Mieczysław Piekarski Zażalenie w postępowaniu cywilnym. Palestra 4/3(27), 16-26

Transkrypt

1 Mieczysław Piekarski Zażalenie w postępowaniu cywilnym Palestra 4/3(27),

2 OR MIECZYSŁAW PIEKARSKI sędzia Sqdu Najwyższego Z ażalen ie w postępowaniu cywilnym W obecnym system ie p rzy ję ty m przez k.p.c. zażalenie jest zw yczajnym środkiem odwoławczym o charakterze dew olutyw nym. W ywołuje ono bow iem kontrolę sądu II instancji. Z ażalenie nie zm ierza do zakończenia postępow ania co do istoty spraw y, gdyż nie przysługuje ono od orzeczeń m erytorycznych lub kończących postępow anie w pierw szej in stancji. Obecnie od orzeczeń takich przysługuje rew izja, zażalenie zaś przysługuje na inne postanow ienia sądu pierw szej in stan cji i na zarządzenia przewodniczącego w ydane w tej instancji jedynie w wypadkach, w k tó ry ch k.p.c. w y raźn ie przew iduje zażalenie. W ypadki te w postępow aniu spornym wyliczone są w art k.p.c., a w postępowaniu egzekucyjnym poszczególne przepisy dopuszczają zażalenie jako w y jątek od art k.p.c. Przepis ten stanowi, że na postanow ienie sądu pow iatow ego (w sp raw ach egzekucyjnych przyp. M.P.) nie m a zażalenia, chyba że przepisy o postępow aniu egzekucyjnym i zabezpieczającym stanow ią inaczej. N adto orzecznictw o Sądu N ajw yższego stw ierdziło w drodze analogii z art. 865 k.p.c. dopuszczalność zażalenia na postanow ienia sądu co do w zajem nych p ra w i obowiązków m ałżonków w czasie procesu o rozwód lub uniew ażnienie m ałżeństwa oraz co do innych kw estii w ym ienionych w art. 431 k.p.c. W postępowaniu zaś niespornym zażalenie p rzysługuje jedynie w w ypadkach w yraźnie przew idzianych (art k.p.n.). Na postanow ienia sądu drugiej in stan cji i na zarządzenia przew odniczącego w ydane w drugiej instan cji nie m a zażalenia. Zażalenie w yw ołuje przed sądem drugiej instancji (zwanym w k.p.c. sądem rew izyjnym, m im o że jest to sąd zażaleniow y, k tó ry postępuje często inaczej niż sąd rozpoznający rew izję) postępow anie incydentalne, szybsze i m niej form alistyczne niż postępowanie rew izyjne, od którego różni się zarów no co do zakresu zaskarżenia, ja k i co do sposobu załatw ienia środka odwoławczego.

3 N r 3 Z A Ż A L E N IE W P O S T Ę P O W A N IU CY W ILN Y M 17 W postępow aniu spornym w edług a rt. 391 l k.p.c. zażalenie p rzy sługuje jedynie na postanowienia sądu i zarządzenia przewodniczącego, których przedm iotem jest: 1) zw rot pozwu, przekazanie spraw y sądow i rów norzędnem u lub niższem u albo nieuw zględnienie zarzutu niewłaściwości sądu opierającej się na tym, że sąd nie m ógłby być w łaściw y n aw et na podstaw ie um o w y stron; 2) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zw olnienia; w punkcie ty m nie przew idziano zażalenia na odm owę ustanow ienia adwokata dla strony zwolnionej od kosztów sądowych (art pkt 2 k.p.c.) oraz na odwołanie takiego adwokata. P rojekt k.p.c. rów nież w ty ch kw estiach dopuszcza zażalenie (art p k t 2 projektu). Obecnie jed n ak w skutek b ra k u obowiązującego przepisu przew idującego w tych kw estiach zażalenie należy wym ienione decyzje uznać za niezaskarżalne. Niezaskarżalna jest również decyzja sądu pierw szej instancji odm awiająca wyznaczenia dla strony zwolnionej od kosztów sądow ych adw okata, m ającego siedzibę w W arszaw ie, dla zastępow ania strony w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Należy tu zaznaczyć, że adwokaci m ający siedzibę poza W arszawą niewłaściwie -zwracają się do sądów o zw olnienie od zastępow ania stro n y w postępow aniu przed Sądem Najwyższym w W arszawie, gdyż w m yśl art p k t 2 k.p.c. w yznaczenie adw okata należy do w łaściw ej rad y adw okackiej, wobec czego do niej powinien się zwrócić w tej spraw ie adw okat w yznaczony dla strony zwolnionej od kosztów sądow ych; 3) nadanie, zawieszenie albo uzależnienie nadania lub zawieszenia rygoru natychm iastow ej wykonalności od złożenia zabezpieczenia bądź odm owa n adania lub zawieszenia rygoru natychm iastow ej w ykonalności. Przepis ten, moim zdaniem, powinien obejmować wym ienione w pkt 7 postanow ienia sądu co do w ykonalności w yroku sądu polubow nego lub ugody zaw artej przed ty m sądem (art. 509 k.p.c.); 4) skazanie świadka, biegłego, strony i osoby trzeciej na grzywnę. W świetle orzeczenia S.N. z dnia 6.XI.1953 r. 2 C 1115/53 (OSN z 1954 r. poz. 80 oraz P ip z r. zesz. 2, str. 366) także na postanow ienie sądu odm aw iające zwolnienia świadka lub strony od grzyw ny (art. 427 i 444 k.p.c.) przysługuje zażalenie. Sąd Najwyższy dopuścił również zażalenie na postanowienie sądu co do w ym iaru należności biegłego {orzeczenie C 1954/52, NP z 1953 r. n r 8 9). P rojekt k.p.c. (art p k t 5) dopuszcza ponadto w yraźnie zażalenie na zarządzenie w śp ra- 2 P a le s tr a

4 18 M IE C Z Y SŁA W P IE K A R S K I Nr 3 w ie przym usow ego sprow adzenia i aresztow ania św iadka oraz n a odm owę zw olnienia św iadka lub biegłego od grzyw ny i św iadka od przym usow ego doprow adzenia; 5) w ygaśnięcie zapisu na sąd polubow ny; 6) odm owa w yznaczenia sędziego (polubownego lub przew odniczącego sądu polubow nego. Jeśli chodzi o sądow nictw o polubow ne, zażalenie powinno być nadto dopuszczone na oznaczenie wynagrodzenia oraz wysokości podlegających zwrotowi w ydatków sędziego polubownego (art. 497 k.p.c.); lukę tę w ypełnia art p k t 14 p ro jek tu k.p.c.; 7) kw estia w ykonalności w yroku sądu polubow nego lub ugody zaw artej przed ty m sądem (zob. w yżej p k t 3); 8) zaw ieszenie postępow ania i odm owa podjęcia zawieszonego postępowania. Od odmowy zawieszenia i podjęcia postępowania nie m a środka odwoławczego (orzecz. S.N. z dnia 28.VIII.1951 r. c 463/51, ZO z 1952 r. poz. 51 i P ip z 1952 r. zesz. 4, str. 661); 9) odm ow a odtw orzenia ak t w całości lub w części; 10) odmowa przyw rócenia term in u do złożenia środka odwoławczego. W edług orzeczenia S.N. z dnia 4.XI.1952 r. C 2396/52 (NP z 1953 r. n r 7, str. 75), na podstaw ie tego przepisu p rzysługuje rów nież zażalenie na odmowę przyw rócenia term in u do zgłoszenia w niosku o sporządzenie i doręczenie w yroku z uzasadnieniem. W orzeczeniu zaś z dnia 14.X.1953 r. I C 1381/53 (NP z 1954 r. nr 3, str. 91) Sąd Najwyższy w yjaśnił, że w m yśl tego przepisu przysługuje zażalenie na odmowę przyw rócenia term inu do w niesienia opłaty sądowej od rewizji, gdyż w niosek o przyw rócenie tego term in u zm ierza do przyw rócenia term i nu do w niesienia rew izji. Podobnie rzecz się m a w stosunku do odmow y przyw rócenia term in u do w niesienia sprzeciw u od w yroku zaocznego. Trzeba jed n ak pam iętać, że przyw rócenie w ym ienionych te rm i nów przez sąd pierwszej instancji nie wiąże sądu drugiej instancji; sąd. te n stw ierdziw szy np., że nie było podstaw do przyw rócenia te r m inu do w niesienia środka odwoławczego lub uiszczenia opłat, odrzuca środek odwoławczy (orzecz. S.N. z dn. 21.X.1953 r. c 88/53 NP z 1954 r. n r 5 6, str. 186); 11) odrzucenie skargi o w znow ienie postępow ania; 12) orzeczenie o kosztach, jeżeli strona nie składa innego środka odwoławczego co do istoty spraw y, oraz orzeczenie o kosztach z a w a r te5 w nakazie zapłaty. Chodzi tu o orzeczenie o kosztach zaw arte zarówno w wyroku, jak i w postanowieniu kończącym postępowanie (np. przez odrzucenie pozwu lub um orzenie postępow ania). Orzeczenie ta kie m ożna zaskarżyć bądź odrębnie zażaleniem, bądź też rew izją co do

5 Nr 3 Z A Ż A L E N IE W P O S T Ę P O W A N IU CY W ILN Y M 19 isto ty spraw y, połączoną z zaskarżeniem orzeczenia o kosztach; 1.3) - odm owa w ydania nakazu zap łaty w postępow aniu nakazow ym; 14) odrzucenie skargi rew izyjnej, zażalenia, sprzeciwu od w yroku zaocznego lub zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty w postępowaniu nakazow ym albo sprzeciw u przeciw ko nakazow i zapłaty w postępow a niu upom inaw czym; 15) w ym iar opłat sądow ych i odm owa zw rotu ty ch opłat. N a zarządzenie przewodniczącego wzywające do uiszczenia opłaty sądowej nie m a zażalenia. Jeżeli po bezskutecznym upływ ie term in u tygodniow e go do uiszczenia opłaty przew odniczący lub w w ypadkach przew i dzianych w art. 16 ust. 2 przep. o koszt. sąd. sąd zwróci pismo albo um orzy postępowanie (art. 42 ust. 2 przep. o koszt, sąd.), to na taką decyzję przysługuje zażalenie (art. 18 ust. 3 przep. o koszt. sąd. w związk u z art p k t 15 k.p.c.). Dotyczy to rów nież zw rotu pozw u nienależycie opłaconego. N atom iast p k t 1 w ym ienionego ostatnio przepisu odnosi się do zwrotu pozwu w skutek nieusunięcia innych braków form alnych. Na odmowę zwrotu uiszczonej, lecz nienależnej opłaty przysługuje zażalenie (orzecz. S.N. z dnia 28.III.1955 r. 1 Co 17/55 OSN z 1955 r. poz. 48). Kodeks postępow ania cywilnego nie ogranicza dopuszczalności zażalenia ze względu na w artość przedm iotu sporu lub przedm iotu zaskarżenia. Poza w ypadkiem om ówionym w yżej w p k t 12, k.p.c. nie dopuszcza wyboru środka odwoławczego. W rew izji strona nie może więc zwalczać postanow ień nie zaw artych w w yroku lub w innym orzeczeniu kończącym postępow anie, jeżeli na tak ie postanow ienie przysługiw ało zażalenie, stro n a zaś nie w niosła tego środka odwoławczego w te r minie, chyba że postanowienie dotyczy kwestii, które sąd rew izyjny bierze z urzędu pod rozw agę (np. kw estii oddalenia zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej orzecz. S.N. C 1544, PiP z r. zesz. 10, str. 178). N atom iast strona w rew izji może zwalczać te postanowienia sądu pierw szej istancji, k tó re nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, m iały jednak w pływ na rozstrzygnięcie spraw y (orzecz. S.N. C 655/52, ZO z 1953 r. poz. 74, N P z 1952 r. n r 12, str. 58 i PiP z 1953 r. zesz. 2, str. 301 oraz orzecz. S.N. C 463/51, ZO z 1952 r. poz. 51 i PiP z 1952 r. zesz. 4, str. 661). Dotyczy to np. postanowienia odm aw iająjącego zgody na cofnięcie pozwu lub zaw arcie ugody oraz postanow ienia o przyw róceniu term in u do złożenia bądź opłacenia środka odwo

6 20 M IEC ZY SŁA W P IE K A R S K I Nr 3 ław czego (zob. w yżej pod p k t 10). W ydaje się że praktyczniejsze byłoby dopuszczenie zażalenia na przyw rócenie tego term inu i wyłączenie w tym zakresie odrębnej kontroli sądu rewizyjnego, bo przyśpieszyłoby to zakończenie procesu i oszczędziłoby stronom kosztów postępowania rew izyjnego w razie stw ierdzenia w try b ie zażaleniow ym, że przyw rócenie tego term in u było bezpodstaw ne. Term in do wniesienia zażalenia wynosi 7 dni od dnia doręczenia w ypisu postanow ienia, a gdy strona n ie żądała w term in ie przepisanym doręczenia jej w ypisu postanowienia zapadłego na rozprawie od dnia ogłoszenia postanow ienia (art k.p.c.). Jedynie term in do wniesienia zażalenia na postanow ienie sądu w spraw ie nadania klauzuli w ykonalności zagranicznem u tytułow i egzekucyjnem u w ynosi dw a tygodnie (art k.p.c.). Zażalenie wnosi się do sądu pierw szej instancji, k tó ry w ydał zaskarżone postanow ienia (zarządzenie). W edług a rt k.p.c. zażalenie pow inno czynić zadość w ym a ganiom przepisanym dla pism a procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanow ienia i w niosek o odpow iednią jego zm ianę. P rzepis ten nie jest kom pletny. Orzecznictwo dopuszcza bowiem także w niosek o uchylenie zaskarżonego postanow ienia. W praw dzie w ym ieniony przepis nie uzależnia dopuszczalności zażalenia od przytoczenia w nim podstaw zaskarżenia i ich uzasadnienia, lecz jest rzeczą oczywistą, że adwokat wnoszący zażalenie chociażby ze względu na skuteczność tego środka odwoławczego pow inien zwięźle wyłożyć podstaw y zażalenia ze w skazaniem w m iarę potrzeby nowych faktów i dowodów. P rojekt k.p.c. (art ) staw ia już takie wym agania. Jednakże obecnie nie obow iązują one jeszcze.1 W zażaleniu należy w yraźnie oznaczyć zaskarżone postanow ienie (zarządzenie) przez podanie jego daty, sy g n a tu ry ak t i sądu (przew odniczącego w ydziału sądu), k tó ry w ydał zaskarżoną decyzję. W zażaleniu skarżący powinien w yraźnie podać, czy zaskarża całe postanow ienie (zarządzenie), czy też jego część i jak ą mianowicie. 1 Stwierdza to B. Dobrzański (na podstawia tez ustalonych na naradzie roboczej Sądu Najwyższego w dniu 30.IV r.) w artykule pł. Rewizja w postępowaniu cywilnym. Główne zasady postępowania rewizyjnego a błędy praktyki, NP z 1954 r. nr 9, str. 3 i nast.

7 Nr 3 Z A Ż A L E N IE W P O S T Ę P O W A N IU CY W ILN Y M 21 O znaczenie zaskarżonej części decyzji m a znaczenie zarów no dla określenia w spraw ach m ajątkow ych w artości przedm iotu zażalenia, jak i dla stw ierdzenia, w jakiej części decyzja - w skutek niezaskarżenia je j nie podlega kognicji sądu zażaleniowego. W spraw ach o roszczenia m ajątkow e składający zażalenie powinien oznaczyć w nim w artość przedm iotu zaskarżenia, gdyż decyduje ona o wysokości w pisu stosunkow ego, k tó ry od zażalenia pobiera się w w y sokości 1/5 części, jeżeli zażalenie nie jest połączone z innym środkiem odw oław czym (art. 43 ust. 1 p k t 2 przep. o koszt. sąd.). W spraw ach m ajątkow ych składający zażalenie nie m a obowiązku podania w nim w artości przedm iotu zaskarżenia, gdy zaskarża decyzję sądu (przewodniczącego) w całości, w tedy bowiem dochodzona w spraw ie kw ota pieniężna stanowi w artość przedm iotu zaskarżenia. Jeżeli zaskarżona je st tylko część decyzji, w artość przedm iotu zaskarżenia jest niższa. W razie niepodania w zażaleniu w artości przedm iotu zaskarżenia sąd wzywa żalącego się do uzupełnienia zażalenia w tym przedm iocie. Do obliczenia wartości przedm iotu zaskarżenia m ają zastosowanie przepisy o w artości przedm iotu sporu (art k.p.c.). Zażalenie nie w strzym uje postępow ania w sprawie, chyba że przepis praw a stanow i inaczej (art k.p.c.). Jednakże sąd pierw szej in stan cji m oże w strzym ać w ykonanie zaskarżonego postanow ienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia (art k.p.c.). W razie odrzucenia zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej, nieusuw alnej niewłaściwości sądu (orzecz. S.N. z dnia 26.V.1951 r. C 279/51, ZO z 1952 r. poz. 25 oraz orzecz. S.N. z dnia 11.IX.1951 r. C 919/51, N P z 1951 r. n r 12, s. 40) lub zarzutu, że rozstrzygnięcie spraw y należy do sądu polubownego, sąd w y daje oddzielne postanow ienie i m oże w strzym ać dalsze rozpoznanie spraw y aż do praw om ocnego rozstrzygnięcia tych zarzutów (art. 229 k.p.c.); jednakże zażalenie przysługuje jedynie na nieuw zględnienie2 zarzutu nieusuw alnej niewłaściwości sądu (art pkt 1 k.p.c.), w pozostałych zaś wyżej w ym ienionych w ypadkach przysługuje rew izja (art k.p.c.). 2 Chodzi tu o oddalenie tego zarzutu, mimo że art. 229 kjp.c. mówi o jego odrzuceniu. Prawidłowo zaś W. Siedlecki ( Postępowanie cywilne, część szczegółowa, Warszawa 1959, str. 251) używa terminu oddalenie.

8 22 M IEC ZY SŁA W P IE K A R S K I Nr?, N a postanow ienia sądu pierw szej in stan cji co do zarządzeń tym czasow ych przysługuje zażalenie. W strzym uje ono z m ocy samego p ra w a w ykonanie postanow ienia uchylającego lub zm ieniającego zarządzenie tym czasow e (art. 865, k.p.c.). W w ypadku zabezpieczenia powództwa term in do wniesienia zażalenia biegnie dla dłużnika od doręczenia m u postanow ienia przy w ykonyw aniu zabezpieczenia (art. 865 k.p.c.). Sąd drugiej instancji nie może wstrzym ać w ykonania zaskarżonego postanow ienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia, gdyż przepis art k.p.c. przyznaje takie praw o w strzym ania w ykonania 'tylko sądowi pierw szej instancji.3 U staw odaw ca zaś, dążąc do szybkiego załatw ienia zażalenia przez sąd drugiej instancji, w a rt k.p.c. nie przew iduje możności żądania w zażaleniu uchylenia zaskarżonej decyzji. Jednakże orzecznictw o Sądu N ajw yższego no tu je liczne w ypadki uchylania zaskarżonych decyzji w trybie zażaleniowym; również projekt k.p.c. (art ) dopuszcza w zażaleniu w niosek o uchylenie zaskarżonego postanow ienia lub zarządzenia. Często też uchylenie stanowa jed y n y praw idłow y sposób rozstrzygnięcia zażalenia. Sąd pierw szej instancji, w razie w niesienia zażalenia na postanow ienia w ym ienione w a rt p k t 3, 5 12 k.p.c., doręcza odpis zażalenia stronie przeciw nej, gdyż w w ypadkach ty ch może ona być zainteresow ana w rozstrzygnięciu zażalenia. W ynika stąd, że postępow anie zażaleniowe ma charakter sporny. Dlatego w powyższych w y padkach sąd pierwszej instancji przedstaw ia sądowi drugiej instancji ak ta w raz z zażaleniem dopiero po doręczeniu odpisu zażalenia stronie przeciw nej, ta zaś może w term inie tygodniow ym od doręczenia wnieść odpowiedź na zażalenie w prost do sądu drugiej instancji. N a tom iast w pozostałych w ypadkach (tj. w skazanych w art w pkt 1, 2, 4, 14 i 15 k.p.c.) sąd pierwszej instancji niezwłocznie po złożeniu zażalenia przedstaw ia je w raz z ak tam i spraw y sądowi d ru giej instancji, nie doręcza więc odpisu zażalenia stronie przeciw nej. W istocie bow iem stro n y tak iej n ie m a w razie zw rotu pozw u lub skazania świadka, biegłego, strony lub osoby trzeciej na grzywnę, a także w razie odm owy w ydania nakazu zapłaty w postępow aniu nakazo 3 Por. K. Lipiński: Z zagadnień wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych, NP z 1955 r. nr 9, str. 26.

9 Nr 3 Z A Ż A L E N IE W P O S T Ę P O W A N IU CY W ILN Y M 23 wym. W takich w ypadkach praw a strony przeciw nej w zasadzie nie są zagrożone, nie m a więc potrzeby doręczać jej zażalenia. Nie zawsze jednak spraw a tak się przedstaw ia. Strona przeciw na może bowiem doznawać pogorszenia swej sytuacji procesowej przez zwłokę w postępowaniu wywołaną wniesieniem zażalenia. W razie zaś przekazania spraw y sądow i rów norzędnem u lub niższem u i oddalenia zarzu tu nieusuw alnej niewłaściwości sądu (art. 391 l pkt 1 k.p.c. brzm ieniu now eli z dnia 23 kw ietnia 1953 r.) stro n a przeciw na jest n aw et żyw otnie zainteresow ana w w yniku zażalenia i dlatego w brew obecnem u p raw u postulow ać należy doręczanie je j odpisu zażalenia.4 Tak sam o w razie odm owy zw olnienia od kosztów sądow ych lub cofnięcia ta kiego zwolnienia, a także w zakresie w ym iaru opłat sądowych (art pkt 2 i 15 k.p.c.) strona może zmierzać do w ykorzystania instancji zażaleniowej dla przewleczenia postępowania, wobec czego odsunięcie stro n y przeciw nej od w pływ u na tok i w ynik postępow ania zażaleniow ego m oże być niepożądane. Bezwzględnie dew olutyw ny charakter zażalenia budzi zastrzeżenia wówczas, gdy zażalenie oparte jest na zarzucie niew ażności postępow ania. W ty m w ypadku w postępow aniu niespornym sąd, k tó ry w y dał zaskarżone postanowienie, może je z mocy art. 37 k.p.n. uchylić i spraw ę rozpoznać ponownie. Słusznie więc projekt k.p.c. (art ) przew iduje w razie zasadności zarzu tu niew ażności postępow a nia m ożność uchylenia zaskarżonego postanow ienia przez sąd p ierw szej instan cji i rozpoznania spraw y n a nowo. W ym ieniony przepis proje k tu przew iduje tak i sam try b postępow ania tak że jeśli chodzi o zażalenie dotyczące skazania na grzyw nę lub przym usow ego sprow adzen ia, słusznie dodając, że od ponow nie w ydanego postanow ienia p rzy sługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych. Również w tedy, gdy zaskarżona decyzja została w ydana z urzędu (np. co do w ym iaru opłat sądowych lub wezwania o ich uiszczenie), powinno się pozostawić sądowi możność sprostowania lub uchylenia decyzji po zaskarżeniu je j zażaleniem, bez potrzeb y n adaw ania m u biegu. 4 Por. W. Siedlecki: op. cit., przyip. 72 ną str. 252,

10 24 M IE C Z Y S Ł A W P IE K A R S K I Nr 3' Sąd drugiej in stan cji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejaw nym, może jednak przed rozstrzygnięciem zażalenia zażądać wyjaśnień, a w razie potrzeby zarządzić przeprow adzenie dowodów lub wyznaczyć rozpraw ę (art k.p.c.). Zażalenie na orzeczenie co do natychm iastow ej wykonalności w yroku sąd drugiej instancji powinien rozpoznać niezwłocznie po nadejściu akt (art k.p.c.). Poza tym do postępow ania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępow ania rew izyjnego (art k.p.c.). O dpow iednie ich przystosow anie w edług tez n a ra d y roboczej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 kw ietnia 1951 r.5 polega na tym, że sąd zażaleniow y bierze pod uw agę także nowe okoliczności i dow ody i m oże sam dokonać u staleń od razu lub po zarządzeniu w razie potrzeby odpowiedniego dochodzenia bądź postępow ania dowodowego. Sąd zażaleniow y orzeka m erytorycznie, nie odsyłając w zasadzie sądow i pierw szej in stancji spraw y do ponow nego rozpoznania. Jednakże w ażne w zględy ekonom ii procesow ej m ogą uzasadniać uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie spraw y sądow i pierw szej in stan cji do ponow nego rozpoznania, gdy np. zachodzi potrzeba przesłuchania większej liczby świadków zam ieszkałych w okręgu tego sądu lub gdy konieczne jest osobiste staw iennictw o stron zamieszkałych w znacznej odległości od sądu zażaleniowego itp. Dążność do przestrzegania bezpośredniości postępow ania odgrywa tu dużą rolę. W ram ach odpow iedniego stosow ania przepisów dotyczących postępow ania rew izyjnego granice rozpoznania sądu zażaleniow ego zakreślone są treścią zaskarżonej decyzji, w nioskiem zażaleniow ym i podstaw am i zażalenia, przy czym obow iązuje zakaz reform atio in p eius> czyli że sąd zażaleniow y w zasadzie nie m oże rozpoznać spraw y na n iekorzyść strony, k tó ra się żali. Sąd zażaleniow y bierze z urzędu pod uw agę okoliczności w ym ienione w a rt k.p.c. i nie jest zw iązany granicam i zażalenia w sp raw ach o p raw a niem ajątkow e oraz o roszczenia m ajątkow e ze stosunków rodzinnych i stosunku p ra c y (art k.p.c.). Początkow o Sąd N ajw yższy rygorystycznie przestrzegał zakazu re form atio in peius w postępow aniu zażaleniow ym. W orzeczeniu z d n ia 5 Por. B. Dobrzański: op. cit., NP z 1954 r. nr 9.

11 Nr 3 Z A Ż A L E N IE W P O S T Ę P O W A N IU CY W ILN Y M r. C III 49/47 (ZO z 1947 r. poz. 81) Sąd Najwyższy w yraził pogląd, że rozpoznając zażalenie na odrzucenie rew izji, sąd d rugiej in stancji n ie m oże badać, czy sąd pow szechny był w łaściw y do rozpoznania spraw y. Podobnie w orzeczeniu z dnia 9 m aja 1950 r. ŁC 400/50 Sąd N ajw yższy w yraził pogląd, że sąd drugiej in stancji nie m oże odrzucić pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy w sp ra w ie n ie zapadło orzeczenie co do dopuszczalności drogi sądow ej lub zasadności pow ództw a, zapadło natom iast postanow ienie w padkow e w in nym przedm iocie i tylko ono zostało zaskarżone zażaleniem. Stanowisko to w glosie do tego orzeczenia Skrytykow ał M. W aligórski (PiP z r. zesz. 1, str. 138), kładąc nacisk na to, że z mocy art k.p.c. sąd w każdym stanie spraw y bierze z urzędu pod rozw agę niedopuszczalność drogi sądowej. Zm iana stanow iska Sądu Najwyższego znalazła w yraz w jego orzeczeniu z dnia 4 czerwca 1952 r. C 532/52, w św ietle którego sąd drugiej instancji, rozpoznając zażalenie na postanow ienie o zawieszeniu postępowania, powinien z urządu rozpoznać kw estię dopuszczalności drogi mimo nierozważenia przez sąd pierw szej instancji wniosku o odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądow ej (OSN z 1953 r. poz. 56; P ip z 1953 r. zesz. 4, str. 616). Sąd zażaleniowy rozstrzyga w form ie postanowienia także w tedyv gdy rozstrzyga po rozpraw ie. Postanow ienie tak ie kończy postępow a nie zażaleniowe i pow inno być zawsze uzasadnione n a piśm ie oraz doręczone z urzędu, chociażby nie kończyło postępow ania w spraw ie.6 Jeżeli przy rozpoznaniu zażalenia pow stanie zagadnienie p raw n e budzące pow ażne w ątpliw ości, sąd zażaleniow y m oże odroczyć rozpoznanie zażalenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższem u w trybie art k.p.c. w związku z art k.p.c. Jak już wspom niano wyżej, w postępow aniu niespornym zażalenie w myśl art k.p.n. przysługuje jedynie w w ypadkach w yraźnie przewidzianych. W ypadki te są wskazane w przepisach szczególnych, a nadto w art k.p.c., gdyż przepis ten stosuje się odpowiednio w postępow aniu niespornym z mocy art. 4 k.p.n. wobec nieunorm ow a- nia w k.p.n. kw estii dopuszczalności zażalenia w inny sposób (orzecz. 4 Por. NP z 1951 r. (Dział instrukc.-szkoleniowy) nr 7 8, str. 74_

12 26 M IEC ZY SŁA W P IE K A R S K I Nr 3 S.N. z dnia 13 lutego 1953 r. 2 C 2788/53, OSN z 1954 r. poz. 60 i P ip z 1953 r. zesz. 5 6, str. 818).7 Uczestnik postępowania niespornego może mieć interes praw ny w zaskarżeniu orzeczenia w ydanego zgodnie z jego wnioskiem, gdy orzeczenie k sz ta łtu je bezpośrednio now y sta n p raw n y ze skutkiem w o bec w szystkich (np. uznanie za zm arłego, ubezw łasnow olnienie). W ta k ich spraw ach uczestnik nie jest zw iązany sw ym i poprzednim i wnioskam i (orzecz. S.N. z dnia 9.IV.1953 r. 2 C 31.09/52, N P z 1954 r. n r 5 6, str. 168). Do postępowania zażaleniowego w spraw ach niespornych stosuje się odpowiednio w yjaśnienia w yżej przytoczone (art. 4 k.p.n.). 7 Odmiennie (błędnie) orzecz. S.N. z dnia 6.XII.1951 r. (ZO z 1952 r. poz. 60 i PiP z 1952 r. zesz. 4, str. 674).