Dr Mirosław Drygas. Leszno, 20 kwietnia 2012 roku Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk (IRWiR PAN)

Transkrypt

1 50 LAT WPR KIERUNKI ZMIAN PO 2013 ROKU Dr Mirosław Drygas Leszno, 20 kwietnia 2012 roku Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk (IRWiR PAN)

2 Struktura wystąpienia 1.Zarys ewolucji WPR 2.Uwarunkowania reformy UE 3.ZałoŜenia reformy WPR 4.Refleksje końcowe

3 Ewolucja WPR w pigułce 1957 Traktat Rzymski WPR widziana jako wspólna polityka, dostarczająca obywatelom UE Ŝywność po przystępnych cenach oraz zapewniająca godny poziom warunkówŝycia dla rolników Narodziny WPR Istotą WPR dobre ceny dla rolników i coroczny wzrost rozmiarów produkcji. Pierwszym celem bezpieczeństwo Ŝywnościowe, sklepy pełneŝywności po rozsądnych cenach Zarządzanie podaŝą produkcji rolnej Powstają ogromne nadwyŝki Ŝywności, konieczność wprowadzenia instrumentów dostosowujących podaŝ do potrzeb rynku.

4 Ewolucja WPR w pigułce c.d Zamiana wsparcia rynkowego na wsparcie dochodów rolników Płatności bezpośrednie zastępują wsparcie cenowe. Rośnie nacisk na jakość Ŝywności, ochronę Ŝywności tradycyjnej i regionalnej oraz ochronę środowiska. AGENDA 2000 Instrumenty rozwoju obszarów wiejskich WPR skupia się na ekonomicznym, społecznym i kulturowym rozwoju UE oraz wieloletnim programowaniu. WTO Oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji Rolnicy bardziej nastawieni na bodźce płynące z rynku oraz muszą przestrzegać wymogi środowiskowe, dobrostanu zwierząt i standardów bezpiecznej Ŝywności. WTO.

5 Ewolucja WPR w pigułce c.d i 2007 kolejne rozszerzenia UE Populacja rolników zwiększyła się dwukrotnie, co spowodowało zwiększenie róŝnorodności rolnictwa i obszarów wiejskich UE Wyniki tzw. Health Check WPR Kontynuacja procesu oddzielania płatności od kierunków produkcji rolniczej. Nowe wyzwania. Zobowiązanie KE do przedstawienia koncepcji wyrównania poziomu PB. 2010/2011 Propozycje reformy Partnerstwo między UE i rolnikami Ukierunkowana na poprawę ekonomicznej i środowiskowej konkurencyjności sektora rolnego, promocję innowacyjności, zmian klimatycznych, oraz wsparcie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego na obszarach wiejskich.

6 UWARUNKOWANIA REFORMY WPR

7 NoŜyce cen w latach (index 1996 = 100, in real prices) Output prices - EU-27 Input prices - EU-27 Source: Eurostat 7

8 Wzrost cen na wybranych rynkach 600 (nominalne indeksy cenowe Banku Światowego, 2000=100) Nawozy % Energia % Produkty rolne + 50 % Źródło: Bank Światowy 8

9 Średnie dochody rolników w UE w stosunku dośredniej z działów poza rolniczych [w %] Relative situation of farmer income compared to non-agricultural income 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: Komisja Europejska

10 Zmiany dochodów rolników w EU-12 i UE -15 w latach (w cenach stałych/awu) EU ( Index 2000 = 100 ) EU-12 EU EU Source: Eurostat 10

11 Dochody rolnicze w UE ZróŜnicowanie dochodu rolniczego między państwami członkowskimi (2009) Relacja dochodu rolniczego do pozostałych działów gospodarki (średnio ) (agricultural income/awu in real terms - EU-27 = 100) 100% 80% (agricultural income as % of average income in the total economy) % 75 40% % 0 EU-15 EU-27 EU-12 0% EU-15 EU-27 EU-12 Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development, based on Eurostat data 11

12 Starzejąca się populacja rolników w UE % rolników ma <35 lat 2. 50% rolników ma >50 lat 3. 34% rolników ma >65 lat 4. Na 1 rolnika < 35 lat przypada 9 w wieku >55 lat 5. W latach w UE15 spadek liczby młodych rolników był szybszy niż ubytek rolników ogółem, odpowiednio 42% i 9% 6. W latach w UE12 spadek liczby młodych rolników wynosił 36%, a rolników ogółem 13% 7. Do 2020 roku prognozuje się dalszy ubytek około 4,5 mln rolników 8. W latach młodzi rolnicy mogą liczyć na zaledwie 3% planowanego budżetu UE Źródło: dane Eurostatu.

13 Wzrost produkcji zbóŝ, oleistych i mięsa w róŝnych regionach świata w latach Źródło: Albert Dess, MEP 13

14 ZAŁOśENIA REFORMY WPR

15 Założenia nowej WPR 1.Mówi się o wyzwaniach a nie celach 2. Utrzymane dwa filary 3. Sprawiedliwe kryteria (ahistoryczne?) 4. Warstwowy system płatności bezpośrednich 5. Degresywność i górny pułap płatności (capping) 6. Zazielenienie 7. Aktywny rolnik 8.Tzw. nowe wyzwania: dobra publiczne, CO2, klimat, gazy cieplarniane 9.Uproszczenie

16 Założenia nowej WPR c.d. 10. Ekologiczne odłogowanie 7% 11. Wsparcie dla małych gospodarstw 12. Struktura kopert krajowych: - zazielenienie 30% - specyficzne utrudnienia naturalne 5% - młody rolnik 2% - małe gospodarstwa 10% - wsparcie związane z produkcją 5-10% 13. Transparentność łańcucha żywnościowego 14. Monitoring i ewaluacja

17 Cele strategiczne WPR Komunikat Komisji -WPR do 2020 r. Wyzwania Gospodarka Ochrona środowiska Spójność terytorialna Cele strategiczne Europa 2020 Produkcja Ŝywności ZrównowaŜone gospodarowanie zasobami naturalnymi ZrównowaŜony rozwój terytorialny Uproszczenie Odpowiednie, stabilne dochody Podniesienie konkurencyjności rolników i ich pozycji w łańcuchu żywnościowym Wsparcie obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych Dobra społeczne Zielony rozwój poprzez innowacje Zmiany klimatyczne adaptacja i łagodzenie Aktywizacja obszarów wiejskich i wzrost zatrudnienia Dywersyfikacja Stworzenie warunków dla różnorodności społecznej i strukturalnej na obszarach wiejskich 17

18 Cele instrumentarium WPR Podniesienie konkurencyjności Orientacja rynkowa Mechanizm kryzysowy i narzędzia zarządzania ryzykiem Poprawa pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym Badania, innowacyjność oraz transfer wiedzy i modernizacja systemu doradztwa rolniczego Trwałość Ekologiczna Nowa pro-ekologiczna płatność w ramach filaru I Rozszerzenie zasady wzajemnej zgodności o zmiany klimatyczne Dwa priorytety dot. ochrony środowiska w PROW Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównoważonego rolnictwa Większa skuteczność Nowy system płatności bezpośrednich Wspólne ramy strategiczne dla funduszy UE Redystrybucja płatności wewnątrz i pomiędzy państwami Redystrybucja środków na PROW Uproszczenie Filar I Elastyczność Filar II 18

19 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich(1) Strategia Europa 2020 Wspólne ramy strategiczne (CSF) wspólne cele dla funduszy unijnych odzwierciedlające strategię Europa 2020 Umowy partnerstwa dokument krajowy przedstawiający wykorzystanie funduszy w celu realizacji strategii Europa 2020 PROW Inne fundusze (Regionalny, Społeczny, Spójności i Rybołówstwa) Innowacyjność, ochrona środowiska i zmiany klimatyczne jako tematy wiodące Priorytety Przyspieszony transfer Wiedzy i innowacyjność Wzrost konkurencyjności i rentowności gospodarstw Sprawne funkcjonowanie łańcucha żywnościowego i zarządzanie ryzykiem Odnowa, wspieranie i ochrona ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa Efektywne gospodarowanie zasobami, przejście na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmiany klimatyczne Włączenie społeczne, walka z ubóstwem i rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich Programy PROW 19

20 Płatności bezpośrednie (1) W 2014 r. rolnicy europejscy będą mieli dostęp do: Płatności obowiązkowe (wszystkie państwa): System płatności podstawowych Płatności pro-ekologiczne* Płatność dla młodych rolników (+) Płatności dobrowolne (państwa mogą wybrać): Wsparcie powiązane z produkcją Wsparcie w obszarach występowania utrudnień naturalnych Zasada wzajemnej zgodności Ogólny dostęp do systemu doradztwa rolniczego LUB Uproszczona płatność dla drobnych producentów rolnych (obowiązkowa dla wszystkich państw, rolnik ma swobodę wyboru) * Płatność za praktyki rolne o korzystnym wpływie na klimat i środowisko 20

21 Płatności bezpośrednie (2) Degresywność i górny pułap (wszystkie płatności z wyjątkiem pro-ekologicznych) Zasada wzajemne ej zgodności Uproszczenie zmiana klimatu Wsparcie powiązane z produkcją Wiele sektorów 5% do 10%koperty Rozpoczynający działalność < 40 lat Dywersyfikacja upraw Trwałe użytki zielone Obszary ekologiczne Krajowa lub regionalna stawka ryczałtowa za kwalifikowalny hektar Kryteria krajowe Wsparcie obszarów o ograniczeniach naturalnych Dla zdefiniowanych regionów Do 5 % koperty Płatność dla młodych rolników Przez okres 5 lat Do 2% koperty Płatności pro-ekologiczne 30 % koperty System płatności podstawowych Nowe uprawnienia w 2014 r. Definicja działalności rolniczej Aktywny rolnik Płatność dla drobnych producentów rolnych Uproszczenie wniosków i kontroli Ryczałt, określony przez państwa w ramach ogólnych wytycznych Od 2014 r. Do 10 % koperty LUB 21

22 EUR/ha 800 Średnia wielkość płatności bezpośrednich na 1 ha i na 1 potencjalnego beneficjenta Direct payments net ceilings fully phased-in (in 2016) EUR/ben Malta Belgium Netherlands Italy Greece Cyprus Denmark Slovenia Germany France EU-15 Luxembourg EU-27 Ireland Austria Hungary Czech Republic Spain Finland Sweden United Kingdom Bulgaria Poland EU-12 Slovakia Romania Portugal Lithuania Estonia Latvia DP net ceilings fully phased-in (EUR/ha) EU-27 average (EUR/ha) DP net ceilings fully phased-in (EUR/beneficiary) Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development 22

23 Propozycja budŝetu WPR na W budŝecie UE na proponuje się utrzymanie nominalnej kwoty wydatków na WPR na poziomie z 2013 r. - Filar I Płatności bezpośrednie i wydatki rynkowe - Filar II Rozwój obszarów wiejskich Ogółem filar I i II 317,2 101,2 418,4 - Bezpieczeństwo Ŝywności - Osoby najbardziej potrzebujące - Rezerwa na wypadek kryzysu w sektorze rolnictwa - Europejski fundusz dostosowania do globalizacji - Badania i innowacje w dziedzinie bezpieczeństwa Ŝywnościowego, biogospodarki oraz zrównowaŝonego rolnictwa Fundusze dodatkowe ogółem 2,5 2,8 3,9 do 2,8 5,1 do 17,1 Kwoty zaproponowane w budŝecie na lata ogółem do 435,5 Źródło: Komisja Europejska

24 Finansowanie WPR w latach EU-10 EU-12 EU-15 EU-25 EU-27 in bil llion - current prices Export subsidies Other market measures Coupled direct payments Decoupled direct payments Market-related expenditure Direct payments Rural development Źródło: Komisja Europejska

25 800 Redystrybucja płatności jedna trzecia róŝnicy pomiędzy obecnym poziomem a 90% średniej UE EUR/ha kwal * Calculated on the basis of all direct aids on the basis of Council Regulation (EC) No 73/2009, after modulation and phasing-in, except POSEI/SAI and cotton and potentially eligible area Malta Holandia Belgia Włochy Grecja Cypr Dania Słowenia Niemcy Francja Nowy poziom płatności EUR/ha Luksemburg Irlandia UE Austria Węgry Czechy Finlandia Szwecja Bułgaria Hiszpania Wlk. Brytania Polska Słowacja Obecny poziom EUR/ha Portugalia Rumunia Litwa Estonia Łotwa średnia UE EUR/ha średniej UE EUR/ha 90% Źródło: Komisja Europejska 25

26 Jednolita wspólna organizacja rynku Zwiększenie środkó ów na badania i rozwój Forum Poprawy Funkcjonowa ania Łańcucha śywnościowego Programy Owoce w szkole i Mleko w szkole Zwiększenie dofinansowania Możliwość współfinansowania ze środków prywatnych Wspólne działania dla poprawy pozycji rolników w łańcuchu Ŝywnościowym Ułatwione uznawanie przez państwa: organizacji producenckich (OP), zrzeszeń OP, organizacji międzybranżowych Większa przejrzystość zasad konkurencji Dostęp do funduszy PROW (działania dot. rozpoczynania działalności i współpracy) Kontynuacja polityki prorynkowej Koniec wsparcia dla OMP na paszę i kazeinę, chmiel, jedwabniki Koniec kwot (cukier) Siatka bezpieczeństwa Działania nadzwyczajne większy zasięg i elastyczność Interwencja/magazynowanie uproszczone, szybsza reakcja na kryzys Rezerwa kryzysowa Budowanie więzi z konsumentem Współpraca w zakresie ekonomii i ekologii Konkurencyjność gospodarstw rolnych 26

27 PROW Jednolite ramy finansowe dla funduszy wieloletnich uproszczenie i harmonizacja zasad Wspólne ramy strategiczne i Umowy partnerstwa Ocena postępu w oparciu o «kamienie milowe» i warunki ex ante Podejście strategiczne: Państwa członkowskie zobowiązane są realizować priorytety UE2020 i PROW biorąc pod uwagę specyfikę lokalną i regionalną Przygotowanie programów w oparciu o: Cele ilościowe Usprawniony zestaw działań zorganizowany w pakietach MoŜliwość tworzenia podprogramów tematycznych Finansowanie Koperty w oparciu o obiektywne kryteria i obecną sytuację, współfinansowanie Wspólny system monitorowania i oceny Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównowaŝonego rolnictwa

28 PROW - działania 1. Jednolite działanie dot. transferu wiedzy i działań informacyjnych 2. Inwestycje materialne z wyŝszym wsparciem dla wspólnych inwestycji i inicjatyw zintegrowanych 3. Rozwój gospodarstw i przedsiębiorczości z rozszerzonym wsparciem dla drobnych gospodarstw i młodych rolników oraz małych przedsiębiorstw 4. Wsparcie dla tworzenia organizacji producenckich rozszerzone 5. Wsparcie rolno-środowiskowe i działania klimatyczne: nowy stan wyjściowy, elastyczność, wspólne działania 6. Osobne działanie dla rolnictwa ekologicznego 7. Nowa delimitacja ONW 8. Wzmocnienie działania dot. współpracy o programy pilotaŝowe, łańcuch Ŝywnościowy, promocja lokalna 9. Nowy pakiet instrumentów zarządzania ryzykiem 10. Leader wzmocniony we wszystkich funduszach UE

29 Trybunał Audytorów o reformie WPR relacje prasowe Europolitics 17/04/2012 Przytacza opinię Trybunału Audytorów, wskazującą na zbyt duŝą szczegółowość proponowanej reformy, prowadzącą do spiętrzenia utrudnień administracyjnych tak po stronie administracji, jak i rolników i innych beneficjentów WPR. Deklarowane wysiłki w kierunku uproszczenia w efekcie mogą jednak skutkować zwiększeniem zbiurokratyzowania WPR. KE przyznała 20 marca 2012 na posiedzeniu Rady Ministrów Rolnictwa, Ŝe niektóre nowe rozwiązania prowadzą do wzrostu kosztów administracyjnych WPR o 15% (Rada Min nie akceptuje), ale inne, jak np. schemat dla drobnych rolników kompensują ten wzrost z nawiązką. TA podkreślił teŝ,ŝe uprawnienia do płatności aktywowane w 2011 r. dają prawo do płatności po 2013 jest utrudnieniem dla młodych rolników na drodze do wejścia do systemu. Wątpi teŝ co do efektywności cappingu i skuteczności definicji aktywnego rolnika.

30 Trybunał Audytorów o reformie WPR relacje prasowe European Voice 17/04/2012 Trybunał Audytorów ostrzega, Ŝe pakiet reform zaproponowany przez KE nie zapewnia osiągnięcia zaplanowanych celów, nie upraszcza polityki ani nie gwarantuje uzyskiwania lepszych rezultatów. Ponadto wbrew deklaracjom w większym stopniu skupia się na wydatkowaniu środków i kontroli wydatków niŝ na rezultatach, co prowadzi do prymatu procedur nad efektywnością. AGRA FACTS 18/04/2012 Podobne komentarze do poprzednich oraz krytyka proponowanej definicji aktywnego farmera, która spowoduje zwiększenie biurokracji po stronie agencji płatniczych i beneficjentów.

31 Refleksje końcowe 1. Propozycja zmian WPR nie odpowiada na aktualne i długookresowe wyzwania wobec rolnictwa i gospodarki Ŝywnościowej UE. 2. Zamiast uproszczenia jeszcze większe skomplikowanie co równa się konieczności ponoszenia ogromnych kosztów transakcyjnych przez kraje członkowskie (agencje płatnicze) oraz długotrwałą akredytacje. 3. Zbyt duŝe dysproporcje pomiędzy państwami czlonkowskimi w płatnościach bezpośrednich nieuzasadnione praktycznie Ŝadnymi obiektywnymi kryteriami. 4. W kontekście problemów demograficznych zbyt słaby nacisk i zachęty dla młodych rolników.

32 Refleksje końcowe 5. Zazielenienie zamiast uproszczenia spowoduje jeszcze większe skomplikowanie WPR dla rolników. 6. WPR staje się w coraz większym stopniu ukierunkowana na ochronę środowiska. 7. W II filarze brak typowych w krajowym rozumieniu instrumentów rozwoju wsi. 8. Konieczne większe niŝ dotychczas zintegrowanie i wykorzystywanie środków polityki spójności na rzecz wsparcia rozwoju obszarów wiejskich.

33 Dziękuję za uwagę