Wysłodki buraczane produkt uboczny w produkcji cukru, a jednocześnie doskonała i wartościowa pasza

Transkrypt

1 Technika 17 warunków atmosferycznych. Na podstawie zebranych danych z przeprowadzonych doświadczeń, cen minimalnych netto na buraki i przyjętym kursie za 1 = 4 zł wyliczyliśmy przychód przy przechowywaniu 120 t buraków dla poszczególnych wariantów, który przedstawiamy na rysunku 8. Przedstawione wyniki pokazują, że zastosowanie okrycia pryzm ogranicza ubytki i podnosi wyraźnie przychód. Zastosowanie 1 rolki włókniny TOPTEX do okrycia 120 ton buraków skutkuje zwiększeniem przychodu o 8,75 zł do każdej przechowywanej tony buraków. Wszystkie przedstawione dane są podstawą kalkulacji opłacalności zastosowania okrycia włókniną TOPTEX. Kalkulacja, którą przedstawiamy poniżej zakłada 5-letni okres użytkowania 1 rolki, a wyliczone wartości dochodu przeliczone zostały na 1 ha przy średnim plonie buraków 55 t/ha, natomiast wszystkie ceny zawarte w kalkulacji są cenami netto. Kalkulacja opłacalności stosowania okrycia włókniną Koszt 1 rolki włókniny ok. 395 zł Zysk wynikający z zastosowania okrycia włókniną Toptex i zmniejszenia ubytków 1054 zł Dochód z zastosowania okrycia włókniną przy założeniu 5-letniego okresu użytkowania włókniny 975 zł Przy założeniu średniego plonu z 1 ha 55 t dochód na 1 ha wynikający z okrycia wynosi 447 zł. Podsumowanie Wyniki, które zebraliśmy jednoznacznie pokazują, że odpowiednie zabezpieczenie pryzm buraczanych skutkuje wyraźnym zmniejszeniem strat masy i zawartości cukru. Ograniczenie ubytków przekłada się na wynik finansowy, który jest wyznacznikiem sukcesu w uprawie buraków cukrowych. Wszyscy wiemy, że wysokie plony o dobrej jakości mogą zostać skutecznie ograniczone z powodu braku odpowiedniej ochrony podczas składowania. Zakup włókniny do zabezpieczenia składowanych buraków w świetle przeprowadzonych analiz jest trafną inwestycją. Wysłodki buraczane produkt uboczny w produkcji cukru, a jednocześnie doskonała i wartościowa pasza Wojciech Abramczuk, Włodzimierz Spychała Nordzucker Polska S.A. Wysłodki prasowane są paszą jednoskładnikową uzyskiwaną z buraków cukrowych w procesie wytwarzania cukru. Dostarczone buraki, po oczyszczeniu, zostają najpierw pocięte w krajalnicy na małe, długie paski (krajanka). W ten sposób uzyskuje się możliwie dużą powierzchnię, potrzebną w następnej operacji technologicznej, w której krajanka zostaje poddana działaniu gorącej wody o temperaturze 70 C, aby rozpuścić cukier znajdujący się w komórkach. Po rozdzieleniu soku buraczanego i krajanki powstają tzw. wysłodki mokre (świeże) o zawartości ok. 12 % s.m. Tego typu produkt funkcjonował jeszcze parę lat temu, a proces jego konserwacji był utrudniony ze względu na dużą zawartość wody. Straty masy powstające w wyniku odpływu wód kiszonkowych zanieczyszczały pobliskie gleby. Wysłodki te ulegały szybkiemu psuciu. Duża masa wysłodków skutkowała wysokimi kosztami ich transportu. W efekcie końcowym kiszonka ta przedstawiała mierną wartość energetyczną, a zła jej jakość powodowała problemy przy skarmianiu oraz spadek wydajności w produkcji zwierzęcej. Od kilku lat wysłodki poddawane są procesom prasowania, a ne są jako pasza. W związku tym zarówno Producent Cukru jak i Plantatorzy muszą spełnić szereg obowiązków związanych z bezpiecznym i poprawnym wytwarzaniem, transportem i zagospodarowaniem tego produktu. Cena wysłodków w stosunku do innych pasz objętościowych jest konkurencyjna i atrakcyjna nie tylko pod względem kosztowym, ale i pokarmowym. Wszystko to sprawia, że rolnicy wykorzystują tę paszę, otrzymując ją z cukrowni jako wysłodki należne za dostarczone buraki lub naby- zawartość w nich suchej masy poniosła się dzięki temu do poziomu %. Zwiększenie zawartości suchej masy spowodowało lepsze warunki do fermentacji oraz łatwiejsze, pozbawione strat ich zakiszanie. Uzyskana w ten sposób pasza charakteryzuje się wysoką wartością energetyczną, lepszą strawnością i jest chętnie zjadana przez inwentarz. Wysłodki prasowane mają bardzo wyraźną zdolność wiązania wody. Dlatego podczas transportu woda nie wycieka, a podczas zakiszania nie wytwarza się sok kiszonkowy, co przyczynia się to do minimalizacji strat podczas zakiszania. Wysłodki jako pasza Według obecnych przepisów (Rozporządzenie WE 183/2005) wysłodki traktowa- Wysłodki prasowane są produktem ubocznym w produkcji cukru i równocześnie doskonałą paszą dla zwierząt gospodarskich

2 18 Technika Tab. 1. Wysłodki prasowane w porównaniu z kiszonką z kukurydzy Zawartość w 1 kg s.m. Jednostki Wysłodki prasowane 24 % s.m. Kiszonka z kukurydzy 27 % s.m. Włókno surowe g Białko ogólne g Tłuszcz surowy g Związki bezazotowe wyciągowe Energia NEL (netto energia laktacji) MJ 7,4 6,3 Jednostki owsiane j.o. 0,82 0,88 0,83 0,90 te drogą zakupu. Ma to istotny wpływ na obniżenie kosztów produkcji zwierzęcej w gospodarstwie oraz zoptymalizowanie dostępnych zasobów paszowych (Tab. 1). Wartość pokarmowa wysłodków Tab. 2. Skład kiszonki z wysłodków prasowanych Sucha masa % 22 w jednym kg suchej masy znajdują się: Włókno surowe g 209 Białko surowe g 109 Substancje wyekstrahowane, nie zawierające N g 599 Сukier g 31 Wapń g 10,9 Fosfor g 0,9 Zakiszanie wysłodków prasowanych w belach staje się coraz bardziej dostępną metodą ich konserwacji to w wysłodkach znajdują się niewielkie ilości tłuszczu oraz znikome ilości fosforu i sodu przy stosunkowo wysokiej zawartości wapnia. Obecne w wysłodkach białko charakteryzuje się dość bogatym składem amino- Największą grupę składników pokarmowych w wysłodkach stanowią węglowodany (włókno surowe oraz bezazotowe wyciągowe: cukry proste, dwucukry, wielocukry, pentozany). Nie bez znaczenia jest też włókno surowe, które w wysłodkach stanowi 21 %. Składa się ono z prawie całkowicie przyswajalnych pektyn oraz celulozy, hemicelulozy i niewielkich ilości ligniny. Ponadkwasowym zawierającym lizynę. Niewielka zawartość cukru pozostająca w wysłodkach gwarantuje właściwy przebieg procesów zakiszania (Tab. 2). Zasady zakiszania wysłodków prasowanych Uzyskanie wysokiej jakości kiszonki z wysłodków prasowanych wymaga dużej staranności wszystkich uczestników procesu kiszenia. Cukrownie, będące producentem wysłodków, gwarantują wprawdzie wysoką jakość odbieranego produktu, jednak uzyskanie prawidłowej kiszonki zależy następnie również od spedytora lub przedsiębiorstwa usługowego, a przede wszystkim od rolnika, który wykonuje zakiszanie. Kiszenie poprzez fermentację kwasu mlekowego, w warunkach beztlenowych, jest jednym z najważniejszych rodzajów konserwowania pasz. Zwykle podczas kiszenia, np. kukurydzy albo trawy, zachodzi fermentacja zimna w temperaturach poniżej 30 C, natomiast wysłodki prasowane ulegają kiszeniu podczas fermentacji gorącej. Optymalny efekt konserwacji uzyskuje się przy możliwie wysokich temperaturach podczas procesu kiszenia. Proces pozyskiwania soku buraczanego odbywa się w temperaturze ok. 70 C i wysłodki opuszczają prasy w stanie gorącym, dlatego nawet jeszcze przy załadunku mają często temperaturę powyżej 50 C. Ochłodzenie, zarówno podczas transportu, jak i pośredniego magazynowania przez czas do 24 godzin, jest stosunkowo niewielkie. Mimo to należy dążyć do niezwłocznego zakiszenia w miarę możliwości bez pośredniego magazynowania, ponieważ aktywność mikrobiologiczna w gorących wysłodkach, przy braku szybkiego rozpoczęcia procesu kiszenia, może spowodować straty składników pokarmowych. Przy planowaniu kiszenia wysłodków prasowanych należy uwzględnić wielkość silosu (pobieraną do skarmiania dzienną dawkę i grubość odcinanej warstwy) i miejsce magazynowania (utwardzenie, czystość, otwór zwrócony w kierunku przeciwnym do najczęściej występującego kierunku wiatrów). Przy zakiszaniu wysłodków należy pamiętać, aby: wysłodki prasowane zakiszać w stanie ciepłym, zarówno przy transporcie, jak i przy kiszeniu, zwracać uwagę na czystość środków transportu i wykorzystywanych urządzeń i narzędzi (zanieczyszczenia, a tym samym przedostawanie się do paszy patogenów, zagrażają trwałości kiszonki), unikać pośredniego magazynowania wysłodków prasowanych; jeżeli miałoby to być konieczne, należy zwrócić uwagę, aby powierzchnia magazynowania była czysta i w miarę możliwości również zdezynfekowana, zadbać o płynne i nieprzerywane napełnianie silosu, zwracać uwagę na dobre ugniecenie i staranne przykrycie kiszonki, kontrolować regularnie zamknięty silos pod kątem uszkodzeń i w razie potrzeby naprawiać folię, zapewnić odpowiedni czas kiszenia, konieczny do ochłodzenia kiszonki minimum 6 tygodni, zapewnić odpowiednią grubość codziennie pobieranej warstwy (0,2 m/dzień zimą i 0,4 m/dzień latem). Firma Handlowa Import-Export Ireneusz Leśny ul. Kasztanowa 8, Gułtowy Kostrzyn Wlkp. Oferuje do sprzedaży Wyremontowane DOCZYSZCZARKI BU- RAKÓW CUKROWYCH Holmer, Unsinn oraz inne maszyny rolnicze m. in. siewniki Kleine Unicorn 3 Tel.: , B U R A K C U K R O W Y 4 /

3 Ochrona roślin 19 Zakiszanie wysłodków w pryzmach i silosach przejazdowych Istotnym elementem prawidłowego zakiszenia w silosie przejazdowym płaskim jest szybkie napełnienie i staranne ugniecenie (za pomocą pojazdów kołowych albo walców). Zakiszanie jest procesem odbywającym się w metodą ich zakiszania warunkach beztle- nowych. Przy braku dostatecznego ubicia masy w wysłodkach tworzą się pęknięcia, a obecność w tym miejscu powietrza zapoczątkowuje procesy gnilne. Wysłodki powinny być złożone na czystym betonowym podłożu lub suchej glebie. Warto rozłożyć na spodzie warstwę słomy lub plew, aby wyeliminować kontakt wysłodków z glebą w przypadku, gdy nie ma betonowej płyty. Wysokość pryzmy w silosie powinna wynosić maksymalnie 2 m, gdyż wtedy zapewnione zostanie odpowiednie i równomierne ochłodzenie. Sprawdza się też wykładanie folii silosowej, rozpoczynając od środka silosu na obie ściany boczne. Zapobiega to bocznemu wypływaniu wody. Po napełnieniu i ugnieceniu zawija się folię do środka i następnie przykrywa się drugą warstwą folii, aby niezwłocznie odciąć dostęp powietrza. Założenie na wierzch dodatkowej warstwy foli ograniczy w znacznym stopniu działanie promieni ultrafioletowych. Ułożenie na pryzmie wyłącznie opon nie jest wystarczające. Opony nie leżą dostatecznie gęsto na zakiszanym materiale, wskutek czego zachodzi możliwość przenikania powietrza w głąb pryzmy. Do obciążenia dobrze nadają się duże ilości piasku lub ziemi, które spowodują przykrycie większej powierzchni pryzmy. Zakiszanie wysłodków w rękawach foliowych Proces ten polega na wtłoczeniu i ubiciu wysłodków w specjalnym rękawie foliowym za pomocą prasy. Obecnie na rynku funkcjonują różne średnice rękawów, co pozwala na optymalne dopasowanie dziennego poboru kiszonki do wielkości spożywanej przez stado zwierząt paszy. Dzięki temu Belowanie wysłodków prasowanych, szczególnie w gospodarstwach z małym pogłowiem zwierząt gospodarskich, jest bardzo ekonomiczną można ograniczyć straty kiszonki podczas jej skarmiania oraz zminimalizować psucie się zewnętrznej warstwy kiszonki w miejscu pobierania jej z rękawa. Szczególnie ten aspekt jest bardzo ważny. Aby zapewnić właściwe warunki przechowywania kiszonki w rękawie codziennie powinna być pobierana warstwa kiszonki o odpowiedniej grubości. Pobierana warstwa paszy powinna wynosić w warunkach zimowych minimum 0,2 metra, a latem minimum 0,4 metra. Dla właściwego dopasowania wielkości rękawa do ilości posiadanych krów mlecznych pomocą służyć może poniższa tabelka, która zawiera m.in. informację o ilości kiszonki w 1 metrze bieżącym rękawa w zależności od jego średnicy. Warto sobie uzmysłowić, iż w zależności od średnicy rękawa, jeden metr bieżący może zawierać od 1,4 tony (przy średnicy 1,50 m) do 3,8 ton (przy średnicy 2,70 m) kiszonki (Tab. 3). Zalety zakiszania wysłodków prasowanych w rękawie: minimalizacja strat energii i suchej masy, dzięki natychmiastowemu odcięciu dostępu powietrza i równomiernemu ugnieceniu, zmniejszenie ryzyka wtórnej fermentacji, dzięki utrzymywaniu małej powierzchni przekroju, możliwość wyboru lokalizacji rękawa. Organizacja zakiszania wysłodków w rękawy wymaga odpowiedniego sprzętu. Odbywa się ono przy użyciu specjalnej prasy ubijającej wysłodki w rękaw oraz samochodów ciężarowych dowożących wysłodki. Są to wyłącznie pojazdy z wywrotem do tyłu, które dostarczają buraki do fabryki a w drodze powrotnej odbierają wysłodki i transportują je do rękawa. Transport pojazdów

4 20 Technika Zakiszanie wysłodków prasowanych w rękawach foliowych w gospodarstwach z dużym pogłowiem zwierząt musi być tak zorganizowany, aby napełnienie rękawa odbywało się w jak najkrótszym czasie. Długie przestoje, dostęp powietrza doprowadzają do niepożądanych procesów biologicznych, które negatywnie wpływają na konserwację wysłodków i jakość późniejszej kiszonki. Lokalizacja rękawa musi być rozsądnie przemyślana, gdyż po napełnieniu nie ma jakichkolwiek możliwości przemieszczenia bądź przesunięcia rękawa. Ważny jest też, wybór lokalizacji była tak, aby nie nastąpiło mechaniczne uszkodzenie rękawa (odpowiednio przygotowane podłoże, stosowne oddzielenie od tras komunikacji w gospodarstwie) oraz możliwe było bezproblemowe pobieranie kiszonki w każdych warunkach pogodowych. Belowanie wysłodków Ta najnowsza metoda konserwacji wysłodków prasowanych znajduje coraz większe zainteresowanie wśród Plantatorów i innych ich odbiorców. Przeznaczona jest przede wszystkim dla stad o stosunkowo niskim zapotrzebowaniu dziennym na paszę. Proces produkcji balotów odbywa się na terenie cukrowni, zwykle w pobliżu tacy wysłodkowej. Specjalna maszyna ubija, formuje i owija wysłodki specjalnymi siatkami oraz folią w baloty, które kształtem przypominające baloty słomy. Przeciętna waga takiego balotu wynosi 1,2 tony. Do załadunku balotów z wysłodkami wykorzystuje się specjalnie do tego celu przystosowane chwytaki i podnośniki. Przeważnie jest to ciągnik lub ładowarka czołowa z chwytakiem do bel. Baloty są dostarczane bezpośrednio do poszczególnych plantatorów specjalistycznym transportem dedykowanym. Bele można łatwo magazynować i nie trudno jest nimi manewrować. W przeciwieństwie do zakiszania w rękawach i w silosach płaskich, gęstość kiszonki jest większa (w zależności od zawartości suchej masy do około 1 t/m 3 ), co korzystnie wpływa na zdolność magazynowania. Poza tym, wysłodki prasowane ochładzają się w belach o wiele szybciej. Podczas gdy wysłodki prasowane zakiszone w silosie płaskim albo w rękawie mogą zostać skarmiane najwcześniej po upływie 6 tygodni, otwarcie bel jest możliwe już po upływie 2 3 tygodni. Podstawowe zasady zabezpieczenia jakości podczas kiszenia wysłodków i skarmiania kiszonki Każdy silos wymaga ciągłego nadzorowania. W tym celu konieczne jest regularne sprawdzanie folii okrywowej albo rękawa foliowego pod kątem uszkodzeń i ewentualne naprawianie. Celowe jest przykrycie silosu lub rękawów siatkami zabezpieczającymi przed ptakami. W przypadku wysłodków prasowanych otwarcie powinno nastąpić najwcześniej po upływie sześciu tygodni, a najlepiej po dwóch miesiącach. W ten sposób zapewnia się dostateczne ochłodzenie kiszonki, mniej więcej do poziomu temperatury otoczenia. Przy wcześniejszym otwarciu silosu kiszonka ma wyższą temperaturę, zwłaszcza w rdzeniu pryzmy. Wskutek tego drożdże i pleśnie znajdują optymalne warunki do rozwoju i powodują psucie się kiszonki, w wyniku fermentacji tlenowej. Stosunkowo wysokie temperatury zewnętrzne podczas przebiegu procesu kiszenia mogą opóźniać ochładzanich gospodarstw nie. Jeżeli nie ma pewności co do rzeczywistego ochłodzenia, należy zmierzyć temperaturę za pomocą termometru wbijanego w pryzmę. Aby zachować odpowiednią jakość wysłodków podczas skarmiania należy pamiętać, aby grubość pobieranej codziennie warstwy paszy była odpowiednia (zimą większa niż 0,2 m/dzień, latem większa niż 0,4 m/dzień). Należy się starać, aby powierzchnia przekroju pryzmy była gładka i pionowa a wszelkie resztki znajdujące się w pobliżu pryzmy natychmiast usuwać, by nie dopuścić do rozwoju procesów psucia się wysłodków. Rękaw należy w miarę możliwości otwierać od strony przeciwnej do kierunku najczęściej wiejących wiatrów. Dodatkowe efekty współpracy Plantatorów z cukrownią Oprócz dobrej paszy w postaci wysłodków prasowanych Plantatorzy mają możliwość wykorzystania dodatkowych efektów współpracy z cukrowniami w zakresie ich zagospodarowania. Najważniejszym efektem współpracy w tej dziedzinie jest bardzo korzystny transport wysłodków, który dla większości wysłodków należnych wykonywany jest przez spedytorów mających podpisane umowy z cukrowniami w ramach całościowej logistyki surowca i produktów ubocznych zorganizowanej przez Producenta Cukru. Poprzez cukrownie Plantatorzy mogą również zamówić wykonanie (i bardzo często również rozliczyć koszty) usługi zakiszania wysłodków prasowanych w rękawy oraz w coraz większej liczbie cukrowni również belowanie wysłodków. W większości przypadków usługi te wyko- Jednoczesne zakiszenie obok siebie dwóch małych rękawów umożliwia dostosowanie tempa skarmiania wysłodków do potrzeb małych i śred- B U R A K C U K R O W Y 4 /

5 Technika 21 Tab. 3. Dopasowanie najczęściej występujących w Polsce wielkości rękawa do wielkości produkcji zwierzęcej w gospodarstwie Średnica rękawa Długość w m Pojemność w t Masa kiszonki w 1 mb rękawa w t Liczba krów mlecznych*) zimą 1,50 m , ,95 m ,70 m ,9 3,8 latem *) minimalna liczba krów mlecznych, zapewniająca codziennie pobieranie warstwy kiszonki o grubości 0,2 m (zimą) i 0,4 m (latem). nywane są przez usługodawców mających podpisane umowy z cukrowniami, które uwzględniają specyficzne potrzeby (np. nieprzerwane dostawy wysłodków prasowanych w przypadku zakiszania ich w rękawy) w swoich planach logistyki produktów kampanijnych. Również istnieje możliwość zamówienia i zorganizowania poprzez Producenta Cukru specjalistycznych usług transportowych w przypadku dedykowanego transportu belowanych wysłodków prasowanych, łącznie z ich załadunkim i rozładunkiem specjalistycznym sprzętem. Oprócz możliwości skorzystania z wymienionych powyżej usług, Plantator może liczyć, iż w ramach współpracy z cukrowniami otrzyma fachowe doradztwo w zakresie wykorzystania wysłodków prasowanych do celów paszowych w swoim gospodarstwie oraz sposobach i możliwościach ich zakiszania. Doradztwem Plantatorom służą pracownicy działów surowcowych, dostępne są broszury zajmujące się tym tematem, również coraz częściej na stronach internetowych Producentów Cukru zamieszczane są informacje dotyczące właściwego i efektywnego wykorzystania wysłodków prasowanych w celach paszowych. Podsumowanie Właściwe zagospodarowanie wysłodków leży w interesie zarówno Producenta Cukru jak i Plantatora. Przemysł cukrowniczy poczynił w tym celu duże kroki, czego efektem są wysłodki prasowane o zawartości suchej masy %. Ten produkt, który w przemyśle cukrowniczym jest produktem ubocznym podczas produkcji cukru, stanowi doskonały materiał do produkcji wartościowej kiszonki. Duży postęp w technologii konserwacji wysłodków spowodował, że straty podczas zakiszania zostały ograniczone do minimum, a w przypadku balotów wyeliminowane całkowicie. Różnorodność technologii konserwacji tej paszy pozwala dostosować ją do różnej wielkości gospodarstw. Rolników, którzy do tej pory stosują wysłodki w żywieniu zwierząt, nie trzeba przekonywać, jaką wartość przedstawia kiszonka z wysłodków prasowanych. Stosunkowo niski koszt tej paszy istotnie wpływa na obniżenie kosztów produkcji, zwiększając w ten sposób dochodowość w produkcji zwierzęcej.