Systemy magazynowania pasz objętościowych w gospodarstwach mlecznych o różnej skali produkcji 3

Transkrypt

1 Marcin Wysokiński 1 Mariusz Dziwulski 2 Systemy magazynowania pasz objętościowych w gospodarstwach mlecznych o różnej skali produkcji 3 Wstęp Magazynowanie pasz objętościowych jest jednym z czynników warunkującym ich jakość będąc zarazem ważnym elementem kształtowania produktywności w gospodarstwach mlecznych. Jak twierdzi Juszczyk i Rękojarski [3] sposób zbioru i konserwacji a także metoda magazynowania i skarmiania są ważne z punktu widzenia wartości pokarmowej pasz zielonych. Utrzymanie zapasów na określonym poziomie ilościowym i jakościowym wymusza jednak na rolnikach posiadanie odpowiedniej infrastruktury magazynowej w postaci budynków i budowli magazynowych (stodoły, wiaty, silosy, chłodnie, zbiorniki i płyty gnojowe) [4]. W minionej dekadzie (okres po akcesji Polski do UE) nastąpiły znaczące i korzystne zmiany w zakresie infrastruktury polskich gospodarstw rolnych, również tej dotyczącej wewnętrznej gospodarki magazynowej. Zmieniło się również podejście producentów do prowadzonej produkcji rolnej między innymi w zakresie sposobów żywienia zwierząt gospodarskich. Większość tych przekształceń była rezultatem wzrastających wymagań jakościowych na rynku mleka, zwiększającą się presją kosztową czy też koniecznością poprawy pozycji konkurencyjnej gospodarstw na nowym rynku wspólnotowym. Materiał i metody badawcze Celem badań było wykazanie zróżnicowania w zakresie metod przechowywania pasz objętościowych w gospodarstwach utrzymujących krowy mleczne. Badaniami objęto 44 indywidualne gospodarstwa rolne wyspecjalizowane w produkcji mleka w województwie Warmińsko-Mazurskim. Dane do analizy zostały uzyskane na podstawie kwestionariusza ankiety skierowanego do celowo dobranej próby producentów rolnych. Badania zostały przeprowadzone w 2013 roku, natomiast uzyskane dane oraz wyniki niniejszej analizy dotyczą 2012 roku. 1 Dr Marcin Wysokiński, adiunkt, SGGW w Warszawie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Zakład Ekonomiki i Inżynierii Logistyki, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw 2 Mgr Mariusz Dziwulski, doktorant, SGGW w Warszawie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Zakład Ekonomiki i Inżynierii Logistyki, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw 3 Artykuł recenzowany 3814

2 W celu pokazania zależności pomiędzy skalą produkcji a sposobem magazynowania pasz objętościowych, w ramach badanej próby wyodrębniono trzy grupy podmiotów względem rocznej wielkości produkcji mleka, według kwartyli: gospodarstwa małe - 25% gospodarstw o najniższej produkcji mleka, gospodarstw średnie - 5 gospodarstw o średniej produkcji mleka, gospodarstwa duże - 25 % gospodarstw o najwyższej produkcji mleka. Prezentowane dane dotyczące charakterystyki analizowanych gospodarstw są średnimi arytmetycznymi w poszczególnych grupach. Wyniki odnoszące się do sposobów magazynowania pasz objętościowych w badanych jednostkach przedstawiają strukturę wszystkich wskazań przez rolników. W przypadku pytań o rodzaj przechowywania pasz dopuszczalne było zaznaczenie kilku odpowiedzi. W ramach analizy skupiono się na trzech rodzajach pasz - sianokiszonce i kiszonce z traw lub roślin motylkowych, kiszonce z kukurydzy oraz sianie. Charakterystyka badanych podmiotów Badania zostały przeprowadzone w gospodarstwach stosunkowo dużych zarówno pod względem powierzchni jak też posiadanego stada zwierząt. Przeciętny areał użytków rolnych w objętych badaniami jednostkach wynosił 44 ha, a na jedno gospodarstwo przypadało średnio 25 krów mlecznych - tabela 1. Tabela 1. Wybrane charakterystyki badanych gospodarstw w wyodrębnionych grupach Wyszczególnienie Małe Średnie Duże Ogółem Liczba gospodarstw Powierzchnia gospodarstwa (ha) Roczna produkcja mleka (tys. l) Liczba krów mlecznych (stan średnioroczny) Roczna produkcja mleka (2012 r.) w badanych podmiotach wynosiła przeciętnie 132 tys. litrów i była dość zróżnicowana pomiędzy poszczególnymi obiektami, podobnie jak wydajność mleczna krów. W gospodarstwach dużych produkcja mleka w przeliczeniu na jedną krowę mleczną wynosiła 6,2 tys. litrów i była o 83% wyższa niż w gospodarstwach małych oraz o 2 niż w gospodarstwach średnich. Tak znaczne dysproporcje powodowane były różną organizacją produkcji mleka w tym również systemem żywienia zwierząt. Wyniki badań Analiza wykazała, że poziom dywersyfikacji żywienia krów paszami objętościowymi w każdej z badanej grup gospodarstw był dość wysoki. Można było jednak zauważyć pewne różnice w zakresie intensywności stosowania poszczególnych pasz. O ile w przypadku zielonki, siana oraz słomy odsetek gospodarstw stosujących te pasze w żywieniu krów był stosunkowo wyrównany, to już w przypadku pozostałych pasz można było stwierdzić pewne rozbieżności. 3815

3 W grupie gospodarstw o najniższej skali produkcji tylko 73% gospodarstw wskazało na stosowanie kiszonek i sianokiszonek z traw i roślin motylkowych, podczas gdy w grupie średnich i dużych udział takich jednostek wyniósł 10. Wraz ze wzrostem skali produkcji wzrastało również wykorzystanie kiszonek z kukurydzy przez rolników. W grupie gospodarstw małych, do stosowania tych pasz przyznało się niespełna 55% podmiotów podczas gdy w średnich i dużych odpowiednio 77 i 91% Małe Średnie Duże Zielonka Kiszonka z kukurydzy Kiszonka i sianokiszonka z traw, roślin motylkowych Siano Słoma Wysłodki buraczane Inne Rys. 1. Rodzaje pasz objętościowych stosowane w żywieniu krów w gospodarstwach mlecznych Różnice w zakresie żywienia zwierząt motywowały również różne podejście do magazynowana pasz. Badania wykazały, że wraz ze wzrostem skali produkcji zwiększała się powierzchnia składowa, będąca w posiadaniu gospodarstw do magazynowania pasz objętościowych. W jednostkach dużych powierzchnia budynków gospodarczych (bez obór, chlewni, kurników i garaży) wynosiła przeciętnie 228 m 2 i była 2- krotnie wyższa niż w gospodarstwach o małej skali produkcji i o 3 w porównaniu do grupy gospodarstw średnich. Odpowiednio 15 i 3,5 krotnie większa była również przeciętna powierzchnia tradycyjnych pryzm służących do magazynowania kiszonek. Co więcej, w grupie gospodarstw dużych 27% jednostek wykazywało posiadanie betonowych silosów na kiszonkę, podczas gdy w gospodarstwach najmniejszych nie stwierdzono takiej infrastruktury. Wielkość posiadanej powierzchni składowej w przeliczeniu na jedną krowę mleczną czy też jednostkę ziemi (1 ha) również wykazywała wzrost względem zwiększającej się skali produkcji - tabela 2. Tabela 2. Powierzchnia składowa badanych gospodarstw Wyszczególnienie Powierzchnia w gospodarstwach: Małych Średnich Dużych Ogółem Budynki gospodarcze (m 2 ) Pryzmy kiszonkowe (m 2 ) Silosy betonowe na kiszonkę (m 2 ) Logistyka 1/

4 Zakiszanie obok suszenia jest jedną z dwóch metod konserwowania pasz z traw i roślin motylkowych. Jego przewagą nad suszeniem jest mniejsze uzależnienie od warunków atmosferycznych i mniejsze straty wartości pokarmowych wynikające m.in. z wypłukiwania. Z tego powodu stosowane jest w większości gospodarstw mlecznych, a wielu autorów [2] uważa za najbardziej racjonalną metodę konserwacji pasz zielonych. Z przeprowadzonych badań wynika, że tylko 4,5% gospodarstw z badanej populacji nie magazynowało sianokiszonki lub kiszonki z traw i roślin motylkowych - były to zwłaszcza gospodarstwa o małej skali produkcji rys. 2. Najpopularniejszym sposobem przechowywania tych pasz były baloty. Ich udział średnio w badanej próbie ogółem wynosił blisko 7 (% odpowiedzi). Mniejszy odsetek gospodarstw stosowało natomiast przechowywanie pasz w pryzmach 31%. W przypadku tego rozwiązania można było zauważyć zależność - im większa skala produkcji tym większy udział zastosowania tego rozwiązania. W gospodarstwach dużych wynosił on blisko 4 podczas gdy w gospodarstwach średnich i małych odpowiednio 31 i 18%. Przechowywanie w pryzmie w gospodarstwach utrzymujących duże stada krów jest uzasadnione przede wszystkim z punktu widzenia oszczędności w czasie ich przygotowania a także ograniczenia kosztów - głównie folii, ale także paliw. Rozwiązanie to wymaga użycia również droższych i wyspecjalizowanych maszyn, co z kolei ogranicza jego stosowanie w gospodarstwach mniejszych Małe Średnie Duże Ogółem Nie magazynuję kiszonki i sianokiszonki Baloty w worku foliowym Baloty owinięte folią Pryzma Rys. 2. Metody przechowywania sianokiszonki i kiszonki z traw i roślin motylkowych W analizie gospodarstw w zakresie przechowywania pasz objętościowych ujawniły się również różnice dotyczące metod składowania siana. Wiązały się one z posiadanym parkiem maszynowym. Posiadanie prasy rolującej przez większość badanych gospodarstw mlecznych sprawiło, że najpopularniejszą formą przechowywania tej paszy były baloty. Wciąż wysokim udziałem wśród gospodarstw jest zbiór siana prasą kostkującą. Jego udział wraz ze wzrostem skali produkcji mleka ulegał jednak zmniejszeniu (rys. 3), co wiązało się prawdopodobnie z wysoką pracochłonnością i kosztochłonnością tego rozwiązania. 3817

5 Z drugiej strony, wraz ze wzrostem skali zwiększał się udział pras kostkujących wielkogabarytowych. Prasy takie są znacznie droższe od pras małogabarytowych jednak w ich przypadku koszty produkcji (np. sznurka) i transportu, przemawiają za ich stosowaniem w gospodarstwach o dużej skali chowu. Przewagą nad tradycyjnymi prasami kostkującymi jest też możliwość prasowania wilgotnego siana, co daje możliwość ich stosowania w produkcji sianokiszonki. Ponadto, metoda zbioru i przechowywania siana zebranego prasą wielkogabarytową może być bardziej opłacalna niż w formie balotów z powodu niższych kosztów transportu i mniejszej ilości miejsca potrzebnego do składowania kostek. Warto zwrócić uwagę, że dość znaczny odsetek (9%) gospodarstw małych wskazało na zbieranie siana w formie luźnej (bezpośrednio z pola) Małe Średnie Duże Ogółem Kostki małe (prasa małogabarytowa) Nie zbieram i nie magazynuję siana Inne Luzem Baloty Kostki duże (prasa wielkogabarytowa) Rys. 3. Metody magazynowania siana w gospodarstwach mlecznych Kolejną paszą w żywieniu krów mlecznych, którą poddano analizie pod kątem formy magazynowania była kiszonka z kukurydzy. Badania wykazały, że średnio 81% gospodarstw mlecznych przyznało się do magazynowania tego rodzaju paszy w 2012 roku. Wydaje się to relatywnie niewiele, zwłaszcza że uważa się, iż pasza ta stanowi podstawowe źródło energii w dawce pokarmowej dla przeżuwaczy. Niemniej, wzrastająca powierzchnia upraw tej rośliny w Polsce świadczy o tym, że nabiera ona coraz większego znaczenia w żywieniu krów. Wciąż jest jednak mało popularna w gospodarstwach o niskiej skali produkcji aż 42% podmiotów z grupy małych wskazało że nie magazynowało kiszonek z kukurydzy. Najczęstszym sposobem magazynowania pasz tego rodzaju były pryzmy zarówno w gospodarstwach małych jak i dużych (rys. 4). W jednostkach średnich i dużych w przechowywaniu kiszonek kukurydzianych wykorzystywano również betonowe silosy. Wynikało to z posiadanej infrastruktury (jej istnienie miało na celu prawdopodobnie ograniczenie strat wynikających ze składowania kukurydzy oraz poprawę jakości uzyskanej kiszonki). Z tego punktu widzenia mógł to być ważny element wpływający na efektywność żywienia i produkcyjność prowadzonej działalności, która jak pokazały badania, była wyższa w gospodarstwach o większej skali. 3818

6 Jakość pasz jest ważna również z punktu widzenia przygotowywania pasz pełnoporcjowych (TMR), popularnych zwłaszcza w gospodarstwach o dużej skali produkcji [6] Małe Średnie Duże Ogółem Nie magazynuję kiszonki z kukurydzy Rękaw foliowy Silos Pryzma Rys. 4. Metody magazynowania kiszonki z kukurydzy w gospodarstwach mlecznych Podsumowanie Rozwiązania w zakresie składowania i magazynowania pasz objętościowych w gospodarstwach mlecznych różnią się w zależności od skali produkcji. Wynikają one z intensywności produkcji, która przekłada się na wyższe wyniki produkcyjne. Badania wykazały że wraz ze wzrostem skali produkcji mleka zmienia się rodzaj stosowanej technologii zbioru oraz magazynowania pasz na bardziej praco i kosztooszczędny (pryzmy, kostki wielkogabarytowe). Rozwiązania przyjmowane przez gospodarstwa duże (> 100 tys. l mleka rocznie) ukierunkowane są też na pozyskiwanie pasz wysokiej jakości. Można zatem wywnioskować, że mają istotny wpływ na ostateczną efektywność produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych. Badania wielu naukowców [1] [5] [7] pokazują, że koszty produkcji tego surowca są ściśle powiązane ze skalą chowu krów. Implikując, można stwierdzić, że jednym z czynników kształtujących tę prawidłowość jest sposób konserwowania oraz magazynowania pasz objętościowych. 3819

7 Streszczenie W badaniach poddano ocenie poziom zróżnicowania metod magazynowania pasz objętościowych w gospodarstwach wyspecjalizowanych w produkcji mleka o różnej skali produkcji. Wykazano, że występuje dość znaczna zależność między wielkością produkcji mleka a technologią składowania i magazynowania pasz. Gospodarstwa o dużej skali produkcji preferują praco i kosztooszczędne rozwiązania, podczas gdy w gospodarstwach o małej skali relatywnie większy jest udział bardziej tradycyjnych form magazynowania. Feed storage systems in dairy farms of varying scale production Abstract The paper concerns to the storage of roughages methods diversification in selected milk farms with different scale of production. Surveys have shown that there is a fairly significant correlation between the annual milk production volume and used feed storage and warehousing technology in surveyed agricultural holdings. Farms with large production scale to more extend prefer labor and cost safe solutions, while smallscale farms are characterized by relatively higher share of more traditional forms of storage. Literatura [1] Czarnota P.: Koszty produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych w chowie bydła mlecznego. Roczniki Naukowe SERiA, t. XI, z. 1, [2] Dulcet E., Mikołajczak J., Olszewski T.: Technika zastosowania konserwantów przy zbiorze wilgotnego siana. Wyd. Uczelniane ATR w Bydgoszczy, [3] Juszczyk S., Rękorajski M.: Koszty bezpośrednie pasz łąkowo-pastwiskowych w gospodarstwach mlecznych województwa łódzkiego. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t. 94, z. 2, [4] Kuboń M.: Potencjał magazynowy oraz jego wykorzystanie w przedsiębiorstwach rolniczych, Inżynieria Rolnicza 2(100)/2008. [5] Mańko S.: Wpływ wielkości stada i wydajności mlecznej krów na koszty produkcji mleka. Roczniki Nauk Rolniczych. Seria G, t 93, z. 2, [6] Radkowski A., Kuboń M.: Wpływ technologii zbioru zielonek z użytków zielonych na jakość sporządzanych kiszonek, Inżynieria Rolnicza 7(95)/2007. [7] Wysokiński M.: Wrażliwość gospodarstw mlecznych na zmiany warunków ekonomicznych. Praca doktorska, SGGW, Logistyka 1/2012 Logistyka 1/2012 4/