Ocena rynku CNG przez użytkowników pojazdów NGV jako potencjalnych odbiorców biometanu

Transkrypt

1 Małgorzata Śliwka 1, Paulina Łyko 2, Radosław Pomykała AGH Akademia Górniczo-Hutnicza 3 Ocena rynku CNG przez użytkowników pojazdów NGV jako potencjalnych odbiorców biometanu Wprowadzenie CNG (ang. Compresses Natural Gas) to sprężony gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest metan. Paliwo to zyskuje coraz większe znaczenie w światowym wolumenie paliw transportowych, nie tylko ze względu na niższą cenę w stosunku do innych paliw. Zastosowanie wysokometanowego gazu ziemnego pozwala na znaczne ograniczenie emisji szkodliwych związków, w porównaniu do paliw naftowych. Zastosowanie paliwa CNG prawie całkowicie wyeliminowało także emisję cząstek stałych, co ma istotne znaczenie, ze względu na ich właściwości chorobotwórcze. Znacznej redukcji ulega również emisja CO2 i tlenków azotu (NO x ), a także hałasu. Gaz ziemny to obecnie najtańsze dostępne paliwo, jest dwukrotnie tańszy niż benzyna, a wartość energetyczna 1 m 3 CNG odpowiada w przybliżeniu 1 dm 3 benzyny. Pojemność standardowego zbiornika na to paliwo umożliwia na zatankowanie zapasu pozwalającego na przejechanie około 400 km [1, 4, 7, 9]. Polska zajmuje obecnie 11 miejsce w krajach Unii Europejskiej pod względem ilości użytkowanych pojazdów NGV oraz 10 miejsce pod względem liczby stacji tankowania CNG [Raport NGV]. Liczba stacji tankowania CNG w Polsce jest niewspółmierna do liczby stacji umożliwiających tankowanie paliwa LPG (5520 stacji) [2,3,6,10]. Istotnym czynnikiem, który ogranicza rozwój rynku CNG w Polsce, jest nie tylko mała liczba stacji (aktualnie tylko 23 stacje w całym kraju!), lecz także niewielka liczba użytkowników pojazdów na gaz ziemny obecnie, około 3 tysięcy użytkowników. Na chwilę obecną najpoważniejszą grupą użytkowników CNG są firmy zajmujące się przewozem osób w miastach, najczęściej tych średniej wielkości. Spośród 320 autobusów zasilanych CNG, które poruszają się po 16 polskich miastach, najliczniejsza flota 70 autobusów kursuje w Rzeszowie, nieco mniej w Tychach 46, 37 w Radomiu, 30 w Zamościu, 25 w Tarnowie [9]. Zestawienie liczby autobusów oraz liczby stacji w poszczególnych województwach zawiera tabela 1. Najwięcej stacji tankowania CNG znajduje się aktualnie w województwie małopolskim, gdzie czynne są 4 stacje CNG, a w planach jest budowa kolejnej, zlokalizowanej w Krakowie (byłaby to trzecia stacja CNG w tym mieście). Wstępna ocena rynku CNG w Polsce opracowana została na podstawie wyników ankiety przeprowadzonej w ramach realizacji projektu BIOMASTER (BIOMethane as an Alternative Source for Transport and Energy Renaissance, Intelligent Energy Europe Programme). Szczegółowe wyniki badań dostępne są na stronie projektu BIOMASTER: Podstawowym celem ankiety było określenie praktycznych warunków użytkowania pojazdów zasilanych CNG w tym trudności i korzyści. 1 Dr inż. Małgorzata Śliwka, adiunkt, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców 2 Mgr inż. Paulina Łyko, doktorantka, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców 3 Dr inż. Radosław Pomykała, adiunkt, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców 4974

2 Tabela 1. Liczba stacji oraz autobusów na CNG w Polsce (stan na czerwiec 2014) Województwo Liczba stacji Liczba autobusów dolnośląskie 3 11 kujawsko-pomorskie 2 12 lubelskie 2 32 łódzkie 0 0 małopolskie 4 30 mazowieckie 2 46 opolskie 0 0 podkarpackie 2 97 podlaskie 0 0 pomorskie 2 26 śląskie 3 64 świętokrzyskie 1 0 warmińsko-mazurskie 1 12 wielkopolskie 1 0 zachodniopomorskie 0 0 Suma Źródło: opracowanie własne na podstawie [9] Charakterystyka grupy respondentów Badanie ankietowe przeprowadzono na łącznej próbie 76 respondentów użytkowników CNG w Polsce. W 14 przypadkach ankiety otrzymano od firm zajmujących się usługami transportowymi przewóz osób, wypełnione zostały one przez właścicieli firm lub kierowców, 11 ankiet wypełniły osoby posiadające samochód dostawczy, 50 respondentów to właściciele samochodów osobowych, w jednej ankiecie odnotowano brak informacji w tym zakresie. Spośród ankietowanych 84% stanowili mężczyźni, a 16% kobiety. Pod względem wykształcenia w badanej grupie wyróżniono 53% osób z wyższym wykształceniem, 43% z wykształceniem średnim, natomiast 4% stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym. Najliczniejszą grupę ankietowanych odnotowano dla przedziału wiekowego między 31 a 40 rokiem życia (41%) [5]. Wyniki oceny rynku CNG przez ankietowanych Przeprowadzone badania ankietowe pomogły ocenić aktualną sytuację na rynku CNG w Polsce, określić istniejące trendy i możliwości rozwoju. Dodatkowo zbadano także zainteresowanie użytkowników pojazdów CNG paliwem, które może być stosowane zamiennie dla CNG biometanem. W przeprowadzonych badaniach, ocenie respondentów poddano udogodnienia i trudności związane z eksploatacją pojazdów na CNG, związane między innymi z: tankowaniem pojazdu, komfortem jazdy, zużyciem paliwa, kosztami eksploatacji. 4975

3 Rys. 1. Najważniejsze problemy związane z tankowaniem pojazdu, wskazane przez użytkowników Za najważniejszy problem związany z tankowaniem pojazdu respondenci uznali przede wszystkim brak wystarczającej liczby stacji tankowania, a w dalszej kolejności wskazano długi czas tankowania, co zwykle związane z niewielką wydajności sprężarek (Rys.1). Zasięg jazdy po zatankowaniu pojazdu był jednym z kilku wskazanych czynników decydujących o komforcie jazdy. Według opinii 40% ankietowanych, zasięg jazdy po zatankowaniu pojazdu nieznacznie wpływa na ich komfort podróży [5]. Rys. 2. Odpowiedzi respondentów na pytanie: w jaki sposób odległość do stacji tankowania wpływa na komfort jazdy Kolejnym czynnikiem decydującym o komforcie jazdy jest odległość do stacji tankowania. Według opinii 29,6% ankietowanych, zasięg jazdy po zatankowaniu pojazdu bardzo wpływa na ich komfort podróży (Rys. 2.), a dla kolejnych 37% jest to również istotna kwestia, związana oczywiście z brakiem wystarczającej liczby stacji tankowania w każdym województwie. Kolejna niedogodność wynika z braku możliwości samodzielnego tankowania pojazdu CNG, pomimo że jest to operacja mniej niebezpieczna, niż tankowanie paliw takich jak benzyna czy ON. W lipcu 2012 roku weszły w życie nowe regulacje dotyczące tankowania CNG. Zablokowały one funkcjonowanie samoobsługowych stacji CNG, czyli tzw. tankomatów. Nadal tankowanie CNG wiąże się z koniecznością zatrudniania dodatkowych osób do obsługi klienta i tym samym podnosi koszty funkcjonowania stacji. W opinii 20 % ankietowanych fakt ten bardzo, a w 23% umiarkowanie, wpływa na komfort jazdy (Rys. 3). Należy jednak zaznaczyć, że dla 55% użytkowników, nie jest to kwestia bardzo istotna [5]. 4976

4 Rys. 3. Odpowiedzi respondentów na pytanie: w jaki sposób brak możliwości samodzielnego tankowania wpływa na komfort jazdy Dla 34% respondentów koszty utrzymania (serwisowania) silnika z instalacją przystosowaną dla CNG w sposób bardzo znaczący, a dla kolejnych 32% umiarkowany, wpływają na komfort jazdy. Rys. 4. W jaki sposób koszty utrzymania (serwisowania) silnika z instalacją przystosowaną dla gazu metanowego wpływają na komfort jazdy Taka postawa jest konsekwencją uwarunkowań prawnych w zakresie użytkowania pojazdów zasilanych CNG. Nowe regulacje z lipca 2012 roku dotyczące tankowania CNG, zmieniły rozporządzenie w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, naprawy i modernizacji specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych. Przepisy regulują także zasady przeglądów pojazdów CNG, zgodnie z którymi zbiorniki CNG muszą być poddane rejestracji, a co trzy lata dodatkowej inspekcji, co 10 lat muszą one być poddane ponadto próbie ciśnieniowej (Tab. 2.). Wszystkie te zabiegi niestety znacznie podnoszą koszty utrzymania pojazdów. W opinii ekspertów, szczególnie ostatni wymóg jest zbyt restrykcyjny, zwłaszcza, że producenci instalacji CNG gwarantują 20 lat ich bezobsługowego użytkowania [9]. 4977

5 Tabela 2. Zestawienie kosztów rejestracyjnych zbiorników CNG na przestrzeni 10 lat dla auta z fabryczną instalacją CNG (4 zbiorniki) Czynność Polska Niemcy Wpis do rejestru 600 zł brak Okresowa rewizja 3x600 zł 4x70 EUR (4x294zł) Próba ciśnieniowa 880 zł brak Razem Źródło: [8] zł (780 EUR) 280 EUR (1176 PLN) Dodatkowo od 1 listopada 2013 została wprowadzona w Polsce akcyza na paliwo CNG, co spowodowało wzrost jego ceny, jednak wciąż jest to jedno z tańszych paliw na rynku. Według opinii użytkowników cena CNG (przed wprowadzeniem akcyzy) jest wysoka (dla 27,4 %), natomiast dla 35% ankietowanych cena jest średnio wysoka. Wśród przyczyn, dla których właściciele pojazdów CNG (70 % ankietowanych) zdecydowali się na ich zakup wymieniono m.in. względy ekonomiczne, środowiskowe oraz bezpieczeństwa. Aż jedna trzecia ankietowanych przyznaje, że zadecydował przykład innych, co świadczy o dobrym wizerunku CNG wśród jego użytkowników. Rys. 5. Z jakiego powodu kupiłeś pojazd na CNG Należy podkreślić, że w przeciwieństwie do większości krajów europejskich, w Polsce system instrumentów wspierających rynek CNG praktycznie nie istnieje. Kompleksowe systemy mechanizmów wspierających rozwój NGV(Natural Gas Vehicle) posiadają liderzy tego rynku, jak Austria, Niemcy, Szwecja czy Włochy. Wśród najpopularniejszych ulg i zachęt warto wymienić m.in. różnego rodzaju ulgi podatkowe, dotacja na zakup/dostosowanie pojazdu, bezpłatne parkingi dla samochodów zasilanych CNG i biometanem, pasy priorytetowe. O tym, że potencjalne możliwości rozwoju rynku CNG i biometanu również w Polsce są bardzo duże, ale hamowane przez brak zachęt, świadczą odpowiedzi na kolejne pytanie. Ponad 35% ankietowanych 4978

6 jest zdecydowanych na kupno pojazdu na CNG lub biometan w perspektywie następnych 10 lat przy obecnych warunkach. Kolejne 23% uzależnia taką decyzję od relacji cenowych paliw w przyszłości, co można interpretować jako obawę o pogorszenie tych relacji w porównaniu do sytuacji aktualnej. Dalsze 30% respondentów oczekuje jednak czegoś więcej uzależniają decyzję o zakupie od wprowadzenia dodatkowych zachęt dla paliw metanowych. Podsumowanie Obecnie CNG jest paliwem wybieranym przez kilka najważniejszych grup użytkowników, do których należą przede wszystkim firmy zajmujące przewozami osób w miastach (przedsiębiorstwa komunikacyjne, taksówkarze) oraz lokalni przedsiębiorcy działający w sektorze dostaw i transportu lokalnego. Skupiska użytkowników CNG koncentrują się wokół stacji tankowania zlokalizowanych w większych miastach. Polski rynek CNG jest od kilku lat w stagnacji, a patrząc na malejąca liczbę stacji można mówić nawet o regresie. Jest to sytuacja wyraźnie odmienna od większości państw europejskich, a niemal wszystkich z UE. Przyczyny tego stanu rzeczy leżą zarówno w braku zachęt, ale również we wprowadzanych w ostatnich latach przepisach i regulacjach, które przez użytkowników interpretowane są jako restrykcyjne i hamujące. Do najważniejszych z nich należą dodatkowe wymagania w zakresie certyfikacji instalacji gazowej, wprowadzenie akcyzy czy brak możliwości samodzielnego tankowania. Takie nastawienie administracji państwowej do rynku CNG należy uznać nie tylko za nieco osobliwe, ale również za niepokojące w kontekście zobowiązań Polski w zakresie zwiększenia udziału biopaliw czy ograniczenia emisji zanieczyszczeń wytwarzanych w transporcie. Czynnikiem, który ma szansę poprawić trudne uwarunkowania rynku CNG jest biometan. Obserwowany w ostatnich latach stały rozwój biogazowni (choć instalacje takie nadal borykają się z wieloma problemami) przybliża moment, w którym wariantem korzystniejszym od wykorzystania biogazu na cele energetyczne, będzie wytworzenie biometanu. Wtedy poprzez działania oddolne ma szansę rozpocząć się nowy etap rozwoju etap rozwoju paliw metanowych w Polsce. Rynek paliw metanowych w Polsce (CNG i biometanu) na chwilę obecną nie znalazł odpowiedniego wsparcia legislacyjnego oraz ekonomicznego, co przekłada się na małą popularność samochodów napędzanych tym paliwem w naszym kraju. Konieczność poprawy jakości powietrza w wielu miastach (lokalnie), a także oddziaływania transportu na środowiskowo w najbliższych latach wymusi zmiany w sektorze paliwowym i transportowym. Powszechne zastosowanie biometanu, jako paliwa w transporcie samochodowym pozwoliło by także na większą dywersyfikację krajowego rynku paliw, uniezależnienia się od dostaw gazu ziemnego (zależność od importu tego paliwa wynosi ok. 70%). Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań, które zostały przeprowadzone bezpośrednio wśród kierowców CNG na stacji benzynowej w Krakowie, a także pośrednio: po przez formularze ankiety wysłane do członków polskiej sieci projektu BIOMASTER, i innych firm posiadające flotę NGV. Respondentów zapytano między innymi o aspekty związane z ruchem pojazdu NGV (samodzielne tankowanie, dostępność stacji paliw) oraz aspekty ekonomiczne i środowiskowe pojazdów NGV. Wyniki pokazują zainteresowanie respondentów zakupem pojazdów NGV pod warunkiem rozwoju NGV infrastruktury i wprowadzenie wsparcia ekonomicznego i prawnego. Słowa kluczowe: rynek CNG, NGV, biometan 4979

7 THE ASSESSMENT OF CNG MARKET BY NGV VEHICLES USERS AS POTENTIAL CUS- TOMERS OF BIOMETHANE Abstract The paper presents the results of the survey which were carried out directly among CNG drivers at Krakow filling station, as well as indirectly: survey forms were sent to members of the Polish BIO- MASTER network, and to others companies having an NGV fleet. Respondents were asked, among others, about various aspects related to the use of a NGV vehicle (self refueling, availability of refueling stations) and the economic and environmental aspects of the NGV. The results shown interest of respondents in purchase of the NGV/biomethane vehicle, provided infrastructure NGV development and introduction of economic and legislative support. Keywords: CNG market, NGV, biomethane Literatura [1] Fuksa D., Ciszyńska E., Łyko P.: Pozytywne aspekty wykorzystania biogazu na przykładzie transportu, Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji / pod red. Ryszarda Knosali, [2] Janas A., Szurlej A.: Krajowy rynek CNG na tle wybranych rynków europejskich, Gaz, Woda i Technika Sanitarna nr 3/2008, s [3] Kaliski M., Szurlej A.: Perspektywiczne segmenty krajowego rynku gazu ziemnego, Wiertnictwo Nafta Gaz tom 25 zeszyt 2, [4] Pomykała R. Łyko P.: Biogaz z odpadów (bio)paliwem dla transportu bariery i perspektywy, Chemik : nauka-technika-rynek nr 5/2013. [5] Report on surveys of current CNG users and companies as potential users of biomethane [6] Szurlej A.: Rozwój rynku CNG w Polsce na tle innych państw EU. Polityka Energetyczna, tom 10, [7] Śliwka M.: Możliwości wykorzystania gazu składowiskowego jako paliwa pojazdów mechanicznych w Polsce, Inżynieria Ekologiczna nr 34/2013. [8] Wieczorek K., Realizacja inwestycji w transport oparty na CNG. Przykłady, dobre praktyki, wyzwania, Spotkanie projektu BIOMASTER, Kraków, 30 X 2013, [9] (dostęp: ) [10] (dostęp: ) Podziękowania Pracę zrealizowano w ramach projektu BIOMASTER, Inteligentna Energia Europa (nr IE- E/10/351/SI ) oraz ze środków MNiSW (W101/IEE/2013) 4980