OTYŁOŚĆ W GABINECIE FIZJOTERAPII WPROWADZENIE DO ZAGADNIENIA

Transkrypt

1 Z praktyki gabintu OTYŁOŚĆ W GABINECIE FIZJOTERAPII WPROWADZENIE DO ZAGADNIENIA Dominika Głodk & Mark Wichć Otyłość to zjawisko biologiczn znan już od najdawnijszych czasów. W dawnych czasach osoby otył były uważan za zamożn i żyjąc w dostatku. Pirwsz spostrzżnia na tmat otyłości nalżą do Galna oraz Hipokratsa. Hipokrats żył na przłomi V i IV w. p.n.. i jako pirwszy dostrzgł, ż otyłość przyczynia się do skrócnia długości życia. U schyłku XVIII w. powstały pirwsz badania naukow dotycząc otyłości, któr w koljnym stulciu nadal ulgały rozwojowi. Jdnakż badania prowadzon w XX w. wprowadziły duż zmiany w podjściu traputyczno-diagnostycznym do problmu otyłości. Światowj Organizacji Zdrowia (World Halth Organization WHO) na świci żyj Wdług ok. 1,6 mld ludzi mających nadwagę, natomiast osoby otył stanowią ponad 522 mln. Występowani nadwagi i otyłości w krajach na całym świci ulgło skalacji. Ma to związk z zmianami socjokonomicznymi i moż stać się dużym problmm i zagrożnim dla zdrowia publiczngo. Wdług szacunków WHO oraz Intrnational Obsity Task Forc (IOTF) w 2025 r. ponad połowa miszkańców Wilkij Brytanii, Stanów Zjdnoczonych oraz Australii będzi otyła [1, 2]. Otyłość jst zarówno problmm mdycznym przyczyniającym się do przdwczsnych zgonów w Europi (ok %), jak i problmm konomicznym, gdyż koszty związan z jj lcznim w Europi stanowią 2 7% nakładów na ochronę zdrowia. To nikorzystn dla zdrowia i życia patologiczn zwiększni się ilości tkanki tłuszczowj alarmuj do rozpoczęcia działań, by u jak największj liczby osób doprowadzić do normalizacji masy ciała. Otyłość jst skutkim długo trwającgo zaburznia równowagi pomiędzy ilością dostarczanj nrgii a jj wydatkim, co w konsk- wncji powoduj przyrost masy ciała poprzz zwiększni ilości tkanki tłuszczowj. Minion dkady miały istotny wpływ na zmiany w zachowaniu zdrowotnym dzici w wiku szkolnym i dorosłych. Obsrwuj się zmnijszni aktywności fizycznj na rzcz sidzącgo trybu życia, spożywani większych porcji posiłków, podjadani, a takż częstsz konsumowani dań z barów szybkij obsługi oraz słodkich napojów. W dici występuj za mało warzyw i owoców. Ponadto dorośli narażni są na dodatkow czynniki sprzyjając tmu schorzniu, tj. strs, nadużywani alkoholu i palni tytoniu. Długotrwał skutki zdrowotn związan z obcnością zbyt dużj masy ciała w wczsnym okrsi rozwojowym mogą prowadzić do występowania wilu chorób przwlkłych, spadku jakości życia, a takż małj wydolności organizmu w dojrzałym wiku. Współczśni, mając do dyspozycji nowoczsn mtody diagnostyczn, istnij możliwość szczgółowgo wskazania lokalizacji tkanki tłuszczowj oraz okrślnia jj ilości. Ma to ogromn znaczni w ocni ryzyka zapadalności na inn choroby cywilizacyjn związan z otyłością [3 8]. grudziń

2 DEFINICJA I EPIDEMIOLOGIA NADWAGI I OTYŁOŚCI Występowani nadwagi i otyłości u dzici i młodziży stanowi duży problm dla zdrowia publiczngo w naszym kraju. Problm tn nasila się bardzo intnsywni. Krytria klasyfikacji nadmirnj masy ciała mają rkomndację WHO oraz IOTF i międzynarodowy charaktr. Dzięki nim można ustalić stopiń nasilnia wzrostu masy ciała i porównać występowani nadwagi w innych państwach. Wyniki badań Instytutu Żywności i Żywinia z 2013 r. pokazują, ż 28% chłopców i 22% dziwczynk ma zbyt dużą masa ciała. Badania t są dowodm na to, ż występowani nadmirnj masy ciała nipokojąco narasta [3]. Współczśni nadwaga jst bardzo częstym problmm zdrowotnym związanym z niodpowidnim stylm życia. Przyjęła rozmiary pandmii na całym świci. Liczba osób zmagająca się z tym kłopotm stal się zwiększa i objmuj wszystki grupy wikow. W ujęciu mdycznym otyłość jst przwlkłą, ogólnoustrojową chorobą mtaboliczną. Jst rzultatm nadmirngo odkładania się tkanki tłuszczowj i w konskwncji prowadzi do pogorsznia stanu zdrowia, pojawiają się różn dysfunkcj dotycząc wilu układów oraz narządów. Przyczyną tgo zjawiska jst dodatni bilans nrgtyczny. Oznacza to, ż więcj kalorii jst dostarczanych do organizmu niż kalorii wydatkowanych. Światowa Organizacja Zdrowia dfiniuj otyłość jako niprawidłow lub nadmirn nagromadzni tłuszczu w tkanc tłuszczowj prowadząc do pogorsznia stanu zdrowia [9 11]. Do ocny stopnia nadwagi i otyłości stosuj się wskaźniki wagowo-wzrostow najbardzij znanym jst wskaźnik masy ciała (body mass indx BMI), znany takż jako wskaźnik Qutlta II. To iloraz masy ciała w kilogramach i wzrostu w mtrach do kwadratu (kg/m 2 ). Aby obliczyć BMI, wykorzystuj się wzór: BMI = masa ciała [kg] wzrost 2 [m 2 ] Wartość BMI, która przkracza 25, oznacza nadwagę, a otyłość to BMI powyżj 30. Wartość BMI pomiędzy 18,5 24,9 traktuj się zazwyczaj jako prawidłową. Osoby z nadwagą (BMI pomiędzy 25 29,9) mają zwiększon ryzyko wystąpinia chorób towarzyszących. Natomiast u osób z otyłością (BMI powyżj 30) ryzyko jst umiarkowan lub duż. Wskaźnik masy ciała powyżj 40 wskazuj na otyłość z bzpośrdnim zagrożnim życia, która charaktryzuj się zwiększonym ryzykim zgonu [11]. Wskaźnik tn nalży uznawać za orintacyjną miarę pomocną w wstępnj diagnozi, poniważ ni zawira ważnych dla ocny stanu otyłości czynników, takich jak rozmiszczni tkanki tłuszczowj czy czas trwania otyłości. Wynik pochodzący z obliczń BMI dla dzici nalży porównać z danymi na siatc cntylowj. Bardzij znanym wskaźnikim do badania nadwagi i otyłości u dzici jst tzw. wskaźnik Col a [12]. ANTROPOMETRYCZNE METODY OCENY OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY W diagnostyc otyłości bardzo ważnymi lmntami są lokalizacja tkanki tłuszczowj w organizmi oraz okrślni jj masy. Aby ocnić zawartość tkanki tłuszczowj w przstrzni zaotrzwnowj oraz w narządach, stosuj się poniższ mtody: mtody obrazow magntyczny rzonans jądrowy (RM), tomografia komputrowa (TK), analiza impdancji biolktrycznj (biolctrical impdanc analysis BIA) niinwazyjna mtoda, która dzięki wykorzystaniu oporu lktryczngo tkank organizmu pozwala na szczgółową analizę składu ciała. W tj mtodzi wykorzystywana jst zdolność tkanki mięśniowj do przwodnictwa lktryczngo. Korzystając z nij, mirzy się uwodnioną tkankę bztłuszczową, absorpcjomtria prominiowania X o dwóch nrgiach (dual nrgy X-ray absorpcjomtry DEXA) znacząc w tj mtodzi jst osłabini wiązki prominiowania jonizującgo prznikającj przz liczn tkanki. W badaniach pidmiologicznych używan są mtody antropomtryczn. Bazują na pomiarach obwodu biodr i pasa oraz wysokości i masy ciała. Przy wykorzystaniu odpowidnich wzorów otrzymywan są różn wartości, któr nalży poddać analizi w zalżności od płci i wiku badanych. Najczęścij stosowan są: BMI wskaźnik masy ciała = masa ciała (wyrażona w kilogramach) przz wzrost (wyrażony w mtrach) do kwadratu, wskaźnik Cola (last man squar LMS) stosowany u młodszych dzici, porównuj rzczywistą wysokość i masę ciała dzicka z nalżną masy ciała i nalżnym wzrostm, wskaźnik WHR (waist to hip ratio) wskaźnik powstały jako iloraz obwodu talii i obwodu biodr, pomiar grubości fałdu skórngo uformowango z tkanki podskórnj i skóry, wyznaczonyw okolicy pępka, nad grzbinim łopatki, a takż w połowi długości mięśnia trójgłowgo raminia, wskaźnik WC (waist circumfrnc) obwód talii, pasa, wyznaczony na wysokości pępka, a takż w równj odlgłości od kolców biodrowych tylnych górnych, wskaźnik WHtR (waist to hight ratio) stosunk ob- wodu pasa do wysokości ciała. Najczęścij wykorzystywanymi mtodami są trzy pirwsz wyżj wyminion wskaźniki. Wskaźnik masy ciała okrśla nadwagę i otyłość. Nisi z sobą wil ograniczń, jżli badan osoby ni ukończyły 18. roku życia. W takim przypadku koniczna jst analiza otrzymango BMI w oparciu o siatki cntylow stosowan dla okrślonj populacji. Siatki cntylow zostały sporządzon przz Nidźwicką i Palczwską w Instytuci Matki i Dzicka. Wartość BMI ocnia całkowitą zawartość tłuszczu w orga- 32

3 Z praktyki gabintu nizmi, natomiast ni uwzględnia czasu trwania otyłości ani rozmiszcznia tkanki tłuszczowj w organizmi. Ponadto Nick Trfthn, matmatyk z Uniwrsyttu w Oksfordzi, uważa, ż stosowana formuła jst wadliwa i ni moż dokładni odzwircidlać świata trójwymiarowgo. Wdług naukowca stosowany wzór ni pozwala na okrślni procntowj zawartości tłuszczu w organizmi, przz co staj się zupłni bzużytczny w przypadku sportowców, których BMI moż wskazywać na nadwagę z względu na dużą muskulaturę (przy niwilkij zawartości tkanki tłuszczowj) [51]. Dodatkową wskaźnikim pozwalającym okrślić rozkład tkanki tłuszczowj w organizmi oraz rodzaj sylwtki jst WHR. Wartość WHR obliczana jst zgodni z wzorm: WHR = obwód talii obwód biodr U młodszych dzici do ocny antropomtrycznj stosuj się wskaźnik Col a. Wskaźnik tn jst ilorazm aktualngo i standardowgo wskaźnika masy ciała: Rys. 1. Przykładowa siatka cntylowa wskaźnika względnj masy ciała (BMI) dziwcząt w badanj grupi dla danj populacji przykład rozkładu wyników LMS = BMI aktualny BMI dla 50 cntyl standard 100 [%] Prawidłowy LMS występuj przy wartościach między %. Nadwaga zawira wartości %, a otyłość jst wtdy, gdy wynik jst większy od 120% [13 17]. Aby pokazać rozkład danych antropomtrycznych oraz ocnić stopiń otyłości, stosuj się siatki cntylow oraz BMI. Siatki cntylow występują w różnych stosunkach: masy do wzrostu, wzrostu do wiku i masy do wiku. W sposób graficzny umożliwiają przdstawini okrślongo paramtru. Najczęścij przz pdiatrów stosowan są siatki cntylow oddziln dla masy ciała i wzrostu, lcz tn sposób jst nijdnoznaczny dla populacji rozwojowj. Prcyzyjną mtodą ocny stopnia nadmiaru lub nidoboru masy ciała u dzici i młodziży są siatki cntylow wskaźnika BMI dla wiku i płci. Uważan są on za złoty standard w wykrywaniu zaburzń w rozwoju somatycznym u osób w wiku szkolnym [17 19]. RÓŻNICE POMIĘDZY NADWAGĄ A OTYŁOŚCIĄ Przz wil osób pojęcia nadwaga i otyłość mylni używan są zaminni. Nadwaga jst stanm poprzdzającym otyłość. Ryzyko wystąpinia powikłań w tym stani jst mał i rokowania są lpsz. O nadwadz mówi się, gdy masa ciała jst o 10% większa od normy. Ni nalży tgo stanu ignorować. Aby ni doszło do przkształcnia jj w otyłość, polca się zmianę stylu życia oraz zachowań żywiniowych. Nadwagę można przdstawić za pomocą wzoru: Nadwaga = masa ciała aktualna masa ciała nalżna masa ciała nalżna 100 [%] Rys. 2. Przykładowa siatka cntylowa względnj masy ciała (BMI) chłopców w badanj grupy dla danj populacji przykład rozkładu wyników Otyłość to patologiczn nagromadzni tkanki tłuszczowj w organizmi (zawartość większa o 30% nalżnj masy ciała u kobit, u mężczyzn o 25%). W rzultaci zostaj upośldzona praca wilu narządów, z czym wiąż się zwiększni ryzyka chorobowości, co moż doprowadzić do różnych chorób i powikłań w organizmi. U dorosłych wartość BMI, która przkracza 25, oznacza nadwagę, a otyłość to BMI powyżj 30. Wdług wytycznych WHO nadwaga pośród dzici i młodziży rozpoczyna się od 85. prcntyla dla płci i wiku, a otyłość występuj, jżli BMI wynosi więcj niż 95 prcntyli. Przyjęt wartości siatk cntylowych są zgodn z wytycznymi WHO i Amrykańskij Akadmii Pdiatrii (Amrican Acadmy of Pdiatrics AAP). Normy t są najczęścij stosowan w wykrywaniu nadwagi i otyłości, a takż w profilaktyc opiki zdrowotnj dzici i młodziży w Polsc. grudziń

4 Tab. 1. Zróżnicowani otyłości Ccha różnicująca Otyłość pirwotna Otyłość wtórna Występowani otyłości w rodzini często u innych członków rodziny rzadko Wysokość ciała często powyżj przciętnj często poniżj przciętnj Rozwój umysłowy (iloraz intligncji) prawidłowy rozwój, IQ w normi opóźniony w różnym stopniu Wik kostny (dojrzwani kośćca) odpowidni do wiku mtrykalngo opóźniony Badani przdmiotow poza nadmirną masą ciała, bz odchylń liczn odchylnia i wady rozwojow W odnisiniu do tiopatognzy otyłości wyróżnia się otyłość: pirwotną (prosta, jdnoobjawowa, samoistna) powstaj na skutk zachwiania równowagi pomiędzy dostarczanim a pozbywanim się nrgii, główni z powodu niskij aktywności fizycznj i nadmirngo spożycia żywności o dużj zwartości tłuszczów zwirzęcych i węglowodanów prostych. Przyczyną wystąpinia otyłości jst takż połączni czynników środowiskowych, gntycznych, psychologicznych i fizjologicznych. Otyłość tgo typu można stwirdzić u ponad 90% dzici i młodziży, wtórna (patologiczna) towarzyszy różnym zspołom i zaburzniom chorobowym. Niprawidłowa masa ciała jst konskwncją złgo funkcjonowania układów odpowiadających za pobór i wydatkowani nrgii. Ponadto moż być skutkim wad gntycznych (zspół Downa, Turnra) i długotrwałgo lcznia (np. strydami) [21]. Z punktu widznia patogntyczngo wyróżnia się otyłość: rgulacyjną uszkodzon międzymózgowi prowadzi do zaburzń w funkcjonowaniu ośrodka głodu i sytości, mtaboliczną wywołana złą przmianą tłuszczową lub węglowodanową, spowodowana gntyczną niprawidłowością. Podział psychologiczny otyłości: rozwinięta powiązaną z zaburzniami osobowościowymi lub osobowości, raktywna pojawini się po wydarzniu o silnym zabarwiniu mocjonalnym (np. śmirć najbliższj osoby, wypadk). Podział otyłości z względu na rozmiszczni tkanki podskórnj: androidalna (wiscralna, cntralna, brzuszna, trzwna, typ jabłka) występuj główni u mężczyzn, tkanka tłuszczowa gromadzi się w obrębi nadbrzusza i jamy brzusznj w sici krzki i w przstrzni zaotrzwnowj, w tym typi otyłości istnij bardzo wysoki ryzyko występowania chorób towarzyszących, często mogą występować zaburznia mtaboliczn, choroby układu krążnia, cukrzyca oraz nadciśnini tętnicz, u kobit w okrsi mnopauzy istnij ryzyko pojawinia się otyłości tgo typu spowodowan zaprzstanim produkcji hormonów przz jajniki, ginoidalna (pośladkowo-udowa, obwodowa, typ gruszki) typowa dla kobit, tkanka tłuszczowa odkłada się w okolicy ud i biodr. Aby okrślić rozmiszczni tłuszczu i typ otyłości, nalży obliczyć wskaźnik WHR. Koniczny jst do tgo obwód biodr i talii. Obwód biodr mirzy się na wysokości krętarza większgo kości udowj. Najszrszy obwód talii okrśla się w połowi odlgłości między górnym brzgim kości udowj a dolnym brzgim żbr. Aby obliczyć WHR, nalży zwryfikować stosunk obwodów w sposób przdstawiony poniżj: WHR = Jżli u kobit współczynnik tn wynosi 0,8, a u mężczyzn 1, istnij problm z otyłością trzwną. Gdy u kobit współczynnik tn wynosi < 0,8, a u mężczyzn < 1, ma się do czyninia z otyłością udowo-pośladkową [22, 23]. PRZYCZYNY OTYŁOŚCI Otyłość jst chorobą złożoną z wilu czynników. Jj głównymi czynnikami sprawczymi są: Uwarunkowania gntyczn 1 Uważa się, ż w ok % przypadków otyłości odgrywają rolę prdyspozycj gntyczn. Ryzyko wystąpinia otyłości u dzicka, którgo rodzic są szczupli, Tab. 3. Typy otyłości obwód talii (cm) obwód biodr (cm) Androidalna Typ otyłości Ginoidalna Kobity WHR 0,8 WHR < 0,8 Mężczyźni WHR 1 WHR <

5 Z praktyki gabintu wynosi ok. 7%, natomiast gdy oboj rodzic są otyli, ryzyko wzrasta aż do 80%. Badania wykazują, ż gdy jdno z rodziców ma nadmirną masę ciała, to ryzyko pojawinia się otyłości u małgo dzicka w wiku dorosłym zwiększa się trzykrotni. Czynniki gntyczn okrślają takż zaburznia nurohormonaln. Konskwncją jst nadmirn spożyci pokarmów oraz wzrost łakninia poprzz brak pobudzania ośrodka sytości. Bodźc docirając do ośrodków rgulacyjnych mają wpływ na uwalniani insuliny, pobór pożywinia, zużyci glukozy oraz trmorgulację. Moż pojawić się skłonność do nadmirngo gromadznia tkanki tłuszczowj. Dzidziczny jst równiż sposób żywinia, czyli prfrncj żywiniow w rodzini oraz gntyczni uwarunkowana raktywność na składniki odżywcz. Czynniki paragntyczn są związan z życim płodowym. On równiż mają wpływ na niprawidłową masę ciała u dzici. Zalżą od wydolności i rozwoju łożyska, niwłaściwj masy urodzniowj oraz sposobu odżywiania się matki podczas ciąży i od jj chorób (nadciśnini, cukrzyca, otyłość, a takż nidożywini i stosowani dit niskonrgtycznych) [24 26]. Czynniki środowiskow 2 Zwiększni aptytu i przyjmowani większj ilości pokarmu moż być wynikim strsu (niszczęścia w rodzini, nipowodznia w szkol czy grupy rówiśniczj itp.). Występowani otyłości zalży od sytuacji socjokonomicznj rodziny, a takż sposobu odżywiania się w rodzini. Jśli jst on niprawidłowy, ryzyko pojawinia się otyłości ulga zwiększniu. Przyczyną moż być tż wczsna rzygnacja z naturalngo karminia w okrsi nimowlęcym, nirgularn posiłki, źl zbilansowana dita i częst podjadani między posiłkami. Duży problm stanowi takż sdntryjny (sidzący) tryb życia i zmnijszni aktywności fizycznj główni wśród dzici i młodziży, którj sprzyja duża liczba urządzń lktrycznych znajdujących się w domu. W dzisijszych czasach problmm jst prztwarzana przmysłowo żywność, jdzni typu fast food, chipsy czy słodki przkąski, któr zawirają za dużo tłuszczu, cukru, soli, a za mało substancji balastowych. Aktywny markting producntów żywności ni wpływa pozytywni na jakość i sposób odżywiania [26 29]. Czynniki farmakologiczn i fizjologiczn 3 Ośrodkowy układ nrwowy (podwzgórz) ma wpływ na fizjologiczną rgulację aptytu. Łaknini rgulowan jst przz nurotransmitry noradrnalinę, która działa pobudzająco (zwiększa aptyt na węglowodany), oraz dopaminę i srotoninę, któr działają hamująco. Dopamina hamuj spożywani tłuszczów, a srotonina powoduj zmnijszni aptytu na węglowodany. W organizmi człowika w ciągu skundy ma mijsc ponad 30 tys. różnorodnych procsów mtabolicznych. Osoby, u których szybko zachodzi przmiana matrii, ni tyją, pomimo tgo, ż przyjmują dużą liczbę kalorii. Osoby z wolnijszą przmianą matrii mogą szybcij przybirać na wadz. Problm nadwagi i otyłości pojawia się podczas chorób gruczołów wydzilania wwnętrzngo, np. nadczynność nadnrczy, guzy jajników i trzustki oraz w chorobach uwarunkowanych gntyczni. Czynnikim, który sprzyja powstawaniu otyłości, al takż utrudniającym jj lczni, są przyjmowan lki, np. lki psychoaktywn, niktór lki przciwalrgiczn i przciwarytmiczn, przciwdprsyjn, przciwcukrzycow, strydy, progstagny i antagoniści srotoniny [25]. Czynniki psychologiczn 4 Wyróżnia się następując czynniki, któr mają wpływ na pojawini się otyłości: lęk, nipowodznia życiow, strs, cchy osobowości i zaburznia mchanizmu samorgulacji. Otyłość można traktować jako formę uzalżninia, czyli jako utratę kontroli nad jdznim. W obliczu strsującj sytuacji wil osób, ni radząc sobi z silnymi mocjami, ucika w przyjmność jdznia. Świadczy to o braku umijętności opanowania i radznia sobi w trudnych sytuacjach. Dzici z nadwagą i otyłością mają złudną nadziję, ż jśli schudną, to w przyszłości będzi łatwij i wszystko w życiu się uda. Bywa tak, ż wyminion czynniki psychologiczn mogą spowodować odminny fkt, doprowadzając do bulimii i jadłowstrętu psychiczngo [30 32]. Przyczyny otyłości wciąż ni są do końca poznan. Aby ich szukać i wryfikować j, nalży przprowadzać badania populacyjn, kliniczn, doświadczaln oraz badania z zakrsu gntyki molkularnj. Choroby będąc konskwncją otyłości stanowią jdną z głównych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych. Istnij koniczność okrślnia oraz wyboru najlpszych mtod walki z nadwagą i otyłością [33]. NASTĘPSTWA NADWAGI I OTYŁOŚCI Nadwagę uważa się za czynnik ryzyka wilu chorób, natomiast otyłość jst chorobą samą w sobi. Problm częstgo występowania nadmirnj masy ciała wiąż się z wzrostm intnsywności występowania chorób będących jj konskwncjami. Pojawini się otyłości w wiku rozwojowym powinno wzbudzić zanipokojni, poniważ przynosi nipożądan skutki w wiku dorosłym. Niprawidłowa masa ciała dzicka w wiku 6 lat grozi 25-procntowym prawdopodobiństwm jgo otyłości w wiku dojrzałym, a otyłość w wiku 12 lat aż 75-procntowym prawdopodobiństwm. Światowa Organizacja Zdrowia zaklasyfikowała otyłość jako przwlkłą chorobę nizakaźną, wśród takich chorób, jak: cukrzyca, nowotwory, choroby układu krążnia i układu pokarmowgo. Wil krajów rozwiniętych uważa, ż powyższ skutki niprawidłowj masy ciała wpływają na pogorszni i skrócni życia, grudziń

6 są jdną z głównych przyczyn zgonów i zwiększają koszty społczn w wyniku ich lcznia. Nalży pamiętać, ż rozwój chorób zaczyna się wczśni, zazwyczaj podczas rozwoju otyłości, mimo ż powikłania i komplikacj pojawiają się całości lub zostaną zdiagnozowan w wiku dorosłym [8, 22, 34]. Otył dzici mają zaburzony rozwój motoryczny. Mają problmy z szybkością ruchów i koordynacją, poruszają się nizdarni. Zazwyczaj mają słabą wydolność fizyczną i nidostatczną wytrzymałość mięśni. Ponadto u dzici i młodziży otyłość ma nikorzystny wpływ na poprawny rozwój układu kostno-stawowgo. Skutkim są wady postawy m.in. płaskostopi, koślawość lub szpotawość kolan, skrzywini kręgosłupa oraz jałowa martwica głowy kości udowj. Nadmirna masa ciała u chłopców moż doprowadzić do ginkomastii (czyli przrost sutka u mężczyzn) i do zaburzń dojrzwania płciowgo. U dziwcząt moż pojawić się niprawidłow misiączkowani. Otyłość w wiku rozwojowym powoduj niodwracalną wydolność wątroby i w konskwncji dochodzi do stłuszcznia wątroby i stanu zapalngo. Koljnym problmm dzicka z otyłością jst nidomykalność zastawki płucnj, zaburznia oddychania w czasi snu, co moż przyczyniać się do jgo śmirci. U dzici i młodziży z nadwagą zauważalny jst spadk samoocny oraz dyskryminacja wśród rówiśników, brak akcptacji swojgo wyglądu i skłonność do stanów dprsyjnych. Prowadzi to do wniosku, ż otyłość mimo coraz częstszgo występowania ni jst akcptowana przz społczństwo [35 38]. POWIKŁANIA I NASTĘPSTWA OTYŁOŚCI (WCZESNE I PÓŹNE) Powikłania ndokrynologiczn: cukrzyca typu 2, insulinooporność i zspół mtaboliczny, nidobór hormonu wzrostu, przdwczsn dojrzwani, hipogonadyzm u chłopców, zspół policystycznych jajników u dziwcząt i zaburznia misiączkowania. Powikłania srcowo-naczyniow: dyslipidmia, przrost lwj komory, nadciśnini tętnicz, wczsn zmiany miażdżycow, przwlkł zapalni. Powikłania pulmonologiczn: astma oskrzlowa, zspół bzdchu snngo, zwiększon ryzyko anstzjologiczn, nitolrancja ćwiczń fizycznych. Powikłania gastrontrologiczn: choroba rfluksowa przłyku, choroba stłuszczniowa wątroby, kamica pęchrzyka żółciowgo, zaparcia stolca. Powikłania z strony układu immunologiczngo: podwyższony poziom wskaźników stanu zapalngo. Powikłania onkologiczn: zwiększon ryzyko nowotworów pirsi, zwiększon ryzyko raka jlita grubgo. Powikłania nrkow: stwardnini kłębuszków nrkowych. Powikłania mięśniowo-szkiltow: płaskostopi, żylaki kończyn dolnych, dna moczanowa, zspół przciążniowy stawów kolanowych i biodrowych, ból plców, koślawość kolan, choroba Blounta (piszczl szpotawa), młodzińcz złuszczni głowy kości udowj. Powikłania skórn: hirsutyzm, rozstępy skórn, rogowacni cimn. Powikłania psychospołczn: izolacja społczna, dprsja, lęk, niska samoocna, zaburznia jdznia, gorsz wyniki w nauc, dłuższ okrsy hospitalizacji i rkonwalscncji. Powikłania nurologiczn: guz rzkomy mózgu [15, 39]. PROFILAKTYKA I LECZENIE NADWAGI I OTYŁOŚCI Otyłość to choroba, którą łatwo się rozpoznaj, al trudnij lczy. Lczni otyłości przd wszystkim powinno być ukirunkowan na działania profilaktyczn. Profilaktyka w porównaniu do lcznia jst bardzij konomiczna oraz łatwijsza. Głównym jj clm są: zmnijszni zapadalności na otyłość poprzz modyfikację środowiskowych czynników ryzyka oraz wynikających z trybu życia (profilaktyka pirwotna) i spadk ryzyka powikłań dzięki wczsnmu diagno- 36

7 zowaniu i wykrywaniu choroby oraz ustalni odpowidnigo programu traputyczngo (profilaktyka wtórna). Profilaktyka otyłości powinna być skirowana do jdnostk (profilaktyka indywidualna), al takż do populacji (profilaktyka populacyjna). Profilaktyka indywidualna jst kirowana do osób z zaczynającą się nadwagą i obciążonym wywiadm rodzinnym. Polga na informowaniu o racjonalnym sposobi żywinia i o pozytywnych skutkach aktywności fizycznj. Profilaktyka populacyjna to m.in.: promowani aktywności fizycznj i zdrowgo stylu życia, podawani prawdziwych informacji na tykitach produktów spożywczych, dukacja żywiniowa w szkołach oraz zachęcani do aktywngo spędzania czasu wolngo. Nibzpiczn dla zdrowia dzici z nadwagą jst błędn myślni rodziny, ż otyłość to zjawisko przjściow, któr w przyszłości ni pozostawi żadnych skutków i konskwncji. Wdług wytycznych lkarzy, lcznim nalży objąć dzici, u których występuj wskaźnik BMI przkraczający 95. cntyl. Trapia powinna być prowadzona przz wyspcjalizowany zspół składający się z lkarza pdiatry, psychologa, ndokrynologa, dittyka oraz fizjotraputy [40, 41]. DIETOTERAPIA LECZENIE DIETETYCZNE Elmntarną zasadą w postępowaniu dittycznym jst uzyskani ujmngo bilansu nrgtyczngo. Rdukcja masy ciała jst możliwa dzięki nrgii nagromadzonj w trójglicrydach tkanki tłuszczowj. Zalcnia dittyczn powinny opirać się na ograniczniu spożycia cukrów prostych i tłuszczów, główni pochodznia zwirzęcgo oraz na zmnijszniu kaloryczności pokarmów. Zalca się duż spożyci owoców i warzyw. Istotn jst takż dostarczani witamin i mikrolmntów w zalżności od potrzb organizmu. Lczni dittyczn u dzici i młodziży uzalżnion jst od wiku. Clm lcznia otyłości u dzici młodszych jst utrzymani odpowidnigo tmpa wzrastania i stabilnj masy ciała. W wiku rozwojowym ważna jst powolna utrata zbędnych kilogramów. U dzici poniżj 7. roku życia ni powinny być stosowan zbyt duż ogranicznia kaloryczn, poniważ istnij ryzyko wystąpinia nidoborów pokarmowych. Dita powinna zawirać wszystki składniki odżywcz nizbędn do prawidłowgo wzrostu i rozwoju dzicka. Powyżj 7. roku życia stosuj się dity ubogonrgtyczn i normalnobiałkow. Zapwniają odpowidnią on ilość białka, witamin i składników minralnych i chronią przd bztłuszczową utratą masy ciała i nadmirnym katabolizmm białk ustrojowych. Ważna jst takż modyfikacja zachowań żywiniowych, m.in.: rzygnacja z posiłków typu fast food, liminacja napojów z dużą zawartością cukru, rgularn spożywani posiłków i zwiększni wysiłku fizyczngo. Nalży mić na uwadz, ż zdrow nawyki żywiniow są znaczni lpsz niż rstrykcyjn dity. Połączni dity, modyfikacji zachowań i aktywności fizycznj daj najlpsz fkty rdukcji nadmirnj tkanki tłuszczowj [25, 31, 34]. BTL 1/3 PION RUCH JAKO SPOSÓB ZWALCZANIA NADWAGI I OTYŁOŚCI Zwiększona aktywność fizyczna stanowi obok dity podstawowy czynnik przyczyniający się do utraty masy ciała. Ćwicznia fizyczn zwiększają ujmny bilans nrgtyczny i pozwalają zachować bztłuszczową masę ciała. Aktywność ruchowa sprzyja wilu korzystnym zmianom zachodzących w organizmi. Zapwnia m.in.: wzrost siły mięśniowj, wytrzymałości więzadł i ścięgin (zmnijszni ryzyka wystąpinia chorób układu ruchu), wzrost masy mięśni i jdnoczsną rdukcję masy tkanki tłuszczowj, REKLAMA grudziń 2016

8 zwiększni wydolności krążniowo-oddchowj, zwiększni sprawności fizycznj, poprawę koordynacji mięśniowo-ruchowj, obniżni tętna oraz spoczynkowgo i wysiłkowgo ciśninia tętniczgo krwi, poprawę stanu mocjonalngo i samopoczucia. Trapia polga na systmatycznych ćwiczniach, któr uwzględniają indywidualn możliwości i potrzby pacjnta. Program usprawniania powinin zawirać główni ćwicznia arobow (tlnow) o długim czasi trwania i niskij intnsywności (pływani, bigi, spacry, jazda na rowrz, gry zspołow, ćwicznia grupow). Ponadto stosuj się ćwicznia ogólni usprawniając, korkcyjn, równoważn i koordynacyjn. Warto uwzględnić takż lmnty trningu oporowgo mając na clu wzmacniani dużych grup mięśniowych. Dzici poniżj 11. roku życia ni powinny wykonywać ćwiczń z obciążnim, poniważ narażon są na częst urazy w stawach w wyniku intnsywni rosnącgo organizmu. Z tgo powodu występuj u nich równiż podwyższon ryzyko uszkodzń chrząstki nasadowj. Rozpoczynając aktywizację dzicka, zalca się przprowadzani ćwiczń pod kontrolą wyspcjalizowango prsonlu mdyczngo. Rgularn ćwicznia zwiększają ich skutczność. Kinzytrapia powinna sprawiać radość małmu pacjntowi. Aby zachęcić dzici do aktywności ruchowj, nalży stosować różnorodn formy zajęć. Tygodniowy program usprawniania powinin uwzględniać 4 5 godzin trningu umiarkowango albo 2 3 godziny maksymalngo wysiłku pod nadzorm fizjotraputy. Efktywny program rhabilitacji dzicka z nadmirną masą ciała to procs długofalowy i moż trwać 3 9 misięcy [42 44]. MODYFIKACJA ZACHOWAŃ I PSYCHOTERAPIA Modyfikacja stylu życia jst uzupłninim trapii odchudzającj i pozwala na utrwalni nowych zachowań oraz utrzymani osiągniętych fktów. Systmatyczna kontrola masy ciała, aktywności ruchowj i spożycia pokarmów korzystni wpływają na procs odchudzania. Zmiana zachowań jst tchniką, która pomaga pacjntowi modyfikować samoocnę, zrozumić przkonania oraz myśli dotycząc rgulacji masy ciała. Do osiągnięcia sukcsu potrzbna jst silna motywacja i wytrwałość, dlatgo zalca się, by w trapii uczstniczyła cała rodzina. Zazwyczaj stosuj się trapię kognitywno-bhawioralną (zmiana sposobu myślnia dzicka poprzz ignorowani wyglądu zwnętrzngo na rzcz innych walorów), trapię ralistyczną (umijętn obchodzni się z trudnościami, nauka samodzilności i asrtywności) oraz trapię REBT (rational motiv bhaviour thrapy nauka samoakcptacji i zastąpini myśli ngatywnych na pozytywn). Psychotrapia jst prowadzona w dwóch formach indywidualnj i grupowj. Z badań wynika, ż w lczniu otyłości grupowa forma trapii jst bardzij fktywna. Pomoc psychologa objmuj takż konsultacj, któr dają wsparci osobi otyłj i pozwalają na zrozumini i skutczn rozwiązani problmu [45 48]. LECZENIE FARMAKOLOGICZNE I CHIRURGICZNE U dorosłych osób farmakotrapia jst tylko dodatkim stosowanym przy rdukcji nadmiaru masy ciała i ograniczń dittycznych. Moż jdyni poprawiać jakość życia i zmnijszać ryzyko chorób wynikających z otyłości. Działani tych lków polga na zwiększniu wydatku nrgtyczngo poprzz wzmożni trmognzy i/lub zmnijszni podaży nrgii z pożywinia. Stosowani farmakotrapii w lczniu otyłości u dzici jst ni rkomndowan. Obcni przprowadzan są badania kliniczn z wykorzystanim orlistatu, sibutraminy, mtforminy i fdryny z kofiną. W lczniu otyłości u dzici i młodziży ni stosuj się lcznia chirurgiczngo. Wyłączni u osób z skrajną otyłością, brakim spadku masy ciała w lczniu zachowawczym i obciążonym wywiadm rozważa się plastykę żołądka [49, 50]. PODSUMOWANIE Pacjnci z nadwagą i otyłością to coraz częstsza rzczywistość w gabintach fizjotraputycznych. Fizjotrapuci z całą pwnością muszą być przygotowani do sprostania zadaniom i problmom, jaki dodatkowo do prowadzonj przz nich trapii wnosi pacjnt z nadmirnym ciężarm ciała. Warto pamiętać, ż w wilu przypadkach koniczność ogranicznia wagi ciała przz pacjnta jst warunkim skutczności trapii lub utrwalnia jj fktów. Posiadani więc przz fizjotraputę pwngo kompndium widzy na tmat nadwagi i otyłości jst koniczn, aby móc skutczni pracować z pacjntami. Nikogo ni trzba przkonywać, jak ważna w obcnych czasach jst dukacja zdrowotna dzici i młodziży, by zapobigać coraz częstszmu występowaniu otyłości. Nalży uświadamiać społczństwo o konskwncjach nadwagi i otyłości, przkonać do propagowania aktywngo trybu życia oraz koniczności stosowania zbilansowanj dity. Trzba podkrślać, ż pomimo prawidłowj masy ciała w dziciństwi i okrsi rozwojowym nadal istnij ryzyko wystąpinia nadwagi w przyszłości. Bibliografia załączona do artykułu dostępna w rdakcji. mgr Dominka Głodk fizjotraputa, Cntrum Rhabilitacji MARKMED Ostrowic Świętokrzyski dr n. md. Mark Wichć spcjalista fizjotrapii, fizjotraputa, Cntrum Rhabilitacji MARKMED Ostrowic Świętokrzyski 38