Edmund Wengerek Pytania i odpowiedzi prawne. Palestra 12/2(122), 72-77

Transkrypt

1 Edmund Wengerek Pytania i odpowiedzi prawne Palestra 12/2(122),

2 72 Py tan ia i odpowiedzi prawne N r 2 (122)* * ) A utor arty k u łu o przepisach dewizowych w praktyce adw okackiej słusznie podkreślił trudności, na jak ie n atra fia się albo na jakie można natrafić przy stosow aniu przepisów dewizowych. Słuszna jest też rad a autora, żeby zwracać się w razie potrzeby o autentyczną w ykładnię do M inistra Finansów. W ydaje się,, że cenne rów nież byłoby publikow anie zdarzających się w praktyce adwokackiej^ w ypadków w ątpliw ych i ich rozw iązań jako precedensów. PYTANIA I ODPOW IEDZI PRAW NE P YT A N IE : 1. C z y uzasadnione jest st a n o w iis ik o komornika, że adwokackie wy ma grodzenie egzekucyjne należy się pełnomocnikowi jedynie w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tytułu wykonawczego, stanowiącego zaopatrzony klauizulą wykonalności wyirok prawomocny, natom iast nie należy się w postępowaniu wszczętym na podstawie zaopatrzonego w klauzulę w y r konalności postanowienia zabezpieczającego bądź wyroku nieprawomocnego, któremu sąd nadał rygor natychm iastowej wykonalności. ODPOWIEDŹ: P ytanie dotyczy dwóch odrębnych zagadnień, m ianowicie kosztów w ykonania; postanow ienia w spraw ie zarządzenia tym czasowego w ydanego w postępow aniu zabezpieczającym oraz kosztów w ykonania w yroku zaopatrzonego w rygor n a tychm iastow ej w y k o n a l n o ś c i, a więc t,ym sam ym stosunku art. 770 do art. 745* k.p.c. O dpow iadając n a powyższe pytanie, należy zwrócić uw agę na to, że przepis art k.p.c. odsyła rozstrzygnięcie o kosztach postępow ania zabeapieezającego do 'orzeczenia kończącego postępow anie w spraw ie. Przepis ten, zaw ierając nie znane daw nem u kjp.c. sform ułow anie co do rozstrzygnięcia o kosztach, w rzeezyiwutstości stanow i potw ierdzenie praktyki stosow anej n a tle dawnego k.p.c. Sądy bowiem, realizując zasadę unifikacji i koncentracji kosztów procesowych,. k tó rej w yrazem był art. 109 d.k.p.c., zastrzegały rozstrzygnięcie o kosztach zabezpieczenia końcowemu orzeczeniu oo do istoty spraw y, obciążając tymczasowo» kosztam i postępow ania zabezpieczającego w ierzyciela i. P ra k ty k a ta, zgodna i P o r. J. Jodłow ski i W. Siedlecki: P o stęp o w anie cy w iln e Część ogólna^ W arszaw a 1958, s. 435.

3 N r 2 (122) Pytan ia i odpow iedzi prawne 73? z istotą postępow ania zabezpieczającego, mogła budzić pew ne w ątpliw ości n a tle art. 867 djk.p.c., któ ry regulow ał tylko jeden z w arian tów rozstrzygnięcia o kosztach postępow ania w spraw ie zarządzenia tymczasowego, a m ianow icie dotyczył w ypadku w ydania zarządzenia przed wytoczeniem powództwa. Przepis ten nic nie mówił o sytuacjach, w których w ydano to zarządzenie już po w niesieniu pozwu. Obecnie przqpis art k.p.c. w yraźnie nakazuje rozstrzygnąć o kosztach postępow ania zabezipiec zając ego w orzeczeniu kończącym postępow anie w sp ra wie. Przeipis ten stanow i zatem lex specialis w zakresie postępow ania zabezpieczającego w stosunku do ant k.p.c. Z przepisu art. 745 k.p.c. w ynikają n astępu jące w nioski: 1) postanow ienie w spraw ie zarządzenia tym czasow ego n ie bończy postępow ania w spraw ie (wniosek ten w ynika zresztą z sam ej nazw y i ch arak teru zarząd.z.eniia tymczasowego); 2) zarządzenia tym czasowego nie m ożna uznać za orzeczenie kończące sp raw ę w instancji; 3) o kosztach należy rozstrzygnąć w orzeczeniu.kończącym spraw ę w in stancji, k tóre jednocześnie kończy postępow anie w spraw ie. Orzeczeniem takim będzie w yrok albo postanow ienie o um orzeniu postępow ania lubo odrzuceniu pozw u; 4) w postanow ieniu w spraw ie zarządzenia tymczasowego nie należy rozstrzygać o kasztach postępow ania zabezpieczającego. Przepis art k.p.c. przew iduje rozw iązanie sytuaoji, w których n a skutek w ydania postanow ienia zaw ierającego zarządzenie tym czasow e przed wszczęciem spraw y nie doszło do w ydania orzeczenia kończącego postępow anie w spraw ie dlatego, że w zakreślonym term inie w ierzyciel n ie w ytoczył spraw y. W w ypadku takim k.p.c. dopuszcza możliwość w ydania przez sąd odrębnego postanow ienia o kosztach, jeżeli w ciągu dwóch tygodnii od upływ u zakreślonego przez sąd term inu do w ytoczenia spraw y dłużnik lub w ierzyciel zgłosił wniosek. 0 przyznanie itm kosztów. Inaczej niż daw ny k.p.c. art k.p.c. przew i d uje możliwość w łożenia kosztów postępow ania zabezpieczającego na w ierzyciela 1 na dłużnika. Sąd włoży koszty na wierzyciela, jeżeli n ie wytoczył on spraw y w w yznaczanym przez sąd term inie, natom iast przyzna zw rot kasztów od dłużnika wierzycielow i, jeżeli przed upływ em w yznaczanego przez sąd term inu dłużnik zaspokoił roszczenie, w związku z zabezpieczeniem którego sąd w ydał zarządzenietymczosowe. Przepis art k.p.c. jest z kolei przepisem szczególnym w stosunku do art k.p.c., gdyż przew iduje w ydanie sam oistnego orzeczenia o kosztach, mimo że orzeczenie kończące spraw ę w instancji nie zostało w ydane (do podobnej sytuacji dochodzi także w innych w ypadkach, vide np. art. 97 2, 194 2, k.p.c.). W skazanie na wnioski, jakie się nasuw ają na tle analizy art i 2 k.p.c., nie daje jeszcze w yraźnej odpowiedzi na to, kto ponosi koszty postępow ania zabezpieczającego, w tym także w ykonania zarządzenia tymczasowego, do czasu rozstrzygnięcia o kosztach w orzeczeniu kończącym postępow anie w spraw ie. Z zestaw ienia przepisu art. 745 k.p.c. z art. 108 k.p.c. należy w yciągnąć w niosek, że koszty te do m om entu w ydania orzeczenia rozstrzygającego o kosztach postępow ania zabezpieczającego obciążają tym czasowo strony, w tym przede w szystkim w ierzyciela. Dopóki bow iem sąd nie w ydał definityw nego orzeczenia, do

4 74 Pytan ia i odpowiedzi prawne N r 2 (122) póty nie mogą znaleźć zastosow ania zasady w ynikające z art. 98 i nast. k.p.c. U stanow ione w tych przepisach reguły mogą być realizow ane jedynie przez sąd w orzeczenia, w którym rozstrzyga on o kosztach. T akie też było założenie art. 849 dawnego k.p.c. W uzasadnieniu ogólnym pro jek tu ustaw y o sądow ym postępow aniu egzekucyjnym (z 1932 r.) 2 stw ierdzono, że koszty (...) wszczęcia oraz kontynuow ania postępow ania o zabezpieczenie, niem niej koszty w ykonania zabezpieczenia, ponosi na razie każda strona za siebie. Stanow isko to było rów nież reprezentow ane przez kom entatorów art. 867 d.k.p.c.3, którego zasady w tym zakresie przejął art. 745 k.p.c. Pogląd ten w w arunkach now ego sform ułow ania art i 2 k.p.c. zyskał jeszcze bardziej na trafności, skoro przepis ten nakazuje w prost rozstrzyganie o kosztach postępow ania zabezpieczającego w orzeczeniu kończącym postępow anie w spraw ie. Z przepisu tego w ynika, że dotyczy on w szelkich kosztów, a więc kosztów w szczęcia postępow ania bez w zględu na to, czy sąd uw zględn ił w niosek w ierzyciela, czy też go oddalił, dalej kosztów wszczęcia na w niosek i z urzędu, ikosztów postępow ania zażaleniowego, jak rów nież kosztów p o stępow ania z 'wniosku dłużnika o uchylenie lub zm ianę praw om ocnego zarządzenia tymczasowego, w reszcie kosztów w ykonania zarządzenia tymczasowego. W niosek powyższy w ym aga z kolei skonfrontow ania art. 745 z art. 770 k.p.c. "Ten ostatni przepis ustanaw ia trzy reguły: 1) dłużnik ponosi koszty egzekucji; 2) koszty egzekucji podlegają ściągnięciu w raz z egzekw ow anym roszczeniem ; 3) kom ornik obow iązany je st ustalić koszty egzekucji. Rozw ażając stosunek obu przepisów do siebie, należy m ieć na uw adze p rzepis art. 743 k.p.c., który nakazuje odpowiednio stosować przepisy o postępow aniu egzekucyjnym do w ykonania zarządzeń tymczasowych. Z art. 743 k.p.c. w ynika, że przepisy o postępow aniu egzekucyjnym m ają zastosow anie o tyle, o ile pozw ala na to istota i ch arak ter zarządzeń tym czasowych. Ju ż w św ietle tego, co pow iedziano, jest rzeczą w ątpliw ą, czy reguły w ynik ające z art. 770 k.p.c. m ogą m ieć zastosow anie przy w ykonaniu zarządzeń ty m czasowych. Jasne jest bowiem, że reguła dotycząca ściągania kosztów egzekucji nie może mieć zastosow ania w toku w ykonania zarządzenia tym czasowego, m a jącego na celu tzw. zabezpieczenie konserw acyjne przew idziane w art. 747 k.p.c. K om ornik bowiem, dokonując zajęcia ruchom ości, ogranicza tylko do tego.swoją czynność i n ie może ściągnąć kosztów w ykonania zarządzenia tym czasowego. Ze w zględu na treść art. 745 k.p.c., w postępow aniu w ykonaw czym rea lizującym zarządzenie tym czasow e nie może m ieć zastosow ania w stadium zabezpieczenia reguła, że dłużnik pow inien zwrócić w ierzycielow i koszty egzekucji, skoro o kosztach postępow ania zabezpieczającego m a rozstrzygnąć sąd dopiero w orzeczeniu kończącym postępow anie. Rozum ow anie to przekonyw ające, jeżeli chodzi o zabezpieczenie o ch arak terze konserw acyjnym może budzić w ątpliw ości przy analizie zabezpieczenia o charakterze now acyjnym, jakim je st np. w spraw ach o alim enty zobowiązanie 2 W ydt. K om isji K odyf.: O gólny zbiór n r M. Allerhand: K odeks p o stę p o w an ia cyw ilnego Część d ru g a, p o stę p o w an ie ^egzekucyjne i zabezpieczające, L w ów 1933, s. 646; J. Korzonek: P o stęp o w a n ie eg zekuc y jn e i zabezpieczające, t. II, K raków 1934, s i n ast.

5 :N r 2 (122) Pytan ia i odpowiedzi prawne 75 'dłużnika do uiszczenia w ierzycielow i w pow tarzających się term inach sum y pieniężnej (art. 753 k.p.c.). K om ornik, w ykonując to postanow ienie, nie ogranicza się tylko do pew nych fragm entów postępow ania egzekucyjnego, lecz ściąga przymusowo określoną sum ę pieniędzy z m ajątku dłużnika. Jednakże również w tych w ypadkach nie może mieć zastosowania reguła pierw sza art. 770 k.p.c., skoro w egzekucji zarządzeń tym czasowych ulega ona zawieszeniu do czasu w ydania orzeczenia kończącego postępow anie w spraw ie. D ruga zaś reguła również nie m a zastosow ania, gdyż w toku w ykonania zarządzenia tymczasowego nie egzekw u je się roszczenia, lecz zabezpieczenie. N atom iast w postępow aniu tym m a zastosow anie trzecia reguła, dotycząca ustalenia kosztów egzekucji. Jednakże w postanow ieniu takim kom ornik n ie może ustalać, kom u się należą koszty, n a to m iast pow inien się ograniczyć do ustalenia w ysokości kosztów (treść postanow ienia pow inna brzm ieć: U stalam koszty w ykonania zarządzenia tymczasowego na kw otę... ). Rozwiązanie, jakie zostało wyżej przedstaw ione, nie uwzględnia szczególnego przepisu 6 rozp. Min. Sprawiedliwości z dnia 31.V.1958 r. o taksie za czynności kom orników (Dz. U. Nr 40, poz. 186), który przew iduje, że opłaty i w ydatki, od których strona żądająca dokonania czynności była w olna lub których nie u iściła, kom ornik pobierze od dłużnika. Przepis ten jednak nie przekreśla w niosków, które zostały w yw iedzione wyiżej z art. 745 k^p.c. Dotyczy on tylko tych sytuacji, w których w ierzycielem jeist osoba zwolniona od kosztów sądowych n a podstaw ie sądu lub z mocy art. 111 k.,p.c. P rzepis 6 rozporządzenia o taksie reg u lu je tylko spraw ę pobrania opłat i w ydatków, od których w ierzyciel był w olny. P arag raf 6 ust. 1 przew iduje szczególne postępow anie m ające na celu w yegzekw ow anie o p ła t i w ydatków od dłużnika, z którego to postępow ania.kom ornik m oże skorzystać w każdym w ypadku w ykonania postanow ienia zaw ierającego zarządzenie tym czasowe. Postanow ienie, o którym m ówi 6 rozp. o taksie n ie jest jednoznaczne z postanow ieniem przew idzianym rw art. 770 k.p.c. Z tych w zględów, na postaw ione w yżej p ytan ie należy udzielić odpowiedzi n a stępu jącej: W postępowaniu egzekucyjnym wszczętym na podstawie zarządzenia tymczasowego komornik nie może wydać postanowienia zobowiązującego dłużnika do zwrotu wierzycielowi kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji ani też nie może ich ściągać od dłużnika. Komornik w postępowaniu tym uistala jedynie wysokość kosztów, a rozstrzygnięcie o nich wydaje sąd w postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie. Teza it a rfie wyłącza pobrania od dłużnika w t^.ytoie ' 6 rozp. o taksie opłat i wydatków, od których jest wolny wierzyciel na po^dstawii e postanowienia o zwolnieniu od kosztów procesu alibo z mocy ustawy. Odpowiedź ta nie dotyczy postępow ania egzekucyjnego wszczętego n a po dstaw ie niepraw om ocnego w yroku zaopatrzonego w rygor natychm iastow ej w ykonalmości. W praw dzie w n a u c e 4 spotyka się pogląd, w edług którego zarządzenia ty\m- czasowe i w yroki opatrzone rygorem natychm iastow ej w ykonalności są poszczególnym i w ypadkam i tym czasowej ochrony praw nej, jednakże zw raca się uwagę 4 F. Baur: S tu d ien zum ein stw eilig en R ech tssch u tz, T übin g en 1967, s. 11, 12.

6 76 P ytan ia i odpow iedzi prawne N r 2 (122> na zasadnicze różnice zachodzące między nim i (mówi się o pierw otnej i n astęp czej tym czasow ej ochronie p raw n ej). W św ietle omówionego w yżej art. 745 k.p.c. jest oczywiste, że ograniczenie działania reguł ustanow ionych w art. 770 k.p.c. dotyczy tylko w ykonania zarządzeń tym czasowych, natom iast w egzekucji na podstaw ie w yroków zaopatrzonych w rygor natychm iastow ej w ykonalności moc art. 770 k.p.c. nie jest niczym ograniczona. Komornik przeto w postępowaniu egzekucyjnym wsaczętym na podstawie nieprawom ocnego wyroku zaopatrzonego w rygor natychm iastow ej wykonalności obowiązany jest wydać postanowienie ustalające koszty niezbędne do celowego przeprow adzenia egzekucji (obejmujące także w ynagrodzenie i wydatki adwokata, jeżeli reprezentuje wierzyciela), obciążając nimi dłużnika, i ściągnąć je wraz z egaekwiowanym roszczeniem ustalonym w wyiroku, stanowiącym tytuł egzekucyjny. P YT A N IE : 2. E dm und Wengerek: Czy adwokatowi reprezentującem u wierzyciela przysługuje od dłużnika wynagrodzenie za złożenie tytułu wykonawczego w przedsiębiorstwie państwowym, k t ó r & jest tym dłużnikiem? ODPOWIEDŹ: P ytanie dotyczy spraw y zw rotu kosztów z ty tu łu w ynagrodzenia i w ydatków adw okata w tej fazie dochodzenia od przedsiębiorstw a państw ow ego należności pieniężnej, w której nie doszło jeszcze do czynności organu egzekucyjnego. Pozosta je ono w zw iązku z art k.p.c., w edług 'którego przeprow adzenie egzekucji z rachunku bankowego przedsiębiorstw a państw owego uzależnione jest od uprzedniego złożenia tytułu egzekucyjnego w tym że przedsiębiorstw ie i upływ u jednego m iesiąca od daty złożenia tego tytułu. W św ietle tego artykułu w p y taniu tkw i już widoczny błąd, gdyż wierzyciel nie składa w przedsiębiorstw ie państw ow ym ty tu łu w ykonawczego, lecz tytuł egzekucyjny. Przed upływ em jednego m iesiąca od złożenia ty tu łu egzekucyjnego w ierzyciel nie może otrzym ać klauzuli wykonalności, k tóra jest podstaw ow ym składnikiem ty tu łu w ykonaw czego. Sąd bez przedstaw ienia dokum entu urzędowego stw ierdzającego złożenie ty tu łu egzekucyjnego (może nim być dowód n ad a n ia n a pocztę) przed upływ em jednego m iesiąca nie może nadać klauzuli w ykonalności tytułow i zobow iązującem u przedsiębiorstw o państw ow e do św iadczenia pieniężnego.

7 2 (122) Pytan ia i odpowiedzi prawne 77 Złożenie ty tu łu egzekucyjnego przedsiębiorstw u państw ow em u stanow i p rzesłankę nadania klauzuli w ykonalności oraz wszczęcia egzekucji z rachunku b a n kowego. U stanow ienie przez art k.p.c tego w ym agania jest w yrazem zasady ochrony m ienia społecznego, a w stosunku do przedsiębiorstw a państw owego ma niew ątpliw ie charakter pewnego upom nienia, zagrożonego sankcją wszczęcia kroków egzekucyjnych w razie nieuiszczenia św iadczenia pieniężnego w ciągu jednego miesiąca. Złożenie tytułu egzekucyjnego w przedsiębiorstw ie państw ow ym nie m a jednak ch arak teru czynności egzekucyjnej, podobnie jak n ie m a go złożenie ty tu łu egzekucyjnego państw ow ej jednostce organizacyjnej stosownie do art k.p.c. P rzepis ten w yłącza w stosunku do S karbu P ań stw a oraz p a ń stw ow ej osoby praw nej całkow icie egzekucję. W stosunku zaś do przedsiębiorstw a państw ow ego art k.p.c. nie popuszcza egzekucji przez okres 1 m iesiąca od złożenia ty tu łu egzekucyjnego w tym że przed sięb io rstw ie1. Złożenie ty tu łu egzekucyjnego przedsiębiorstw u państw ow em u nie jest czynnością egzeikucyjną. Dlatego adw okatow i nie należy się za tę czynność w ynagrodzenia przew idziane 19 rozporządzenia Min. Spraw, z 22.IV.1961 r. w spraw ie w ynagrodzenia adw okatów za w ykonyw anie czynności zawodowych (Dz. U. Nr 24, poz. 118). D odatkow ym argum entem za tym stanow iskiem jest okoliczność, że w okresie miesięcznym od złożenia ty tu łu egzekucyjnego ani kom ornik, ani sąd nie może wydać orzeczenia o obciążeniu dłużnego przedsiębiorstw a państw owego kosztam i zw iązanym i ze złożeniem tytułu egzekucyjnego. N atom iast w razie nieuiszczenia należności w term inie jednom iesięcznym przez przedsiębiorstw o państw ow e i w szczęcia następnie przeciw ko niem u egzekucji z rach u n k u b a n kowego adw okatow i reprezentującem u w ierzyciela należy się w ynagrodzenie w w y sokości ustalonej w w ym ienionym wjyżej przepisie. W ynagrodzenie to pow inien kom ornik ustalić w raz z innym i kosztam i egzekucji na podstaw ie art. 770 k.p.c., obciążyć n im i przedsiębiorstw o państw ow e i ściągnąć je w raz z roszczeniem egzekucyjnym z rach un k u bankow ego przedsiębiorstw a państw ow ego n a rzecz w ierzyciela. Również adw okatow i reprezentującem u w ierzyciela w postępow aniu -o nadanie klauzuli w ykonalności2 przysługuje w ynagrodzenie, którego wysokość w zależności od rodzaju ty tu łu egzekucyjnego ustala sąd ( 10 rozp. Min. Spraw, z dnia 22.IV.1901 r.>3. W rezultacie należy stwierdzić, że ani adwokatowi reprezentującem u wierzyciela, ani wierzycielowi nie przysługuje od przedsiębiorstwa państwowego będącego dłużnikiem zwrot kosztów z tytułu wynagrodzenia adwokata z a złożenie tytułu egzekucyjnego w p r z e d s iębiorstwie państwowym stosownie do art k.p.c. E dm und W engerek 1 S fo rm u ło w an ie a rt k;.p.c. je s t p ra w ie dosłow nie p rz e ję te z d aw nego a rt. 584 k.p.c., w edług którego w ierzyciel celem o trzy m an ia należności pieniężnej składa ty tu ł egzekucy jn y bezpośrednio odpow iedniem u urzędow i, k tó ry obow iązany jest niezw łocznie należność u iśc ić. Ze sfo rm u ło w an ia tego zgodnie w y ciąg an o w nio sek, że eg zek u cja p rzeciw k o S k arb o w i P a ń stw a je s t n ied o p u szczaln a, a postępow an ie to n ie je s t egzek u cją. P o r. K o - Tzonek, op. cit., s. 695, 696; Allerhand, op. cit., s. 180; E. Wengerek: P o stęp o w anie egzekucyjne w spraw ach cyw ilnych, 1961, s P or. orzecz. SN 4 CZ 153/61, OSPiKA 1963, poz. 247 (w raz z glosą E. W e n g e r k a). s P o r. co do tego orzecz. SN C 1653/52, OSN 1953, poz. 106 oraz orzecz. SN 4 CO 38/55, TMP 1957 r. n r 5, s. 118.