Leczyć czy nie leczyć zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym od kliniki do standardów

Transkrypt

1 173 GŁÓWNY SPONSOR: Leczyć czy nie leczyć zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym od kliniki do standardów V Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego (PTPG) Wykład plenarny pod tytułem: Pharmacogenetic approach to the treatment of dementia wygłosi Prof. Ramon Cacabelos z EuroEspes Biomedical Research Center, Institute for CNS Disorders, Coruña, Hiszpania Wrocław, r.

2 174 Polskie Towarzystwo Psychogeriatryczne oraz Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu mają zaszczyt zaprosić na: V Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego Wykład plenarny pod tytułem: Pharmacogenetic approach to the treatment of dementia wygłosi Prof. Ramon Cacabelos z EuroEspes Biomedical Research Center, Institute for CNS Disorders, Coruña, Hiszpania Kongres odbędzie się w dniach 4 5 grudnia 2008 r. we Wrocławiu w hotelu Wrocław (ul. Powstańców Śląskich 5/7)

3 175 KONGRES PSYCHOGERIATRYCZNY Czwartek, 4 grudnia 2008 Miejsce: hotel Wrocław Rejestracja uczestników Zebranie Zarządu PTPG Uroczyste otwarcie Kongresu Prezes PTPG Prof. dr hab. Andrzej Kiejna J.M. Rektor AM Prof. dr hab. Ryszard Andrzejak Wykład inauguracyjny Ramon Cacabelos (La Coruña, Hiszpania) Pharmacogenetic approach to the treatment of dementia Przerwa kawowa Sesja I Aspekty opiekuńczo-lecznicze Krzysztof Zabłocki, Jerzy Leszek Problemy opiekuńczo-lecznicze w terminalnej fazie choroby Alzheimera Sabine Boehrer (Bazylea, Szwajcaria) The analysis of social factors in psychogeriatric inpatients in regard to prevention Wojciech Rachel Utrata autonomii człowieka starszego w Polsce i w Niemczech Przerwa kawowa Sesja II Zagadnienia kliniczne Elżbieta Trypka, Jerzy Leszek Rola czynników naczyniowych w etiopatogenezie choroby Alzheimera Anna Czarnecka, Jerzy Leszek, Marek Sąsiadek Ocena wartości badań wolumetrycznych TK głowy w rozpoznaniu i różnicowaniu chorób otępiennych Jerzy Leszek, Elżbieta Trypka Biomarkery we wczesnej diagnostyce i diagnostyce różnicowej chorób otępiennych: implikacje terapeutyczne Jerzy Mozrzymas Molekularne mechanizmy pamięci badania podstawowe i perspektywy zastosowań klinicznych Lunch i sesja plakatowa

4 Sesja III Zagadnienia kliniczne zaburzenia depresyjne Alina Borkowska Zaburzenia funkcji poznawczych w MCI, chorobie Alzheimera i depresji Iwona Kłoszewska Depresja psychotyczna leczyć! Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras, Piotr Gałecki, Paweł Górski Lęk i depresja u osób starych chorych na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc Agata Orzechowska, Monika Talarowska, Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras, Krzysztof Zboralski, Piotr Gałecki, Antoni Florkowski Zaburzenia depresyjne u osób w wieku podeszłym w zależności od aktywności życiowej Przerwa kawowa Sesja IV Prezentacja Ośrodka Badawczo-Naukowo-Dydaktycznego Chorób Otępiennych (Ośrodka Alzheimerowskiego) w Ścinawie Marzena Zboch, Bernadeta Gwizdak-Siwkowska Leczenie stacjonarne w zaburzeniach otępiennych blaski i cienie. Prezentacja Ośrodka Alzheimerowskiego w Ścinawie Agnieszka Żelwetro, Agnieszka Mydlikowska, Krzysztof Śmigórski Spojrzenie na dynamikę zmian osobowości w chorobie Alzheimera z perspektywy psychologicznej Bernadeta Gwizdak-Siwkowska, Paweł Tyfel Leczenie szpitalne zaburzeń psychicznych w otępieniach doświadczenia ścinawskie Krzysztof Śmigórski, Bernadeta Gwizdak-Siwkowska Depresja a zaburzenia funkcji poznawczych aspekty kliniczne Walne zgromadzenie członków Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego Uroczysta kolacja

5 177 Piątek, 5 grudnia 2008 Miejsce: hotel Wrocław Sesja V Choroba Alzheimera aspekty kliniczne, ekonomiczne i społeczne (sesja firmy Novartis) Przewodniczący: Andrzej Kiejna Andrzej Kiejna Farmakoekonomika leczenia choroby Alzheimera a potrzeby pacjentów i ich opiekunów Tadeusz Parnowski Objawy kliniczne choroby Alzheimera nowoczesne podejście terapeutyczne Tomasz Gabryelewicz Współczesne aspekty farmakoterapii choroby Alzheimera Przerwa kawowa Wykład plenarny Michael Davidson How promptly should psychosis and agitation in elderly demented patients be treated? Sesja VI Choroba Alzheimera standardy leczenia Tadeusz Parnowski Leczenie zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym: możliwość czy konieczność Przemysław Pacan, Elżbieta Trypka, Andrzej Kiejna Standardy leczenia w psychogeriatrii Andrzej Kiejna Miejsce pernazyny w leczeniu zaburzeń psychicznych wieku podeszłego Jerzy Leszek Zastosowania Rispoleptu Consta u pacjentów w podeszłym wieku ze schizofrenią Uroczyste zamknięcie Kongresu

6 178 Streszczenia Abstracts Czwartek Miejsce: hotel Wrocław Wykład inauguracyjny Pharmacogenetic approach to the treatment of dementia Ramón Cacabelos EuroEspes Biomedical Research Center, Institute for CNS Disorders, Coruña EuroEspes Chair of Biotechnology and Genomics, Camilo José Cela University, Madrid, Spain More than 200 different genes are potentially involved in the premature death of neurons associated with Alzheimer s disease (AD). Both pathogenic genes (e.g., APP, PSEN1, PSEN2, MAPT) and pleiotropic genes (e.g., APOE, ACE, NOS3, A2M, CYP2D6) influence the phenotypic expression of biomarkers which can be used in the clinical setting as diagnostic aids and/or outcome measures in pharmacogenomic procedures. Important differences in cognitive decline, brain atrophy, cerebrovascular function, lymphocyte apoptosis and Fas expression, peripheral levels of ApoE, beta-amyloid, histamine, IL-1, TNF, cholesterol, triglyceride and transaminase activities have been identified in APOE-related genotypes. The phenotypic profiles of AD patients also differ according to their CYP2D6 genotypes which contribute to differentiate patients as extensive metabolizers (EM), intermediate metabolizers (IM), poor metabolizers (PM), and ultra-rapid metabolizers (UM). Approximately 15-20% of the European population, especially people from Southern European countries, are PMs. Pharmacogenetic studies with multifactorial treatments, including cholinesterase inhibitors (donepezil), indicate that EMs and IMs are relatively good responders, whereas PMs and UMs are poor responders to conventional treatments, with increased risk for ADRs. Likewise, different APOE genotypes influence the therapeutic response in AD. APOE-4/4 carriers are the worst responders in most therapeutic protocols. Major impact factors associated with drug efficacy and safety include the following: (i) the mechanisms of action of drugs, (ii) drug-specific adverse reactions, (iii) drug-drug interactions, (iv) nutritional factors, (v) vascular factors, (vi) social factors, and (vii) genomic factors (nutrigenetics, nutrigenomics, pharmacogenetics, pharmacogenomics). Among genomic factors, nutrigenomics and pharmacogenomics account for more than 80% of efficacy-safety outcomes in current therapeutics. One of the most important enzymes of the CYP superfamily is the CYP2D6, responsible for the metabolism of more than 30% of CNS drugs. The CYP2D6 enzyme, encoded by a gene that maps on 22q , catalyses the oxidative metabolism of more than 100 clinically important and commonly prescribed

7 179 drugs such as cholinesterase inhibitors (tacrine, donepezil, galantamine), antidepressants, neuroleptics, opioids, some β-blockers, class I antiarrhythmics, analgesics and many other drug categories, acting as substrates, inhibitors or inducers with which cholinesterase inhibitors may potentially interact, this leading to the outcome of adverse drug reactions (ADRs). From data reported during the past few years concerning the role of CYP2D6 on AD therapeutics, several conclusions can be drawn: (i) The most frequent CYP2D6 variants in the Spanish population are the *1/*1 (47.10%), *1/*4 (17.42%), *4/*4 (8.37%), *1/*10 (4.52%) and *1xN/*1 (4.52%), accounting for more than 80% of the population; (ii) the frequency of EMs, IMs, PMs, and UMs is about 51.61%, 32.26%, 9.03%, and 7.10%, respectively; (iii) EMs are more prevalent in AD (57.47%) than in controls (44.12%); IMs are more frequent in controls (41.18%) than in AD (25.29%), especially the *1/*4 (C: 23.53%; AD: 12.64%) and *4/*10 genotypes (C: 5.88%; AD: 1.15%); the frequency of PMs is similar in AD (9.20%) and controls (8.82%); and UMs are more frequent among AD cases (8.04%) than in controls (5.88%); (iv) there is an accumulation of AD-related polymorphic variants of risk in PMs and UMs; (v) PMs and UMs tend to show higher plasma transaminase activities (GOT, GPT, GGT) than EMs and IMs; (vi) EMs and IMs are the best responders, and PMs and UMs are the worst responders to a combination therapy with cholinesterase inhibitors, neuroprotectants, and vasoactive substances; and (vii) the pharmacogenetic response in AD appears to be dependent upon the networking activity of genes involved in drug metabolism and genes involved in AD pathogenesis The use of biomarkers and genomic clusters with clinical and pathogenic relevance are of great utility to increase the diagnostic accuracy in patients with dementia and to optimize therapeutics in AD. Sesja/Session I Aspekty opiekuńczo-lecznicze Problemy opiekuńczo-lecznicze w terminalnej fazie choroby Alzheimera Krzysztof Zabłocki 1, Jerzy Leszek 2 1 Specjalistyczny Zespół Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej we Wrocławiu 2 Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu Pacjenci z otępieniem, ze względu na charakter schorzenia podstawowego, jego progresywny przebieg, a niejednokrotnie z powodu większej podatności na współwystępowanie różnych schorzeń oraz działania niepożądane stosowanych leków stanowią grupę pacjentów wymagających szczególnej troski zarówno ze strony lekarskiej, jak i całego opiekującego się nim personelu. Osoby sprawujące opiekę nad chorymi winny zdawać sobie sprawę z tego, że pacjenci z otępieniem wymagają pomocy także pomimo braku próśb o nią ze swej strony. Całokształt pomocy choremu z otępieniem powinien uwzględniać działania medyczne (nierzadko interdyscyplinarną opiekę lekarską), socjalne, psychologiczne i dotyczyć nie tylko samego pacjenta, ale również osób z jego najbliższego otoczenia rodziny i opiekunów. Opieka nad pacjentem w terminalnym stadium otępienia (trwającego zazwyczaj 1-3 lata), powinna odbywać się pod nadzorem lekarza oraz przeszkolonej pielęgniarki, przy współudziale, w razie konieczności, fizykoterapeuty. Celem jej jest poprawa jakości życia opiekunów, także zapewnienie choremu poczucia bezpieczeństwa, redukcja niepokoju, a niekiedy objawów psychotycznych. Psychogeriatric inpatients-analysis of factors in regard to prevention Sabine Baehrer Universitare Psychiatrische Kliniken, Basel Aims of the study: This study was performed at the Psychiatric University Clinic in Basel-Switzerland with 60 psychogeriatric inpatients to analyse factors in regard to prevention.

8 180 Methods: Analyse with of the following data: the circumstances at home, social networks, analysis of secondary networks structures, financial factors, diagnosis and daily structures with tools, interviews and the documents of the inpatients. Evaluation of effects e.g.: Time since the last inpatient treatment, number of inpatient treatments, duration of illness and the duration of the present inpatient treatment. Results: Most of the patients were living alone. Patients with family care (children and partners) had the shortest duration of inpatient treatments (64,28 +/- 53,26) and longest time between the admissions (87,60+/-95,96). Patients with children care had a shorter duration of inpatient treatments (133,00+/ ). Patients who lived with their partners had a high duration of inpatient treatments (456,54+/-839,22). For patients with depression ICD 10; F30 is the support of the primary social network necessary, for the patients with the diagnosis schizophrenia according to the ICD 10; F20 is the support of the secondary social network important. Conclusion: In order to provide organisations of outpatient care close relatives have to be informed about the possibilities of such supportive help (advice). The protective and stabilising factor of care of children is to activate and to support, if required in combination with further factors of care (advice and organisation). In the outpatient treatment are important network participants: the family doctors and psychiatrists. Utrata autonomii człowieka starszego w Polsce i w Niemczech Wojciech Rachel Klinika Psychiatrii Dorosłych, Szpital Uniwersytecki w Krakowie Autor wystąpienia podzieli się refleksjami nad utratą autonomii człowieka w wieku podeszłym w Polsce i w Niemczech. Współczesne standardy etyki medycznej, także w psychogeriatrii, zakładają prowadzenie dyskursu opierającego się na poszanowaniu autonomii wobec krytyki postaw paternalistycznych. Zachowanie autonomii w starości łączy się z większą własną odpowiedzialnością oraz samodzielnością w procesie leczenia i opieki. Odrzucenie wartości deficytu i zależności, zaprzeczanie starzeniu się i umieraniu we współczesnej kulturze przyczynia się do narastania lęku przed śmiercią, buntu oraz ryzyka dezintegracji (utraty autonomii). Nowe definicje i kryteria dotyczące starości mogą stanowić zagrożenie dla zachowania szeroko rozumianej autonomii człowieka starszego i możliwości przez niego dokonywania wyborów. Kolejnym zagrożeniem jest podejście techniczne i wolnorynkowe do człowieka zatracające jego podmiotowość i indywidualność. Wyzwaniem starości jej wysiłek zachowania autonomii oraz zaakceptowania jej utraty. Z perspektywy starszego człowieka kluczowego znaczenia nabiera koncepcja godności osoby ludzkiej, a nie jej autonomii. Deskryptywne i funkcjonalistyczne rozumienie autonomii pozwala niektórym biooetykom wykluczać schorowanych ludzi w zaawansowanej starości ze świata osób. Tą drogą promowanie autonomii człowieka zostało skierowane przeciwko niemu samu, przeciwko najsłabszym. Przyjęcie godności osoby jest związane z szerszym niż tylko funkcjonalnym rozumieniem pojęcia osoby ludzkiej. Pojęcie godności osoby ludzkiej zawiera akceptację deficytu, utraty, zależności. Są one wartościami nieodzownymi w przeżywaniu pełni człowieczeństwa.

9 181 Sesja/Session II Zagadnienia kliniczne Rola czynników naczyniowych w etiopatogenezie choroby Alzheimera Elżbieta Trypka, Jerzy Leszek Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu Angiogeneza odgrywa istotną rolę w przebiegu wielu procesów fizjologicznych (rozwój embrionalny, proces gojenia ran, cykl miesiączkowy) i patologicznych (wzrost guzów, ich ekspansję, powstawanie przerzutów, patologię w chorobie Alzheimera, niedokrwieniu, procesach zapalnych). Proces jest regulowany przez układ czynników pobudzających i hamujących. W chorobie Alzheimera pobudzenie angiogenezy prowadzi do wydzielania przez śródbłonek, białka APP i odkładania beta-amyloidu. Aktywacja angiogenezy jest wynikiem zmniejszenia perfuzji, a następnie niedotlenienia i wydzielania czynników takich jak tlenek azotu, czynnika indukowanego przez hipoksję (HIF-1α), czynnika wzrostu śródbłonka naczyń (VEGF). Pobudzenie angiogenezy i reakcja zapalna, która towarzyszy chorobie Alzheimera, wiąże się z wydzielaniem czynnika martwicy guza α (TNF α), interleukiny -6 i czynnika MCP (Macrophage Chemoattractant Protein 1). Poznanie nowego mechanizmu rozwoju choroby wiąże się z możliwościami terapeutycznymi z zastosowaniem leków o działaniu hamującym angiogenezę. Ocena wartości badań wolumetrycznych TK głowy w rozpoznawaniu i różnicowaniu wybranych chorób otępiennych Anna Czarnecka, Marek Sąsiadek Zakład Radiologii Ogólnej, Zabiegowej i Neuroradiologii Katedry Radiologii Akademii Medycznej we Wrocławiu Wstęp: Wyraźnie widoczne w ostatnich latach starzenie się społeczeństw i wydłużenie życia powoduje, że choroby otępienne, których częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem, stanowią obecnie poważny problem diagnostyczny. Z tego powodu większość wysiłków skierowana jest na możliwość wczesnego wykrycia chorób otępiennych, ich rozpoznania oraz różnicowania postaci w celu jak najszybszego wdrożenia odpowiedniego leczenia. Coraz większą rolę w osiągnięciu tych celów odgrywają badania obrazowe. Cel: Celem pracy było określenie wartości badań wolumetrycznych TK głowy w rozpoznawaniu i różnicowaniu wybranych chorób otępiennych: choroby Alzheimera (AD), otępienia naczyniopochodnego (VaD) i mieszanego (MD). Metody: Materiał pracy stanowiło 78 chorych z rozpoznanym na podstawie klasyfikacji klinicznych otępieniem (48 z AD, 15 z VaD i 15 z MD) oraz 15-osobowa grupa kontrolna. U wszystkich pacjentów wykonano badanie TK głowy, a następnie obliczenia wolumetryczne zaniku mózgu (korowego i podkorowego) własną metodą półautomatyczną. Oceniane były następujące parametry: objętość płynu mózgowo-rdzeniowego (pmr) w układzie komorowym, objętość pmr w przestrzeni podpajęczynówkowej okolic czołowych, skroniowych i ciemieniowo-potylicznych oraz objętość nadnamiotowej części mózgowia. Następnie przeprowadzono analizę statystyczną różnic tych parametrów między grupą badaną i kontrolną; pomiędzy podgrupami chorych z AD, VaD i MD oraz ich korelację ze skalą MMSE. Wyniki: Wyniki wskazują na większe nasilenie zmian zanikowych u chorych z otępieniem w porównaniu z grupą kontrolną, przy czym najwięcej różnic istotnych statystycznie stwierdzono w grupie MD, w której stwierdzono większy uogólniony zanik korowy i podkorowy, większy zanik korowy w okolicach skroniowych i ciemieniowo-potylicznych oraz mniejszą objętość mózgu. Nie wykazano natomiast istotnej korelacji pomiędzy stopniem nasilenia zaniku a wynikami testu MMSE. Wnioski: Wolumetria TK jest obiektywną, ilościową metodą oceny zaniku mózgu u chorych z otępieniem, jednak ma ograniczoną wartość w różnicowaniu postaci otępienia i oceny stopnia ciężkości otępienia. Brak istotnej korelacji pomiędzy wynikiem testu MMSE a wykonanymi pomiarami wolumetrycznymi

10 182 zaników korowych i podkorowych może być spowodowany jednorazowym charakterem pomiarów. Wolumetria TK zastosowana w badaniach długoterminowych może mieć szczególnie dużą wartość w monitorowaniu chorych z otępieniem oraz ocenie efektów leczenia. Biomarkery we wczesnej diagnostyce i diagnostyce różnicowej chorób otępiennych: implikacje terapeutyczne Jerzy Leszek, Elżbieta Trypka Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu Znalezienie wskaźników biologicznych użytecznych dla wykrycia przedklinicznych oznak zaburzeń otępiennych, a szczególnie choroby Alzheimera (ch.a.), jako niesłychanie ważne dla potencjalnych interwencji terapeutycznych, skutkujących opóźnieniem wystąpienia choroby i ograniczeniem liczby osób nią dotkniętych stanowi wielkie wyzwanie współczesnej neurobiologii. Dotychczas nie opisano adekwatnego biomarkera dla choroby Alzheimera, pomocnego dla jej wczesnego wykrycia. Ten idealny biomarker powinien być swoisty (różnicować ch.a. od innych otępień), czuły (nie dający wyników fałszywie pozytywnych i negatywnych), zdolny do możliwie wczesnego wykrycia choroby, użyteczny do monitorowania jej przebiegu i postępów leczenia, nieinwazyjny, niedrogi i możliwy do wykonania w laboratorium klinicznym. Powinien ponadto obrazować zmiany stężenia lub aktywności związków obecnych również u osób zdrowych, lecz zwłaszcza takich, które pojawiają się dopiero u chorych. Doniesienie zawiera zarówno przegląd i znaczenie dotychczas stosowanych biowskaźników (beta-amyloid, białko tau, niektóre niedawno opisane substancje białkowe,) ale również nowe badania dotyczące wskaźników immunologicznych (cytokin, chemokin, czynników wzrostu i związanych protein) oraz ich użyteczność w diagnostyce różnicowej presymptomatycznych stadiów ch.a. i innych otępień. W oparciu o dotychczasową wiedzę podkreślono istnienie znacznej układowej dysregulacji zarówno w zakresie odpowiedzi immunologicznej, jak i systemie sygnalizacyjnym komórek, mogące mieć ważne implikacje diagnostyczne i terapeutyczne. Molekularne mechanizmy pamięci - badania podstawowe i perspektywy zastosowań klinicznych Jerzy W. Mozrzymas Samodzielna Pracownia Biofizyki Układu Nerwowego, Katedra Biofizyki, Akademia Medyczna we Wrocławiu W ostatnich dziesięcioleciach, w badaniach z dziedziny neurobiologii, nastąpił ogromny wzrost zainteresowania mechanizmami uczenia się i pamięci. Neurobiolodzy dysponują obecnie bardzo dużym doświadczeniem w zastosowaniu paradygmatów behawioralnych pozwalających ocenić uczenie się i pamięć u zwierząt doświadczalnych. Ponadto rozwój technik molekularnych i obrazowania oraz metod pozwalających w czasie rzeczywistym mierzyć niektóre aspekty funkcjonalne żywych komórek nerwowych (np. potencjały elektryczne) utorował drogę do poznawania molekularnych mechanizmów uczenia się i pamięci. Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (ang. Long Term Potentiation, LTP) może być wywołane poprzez wysokoczęstotliwościową stymulację neuronów presynaptycznych i uważane jest jako mechanizm plastyczności synaptycznej mającej bezpośredni związek z tworzeniem śladów pamięciowych w komórkach nerwowych. Mechanizm molekularny tego zjawiska był w ostatnich dziesięcioleciach intensywnie badany i obecnie dysponujemy bardzo szeroką wiedzą na temat towarzyszących mu zmian morfologicznych i funkcjonalnych w komórkach nerwowych. Na szczególną uwagę zasługuje fosforylacja istniejących w synapsie jonotropowych receptorów kwasu glutaminowego AMPA, co prowadzi do wzrostu ich przewodnictwa, oraz w tzw. późnej fazie LTP, do ekspresji genów odpowiedzialnych za różne mechanizmy modulacji istniejących synaps i powstawania nowych. Chociaż LTP zostało odkryte już przeszło 30 lat temu, dopiero wyniki z ostatnich 10 lat, oparte o równoległe badania funkcjonalne, morfologiczne i behawioralne dostarczyły przekonywujących argumentów na to, iż rzeczywiście zjawisko to uczestniczy w formowaniu śladów pamięciowych w określonych paradygmatach behawioralnych. Przykładowo, wieloletnie badania grupy badawczej Johna O Keefe wskazywały na to, że zjawisko LTP uczestniczy w konsolidacji pamięci przestrzennej w hipokampie. W ostatnim okresie wykazano, że zastosowanie zależnych od hipokampa paradygmatów warunkowania klasycznego prowadzi w hipokampie

11 183 do analogicznych zmian jakie towarzyszą indukcji LTP (np. fosforylacja receptorów typu AMPA i wzrost sygnałów synaptycznych). Poznanie wielu istotnych elementów mechanizmów indukcji LTP w kontekście generowania śladów pamięciowych, otworzyło nowe możliwości badań nad farmakologiczną modulacją procesów uczenia się i pamięci, szczególnie w przypadku chorób związanych z deficytami kognitywnymi (np. schizofrenia). W zgodzie z jednym z podstawowych mechanizmów indukcji LTP, czynniki wzmacniające działanie receptorów AMPA (tzw. ampakiny) prowadzą do istotnego wzmocnienia procesów kognitywnych. Bardzo istotne i obiecujące z punktu widzenia badań preklinicznych jest to, że istotny efekt działania ampakin jest obserwowany przy niemal niezauważalnych skutkach ubocznych, takich jak np. napady drgawkowe, których należy się obawiać, gdy wzmacniana jest transmisja pobudzającą (glutaminianergiczną). Co więcej, efektem działania ampakin jest silny (wielokrotny) i długotrwały (wiele godzin) wzrost stężenia neurotrofin (głównie BDNF) w ośrodkowym układzie nerwowym, co jest bardzo pożądane w terapii różnych chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Podsumowując, prowadzone przez neurobiologów badania nad mechanizmami uczenia się pamięci dostarczają nie tylko coraz pełniejszych informacji na temat mechanizmów molekularnych tych zjawisk, ale również bardzo obiecujący materiał wskazujący na nowe strategie w terapii chorób związanych z deficytami kognitywnymi. Sesja plakatowa/poster session Wsparcie społeczne a psychologiczne koszty ponoszone przez opiekunów osób z chorobą Alzheimera Ewa Wojtyna 1,2, Dorota Janczarek 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Śląski w Katowicach 2 Oddział Psychiatryczny, Szpital Miejski w Rudzie Śląskiej Wstęp: Opieka nad osobami z chorobą Alzheimera jest sytuacją szczególnie obciążającą. Wśród psychologicznych kosztów tej sytuacji można wymienić objawy depresyjne i lękowe, frustrację, wypalenie w roli i in. Wsparcie społeczne, jako czynnik buforujący, może mieć duże znaczenie dla zminimalizowania negatywnych skutków sprawowania opieki nad chorym. Cel badań: Celem pracy było zbadanie związków pomiędzy wielkością i rodzajem wsparcia społecznego a wysokością kosztów psychologicznych opieki nad osobą chorą na chorobę Alzheimera. Materiał i metody: Badanie miało charakter przekrojowy i objęło grupę 48 opiekunów (średni czas trwania opieki nad chorym = 3,5 roku). Wykorzystano wywiad oraz następujące metody kwestionariuszowe: Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego, Inwentarz Depresji Becka, Kwestionariusz Wypalenia, Skalę Bliskości z Chorym oraz Kwestionariusz Poczucia Obciążenia Rodzin. Wyniki: Silne otrzymywane wsparcie społeczne wiązało się z mniejszym nasileniem objawów depresyjnych, szczególnie w zakresie obniżenia nastroju i aktywności złożonej, z wyższym poziomem energii u opiekunów oraz wyższym poczuciem osiągnięć osobistych. Zaobserwowano także większą siłę tych związków dla wsparcia instrumentalnego w porównaniu z otrzymywanym wsparciem emocjonalnym. Natomiast wsparcie informacyjne miało znaczenie jedynie dla aktywności złożonej oraz poczucia osiągnięć u opiekunów. Wnioski: Adekwatne wsparcie społeczne udzielane opiekunom osób z chorobą Alzheimera jest związane z mniejszymi kosztami psychologicznymi sprawowania opieki. Wskazane jest zatem wzmacnianie sieci wsparcia u opiekunów oraz dostosowanie rodzaju wsparcia do ich aktualnych potrzeb.

12 184 Sesja/Session III Zagadnienia kliniczne zaburzenia depresyjne Zaburzenia funkcji poznawczych w łagodnych zaburzeniach poznawczych (Mild Cognitive Impairment MCI) i w depresji u osób w starszym wieku Alina Borkowska Zakład Neuropsychologii Lekarskiej UMK w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy Związek pomiędzy występowaniem objawów depresji a objawami łagodnych zaburzeń poznawczych (Mild Cognitive Impairment MCI) jest w ostatnim czasie przedmiotem licznych badań. Zwraca się uwagę na znaczne rozpowszechnienie objawów MCI w depresji o późnym początku (około 40-60%) i znaczne zwiększenie ryzyka wystąpienia MCI u osób w podeszłym wieku z subkliniczną postacią choroby Alzheimera. Wielokierunkowe osłabienie funkcji poznawczych jest podstawowym objawem MCI, również dysfunkcje te występują w depresji, zwłaszcza u osób starszych, gdzie mogą osiągać nasilenie pseudootępienia depresyjnego. U około 50% chorych z MCI stanowią one zapowiedź późniejszego pojawienia się otępienia. W MCI i w depresji stwierdza się zaburzenia funkcji wykonawczych, związanych z nieprawidłową czynnością kory czołowej mózgu, która to w największym stopniu doprowadzać może do zaburzeń funkcjonowania chorych. W badaniach własnych, gdzie porównywano wykonanie testów czołowych, przez dobrane pod względem płci, wieku i wykształcenia grupy chorych w wieku powyżej 50 roku życia z rozpoznaniem MCI i depresji nawracającej oraz osób zdrowych kontrolnych wykazano istotne nasilenie tych dysfunkcji u chorych na depresję, w porównaniu z wynikami osób zdrowych. Natomiast w grupie osób z MCI bez objawów depresji, zaburzenia czynności kory czołowej były bardzo głębokie, wielokrotnie przekraczające 2SD wyników chorych na depresję. Najbardziej różnicującymi okazały się dwa parametry testu Sortowania Kart Wisconsin i wskaźnik poprawnych odpowiedzi w teście N-back. Wskazuje to na istotną wartość badania funkcji czołowych w rozpoznawaniu MCI i różnicowania tego zaburzenia od pseudootępienia depresyjnego. Depresja psychotyczna leczyć! Iwona Kłoszewska Uniwersytet Medyczny w Łodzi Depresja psychotyczna stanowi jednostkę chorobową o istotnym znaczeniu klinicznym. Wykazuje ona prawdopodobnie nieco odmienne podłoże patogenetyczne i charakteryzuje się zupełnie inną podatnością terapeutyczną w porównaniu z depresją bez objawów psychotycznych. Wiele danych wskazuje, że istotnie częściej występuje ona u chorych w wieku podeszłym. Nadal istnieją trudności we właściwym rozpoznawaniu tego zaburzenia. Symptomatologia i zmiany neurobiologiczne spotykane wśród pacjentów z depresją psychotyczną sugerują unikalny charakter tego schorzenia, jednak w aktualnych klasyfikacjach nie stanowi ono odrębnej kategorii diagnostycznej. Najbardziej efektywną metodą leczenia depresji psychotycznej są zabiegi elektrowstrząsowe. Zgodnie z aktualnymi danymi także terapia skojarzona klasycznymi lekami przeciwdepresyjnymi i neuroleptykami stanowi efektywną alternatywę leczenia w tej grupie pacjentów. Skuteczność leków II generacji w chwili obecnej wymaga potwierdzenia w dalszych analizach. Interesującym zagadnieniem wydają się być właściwości przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne nowych leków antagonistów receptorów glukokortykoidowych. Wyniki badań nad ich skutecznością w depresji psychotycznej są obiecujące, ale niezbędne są dalsze analizy.

13 185 Lęk i depresja u osób starych chorych na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc Andrzej Witusik 1, Tadeusz Pietras 2, Piotr Gałecki 3, Paweł Górski 2 1 Pracownia Psychologii Instytutu Nauk Pedagogicznych Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach; Filia w Piotrkowie Trybunalskim 2 Klinika Pneumonologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 3 Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytet Medyczny w Łodzii Lęk i depresja towarzyszy wielu chorobom somatycznym. Na lęk szczególnie narażeni są pacjenci chorujący na choroby o charakterze napadowym, na depresje natomiast na choroby przewlekłe. Choroby obturacyjne, do których należy astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc, charakteryzują się zarówno przewlekłością, jak i napadowym charakterem duszności w przebiegu zaostrzeń infekcyjnych. W wieku starczym obie choroby charakteryzuje podobny obraz kliniczny, bowiem wieloletnia astma oskrzelowa może przebiegać pod maską przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. W pracy przebadano 80 osób chorych na choroby obturacyjne i 73 starsze osoby cieszące się względnie dobrym zdrowiem. Lęk badano za Pomocą Kwestionariusza STAI Spielbergera, depresję za pomocą Skali Becka. Zaburzenia depresyjne określano za pomocą kryteriów badawczych ICD-10. Wykazano, że depresja rozpoznana w oparciu o kryteria ICD-10 występuje u 30% chorych na choroby obturacyjne i u 8% osób zdrowych (p<0,005). Również nasilenie lęku silnie koreluje jest większe u osób z chorobami obturacyjnymi niż u zdrowych (p<0,005). Nie stwierdzono natomiast korelacji pomiędzy stopniem obturacji a nasileniem depresji i lęku. Wyniki badań wskazują, że choroby obturacyjne są czynnikiem ryzyka rozwoju zaburzeń depresyjnych i lękowych u ludzi starych. Zaburzenia depresyjne u osób w wieku podeszłym w zależności od aktywności życiowej Agata Orzechowska 1, Monika Talarowska 1, Andrzej Witusik 2, Tadeusz Pietras 3, Krzysztof Zboralski 1, Piotr Gałecki 1, Antoni Florkowski 1 1 Klinika Psychiatrii Dorosłych II Katedry Chorób Układu Nerwowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2 Pracownia Psychologii Instytutu Nauk Pedagogicznych Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach; Filia w Piotrkowie Trybunalskim 3 Klinika Pneumonologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wprowadzenie: Starzenie się w znaczeniu fizjologicznym to naturalny, nieodwracalny proces postępujący wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w jego mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji. W znaczeniu psychospołecznym starzenie się jest dynamicznym, ciągłym procesem zmian, przebiegającym w czasie, obejmującym nie tylko przemiany fizjologiczne organizmu, ale również zmiany psychiczne. Zaburzenia depresyjne w wieku podeszłym stanowią poważny problem medyczny i społeczny. Wiek jest jednym z czynników ryzyka w zachorowaniu na depresję, która obok otępienia jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym po 65. roku życia. Cel: Celem pracy była ocena samopoczucia psychicznego pod względem występowania zaburzeń depresyjnych u osób w podeszłym wieku w zależności od ich aktywności życiowej, jaką jest m.in. uczestnictwo w zajęciach Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW). Ponadto autorzy postanowili ocenić ogólne zadowolenie z życia studentów UTW, porównując ich z grupą kontrolną. Materiał i metody: Badaniem objęto grupę 200 respondentów zamieszkałych w Łodzi w wieku od 60 do 85 lat. Grupę badawczą stanowiło 100 osób spośród studentów II Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW), natomiast grupę kontrolną stanowiło 100 osób niezrzeszonych na UTW, losowo dobranych spośród mieszkańców Łodzi. Narzędziami, które posłużyły do przeprowadzenia badań, były: Skala Depresji Becka i Kwestionariusz Socjodemograficzny.

14 186 Wyniki: Wśród studentów UTW było mniejsze rozpowszechnienie objawów zaburzeń depresyjnych (35%) w porównaniu z grupą kontrolną (45%). Różnica w nasileniu depresji osiągnęła istotność statystyczną o wartości t=0,089, przy przyjętym poziomie istotności 0,05. Dwukrotnie więcej osób z grupy kontrolnej w porównaniu z grupą studentów uzyskało punktację świadczącą o występowaniu objawów depresji umiarkowanej. Największe zróżnicowanie między grupami ujawniło się w liczbie osób, których wyniki mieściły się w przedziale ciężkiej depresji. W grupie słuchaczy UTW był ich niewielki odsetek 4%, a ponad trzy razy tyle 13% wśród pozostałych badanych. Oceny zadowolenia z życia osoby badane dokonywały w punktacji Zdecydowana większość mężczyzn, zarówno z grupy studentów, jak i z grupy kontrolnej, była bardziej usatysfakcjonowana z życia niż kobiety. Natomiast najwięcej nieszczęśliwych i niespełnionych kobiet, które oznaczyły na skali mniej niż 50 punktów znalazło się w grupie kontrolnej. Zadowolenie z życia studentów UTW było zdecydowanie wyższe niż wśród seniorów z grupy kontrolnej. Wnioski: Starość postrzegana jest przez pryzmat licznych stereotypów, z których większość ma zabarwienie negatywne. Uniwersytety Trzeciego Wieku jako forma aktywności osób w wieku podeszłym zaspokajają wiele potrzeb starszych ludzi. Pozwalają one znaleźć nowe środowisko, a także zapomnieć o samotności, starości, a każda aktywność w tym wieku jest źródłem zdrowia, satysfakcji i zadowolenia z życia. Można wnioskować, że studenci UTW są w dużo lepszej kondycji fizycznej i psychicznej niż pozostała grupa starszych osób. Chęć dokształcania się ludzi starszych, a tym samym chęć aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym, jest sposobem na utrzymywanie satysfakcjonujących relacji interpersonalnych, wzmacnianie sprawności intelektualnej i skuteczniejsze radzenie sobie z towarzyszącymi chorobami tego okresu życia. Sesja/Session IV Prezentacja Ośrodka Badawczo-Naukowo-Dydaktycznego Chorób Otępiennych (Ośrodka Alzheimerowskiego) w Ścinawie Leczenie stacjonarne w zaburzeniach otępiennych blaski i cienie Prezentacja Ośrodka Alzheimerowskiego w Ścinawie Marzena Zboch, Bernadeta Gwizdak-Siwkowska Ośrodek Alzheimerowski w Ścinawie Ośrodek Badawczo-Naukowo-Dydaktycznego Chorób Otępiennych Akademii Medycznej we Wrocławiu, SP ZOZ w Ścinawie, powstał dzięki nakładom finansowym Unii Europejskiej, Akademii Medycznej we Wrocławiu i darowiznom społecznym. Uroczyste otwarcie miało miejsce w Światowy Dzień Choroby Alzheimera 21 września 2007 r. Inicjatywa leczenia chorych z zaburzeniami otępiennymi w trybie stacjonarnym ma wielu przeciwników ze względu na możliwość pogłębienia się deterioracji funkcji poznawczych. Przedstawiony film obrazuje pracę Ośrodka Alzheimerowskiego, umożliwiając kliniczną weryfikację tej kwestii. Pokazane są w nim możliwości kompleksowej diagnostyki pacjenta z demencją, uwzględniającej dokładne badanie neuropsychologiczne i obserwację objawów psychopatologicznych. Film obrazuje też możliwości holistycznej opieki; leczenia farmakologicznego i rehabilitacji funkcji poznawczych z uwzględnieniem czynników psychospołecznych oraz rehabilitacji ruchowej, jakie daje leczenie szpitalne.

15 187 Spojrzenie na dynamikę zmian osobowości w chorobie Alzheimera z perspektywy psychologicznej Agnieszka Żelwetro, Agnieszka Mydlikowska Ośrodek Alzheimerowski w Ścinawie W naszej prezentacji zwracamy uwagę na egzystencjalny/metapoznawczy aspekt bycia osoby z chorobą Alzheimera. Chcemy rozszerzyć diagnostyczne spojrzenie na wymiary opisu chorego. Sygnalizujemy problem samoświadomości, tożsamości, autonomii i jakości życia chorego. Próbujemy przybliżyć te zagadnienia, odnosząc się do wybranych psychologicznych koncepcji osobowości. Naszym głównym celem jest podkreślenie faktu, że człowiek nie jest prostą sumą cech i funkcji, a co się z tym wiąże, otępienie nie jest tylko zbiorem pogarszających się funkcji poznawczych i objawów psychopatologicznych możliwych do oceny w badaniu klinicznym. Wskazujemy na interesujące zjawisko bycia z sobą, w świecie, wśród ludzi pomimo. WIEM, KIM JESTEM, CHOĆ TEGO NIE PAMIĘTAM. W naszej prezentacji opieramy się na osobistych doświadczeniach pacjentów z chorobą Alzheimera. Leczenie szpitalne zaburzeń psychicznych w otępieniach doświadczenia ścinawskie Bernadeta Gwizdak-Siwkowska, Paweł Tyfel Ośrodek Alzheimerowski w Ścinawie Objawy psychopatologiczne są istotnym elementem w opiece i leczeniu pacjenta z otępieniem. Z punktu widzenia programu leczenia ważny jest podział objawów psychopatologicznych na przemijające (występujące na pewnym etapie choroby), do których zaliczamy zaburzenia nastroju, objawy psychotyczne i zaburzenia zachowania oraz nieprzemijające jak wędrowanie, zaburzenia snu, zaburzenia osobowości. Trudnością leczenia w oddziele są zaburzenia funkcjonowania nasilające się w nowej sytuacji u osób z znacznie obniżonymi mechanizmami adaptacyjnymi oraz konieczność ponownej adaptacji do środowiska macierzystego po wypisaniu. Zaletą leczenia szpitalnego jest możliwość obiektywizacji wywiadu dotyczącego zaburzeń funkcjonowania i wzbogacenie go o oceny zdolności adaptacyjnych pacjenta do nowej sytuacji, możliwość stałego monitorowania stanu psychicznego i somatycznego pacjenta przy złej tolerancji leków i znacznie większym ryzyku efektów paradoksalnych osób w podeszłym wieku i z uszkodzeniem c.u.n., możliwość skorelowania objawów psychopatologicznych z monitorowanymi ciągle parametrami stanu somatycznego. Ze względu na niską skuteczność leczenia zaburzeń poznawczych w chwili obecnej redukcja dodatkowych objawów psychopatologicznych towarzyszących otępieniu stwarza możliwość większego wpływu na obraz psychopatologiczny pacjenta i poprawę funkcjonowania systemu opieki nad chorym. Depresja a zaburzenia funkcji poznawczych aspekty kliniczne Krzysztof Śmigórski, Bernadeta Gwizdak-Siwkowska Ośrodek Alzheimerowski w Ścinawie Celem wykładu jest przedstawienie psychologicznej charakterystyki funkcjonowania poznawczego osób z rozpoznanym epizodem depresji. Szczególny nacisk położony jest na aspekty umożliwiające różnicowanie tego zaburzenia z procesem otępiennym w przebiegu choroby Alzheimera. Przedstawione zostaną wybrane procesy poznawcze biorące udział w funkcjach pamięciowych oraz wykonawczych. Omówione zostaną wyniki badań eksperymentalnych oraz wybrane koncepcje teoretyczne tłumaczące stwierdzane zależności. Uwaga poświęcona będzie również podłożu neurofizjologicznemu wiązanemu z powyższymi zaburzeniami.

16 188 Piątek Miejsce: hotel Wrocław Sesja/Session V Choroba Alzheimera aspekty kliniczne, ekonomiczne i społeczne (sesja firmy Novartis) Farmakoekonomika leczenia choroby Alzheimera a potrzeby pacjentów i ich opiekunów Andrzej Kiejna Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu Fakt przyrostu ludności w wieku poprodukcyjnym staje się niepokojący. Jak podają szacunki, w roku 2030 wskaźnik udziału starszych osób w populacji polskiej szacowany jest na 23,8%, a w 2050 już na 27,8%. Statystyczne wydłużanie średniej długości życia populacji wiąże się z coraz liczniejszym występowaniem chorób, w których jeden z głównych czynników ryzyka stanowi wiek pacjenta, przede wszystkim chorób otępiennych OUN, w tym choroby Alzheimera. Konsekwencje ekonomiczne choroby Alzheimera będą prawdopodobnie w coraz większym stopniu rozkładały się na całe społeczeństwo, a nie jedynie na opiekunów, resort zdrowia czy opieki socjalnej. Niezbędne więc staje się dostosowanie do aktualnych potrzeb społecznych nie tylko świadczeń medycznych, zapewniających maksymalnie wysoki wskaźnik koszt-efektywność i możliwie dużą redukcję kosztów (bezpośrednich, pośrednich, a wtórnie i nieuchwytnych), ale również szeroko pojętej organizacji środowiskowej i terytorialnej. Prowadzone na świecie, ale także w Polsce badania farmakoekonomiczne dotyczące tej grupy chorych w niewielkim stopniu odnoszą się do rzeczywistych potrzeb samych pacjentów, a także ich opiekunów. W rzeczywistości jedynymi danymi branymi pod uwagę podczas tworzenia planu opieki i leczenia, jakie można zaobserwować w badaniach międzynarodowych, dotyczą analizy porównawczej zmiennych funkcjonowania poznawczego, jakości życia pacjentów oraz obciążenia ekonomicznego budżetu państwa lub budżetu rodzinnego opiekuna. Jedynie nieliczne badania wskazują na powiązania szacunków ekonomicznych, w tym farmakoekonomicznych z badaniem rzeczywistych potrzeb pacjentów i ich opiekunów za pomocą wystandaryzowanych metod. Wydaje się, że kierunek współczesnej psychogeriatrii, podobnie jak to ma miejsce w psychiatrii ogólnej, powinien iść dwutorowo: torem diagnostyki medycznej, klinicznej z jednej strony oraz torem diagnostyki psychologicznej w zakresie rzeczywistych potrzeb pacjentów i ich opiekunów z drugiej. Objawy kliniczne AD nowoczesne podejścia terapeutyczne Tadeusz Parnowski II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii we Warszawie Coraz większe zrozumienie patomechanizmów występujących w otępieniu, oraz kumulacja wiedzy praktycznej pozwalają na bardziej precyzyjne dobieranie leków w zależności od obrazu klinicznego. Jednocześnie coraz częściej zwraca się uwagę na nieznane dotychczas działanie stosowanych leków i ich wpływ na układy monoaminergiczne. W efekcie coraz częściej w zaleceniach klinicznych obserwuje się zalecenia stosowania konkretnych leków w ściśle opisanych dawkach. Aktualnie przyjmuje się dwie koncepcje terapeutyczne w otępieniu, odnosząc je do obecnie stosowanych leków i leków pozostających w badaniach. Pierwsza z nich dotyczy zwiększenia efektywności działania leków poprzez leczenie skojarzone (łączenie leków wpływających na odmienne neuroprzekaźnictwo daje możliwość wpływu

17 189 na różne objawy kliniczne), druga stosowanie monoterapii lekami działającymi na liczne układy monoaminergiczne, co pozwala na zmniejszanie nasilenia objawów przy mniejszej liczbie objawów niepożądanych. Przykładem pierwszej koncepcji jest stosowanie IAChE z NMDA, przykładem drugiej próby stosowania ksanomeliny lub dimebonu. Wyniki badań wskazują także na potrzebę stosowania zasad określających kolejność stosowania leków, aby zwiększyć ich efektywność i zminimalizować objawy niepożądane. Chociaż inhibitory cholinesteraz wykazują wpływ nie tylko na procesy poznawcze,ale także na zaburzenia zachowania i nasilenie objawów psychotycznych, w czasie wystąpienia niektórych objawów jak np. depresji lub bardzo nasilonych zaburzeń zachowania, snu, celowe wydaje się rozpoczęcie leczenia od leków specyficznie działających na powyższe objawy. Współczesne aspekty farmakoterapii choroby Alzheimera Tomasz Gabryelewicz Klinika Chorób Zwyrodnieniowych Centralnego Układu Nerwowego Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w Warszawie, Oddział Alzheimerowski Choroba Alzheimera (ang. Alzheimer s disease AD) jest najczęstszą przyczyną otępienia w populacji ludzi starych. Pomimo intensywnych badań dostępne dziś metody leczenia pozostają jedynie metodami objawowymi, nie ingerując w przyczynę postępującej degradacji neuronów. Leczenie przyczynowe, a więc najbardziej skuteczne, obecnie jest na etapie badań. Liczne prowadzone obecnie badania toczą się w kierunku modyfikacji transkrypcji i przetwarzania βapp, a przede wszystkim dotyczą one zastosowania inhibitorów β- i γ-sekretaz (enzymy odpowiadające za nieprawidłowe cięcie βapp i odkładanie się fragmentów w mózgu). Pewne znaczenie może mieć także blokowanie kanału wapniowego, zmniejszanie ilości wolnych rodników, stabilizacja błony komórkowej neuronów czy leczenie przeciwzapalne. Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionki, czyli podanie choremu syntetycznego β-amyloidu, jest obecnie sprawdzane w próbach klinicznych. Obecnie stosowane leczenie objawowe ma dwa główne cele: spowolnienie rozwoju i łagodzenie objawów poznawczych (zaburzeń pamięci i innych procesów poznawczych) oraz zapobieganie występowania, łagodzenie i eliminowanie zaburzeń zachowania i objawów psychopatologicznych (behavioral and psychological symptoms of dementia BPSD). Modyfikatory systemu glutaminergicznego. Pochodna amantadyny, memantyna, niekompetycyjny (blokujący receptor) antagonista NMDA, wydaje się przeciwdziałać neurotoksyczności spowodowanej przedłużonym uwalnianiem glutaminergicznym bez blokowania fizjologicznej aktywacji NMDA. Memantyna była dobrze tolerowana i bezpieczna w badaniach klinicznych, najczęstszym działaniem niepożądanym były zawroty głowy. Jest także dobrze tolerowana, gdy podaje się ją razem z AChEI w terapii AD. Opisane badania wykazują skuteczność tego leku zarówno w monoterapii, jak i w przypadku podawania z AChEI, gdzie różne mechanizmy działania mogą być dla siebie komplementarne lub synergistyczne; postuluje się jej użyteczność w leczeniu zaawansowanych stadiów AD. Inhibitory cholinesteraz. Istnieje wyraźna korelacja pomiędzy osłabieniem funkcji poznawczych i poziomem acetylotransferazy. Aktualnie spośród 3 możliwych strategii leczenia AD w oparciu o model cholinergiczny: zwiększenie syntezy acetylocholiny, stymulacja receptorów cholinergicznych, inhibicja cholinesterazy stosuje się ten ostatni mechanizm. Obecnie w Europie i USA zarejestrowane są 3 preparaty: donepezil, rywastygmina, galantamina. Nasilają one skutecznie ośrodkową aktywność układu cholinergicznego przez hamowanie rozkładu acetylocholiny w szczelinach synaptycznych. Prawdopodobnie działają także przez inne, złożone mechanizmy, tj. blokują kanały potasowe, zmieniają ilości receptorów muskarynowych, zwiększają obroty innych neuroprzekaźników. Wykazano ich skuteczność we wczesnej i średnio zaawansowanej fazie AD. Trzeba tu podkreślić, że w OUN istnieją dwa rodzaje cholinesteraz: acetylocholinesteraza (AChE) i butyrylocholinesteraza (BuChE). Początkowo badania naukowe skupiły się na inhibicji AChE, ale okazało się, że BuChE także gra istotną rolę w degradacji acetylocholiny, zarówno w mózgu zdrowego człowieka, jak i chorego na AD, a hamowanie obu enzymów

18 190 może być bardziej efektywne w porównaniu z hamowaniem wyłącznie AChE. Takie działanie ma riwastygmina (donepezil i galantamina hamują tylko AChE). Rywastygmina także preferencyjnie hamuje izoformę G1 AChE, która jest znajdowana przede wszystkim w mózgu, w odróżnieniu od pozostałych izoform. Wysokie stężenia BuChE obserwuje się w hipokampie, ciałach migdałowatych i we wzgórzu, a więc regionach, w których zmiany charakterystyczne dla AD są szczególnie nasilone. W przebiegu AD aktywność AChE zmniejsza się o 33-45%, natomiast stężenie BuChE zwiększa się o 40-90%. Ostatnie badania wykazują korelacje między stopniem zahamowania zarówno AChE, jak i BuChE w płynie mózgowo-rdzeniowym a nasileniem zaburzeń funkcji poznawczych (wyniki w skalach oceniających funkcje poznawcze, pamięć, uwagę), z najlepszą korelacją stopnia inhibicji BuChE i funkcji poznawczych. W przeciwieństwie do pozostałych AChEI, rywastygmina metabolizowana jest głównie przez esterazy (enzymy, na które działa, np. AChE), nie enzymy cytochromu P-450, co może zmniejszać ryzyko interakcji z innymi lekami, oraz umożliwia podawanie niezmienionych dawek osobom z niewydolnością wątroby lub nerek. Natomiast cechą charakterystyczną galantaminy jest allosteryczna modulacja receptorów nikotynowych, co może zwiększać presynaptyczne uwalnianie acetylocholiny. Działaniami ubocznymi AChEI są: nudności (17-48%), wymioty (10-27%), biegunka (12-19%), utrata masy ciała, bezsenność, kurcze mięśni, zmęczenie, bradykardia, omdlenia; częstość tych działań jest większa na początku terapii, a przy jej utrzymaniu maleje. Istotnie mniej działań ubocznych zaobserwowano przy stosowaniu AChEI w postaci systemu transdermalnego (rywastygmina). Od kilku miesięcy dostępny jest stosowany raz dziennie Exelon System Transdermalny (9,5 mg/24h). Podsumowując, można stwierdzić, że opierając się na dostępnej aktualnie wiedzy, w farmakoterapii AD wykazano istotną klinicznie skuteczność jedynie w przypadku wspomagających transmisję cholinergiczną inhibitorów cholinesteraz oraz działającej na receptor NMDA memantyny. Wykład plenarny How promptly should psychosis and agitation in elderly demented patients be treated? Michael Davidson Professor and Chairman Department of Psychiatry Tel Aviv University Although progressive cognitive decline is the clinical hallmark of degenerative dementia, behavioral and psychological symptoms (BPSD) are often the most prominent and burdensome manifestation of the illness. Delusions, hallucinations, agitation, severe anxiety, and apathy affect the quality of life of both patients and their respective families. Although neuronal degeneration can well account for BPSD manifestation the specific biological mechanism of BPSD has not been elucidated. The onset, aggravation and amelioration of BPSD are too often spontaneous and unrelated to identifiable triggers. Therefore, the commonsense attempts to manipulate the environment to create a serene and quite atmosphere are not always helpful. Personal experience reported by most physicians is that treatment with antipsychotic medication is moderately effective. However, several well designed clinical trials have demonstrated that treatment with antipsychotics is only marginally effective and that the adverse effects occasionally exceed the benefits. Furthermore, questions like who is the patient who most benefits form treatment, what is the most effective antipsychotic, at what dose and for how long should be administrated, are questions which are far from elucidated. In an attempt to avoid therapeutic nihilism and to provide a solutions to patients and their families, most physicians solve this dilemma by administering antipsychotic drugs promptely. This presentation will attempt to review the pro and con data in this regard.

19 191 Sesja/Session VI Standardy leczenia Leczenie zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym możliwość czy konieczność Tadeusz Parnowski II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii we Warszawie Truizmem jest twierdzenie, że leczenie zaburzeń psychicznych występujących w wieku podeszłym musi uwzględniać stan somatyczny chorego. Ogólna zasada jest oczywista: w czasie stosowania leków psychotropowych powinniśmy wziąć pod uwagę profil objawów niepożądanych i interakcje z lekami równoległe podawanymi z powodu chorób somatycznych. Przeszkodą w realizacji tej zasady jest nasza niewiedza dotycząca częstości i nasilenia objawów niepożądanych u leczonej osoby oraz znaczenie kliniczne interakcji. W efekcie lecząc zaburzenia psychiczne możemy zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań. Mimo tej wiedzy, w zaburzeniach psychicznych o nasileniu wyraźnym, inwalidyzujących chorego, zagrażających jego życiu oraz zwiększających nasilenie choroby somatycznej, podejmujemy takie ryzyko. W tym przypadku zasada mniejszego zła jest słuszną postawą terapeutyczną. W pewnych sytuacjach zdrowotnych zlecanie dodatkowych leków jest więc poprawnym postępowaniem, jednak w wieku podeszłym często mamy do czynienia z zbyt dużą ilością leków i niepewnością co do ich korzystnego/niekorzystnego wpływu na stan psychiczny i somatyczny chorego. Co więcej, stan psychiczny może być pochodną niekorzystnego wpływu stosowanych leków (zaburzenia procesów poznawczych, depresja, zaburzenia świadomości). Powstaje pytanie: kiedy leczyć, a kiedy nie leczyć; kiedy zlecać dodatkowe leki, a kiedy z nich rezygnować? Czy istnieją dokładne kryteria stosowania leków? Czy stosować leki w stanach z pogranicza? Oto kilka przykładów wskazujących potencjalne obszary wymagające zastanowienia. Chociaż wczesne rozpoczęcie leczenia otępienia zmniejsza rozpowszechnienie nawet o 50%, to jednak pojawiają się problemy etyczne (leczenie stanu, który nie jest zdefiniowaną chorobą).wczesne leczenie IAChE osób z zaburzeniami procesów poznawczych, utrudnia postawienie prawidłowego rozpoznania i może pogorszyć ich sprawność intelektualną. Częste stosowanie LPPIIG w ZZOP nasila zaburzenia procesów poznawczych i zwiększa progresję otępienia. Efektywność takiego leczenia jest niska; analizy wskazują, że poprawa stanu psychicznego występuje u 59% chorych, a po stosowaniu placebo u 41%. Depresja występująca u chorych z chorobami somatycznymi pogarsza ich przebieg, zmniejsza compliance i możliwości rehabilitacji, często zmusza do zmiany dawek leków podstawowych. Jednak związek jest obustronny: leczenie depresji może nasilać objawy choroby somatycznej i wyzwalać dodatkowe objawy niepożądane inwalidyzujące chorego (np. upadki). Zbyt agresywne leczenie somatyczne i zlecanie dodatkowych leków często jest odpowiedzialne za wystąpienie zaburzeń świadomości; są one podtrzymywane zmianą stylu życia (np. hospitalizacja) tworząc błędne koło dekompensacji somatycznej. Standardy leczenia w psychogeriatrii Przemysław Pacan, Elżbieta Trypka, Andrzej Kiejna Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu W wystąpieniu przedstawione zostaną standardy farmakologicznego i niefarmakologicznego leczenia chorób otępiennych opracowane przez zespół polskich ekspertów. Zawierają one propozycje decyzji terapeutycznych możliwych do zastosowania w różnych sytuacjach klinicznych. Przedstawione zostaną

20 192 zagadnienia dotyczące: farmakoterapii funkcji poznawczych w otępieniach, leczenie depresji w otępieniu, leczenie objawów psychotycznych, zaburzeń zachowania i zaburzeń świadomości w otępieniach oraz zasady postępowania niefarmakologicznego w otępieniach. Miejsce perazyny w leczeniu zaburzeń psychicznych wieku podeszłego Andrzej Kiejna Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu Przegląd bibliograficznych baz danych dotyczących perazyny w leczeniu zaburzeń psychicznych dostarcza ograniczonych informacji z tego zakresu, chociaż neuroleptyk ten pochodna fenotiazyny znany jest od 1958 roku i nadal jest powszechnie stosowany w kilku krajach (Niemcy, Polska, Holandia i dawna Jugosławia). Jest zadziwiające, że perazyna posiada tak niewiele badań kontrolowanych z randomizacją wobec innych neuroleptyków klasycznych i atypowych. Leucht i Hartung [1] w przeprowadzonej w 2006 metaanalizie na podstawie przeglądu sześciu badaniach randomizowanych postawili interesującą hipotezę o prawdopodobnym, nietypowym profilu tego neuroleptyku. Z uwagi na względnie wysoki indeks terapeutyczny (efektywność/objawy niepożądane) perazyna jest neuroleptykiem chętnie stosowanym w lecznictwie szpitalnym i ambulatoryjnym w różnych grupach pacjentów, chociaż brakuje też danych literaturowych z tego zakresu. Uwzględniając profil kliniczny i stwierdzony eksperymentalnie brak działania deprymującego na ośrodek oddechowy [2] wydaje się, że perazyna jest lekiem z wyboru w leczeniu zaburzeń psychicznych w wieku podeszłym. Piśmiennictwo: 1. Leucht S, Hartung B. Perazine for schizophrenia. The Cochrane Library 2008, Kiejna A. Badanie wpływu neuroleptyków na równowagę kwasowo-zasadową w schizforenii. Rozprawa doktorska. Akademia Medyczna we Wrocławiu, Zastosowanie Rispoleptu Consta u pacjentów w podeszłym wieku ze schizofrenią Jerzy Leszek Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu Przedstawiono własne doświadczenia z zastosowaniem Rispoleptu Consta w dawce 25 mg lub 50 mg domięśniowo co 2 tygodnie, w grupie 11 pacjentów w wieku lat z rozpoznaniem schizofrenii (F-20), dotychczas leczonych innymi neuroleptykami bez uzyskania zadawalającej poprawy stanu psychicznego. Podkreślono pozytywny wpływ tej terapii zarówno w zakresie objawów wytwórczych psychozy, relacji społecznych, a także odnotowano poprawę w odniesieniu do wcześniejszych objawów niepożądanych, szczególnie sedacji, akatyzji objawów pozapiramidowych. Szczególną poprawę obserwowano w zakresie nastroju oraz działań agresywnych i impulsywnych. Na uwagę zasługuje pełna akceptacja tej formy terapii przez pacjentów, przejawiająca się m.in. pilnym przestrzeganiem kolejnych terminów injekcji i wizyt lekarskich, a również przypominaniem rodzinie czy opiekunom o tej konieczności.