą lub posiadającymi ubezpieczenie z tytułu wykonywania umowy zlecenia) co wcześniej nie było uregulowane. W praktyce, oznacza to szerszy krąg osób uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego, oczywiście w sytuacjach określonych przez ustawodawcę. W szczególności następuje to w przypadku rezygnacji przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach od porodu, rezygnacji z urlopu macierzyńskiego po 8 tygodniach, jeżeli pracownica legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, a także w przypadku gdy matka dziecka, z uwagi na chorobę lub pobyt w szpitalu, przerywa wykorzystywanie urlopu macierzyńskiego. Pracownica rezygnuje po 14 tygodniach z urlopu macierzyńskiego Przed nowelizacją Kodeksu pracy pracownica miała prawo, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, zrezygnować z pozostałej części tego urlopu, pod warunkiem że niewykorzystaną część przejmował pracownik ojciec dziecka. Zmienione ustawą o zmianie Kodeksu pracy przepisy przyznają ubezpieczonemu 10

11 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku ojcu dziecka niebędącemu pracownikiem prawo do pobierania zasiłku po rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią co najmniej 14 tygodni urlopu po porodzie. Od 2 stycznia 2016 r. dotyczy to także sytuacji, gdy matka dziecka jest ubezpieczona z innego tytułu niż stosunek pracy, a ojciec dziecka jest pracownikiem (art i 5 kp po nowelizacji). W praktyce będzie to oznaczało, że przyjmując, iż ubezpieczona (niebędąca pracownicą), która urodziła dziecko po wejściu w życie nowelizacji, pobiera od 10 tygodni zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Ze względów finansowych chciałaby zrezygnować z pobierania tego zasiłku i przekazać prawo do dalszej jego części ojcu dziecka. Będzie to możliwe po wykorzystaniu przez nią kolejnych 4 tygodni pobierania zasiłku macierzyńskiego. Dopiero wtedy, gdy ojciec dziecka będący pracownikiem wykorzysta część urlopu macierzyńskiego przypadającą po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego, będzie ona mogła zrezygnować z pobierania zasiłku macierzyńskiego. Dotychczas nie było możliwości przejęcia części urlopu macierzyńskiego, jeżeli ojciec dziecka był pracownikiem, a matka prowadziła własną działalność gospodarczą lub pracowała na podstawie umów cywilnoprawnych. Po zmianach przepisów Kodeksu pracy, właśnie od 2 stycznia 2016 r. także ubezpieczony ojciec dziecka będzie mógł po rezygnacji pracownicy z urlopu macierzyńskiego (po wykorzystaniu przez nią 14 tygodni od dnia porodu) rozpocząć korzystanie z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, którego nie wykorzystała pracownica (czyli za pozostałe 6 tygodni). Nowe wzory wniosków o urlopy rodzicielskie Minister właściwy do spraw pracy określi w rozporządzeniu wzory wniosków, które w poszczególnych sytuacjach pracodawca będzie otrzymywał od pracowników i innych ubezpieczonych na potwierdzenie uprawnień rodzicielskich. W dniu oddawania niniejszego numeru do druku rozporządzenie nie zostało jeszcze wydane. Przejęcie urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka Procedura przejęcia części urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca dziecka (art i 9 kp po nowelizacji) będzie wyglądała następująco: 11

12 Zasiłki 1. krok. Pracownik ojciec dziecka będzie składał wniosek do swojego pracodawcy o udzielenie części urlopu macierzyńskiego, dołączając stosowne dokumenty, które minister właściwy do spraw pracy określi w rozporządzeniu. Należy przy tym pamiętać, że zainteresowany pracownik ojciec wychowujący dziecko składać będzie do swojego pracodawcy wniosek o udzielenie mu części urlopu macierzyńskiego (wniosek jest wiążący dla pracodawcy) w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego (dotychczas nie było takiego terminu). Ta część urlopu musi się rozpoczynać bezpośrednio (bez choćby jednego dnia przerwy) po zakończeniu części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. 2. krok. Pracodawca udzielający pracownikowi części urlopu macierzyńskiego wystawi dokument dla matki dziecka potwierdzający fakt udzielenia urlopu ojcu dziecka (dokumenty wg rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy). 3. krok. Pracownica będzie zgłaszać swojemu pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy. Podobnie można wyobrazić sobie procedurę przejęcia części urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka, w przypadku którego matka nie jest pracownicą. Należy tylko pamiętać, że współpraca w przejęciu urlopu i wypłaty zasiłku nie będzie występowała pomiędzy dwoma zakładami pracy, tylko pomiędzy pracodawcą i ZUS, który wypłacał zasiłek macierzyński ubezpieczonej niebędącej pracownicą lub będzie wypłacał zasiłek macierzyński ubezpieczonemu nie będącemu pracownikiem. Pracownik-ojciec, wychowujący dziecko w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną-matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią co najmniej 14 tygodni po porodzie będzie miał prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego. Pozostałej części urlopu macierzyńskiego pracodawca będzie udzielał 12

13 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku pracownikowi ojcu na jego pisemny wniosek, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu. Przejęcie przez ubezpieczonego ojca dziecka, który przerwie działalność zarobkową, zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego po rezygnacji pracownicy z urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach reguluje z kolei nowe brzmienie art pkt 2 kp oraz przepisy ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1066). Orzeczenie o niezdolności matki do samodzielnej egzystencji Nowością w Kodeksie pracy będzie możliwość rezygnacji z urlopu macierzyńskiego po 8 tygodniach, jeżeli pracownica legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, zgodnie z art. 180 kp. W praktyce oznacza to, że po zmianie przepisów Kodeksu pracy nadal będzie możliwe przejęcie części urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca dziecka po wykorzystaniu przez matkę 8 tygodni od porodu, gdy matka przebywać będzie w szpitalu, ale pojawiła się także nowa możliwość przejęcia od matki urlopu macierzyńskiego, gdy matka legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji wykorzysta obowiązkowe 8 tygodni tego urlopu. Wówczas pozostałą część, po rezygnacji matki, może przejąć ojciec dziecka lub inny ubezpieczony będący członkiem najbliższej rodziny matki dziecka. Tym samym po wykorzystaniu przez matkę legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji obowiązkowej 8-tygodniowej części urlopu macierzyńskiego lub odpowiednio zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi 8 tygodni urlopu macierzyńskiego część tego urlopu będzie mógł przejąć oprócz pracownika ojca dziecka także pracownik inny członek najbliższej rodziny. Ponadto w takim przypadku ubezpieczony ojciec dziecka lub ubezpieczony inny członek najbliższej rodziny będzie mógł rozpocząć pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu (nowy art i 7 kp). Dodatkowo w sytuacji gdy zaistnieje niemożność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę dziecka nieobjętą ubezpieczeniem 13

14 Zasiłki albo nieposiadającą ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby i macierzyństwa, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, pracownikowi ojcu dziecka albo pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po powstaniu tej niezdolności (art pkt 3 kp po nowelizacji). Przerwanie przez pracownicę urlopu macierzyńskiego w razie swojej choroby i pobytu w szpitalu Zarówno w obecnie obowiązujących przepisach, jak też po nowelizacji wyjątkowo traktowany jest przypadek hospitalizacji matki. Można przerwać wykorzystywanie urlopu macierzyńskiego na czas hospitalizacji, która przypadała po 8 tygodniach od porodu. Czyli po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. W takim przypadku urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik ojciec wychowujący dziecko. Nowe przepisy dają jeszcze dodatkową możliwość po zmianach w takim przypadku urlop macierzyński będzie mógł przejąć także pracownik inny członek najbliższej rodziny albo możliwe będzie pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego przez ubezpieczonego ojca dziecka lub ubezpieczonego innego członka najbliższej rodziny (art pkt 1 i 2 kp po nowelizacji). Pobyt matki w hospicjum Rozszerzono możliwość przejęcia części urlopu macierzyńskiego na wypadek pobytu matki dziecka w innych niż szpital placówkach udzielających całodobowych świadczeń zdrowotnych, np. hospicjum (art kp po nowelizacji). Wcześniej takiej regulacji nie było w Kodeksie pracy, a ustawodawca posługiwał się pojęciem pracownica uprawniona 14

15 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku do urlopu wymagająca opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Nowe przepisy art kp przyznają prawo do części urlopu macierzyńskiego pracownikowi ojcu dziecka lub pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny, gdy ubezpieczona matka dziecka niebędąca pracownicą, przebywająca w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie wykonującym działalność leczniczą stacjonarnie i całodobowo, przerwie korzystanie z zasiłku macierzyńskiego po co najmniej 8 tygodniach po porodzie. W tym przypadku części urlopu macierzyńskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego dziecko albo pracownika innego członka najbliższej rodziny. Wniosek jest wiążący dla pracodawcy. Treść wniosku oraz dokumentu, jakie należy dołączyć, określi minister właściwy do spraw pracy w rozporządzeniu (art kp po nowelizacji). Ustawodawca nie przewidział ustawowego terminu na złożenie takiego wniosku. Taka sytuacja może wystąpić, gdy ubezpieczona matka po urodzeniu dziecka na skutek komplikacji poporodowych została przewieziona na oddział intensywnej terapii, a później po paru tygodniach do hospicjum. Tym samym mimo że matka od pierwszej chwili po porodzie faktycznie nie była zdolna do sprawowania opieki nad noworodkiem, to jednak od dnia porodu rozpoczyna z mocy prawa pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Obowiązkowo niejako przypisane jest jej wykorzystywanie 8-tygodniowej części okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Jeżeli ubezpieczona matka dziecka w ciągu 8 tygodni od porodu zakończy swój pobyt w hospicjum i będzie mogła zaopiekować się noworodkiem, to będzie ona kontynuować pobieranie zasiłku macierzyńskiego za pozostałą część z 20 tygodni. Natomiast jeżeli jej pobyt w hospicjum przedłuży się na więcej niż łącznie z pobytem w szpitalu 8 tygodni licząc od dnia porodu, to po 8 tygodniach może ona przerwać pobieranie zasiłku macierzyńskiego, o ile pracownik ojciec dziecka skorzysta z prawa do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym ubezpieczona matka dziecka przebywa w hospicjum. Oczywiście w przypadku gdy matka dziecka jest w stanie w inny sposób zapewnić opiekę dziecku, to nie musi ona przerywać urlopu macierzyń- 15

16 Zasiłki skiego za czas pobytu w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie leczniczym świadczącym usługi całodobowo to jest prawo, a nie obowiązek pracownicy lub ubezpieczonej niebędącej pracownicą. Urlop macierzyński w przypadku zgonu matki lub porzucenia przez nią dziecka Obecnie w przypadku zgonu matki albo porzucenia przez nią dziecka część urlopu macierzyńskiego może zostać udzielona tylko pracownikowi ojcu dziecka. Nowe przepisy przyznają prawo do pozostałej części urlopu macierzyńskiego pracownikowi ojcu dziecka albo pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny. Zgodnie z art , 13 kp po nowelizacji taka możliwość będzie występować w przypadku zgonu pracownicy albo ubezpieczonej matki dziecka niebędącej pracownicą w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Nadal przejęcie przez pracownika ojca dziecka lub pracownika innego członka najbliższej rodziny części urlopu macierzyńskiego z powodu śmierci matki dziecka lub porzucenia przez nią dziecka nie będzie obowiązkowe. W praktyce może to oznaczać, że pracownik będzie miał możliwość przejęcia urlopu macierzyńskiego w analizowanych przypadkach w skrajnie różnym wymiarze, od przejęcia prawie w całości poprzez przejęcie tylko niewielkiej jego części aż do nieprzejęcia w ogóle takiego urlopu. Prawo do przejęcia urlopu w związku ze śmiercią matki dziecka następuje od razu od następnego dnia po zgonie matki, natomiast pracownica matka porzucająca dziecko ma zagwarantowane 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, po wykorzystaniu którego może nastąpić przejęcie urlopu przez ojca dziecka lub innego ubezpieczonego członka najbliższej rodziny. Podobnie ubezpieczona matka dziecka niebędąca pracownicą w przypadku porzucenia przez nią dziecka ma prawo do obowiązkowych 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego po porodzie. Gdy pracownica zmarła przy porodzie bliźniaków, to pracownik ojciec dzieci albo pracownik inny członek najbliższej rodziny (np. matka czy siostra tej pracownicy) mają możliwość skorzystania z prawie całego 31-tygodniowego wymiaru urlopu macierzyńskiego, ale bez pierwszego dnia. 16

17 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku Pierwszy dzień urlopu macierzyńskiego, którym jest dzień porodu, uznaje się za wykorzystany przez ubezpieczoną pracownicę matkę dzieci, której przysługiwał w tym dniu zarówno urlop macierzyński, jak i zasiłek macierzyński. W przypadku śmierci ubezpieczonej niebędącej pracownicą pozostałą część urlopu macierzyńskiego także będzie mógł przejąć pracownik ojciec dzieci albo pracownik inny członek najbliższej rodziny. Pozostałej części urlopu macierzyńskiego w przypadku śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka udziela się pracownikowi na jego pisemny wniosek; do wniosku dołącza się dokumenty, które określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw pracy. Wniosek jest wiążący dla pracodawcy. Nie ma ustawowego terminu na złożenie takiego wniosku (art kp po nowelizacji). WAŻNE W przypadkach przejmowania części urlopu macierzyńskiego łączny wymiar urlopu macierzyńskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu nie może przekroczyć maksymalnego wymiaru urlopu macierzyńskiego określonego w art. 180 kp, czyli odpowiednio od 20 tygodni w razie urodzenia 1 dziecka do 37 tygodni w razie urodzenia 5 lub więcej dzieci przy jednym porodzie. Przepisy dotyczące przejmowania pozostałej części urlopu macierzyńskiego w przypadku: zgonu matki, porzucenia przez nią dziecka, rezygnacji z urlopu macierzyńskiego w razie legitymowania się przez matkę dziecka orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, rezygnacji z urlopu macierzyńskiego w związku z pobytem matki dziecka w szpitalu lub innej placówce leczniczej mają odpowiednie zastosowanie także do urlopu rodzicielskiego. Nowość pozostała część urlopu macierzyńskiego przysługuje także po nieubezpieczonej matce. Zgodnie z nowym art kp w przypadku: zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, 17

18 Zasiłki porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę dziecka, która legitymuje się orzeczeniem o braku niezdolności do samodzielnej egzystencji, która także jest nieobjęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nie posiada tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem pracownikowi ojcu dziecka albo pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do części urlopu przypadającej po dniu zgonu matki, porzuceniu przez nią dziecka albo powstaniu niezdolności do samodzielnej egzystencji. W takich przypadkach urlop macierzyński rozpoczyna się niejako z dnia na dzień, na pisemny wniosek pracownika ojca dziecka lub pracownika innego członka najbliższej rodziny. Wniosek taki jest wiążący dla pracodawcy i nie ma ustawowego terminu na złożenie takiego wniosku. Nowość prawo pracownika do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego, jeżeli matka dziecka podejmie zatrudnienie w 1. roku życia dziecka Po zmianach przepisów Kodeksu pracy (zgodnie z art kp po nowelizacji), w przypadku podjęcia przez matkę dziecka nieposiadającą tytułu do ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, pracownikowi ojcu dziecka będzie przysługiwało, w okresie trwania zatrudnienia matki dziecka, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej od dnia podjęcia zatrudnienia przez matkę dziecka, aż do wyczerpania pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z art f kp po nowelizacji rozwiązanie to ma odpowiednie zastosowanie do urlopu rodzicielskiego. Części urlopu macierzyńskiego w takim przypadku udziela się na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Do wniosku dołącza się dokumenty, które minister pracy określi w rozporządzeniu. 18

19 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku Jeśli bezrobotna matka podejmie, po urodzeniu jednego dziecka przy porodzie, zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w okresie krótszym niż 20 tygodni od daty porodu, to w takim przypadku pracownik ojciec dziecka może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, która pozostaje do limitu urlopu macierzyńskiego określonego w Kodeksie pracy. Prawo to przysługuje pracownikowi ojcu dziecka tylko wtedy, kiedy matka dziecka będzie pozostawała w stosunku pracy za okres odpowiadający długości tego urlopu macierzyńskiego, który miałby wykorzystywać ojciec dziecka. PRZYKŁAD 1. Bezroboyna matka po 6 tygodniach uzyskuje status pracownicy Zakładając, że matka dziecka podjęła zatrudnienie i uzyskała status pracownicy po 6 tygodniach od porodu, to z urlopu macierzyńskiego do wyczerpania wymiaru będzie mógł korzystać pracownik ojciec dziecka, który za 14 tygodni tym samym nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego. Urlop rodzicielski matka i ojciec będą mogli wykorzystywać na ogólnych zasadach według takiego podziału, jaki ustalą między sobą. Matka uprawniona do 8 tygodni urlopu macierzyńskiego w razie zgonu dziecka Niewiele zmieniło się brzmienie art kp. Zmiana dokonana w art kp miała charakter wyłącznie redakcyjny i polega na przyznaniu pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, prawa do urlopu macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym liczbie dzieci pozostałych przy życiu, nie krócej jednak niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Uzasadnieniem wprowadzenia tej zmiany jest brak podstaw do odmiennego traktowania kobiet, które straciły jedyne dziecko, i tych, które straciły jedno z dzieci. W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu (art kp). Zgodnie z art kp w razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka lub w wymiarze stosownym do 19

20 Zasiłki liczby dzieci pozostałych przy życiu, ale nie krócej niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. PRZYKŁADY 2 i 3. Śmierć jednego z dzieci W sytuacji gdy pracownica urodziła trojaczki, na które (zgodnie z art. 180 kp) przysługiwało jej 33 tygodni urlopu macierzyńskiego, a na 5 dni przed końcem 29. tygodnia urlopu macierzyńskiego zmarło jedno z dzieci, to uprawnienie do wymiaru urlopu macierzyńskiego będzie dostosowane do przepisów dotyczących pozostałej dwójki dzieci. W takim przypadku urlop macierzyński ulegnie zmniejszeniu do 31 tygodni przypadających w przypadku urodzenia dwojga dzieci (pozostałych przy życiu). W przypadku gdyby matce dziecka przysługiwało 31 tygodni urlopu macierzyńskiego z tytułu urodzenia dwojga dzieci przy porodzie, a jedno z tych dzieci zmarłoby w 29. tygodniu życia, to chociaż urlop macierzyński powinien być zakończony z dniem śmierci dziecka, to i tak pracownicy przysługuje jeszcze gwarantowane 7 dni urlopu macierzyńskiego licząc od dnia zgonu dziecka. Pomimo iż przy życiu pozostało tylko jedno dziecko, co w praktyce powinno oznaczać prawo matki tylko do 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, w tym przypadku urlop macierzyński zostanie wydłużony o dodatkowe 7 dni. Ta minimalna część urlopu macierzyńskiego dotyczy zarówno urodzenia się martwego dziecka, jak i jego zgonu już po urodzeniu. Z jednej strony pracownicy przysługuje zawsze 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, a z drugiej strony 7 dni od daty zgonu dziecka, nie mniej niż 8 tygodni. Także kobieta, która po porodzie nie opiekuje się dzieckiem, ma zapewniony czas na regenerację sił fizycznych i poprawę kondycji psychicznej przez 8 tygodni pobierania zasiłku macierzyńskiego. Hospitalizacja dziecka przerwanie urlopu macierzyńskiego W tym zakresie przepisy nie uległy zmianie. W razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala 20

21 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku (art. 181 kp). W takim przypadku czas pobytu dziecka w szpitalu (nawet kilkumiesięczny) nie wpływa na długość urlopu macierzyńskiego wykorzystywanego przez pracownicę po wyjściu dziecka ze szpitala. Zmieniły się natomiast przepisy w odniesieniu do innych urlopów. Zgodnie z art f, art i art kp po nowelizacji, w przypadku pobytu dziecka w szpitalu będzie istniała możliwość przerwania urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego na czas hospitalizacji dziecka. PRZYKŁAD 4. CHOROBA DZIECKA PO 16 TYGODNIACH W sytuacji gdy pracownica wykorzystała po porodzie 16 tygodni urlopu macierzyńskiego, po czym jej dziecko zachorowało i trafiło do szpitala, to pracownica może przerwać urlop macierzyński i jego pozostałe 4 tygodnie wykorzystać dopiero po wyjściu dziecka ze szpitala. Długość hospitalizacji dziecka nie ma żadnego znaczenia, nawet jeśli dziecko będzie pozostawać przez kilka miesięcy w szpitalu, to po jego wyjściu matka ma prawo wykorzystać pozostałą część urlopu macierzyńskiego, za który przysługuje zasiłek macierzyński. Także w razie konieczności hospitalizacji dziecka od dnia porodu konieczne jest wykorzystanie obowiązkowej 8-tygodniowej części urlopu macierzyńskiego po porodzie przez matkę, czyli na okres tych 8 tygodni nie może ona przerwać wykorzystywania urlopu macierzyńskiego. Również w przypadku konieczności zatrzymania wcześniaka w szpitalu przez kilka tygodni od porodu matka dziecka nie może przerwać urlopu macierzyńskiego na czas hospitalizacji tego noworodka. Dopiero po 8. tygodniu od porodu to jest możliwe. A po wyjściu dziecka ze szpitala matka wykorzysta urlop macierzyński w wymiarze urlopu będącego różnicą pomiędzy pełnym wymiarem urlopu macierzyńskiego (ewentualnie pomniejszonym o część wykorzystaną przed porodem) i 8 tygodniami urlopu przypadającymi bezpośrednio po porodzie. Z praktycznego punktu widzenia przerwanie urlopu macierzyńskiego na czas pobytu dziecka w szpitalu oznacza dla pracownicy obowiązek stawienia się w pracy na czas, kiedy nie korzysta z tego urlopu. Jest to możliwe, jeżeli lekarz dziecka uzna, że zachodzi konieczność zapewnienia opieki matki nad dzieckiem hospitalizowanym, i wystawi 21

22 Zasiłki zaświadczenie lekarskie (druk ZUS ZLA), a pracownica potwierdzi swoje prawo do zasiłku opiekuńczego, składając oświadczenie ZUS Z-15, wówczas pracownica może otrzymać zasiłek opiekuńczy (art. 33 ustawy zasiłkowej). W takim przypadku pracownica po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie skorzysta z zasiłku opiekuńczego i nie będzie musiała wracać do pracy na czas, gdy przerwała pobieranie zasiłku macierzyńskiego, gdyż przerwała urlop macierzyński. WAŻNE Faktyczny powrót matki do pracy na czas hospitalizacji nowo narodzonego dziecka lub niemowlęcia zdarza się niezmiernie rzadko. Najczęściej matka w tym okresie pobiera zasiłek opiekuńczy. Podstawa prawna Art. 1, art. 7, art. 22 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1217). Art. 180, art b, art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.). Art. 1, art. 10, art. 28, art. 29, art. 30, art. 32, art. 33, art. 36 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1268). Art. 1, art. 2, art. 10, art. 22, art. 25, art. 26 ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1066). Art , art. 33 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.). 22

23 Uprawnienia rodzicielskie w 2016 roku Kierownik Grupy Wydawniczej: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Wydawca: Marlena Prószyńska Redaktor prowadząca: Marta Strupińska ISBN Nr produktowy 2BC35 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2016 Skład i łamanie: Triograf Dariusz Kołacz Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, Warszawa tel , faks Niniejszy e-book chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Zaproponowane w niniejszym poradniku wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. 23