V. Standardy programowe funkcjonowania placówek wsparcia dziennego na terenie M. St. Warszawy

Transkrypt

1 V. Standardy programowe funkcjonowania placówek wsparcia dziennego na terenie M. St. Warszawy 1. Przesłanki opracowania standardów placówek wsparcia dziennego Funkcje i obszary standardów Sześć typów placówek warszawskich Standardy programowe w odniesieniu do typów warszawskich placówek wsparcia dziennego Zestawienie typów placówek w podziale na dzielnice Warszawy Diagnozowanie potrzeb społecznych, czyli jaki jest popyt na usługi placówek wsparcia dziennego? 7. Charakterystyka standardy programowych w podziale na obszary Obszar I Filozofia działania Obszar II Oferta programowa Obszar III Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą Obszar IV Współpraca placówki z innymi instytucjami Obszar V Współpraca z rodziną Obszar VI Kadra Obszar VII Rozwój instytucjonalny

2 Standardy programowe funkcjonowania placówek wsparcia dziennego na terenie M. St. Warszawy opracowanie: Izabela Rybka Magdalena Szeniawska 1. Przesłanki opracowania standardów placówek wsparcia dziennego Opracowanie standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego jest obowiązkiem wynikającym z Programu Rodzina na lata , który zostały przyjęty przez władze m. st. Warszawa jako program operacyjny służący do wdrażania Społecznej Strategii Warszawy (uchwała nr LXXXII//2398/2010 Rady m. st. Warszawy z dnia 13 maja 2010 r.). Zadanie to zostało zapisane expressis verbis jako działanie 1 do celu 2 Zapewnienie dzieciom i młodzieży oraz ich rodzinom wsparcia w placówkach wsparcia dziennego w ramach Priorytetu II Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Punktem wyjścia do formułowania propozycji standardów są regulacje ustawowe, postanowienia Programu Rodzina oraz wiedza o warszawskich placówkach wsparcia dziennego zgromadzona w trakcie badań empirycznych, zrealizowanych w okresie kwiecień-maj 2013 roku przez zespół badawczy SPOIWO. Prawną podstawą funkcjonowania placówek wsparcia dziennego jest Ustawa z 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2013, poz. 135). Regulacje ustawowe dotyczą przede wszystkim kwestii wydawania zezwoleń na prowadzenie placówek oraz wymagań, jakie muszą spełnić pracownicy i kierownicy placówek. Ustawodawca ogranicza się do wymienienia form, w jakich mogą być prowadzone placówki (opiekuńczej, specjalistycznej, pracy podwórkowej oraz łączonej) i bardzo ogólnie wskazuje zakres wsparcia oferowanego przez poszczególne typy placówek, a zatem pozostawia duży obszar swobody w określaniu standardów programowych placówek. Zgodnie z Programem Rodzina standardy placówek wsparcia dziennego powinny dotyczyć podstawowych aspektów funkcjonowania placówek, w szczególności takich zagadnień, jak: 154

3 współpraca z innymi lokalnymi instytucjami, metodyka pracy z dzieckiem i rodziną oraz ocena jej rezultatów, monitoring i ewaluacja placówek. Jednocześnie w Programie Rodzina podkreśla się konieczność modernizacji placówek, którą rozumie się przede wszystkim jako stopniowe przekształcanie placówek opiekuńczych w opiekuńczo-specjalistyczne, sukcesywne podnoszenie jakości pracy wychowawczo-socjalizacyjnej oraz kompensacyjno-terapeutycznej z dziećmi i ich rodzinami oraz wzmocnienie współpracy placówek z innym podmiotami wspierającymi dzieci i ich rodziny, zwłaszcza w ramach lokalnego sytemu wsparcia na rzecz dziecka i rodziny (LSW), którego budowanie i rozwijanie zaplanowano w Programie Rodzina (Priorytet II Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym, cel 1 Świadczenie zintegrowanej oferty usług w ramach lokalnego systemu wsparcia ). Program Rodzina uznaje placówki wsparcia dziennego za jeden z podstawowych podmiotów w lokalnym systemie wsparcia (LSW), czyli w systemie współpracy różnych instytucji i grup zawodowych działających w środowisku lokalnym, które integrują swoje działania po to, aby bardziej skutecznie przyczyniać się do poprawy poziomu i jakości życia dzieci i rodzin marginalizowanych społecznie. Placówki wsparcia dziennego są jednostką organizacyjną pomocy społecznej, jednak w przeciwieństwie do ośrodków pomocy społecznej: (1) koncentrują się na udzielaniu świadczeń niematerialnych, czyli usług (a nie zasiłków i pomocy rzeczowej), (2) adresują wsparcie przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Jednocześnie zdecydowana większość warszawskich placówek jest prowadzona przez organizacje pozarządowe (ok. 90%), co ma zasadnicze znaczenie dla ich funkcjonowania (zwłaszcza dla kwestii stabilności instytucjonalnej, kadrowej, finansowej, etc.) oraz relacji i współpracy z władzami i instytucjami samorządowymi. Propozycja standardów placówek wsparcia dziennego (PWD) została opracowana na podstawie wniosków z badań funkcjonowania placówek. W badaniach zostały wykorzystane dwie metody: (a) ilościowa wywiady bezpośrednie z kierownikami 105 placówek wsparcia dziennego funkcjonujących na terenie m. st. Warszawy oraz (b) jakościowa wywiady grupowe z pracownikami należącymi do pięciu grup zawodowych, które udzielają wsparcia dzieciom i rodzinom marginalizowanym społecznie (pracownicy socjalni, asystenci rodziny, pedagodzy szkolni, kuratorzy sądowi i społeczni, kierownicy placówek wsparcia dziennego). Ponadto autorki niniejszego opracowania zapoznały z propozycją standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego opracowaną przez grupę kilkudziesięciu ekspertów z całego kraju, którą rekomendujemy jako lekturę obowiązkową dla pracowników i kierowników placówek wsparcia dziennego. 1 1 Dallemura E., Nowaczewski P., Szmyd R. (red.), Suwak. Innowacyjna metoda kontraktowania usług społecznych na rzecz dzieci. Podręcznik dla NGO 155

4 2. Funkcje i obszary standardów W niniejszym opracowaniu standardy są rozumiane jako zestaw wskazówek i zasad, norm i procedur służących poprawie funkcjonowania placówek wsparcia dziennego po to, aby bardziej trafnie, skutecznie i efektywnie odpowiadały na potrzeby konkretnych dzieci i rodzin zagrożonych marginalizacją społeczną. Standardy przede wszystkim mają pełnić funkcję edukacyjną zachęcać kadrę kierowniczą i zespół pracowników do refleksji, wskazywać kierunki działań i konkretne rozwiązania prowadzące do lepszego wykorzystania potencjału placówki w pracy z dziećmi i ich rodzinami oraz we współpracy z innymi instytucjami. Standardy tworzą ramy porządkujące i stymulujące rozwój placówek; są na tyle ogólne, że pozostawiają przestrzeń do podejmowania działań niestandardowych, autorskich, innowacyjnych. Standardy odnoszą się do procesów, które mają wspierać dobre praktyki już obecne w placówkach oraz dawać początek pozytywnym przemianom. Każda placówka jest unikalna i wyjątkowa. W pracy z dziećmi kieruje się bliskimi jej wartościami, inspiruje się wybranymi teoriami z dziedziny nauk humanistycznych i społecznych (pedagogika, psychologia, etc.), działa w oparciu o metody wypracowane w toku własnych, często wieloletnich doświadczeń jest autorskim dziełem tworzących ją na co dzień, pracujących w niej ludzi. Proponowane standardy w żadnym razie nie mają prowadzić do ograniczenia niepowtarzalnego charakteru placówki lub do ujednolicenia przyjętego w nich podejścia. Doceniając oryginalność i różnorodność rozwiązań stosowanych w poszczególnych placówkach, proponujemy określone sposoby postępowania, które mają przyczyniać się podnoszenia jakości świadczonych przez nie usług. Proponowane standardy programowe dotyczą zagadnień (a) merytorycznych takich jak: podejście do pracy z dziećmi i młodzieżą (filozofia działania), metodyka pracy z dziećmi i młodzieżą oraz ich rodzinami, oferta programowa, (b) kadrowych oraz (c) instytucjonalnych w zakresie współpracy PWD z innymi podmiotami tworzącymi lokalny system wsparcia oraz rozwojem instytucjonalnym PWD. Standardy nie odnoszą się do kwestii infrastrukturalnych, lokalowych, materialnych, etc., choć zdajemy sobie sprawę, że mają one istotne znaczenia dla jakości usług i sprawności funkcjonowania PWD. Standardy zostały opracowane dla siedmiu obszarów funkcjonowania placówek (vide: tabela nr 83) 156

5 Tab. 81 Zestawienie obszarów, w których sformułowano standardy funkcjonowania placówek Obszar 1 Obszar 2 Obszar 3 Obszar 4 Obszar 5 Obszar 6 Obszar 7 Filozofia działania Oferta programowa Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą Współpraca między instytucjami Współpraca z rodziną Kadry Rozwój instytucjonalny Dla każdego z powyższych siedmiu obszarów zaproponowaliśmy kilka standardów trzy lub cztery, wyjątkowo pięć (vide: tabela nr 85). Każdy ze standardów został przedstawiony według tego samego schematu obejmującego 4 kategorie: (a) opis standardu krótkie rozwinięcie nazwy standardu, (b) uzasadnienie, w którym podajemy argumenty mające przekonać zespół i kierownictwo placówki do uznania sensowności i użyteczności przyjęcia danego standardu, (c) zadania dla placówki, czyli lista rekomendowanych działań, których realizacja prowadzi do wdrożenia standardu, (d) sprawdzenie realizacji standardu, czyli lista pytań, które ułatwią pracownikom placówki i innych podmiotom zorientowanie się, w jakim stopniu funkcjonowanie placówki odpowiada przyjętym standardom.. 3. Sześć typów placówek warszawskich Punktem wyjścia do wyróżnienia typów warszawskich placówek wsparcia dziennego są przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w której wymieniono: (1) formy prowadzenia placówek wsparcia dziennego: a. opiekuńcza (w tym koła zainteresowań, świetlice, kluby i ogniska, wychowawcze), b. specjalistyczna, c. pracy podwórkowej d. formy połączone (2) rodzaje oferowanych zajęć i usług dla każdej z form placówek: 157

6 a. w placówce opiekuńczej: opieka i wychowanie, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego, zabawa i zajęcia sportowe oraz rozwój zainteresowań b. w placówce specjalistycznej: zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne oraz indywidualny program korekcyjny, program psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny, w szczególności terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię c. w placówce prowadzonej w formie pracy podwórkowej: działania animacyjne i socjoterapeutyczne (3) limit dzieci, które mogą przebywać pod opieką jednego wychowawczy (bez względu na formę placówki wsparcia dziennego) w tym samym czasie (nie więcej niż 15 dzieci). Na podstawie wniosków z badań ewaluacyjnych placówek wsparcia dziennego oraz wywiadu grupowego z kierownikami tychże placówek, uzupełniliśmy i doprecyzowaliśmy ogólną charakterystykę placówek zawartą w przepisach ustawowych, proponując podział placówek wsparcia dziennego na takie typy, które bardziej odpowiadają specyfice placówek funkcjonujących na terenie m. st. Warszawy. Różnicujemy placówki ze względu na 4 rodzaje kryteriów: 1. odbiorcy, do których placówka kierują swoje działania (vide: kolumna Rodzaj odbiorców i Wiek odbiorców ), 2. oferta usług świadczonych przez placówkę, 3. parametry liczbowe charakteryzujące funkcjonowanie placówki (kolumny Godziny otwarcia i Proponowana liczba dzieci na wychowawcę ) oraz 4. zasięg terytorialny. Wiodącym kryterium podziału placówek są jej adresaci; ten czynnik przesądza o pozostałych rozwiązaniach przyjętych w placówce, bowiem od potrzeb, problemów i możliwości dzieci i/lub młodzieży zależy kształt oferty, godziny otwarcia placówki i proponowana liczba dzieci przypadających na jednego wychowawcę w danym czasie oraz zasięg terytorialny placówki. Należy podkreślić, że w Warszawie niewiele jest typowych placówek opiekuńczych, których działalność ogranicza się do działań opiekuńczo-wychowawczych, pomocy w odrabianiu lekcji i organizowania dzieciom czasu wolnego. Biorąc pod uwagę (a) fakt, że w Warszawie istnieje gęsta sieć szkół podstawowych, w których funkcjonują świetlice szkolne, jak również (b) postanowienia Programu Rodzina, który zakłada modernizację placówek wsparcia dziennego polegającą m.in. na 158

7 przekształcaniu placówek opiekuńczych w specjalistyczne, to w zaproponowanej typologii warszawskich placówek, placówki opiekuńcze (typ A) z definicji w odpowiedzi na potrzeby dzieci świadczą w ograniczonym zakresie usługi korygująco-kompensacyjne. Z kolei placówka specjalistyczna (typ B) jest placówką łączącą formę opiekuńczą i specjalistyczną, bowiem zapewnia pakiet usług przypisanych przez ustawodawcę dwóm formom placówek: opiekuńczej i specjalistycznej. Zakładamy, że placówki opiekuńcze (typ A) i specjalistyczne (typ B) mają obowiązek prowadzenia zajęć minimum 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie. Obok placówek specjalistycznych przewidzianych przez ustawodawcę, zaproponowaliśmy dodatkowy typ placówki tzw. placówkę dedykowaną (wysokospecjalistyczną), która różni się od typowych placówek specjalistycznych kilkoma cechami przede wszystkim jest dedykowana dzieciom/młodzieży o szczególnych potrzebach (np. dzieci niepełnosprawne, uzależnione, etc.), a w związku z tym oferuje im wysokospecjalistyczne usługi. W ofercie programowej placówek dedykowanych/ wysokospecjalistycznych nie musi być zajęć polegających na organizowaniu czasu wolnego (choć mogą być), jej beneficjenci nie muszą uczestniczyć w zajęciach codziennie, zaś placówki nie muszą być czynne codziennie w odróżnieniu od placówek typu A i B. Kolejny typ placówek tj. Kluby Młodzieżowe (typ D) wyróżniliśmy ze względu na ewidentną potrzebę (konieczność!) rozwijania placówek wsparcia dziennego adresowanych do młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej. Głównym celem Klubu Młodzieżowego ma być przygotowanie młodych ludzi do wkraczania w dorosłość. W Klubie Młodzieżowym spotyka się nie tylko młodzież ze środowisk zaniedbanych, zagrożonych ubóstwem i marginalizacją. Jest to dobre miejsce do integracji młodzieży pochodzącej z różnorodnych środowisk, z rodzin o różnym statusie społeczno-ekonomicznym. Zakładamy, że udział w Klubie Młodzieżowym chroni młodzież przed przedwczesnym wypadaniem z systemu edukacji, motywuje do dalszego kształcenia tych, którzy ukończyli gimnazja oraz wspiera młodzież we wchodzeniu na rynek pracy i nabywaniu innych kompetencji społecznych potrzebnych w dorosłym życiu. W Klubach Młodzieżowych praca z rodzinami i środowiskiem jest bardzo ograniczona zależna jest od decyzji i pozwolenia uczestników PWD, którzy, jak wynika z badań, nie zawsze wyrażają zgodę na pogłębione kontakty wychowawców z rodzinami i innymi instytucjami. Praca pedagogów powinna koncentrować się na działaniach bezpośrednich z młodzieżą oraz organizowaniu im możliwości bezpiecznego startu w dorosłość (np. organizowanie staży, szkoleń zawodowych, kursów na prawo jazdy, doradztwa zawodowego) przy zapewnieniu młodzieży możliwie dużego wpływu na podejmowanie decyzji dotyczących wszystkiego, co dzieje się w placówce. 159

8 Tab. 82. Charakterystyka 6 typów placówek funkcjonujących na terenie m. st. Warszawa Lp. TYP PLACÓWKI Nazwa ustawowa Rodzaj odbiorców Wiek odbiorców Proponowane godziny otwarcia Oferta Proponowana liczba dzieci na wychowawcę Zasięg terytorial ny 1. Dzieci, w tym dzieci z rodzin o niskim statusie Placówka opiekuńcza (A) placówka opiekuńcza społeczno-ekonomicznym (zazwyczaj korzystające z pomocy społecznej), z deficytami edukacyjnymi, niedostosowane społecznie w nieznacznym stopniu, nie sprawiające większych głównie w wieku 6-16 Minimum 5 dni w tygodniu, 4h dziennie w godzinach dostosowanych do potrzeb opieka; oddziaływania wychowawcze; wyżywienie; pomoc w nauce; organizacja czasu wolnego; podstawowe działania korekcyjne i kompensacyjne w ograniczonym zakresie 8-10 dzieci/ wychowawcę Osiedlowa problemów wychowawczych 160

9 2. Dzieci, w tym dzieci z rodzin niskim statusie opieka, oddziaływania wychowawcze, Placówka specjalistyczna (B) (1) placówka łączona: opiekuńcza i specjalistyczna albo (2) placówka społeczno-ekonomicznym (zazwyczaj korzystające z pomocy społecznej), z deficytami edukacyjnymi, w wysokim stopniu niedostosowane głównie w wieku 6-16 Minimum 5 dni w tygodniu, 4h dziennie w godzinach dostosowanych do potrzeb wyżywienie, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego zajęcia terapeutyczne np.: socjoterapia, terapia pedagogiczna/ psychologiczna, arterapia; 5-8 dzieci/ wychowawcę Osiedlowa /dzielnicowa specjalistyczna społecznie, zajęcia korekcyjne, sprawiające poważne kompensacyjne - grupowe i problemy wychowawcze indywidualne 161

10 3. Dzieci i młodzież, w tym dzieci i młodzież z Placówka dedykowana/ wysokospecjalistyczna (C) placówka specjalistyczna głębokimi deficytami w ściśle określonym obszarze np. młodzież uzależniona; dzieci niepełnosprawne intelektualnie/ ruchowo; młodzież w wysokim stopniu niedostosowana społecznie. Uczestnicy pochodzący z rodzin o dowolny Godziny pracy sformułowane w planie pracy. Może być 5 dni w tygodniu po 4h ; może funkcjonować w trybie poradni. usługi wysoko specjalistyczne, zajęcia specjalistyczne realizowane wg. założeń i programu sformułowanego na podstawie pogłębionej diagnozy odbiorców, fakultatywnie pomoc w nauce; fakultatywnie zajęcia opiekuńcze 5-8 dzieci/ wychowawcę (zależy od odbiorców) ponad- dzielni- cowa różnym statusie społeczno-ekonomicznym 162

11 4. Klub Młodzieżowy (D) placówka łączona: opiekuńcza i specjalistyczna Młodzież, w tym młodzież z rodzin o różnym statusie społecznoekonomicznym, niedostosowana społecznie lub zagrożona niedostosowaniem, z deficytami edukacyjnymi młodzież w wieku gimnazjalnym i starsza: lata 5 dni w tygodniu, 4h dziennie lub inaczej jeśli uzasadnione potrzebami grupy i diagnozą; godziny dostosowane do potrzeb młodzieży, np Oferta ukierunkowana przede wszystkim na nabywanie kompetencji ułatwiających młodzieży wejście w dorosłe życie. Oferta elastyczna, formułowana przy dużym udziale uczestników osób/ wychowawcę osiedlowa/ dzielnicow a 20.00/

12 5. Dzieci i młodzież, w tym: dzieci z rodzin niskim Placówka statusie społeczno- stacjonarna czynna Zakres oferty stacjonarnej (1) Placówka w ekonomicznym wg. standardów zgodny z zakresem dla danego formie łącznej: (zazwyczaj korzystające z przyjętych dla typu placówki (typ A lub B). opiekuńcza- pomocy społecznej), określonego typu Dodatkowo zajęcia prowadzone Placówka stacjonarnopodwórkowa (E) podwórkowa albo (2) specjalistyczno -podwórkowa albo zamieszkujące tereny zagrożone wykluczeniem społecznym, dużo czasu spędzające na podwórkach i ulicach, z głównie w wieku 6-16 placówki, praca podwórkowa prowadzona równolegle do działalności przez pedagogów ulicy animacyjne i socjoterapeutyczne, grupy pracy projektowej, animacja społeczności lokalnej (oraz inne 5-10 dzieci/ wychowawcę osiedlowa (3) łącząca deficytami edukacyjnymi, opiekuńczej i/lub formy pracy sformułowane w wszystkie 3 niedostosowane specjalistycznej, standardach pracy placówki typy. społecznie w określonym i prowadzonej w formie pracy w stopniu nieznacznym uzasadnionym podwórkowej vide typ F). lub wysokim, trybie 164

13 6. Dzieci i młodzież, w tym: dzieci z rodzin niskim statusie społecznoekonomicznym (zazwyczaj korzystające z Praca podwórkowa (F) Placówka w formie pracy podwórkowej pomocy społecznej), zamieszkujące tereny zagrożone wykluczeniem społecznym, dużo czasu spędzające na podwórkach i ulicach bez opieki dorosłych, z deficytami dowolny Tryb pracy określony przez placówkę zwykle popołudniami, spotkania również w weekendy. Charakterystyka oferty placówek prowadzonych w formie pracy podwórkowej zostanie przedstawiona w standardach programowych będących przedmiotem odrębnego opracowania osiedlowa edukacyjnymi, dzieci i młodzież w wysokim stopniu niedostosowane społecznie 165

14 4. Standardy programowe w odniesieniu do typów warszawskich placówek wsparcia dziennego Standardy programowe przedstawione w niniejszym dokumencie odnoszą się do placówek typu A, B, C i D, tj.: placówek opiekuńczych (z elementami działań kompensacyjno-korekcyjnych, placówek specjalistycznych, placówek dedykowanych/ wysokospecjalistycznych oraz Klubów Młodzieżowych, czyli do form stacjonarnych. Opracowanie standardów programowych dla placówek wsparcia dziennego prowadzonych w formie pracy podwórkowej jest przedmiotem prac innego zespołu. Należy zwrócić uwagę na placówkę, która łączy pracę podwórkową i stacjonarną (typ E). Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wyraźnie dopuszcza łączenie rozmaitych form prowadzenia placówek, w tym placówek opiekuńczych/specjalistycznych z formą podwórkową. Mimo, iż taka forma prowadzenia placówek jest jeszcze rzadko praktykowana w Warszawie, to chcemy podkreślić jej skuteczność i rekomendować stosowanie tej formy w środowiskach, gdzie następuje kumulacja problemów społecznych. Pedagodzy ulicy swoimi działaniami obejmują dzieci i młodzież, które z różnych powodów nie są jeszcze gotowe do uczestniczenia w zajęciach placówki stacjonarnej. Utrzymują stały kontakt z potencjalnymi uczestnikami zajęć w placówce stacjonarnej i dostarczają jej wiedzy o skali i rodzaju potrzeb dzieci i młodzieży, które nie korzystają z wsparcia placówki, pozwalają jej monitorować sytuację dzieci i młodzieży na terenie, na którym działa placówka wsparcia dziennego. Koordynowanie tych dwóch typów działań pozwala na elastyczne dopasowanie formy wsparcia (oferty zajęć i usług) do potrzeb i możliwości odbiorców. Standardy programowe placówek wsparcia dziennego opisują cechę, którą placówka powinna posiadać w danym obszarze jej funkcjonowania (Tab. 83). W niektórych typach placówek dany standard jest bardziej istotny niż w pozostałych (występuje większe nasycenie cechy opisywanej przez standard). Wówczas tę cechę wyróżniamy oznaczając ją nie jednym, a dwoma plusami (++) dla podkreślenia jej znaczenia w danym typie placówki. Natomiast w odniesieniu Klubu Młodzieżowego przy dwóch standardach dotyczących współpracy z rodziną nie wymagamy, aby od pracowników tego typu placówki, żeby włączali rodziców/opiekunów młodzieży w wieku gimnazjalnym (lub starszej) w życie placówki i w pracę na jej rzecz lub żeby udzielali im wsparcia w zakresie podnoszenia kompetencji wychowawczych (choć jednocześnie nie wykluczamy takiej możliwości). Standardy w obszarach opisujących filozofię działania placówki (obszar I), jej kadry (obszar VI) oraz rozwój instytucjonalny (obszar VII) nie są zróżnicowane w odniesieniu do poszczególnych typów placówki. Zakładamy, że zarówno dzieci, jak i młodzież powinny być (stosowanie do swojego 166

15 wieku) współgospodarzami placówki, znać i rozumieć zasady jej funkcjonowania, otrzymywać wsparcie w rozwoju osobistym i społecznym. Każdego typu placówka powinna starannie rekrutować i wdrażać swoich pracowników, zapewniać im warunki do efektywnej pracy i budować zgrany, kooperatywny zespół utożsamiający się z misją placówki, zaś pracownicy bez względu na typ placówki, w jakiej pracują powinni podnosić i rozwijać swoje kompetencje zawodowe. Od każdego typu placówki oczekujemy tworzenia i realizowania strategicznego planu rozwoju, dokumentowania, monitorowania i ewaluowania swojej działalności. Natomiast istotność standardów określonych w pozostałych obszarach funkcjonowania placówek jest zróżnicowana w zależności od typu placówki. Są to przede wszystkim te obszary, które odpowiadają głównym kryteriom, na podstawie których przeprowadzono podział warszawskim placówek na 4 podstawowe typy, czyli: oferta programowa (obszar II) i odbiorcy usług placówki, czyli cykl pracy z dziećmi i młodzieżą (obszar III). Poza tym standardy określają nieco inne oczekiwania wobec poszczególnych typów placówek w zakresie ich współpracy z innymi instytucjami (obszar IV) oraz współpraca z rodziną (obszar V). Standard dotyczący kompensowania deficytów jest szczególnie istotny dla placówek specjalistycznych i wysokospecjalistycznych, bo z nich korzystają dzieci niedostosowane społecznie w stopniu znacznym. Z kolei w placówkach opiekuńczych, gdzie przychodzą dzieci lub młodzież z mniejszymi deficytami, nie ma konieczności rozbudowywania oferty usług specjalistycznych. Natomiast oferta zajęć czasu wolnego w każdej z placówek powinna być bardzo atrakcyjna i adekwatna do zainteresowań dzieci; jedynie w odniesieniu do placówki dedykowanej/ wysokospecjalistycznej ta cecha nie musi być szczególnie nasycona, bowiem część tego typu placówek prowadzi głównie zajęcia i usługi specjalistyczne. Zakładamy też, że zaangażowanie w pomoc rodzinie w kwestiach socjalnych jest większa tam, gdzie chodzi o dzieci (a nie młodzież) i dzieci te przebywają w placówce (niemal) codziennie czyli w placówkach opiekuńczych i specjalistycznych. Istnieje też wyraźnie zróżnicowanie istotności standardu dotyczącego diagnozy dzieci korzystające z placówek specjalistycznych i wysokospecjalistycznych wymagają pogłębionej diagnozy, przeprowadzanej w udziałem wysokiej klasy specjalistów, a w konsekwencji bardziej specjalistycznej oferty i większego zaangażowania w śledzenie rozwoju dziecka. Ze względu na potrzebę współpracy między instytucjami, w szczególności potrzebę budowania lokalnych systemów wsparcia, standardy dotyczące tego obszaru traktujemy priorytetowo. Oczekujemy również większego zaangażowania placówek specjalistycznych i dedykowanych (wysokospecjalistycznych) we współpracę z rodziną. 167

16 Tab. 83 Istotność standardu programowego dla danego typu placówki Placówka Placówka Placówka Kluby opiekuńcza specjalistyczna dedykowana/ Młodzieżowe wysokospecjalistyczna I. Filozofia działania placówki + II. Oferta placówki 1. Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć, dopasowaną do zainteresowań i preferencji uczestników 2. Placówka wspiera rozwój uczestników odpowiada na ich potrzeby i deficyty oraz pomaga w pracy nad sobą (usługi specjalistyczne) Oferta placówki odpowiada na sytuację życiową i problemy młodych ludzi III. Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą 1. Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem i ocenia jej rezultaty

17 IV. Współpraca między instytucjami 1. Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu diagnoz Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin 3. Placówka współpracuje na rzecz budowania i rozwijania lokalnego systemu wsparcia dla dziecka i rodziny V. Współpraca z rodziną 1. Placówka ma kontakt z rodzicami/opiekunami dzieci i młodzieży w kwestiach formalnoorganizacyjnych 2. Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji dziecka 3. Placówka stara się wspierać rodziców/opiekunów w budowaniu kompetencji wychowawczych oraz w sprawach o kluczowym znaczeniu w poprawie sytuacji dziecka Placówka stara się włączać rodziny w życie placówki i pracę na rzecz placówki VI. Kadry placówki + VII. Rozwój instytucjonalny + 169

18 5. Zestawienie typów placówek w podziale na dzielnice Warszawy W tab. 85 przedstawiamy liczbowy rozkład warszawskich placówek wsparcia dziennego w odniesieniu do opisanych powyżej typów placówek z podziałem na dzielnice (czyli liczba placówek danego typu w poszczególnych dzielnicach Warszawy). Każda placówka (z wyjątkiem dwóch) została przyporządkowana do określonego typu placówek (A F) tylko i wyłącznie na podstawie jednorazowej wizyty badacza w siedzibie placówki, której celem było przeprowadzenie ankiety ewaluacyjnej z kierownikiem placówki. W związku z tym należy podkreślić, że jest to wstępna klasyfikacja o statusie hipotezy roboczej. Zebrany materiał badawczy nie uprawnia nas do ostatecznego zakwalifikowana każdej z placówek do określonego typu placówki, ale też nie było to celem badania. 170

19 Tab. 84 Zestawienie warszawskich placówek wsparcia dziennego według typów (A-F) w podziale na dzielnice Warszawy Dzielnica/Typ Placówka opiekuńcza (A) Placówka specjalistyczna (B) Klub Młodzieżowy (D) Placówka dedykowana/ wysokospecjalistyczna (C) Placówka stacjonarnopodwórkowa (E) Praca podwórkowa (F) Nieprzypisane do typologii W sumie placówek w dzielnicy Bemowo Białołęka Bielany Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek

20 Ursus Ursynów Wawer Wesoła Włochy Wola Żoliborz SUMA liczba SUMA % 23,81% 60,00% 3,81% 2,86% 1,90% 5,71% 1,90% 100,00% 172

21 Jak widać w tabeli nr 85, na terenie m. st. Warszawa najwięcej jest placówek specjalistycznych typu B (czyli łączących formę opiekuńczą i specjalistyczną) stanowią 60% wszystkich placówek. Drugim pod względem liczebności rodzajem placówek są opiekuńcze typu A stanowią 23,8% wszystkich placówek wsparcia dziennego. Pozostałe typy Kluby Młodzieżowe (typ D), placówki dedykowane/ wysokospecjalistyczne (typ C), prowadzone w formie pracy podwórkowej (typ F) oraz placówki stacjonarno- podwórkowe (typ E) są zdecydowanie mniej liczne łącznie stanowią 14%. Dwóch placówek badacze nie zaklasyfikowali do żadnego z typów. Duża różnica pomiędzy liczbą placówek opiekuńczych i specjalistycznych a placówkami prowadzonymi w formie pracy podwórkowej i w formie łączonej, nie powinna dziwić biorąc pod uwagę, że dopiero od 2012 roku (po wejściu w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej) działania pedagogów ulicy zostały włączone w zakres funkcjonowania placówek wsparcia. Z badań jakościowych i ilościowych wynika, że praca pedagogów ulicy jest bardzo wysoko ceniona; przedstawiciele wszystkich profesji, którzy brali udział w wywiadach grupowych, wyrażali zapotrzebowanie na zwiększenie oferty tych usług. Należy zwrócić uwagę na stanowczo za małą liczbę Klubów Młodzieżowych (tylko 3 na terenie całego miasta). Respondenci w trakcie badań ilościowych zwracali uwagę na brak oferty skierowanej do starszej młodzieży. Placówki dedykowane/wysokospecjalistyczne adresują swoje usługi do ściśle określonej grupy dzieci i młodzieży. Ich liczba również powinna być zwiększona stosownie do wniosków wynikających z diagnozy potrzeb dzieci i młodzieży. 173

22 STANDARDY dla poszczególnych OBSZARÓW funkcjonowania placówek wsparcia dziennego Tab. 85. Zestawienie standardów placówek wsparcia dziennego dla poszczególnych obszarów funkcjonowania placówek OBSZARY funkcjonowania placówek wsparcia dziennego I. Filozofia działania II.Oferta programowa III. Cykl pracy z dziećmi i młodzieżą IV. Współpraca między instytucjami V. Współpraca z rodziną VI. Kadry VII. Rozwój instytucjonalny 1. Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki 1. Placówka ma autorską, elastyczną i zróżnicowaną ofertę zajęć, dopasowaną do zainteresowań i preferencji uczestników 1. Zespół placówki opracowuje i aktualizuje diagnozę każdego dziecka 1. Placówka współpracuje z innymi instytucjami przy tworzeniu i aktualizowaniu diagnoz 1. Placówka ma kontakt z rodzicami/opieku nami dzieci i młodzieży w kwestiach formalnoorganizacyjnych 1. Placówka ma wypracowane sposoby budowania zespołu pracowników 1. Placówka tworzy i realizuje strategiczny plan rozwoju 2. Młody człowiek jest współgospodarzem placówki 2. Placówka wspiera rozwój uczestników odpowiada na ich potrzeby i deficyty oraz pomaga w pracy nad sobą 2. Praca z dzieckiem jest prowadzona w oparciu o indywidualny program wsparcia 2. Placówka współpracuje z innymi instytucjami w zakresie dostosowywania oferty programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin 2. Placówka podejmuje współpracę z rodziną w zakresie opracowania diagnozy sytuacji dziecka 2. Pracownicy placówki stale rozwijają swoje kompetencje osobiste i zawodowe 2. Placówka dokumentuje swoją działalność 3. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w osobistym rozwoju 3. Oferta placówki odpowiada na sytuację życiową i problemy 3. Zespół placówki obserwuje na bieżąco przebieg pracy z dzieckiem i ocenia jej 3. Placówka współpracuje na rzecz budowania i rozwijania lokalnego systemu 3. Placówka stara się wspierać rodziców/ opiekunów w budowaniu 3. Placówka stara się zapewnić warunki umożliwiające efektywną pracę 3. Funkcjonowani e placówki podlega monitoringowi i ewaluacji 174

23 4. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju społecznym młodych ludzi rezultaty wsparcia dla dziecka i rodziny kompetencji wychowawczych i w sprawach o kluczowym znaczeniu dla poprawy sytuacji dziecka 4. Placówka stara się włączać rodzinę w życie placówki i pracę na rzecz placówki z podopiecznymi 4. Placówka starannie dobiera nowych pracowników, przygotowuje ich do podjęcia obowiązków i zapewnia im superwizję trybie i częstotliwości dostosowanej do potrzeb placówki 175

24 6. Diagnozowanie potrzeb społecznych, czyli jaki jest popyt na usługi placówek wsparcia dziennego? Określenie typów oraz standardów programowych placówek wsparcia dziennego to działania odnoszące się do podażowej strony usług społecznych adresowanych do dzieci i młodzieży oraz ich rodzin zagrożonych marginalizacją społeczną. Jednak żeby wypowiadać się na temat skuteczności działań realizowanych przez te placówki trzeba porównać charakterystykę oferty wsparcia (podaż usług) z potrzebami środowiska, do którego są kierowane działania placówek wsparcia dziennego (tj. z popytem na określonego rodzaju usługi). Oznacza to, że dla kształtowania oferty usług świadczonych przez placówki wsparcia dziennego, w tym decydowania o tym, jakie typy placówek są potrzebne i gdzie powinny być ulokowane, niezbędna jest wiedza o wielkości popytu na określonego rodzaju usługi w poszczególnych dzielnicach Warszawy (a nawet w poszczególnych częściach dzielnic), czyli konieczna jest diagnoza potrzeb społecznych. W Programie Rodzina kwestia diagnozowania potrzeb, problemów i zasobów rodzin marginalizowanych społecznie, które zazwyczaj choć nie wszystkie korzystają z pomocy społecznej, jest przedmiotem działania nr 1 Diagnozowanie sytuacji rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym przyporządkowanego do celu 1 Świadczenie zintegrowanej oferty usług w ramach lokalnego systemu wsparcia w priorytecie II Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Jednocześnie diagnozowanie sytuacji potencjalnych i faktycznych beneficjentów placówek wsparcia dziennego jest elementem większego przedsięwzięcia zaplanowanego w Programie Rodzina w priorytecie I Tworzenie przyjaznych warunków dla życia i rozwoju rodziny jako szereg działań, które mają doprowadzić do realizacji celu nr 1 Diagnozowanie sytuacji rodzin na potrzeby planowania usług służących realizacji miejskiej polityki rodzinnej. Budowanie i funkcjonowanie systemu diagnozowania potrzeb i problemów rodzin, w tym rodzin marginalizowanych społecznie, zostało zaplanowane w ramach Programu operacyjnego Gromadzenie wiedzy na potrzeby polityki społecznej, który w tym zakresie jest ściśle powiązany z Programem Rodzina. Dopasowanie oferty usług placówek wsparcia dziennego do potrzeb i problemów dzieci i rodzin powinno dokonywać się w oparciu o wnioski wynikające z prac analityczno-badawczych o charakterze diagnostycznym, w szczególności na podstawie: 1) analiz danych zastanych, gromadzonych przez urząd m.st. Warszawy (różne Biura i Wydziały) oraz podległe mu instytucje publiczne i współpracujące z nim podmioty niepubliczne (organizacje pozarządowe lub podmioty komercyjne), które to dane obecnie nie są w dostatecznym stopniu analizowane i wykorzystywane do zarządzania usługami społecznymi, 176

25 2) badań empirycznych, realizowanych za pomocą różnych metod, technik i narzędzi badawczych, które stanowią niezbędne uzupełnienie analizy danych zastanych. Należy powiem podkreślić, że dane będące w posiadaniu urzędu m. st. Warszawy z reguły dotyczą tylko tych potrzeb, które już zostały zauważone i zarejestrowane przez instytucje publiczne lub współpracujące z nimi podmioty niepubliczne, natomiast nie zawierają informacji o tym, jaka jest skala potrzeb, na które instytucje nie odpowiadają z różnych powodów, bo np. nie mają wiedzy o tym, że takie potrzeby istnieją i nie są zaspokajane; bo np. nie ma odpowiedniej oferty działań naprawczych, profilaktycznych (mimo, że istnieją przesłanki wskazujące na istnienie problemu, deprywacji potrzeb np. obserwacje pracowników socjalnych w pracy w terenie, które nigdzie nie zostały udokumentowane). Dlatego wnioski z analizy danych zbieranych przez instytucje świadczące usługi społeczne nota bene głównie na potrzeby sprawozdawczości z wykonanych działań (czyli charakterystyki strony podaży, a nie popytu na usługi społeczne) należy uzupełniać o informacje, które nie są brane pod uwagę w obecnie stosowanych systemach gromadzenia danych, a są konieczne dla uzyskania pełnego obrazu deprywacji potrzeb społecznych i problemów występujących w rodzinach z dziećmi. Ad 1. Analiza danych zastanych Należy systematycznie analizować i wykorzystywać w procesie diagnozy społecznej dane gromadzone przez wybrane instytucje realizujące zadania nie tylko pomocy społecznej, ale również polityki społecznej, w szczególności takie instytucje, jak: Ośrodki Pomocy Społecznej, sąd rodzinny, czyli wydziały rodzinne i nieletnich w sądach rejonowych, zwłaszcza Zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, Policja (komendy rejonowe policji, wydziały ds. Nieletnich, etc.), Straż Miejska, szkoły (podstawowe oraz gimnazja) i przedszkola, Powiatowy Urząd Pracy. Dane powinny być regularnie zbierane i analizowane m. in. w takich obszarach, jak: Sytuacja socjalno-bytowa rodzin Jednym z podstawowych wskaźników, który pomoże określić natężenie i rodzaj problemów społecznych występujących w danej społeczności lokalnej jest liczba osób, w tym liczba rodzin oraz dzieci w rodzinach, które korzystają z pomocy społecznej na liczbę mieszkańców danego terytorium. Analizując te dane należy dotrzeć do przyczyn korzystania z pomocy społecznej (np. bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, uzależnienia), sprawdzić wiek dzieci, których rodziny korzystają z pomocy społecznej. Badając sytuację rodzin na danym obszarze należy również wziąć pod uwagę liczbę założonych Niebieskich Kart, liczbę rodzin objętych nadzorem kuratorskim, skalę zarejestrowanego bezrobocia, itp. 177

26 Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży Badając niedostosowanie społeczne młodych osób na danym terenie należy wziąć pod uwagę minimum trzy źródła danych: (1) szkoły, w szczególności informacje dot. problemów z nauką oraz z przystosowaniem społecznym uzyskane od pedagogów szkolnych, (2) sądy sprawy sądowe nieletnich oraz liczba nadzorów kuratorskich nad nieletnimi, (3) policja liczba i rodzaj interwencji policji w sprawach nieletnich oraz związanych z przemocą w rodzinie. Deficyty edukacyjne Informacje dotyczące trudności edukacyjnych występujących na danym terenie znajdują się przede wszystkim w posiadaniu szkół oraz przedszkoli (i Biura Edukacji). Kluczowe kwestie w tym obszarze to: (a) odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną oraz realizujących obowiązek przedszkola dla 5-latków, (b) odsetek dzieci, które nie uzyskały promocji do następnej klasy, (c) wyniki testów końcowych, (d) liczba dzieci, które nie realizują obowiązku szkolnego. Ad 2. Badania empiryczne Koniecznym uzupełnieniem analizy danych zastanych są prace badawcze z udziałem ekspertów, zarówno praktyków, jak pracowników naukowych. Należy bowiem pamiętać, że instytucje realizujące zadania na rzecz osób zagrożonych marginalizacją najczęściej gromadzą dane po to, aby jednostki sprawujące nad nimi nadzór i kontrolę mogły ocenić ich funkcjonowanie, a nie po to, aby uzyskać charakterystykę potrzeb, problemów i zasobów beneficjentów placówki. W związku z tym dane zastane dotyczą przede wszystkim samej placówki i bezpośrednio opisują tylko stronę podażową. Natomiast z tych danych, w sposób pośredni i hipotetyczny, możemy wnioskować o cechach strony popytowej, tj. potrzebach i problemach osób i rodzin korzystających z oferowanych przez placówki usług, w szczególności tylko o tych potrzebach, które zostały rozpoznane i na które placówka odpowiedziała świadcząc określoną usługę. Placówki raczej nie rejestrują informacji o potrzebach i problemach, które zostały do nich zgłoszone, a na które z różnych powodów nie odpowiedziały; tego rodzaju dane wymykają się rejestrom prowadzonym przez instytucje wspierające rodziny marginalizowane społecznie. Dlatego też badanie potrzeb społecznych wymaga rozszerzenia perspektywy o informacje pochodzące z innych źródeł niż zbiory danych gromadzone przez instytucje głównie na potrzeby sprawozdawczości, w szczególności o informacje pozyskiwane za pomocą różnych metod, technik i narzędzi badawczych. Badania te powinny być planowane, organizowane i prowadzone z udziałem ekspertów-praktyków, którzy dobrze znają potrzeby społeczności lokalnej, w tym sytuację dzieci i 178

27 młodzieży na danym terenie oraz pracowników naukowych, którzy posiadają doświadczenie badawcze i wiedzę z zakresu metodologii badań diagnostycznych. Diagnozowanie potrzeb społecznych powinno się odbywać na poziomie dzielnic. W ramach każdej z dzielnic powinny być wyznaczone mniejsze obszary, np. osiedla, kwartały ulic, etc. (stosownie do występującego w dzielnicy zróżnicowania społeczno-ekonomicznego). Poszczególne dzielnice powinny zlokalizować na swoim terenie te obszary, gdzie następuje kumulacja potrzeb i problemów społecznych. Po przeprowadzeniu badań diagnostycznych i stworzeniu na tej podstawie mapy potrzeb, problemów i zasobów dzielnicy w podziale na mniejsze jednostki terytorialne, następnym krokiem powinna być współpraca urzędów dzielnic z placówkami już działającymi na ich terenie w celu dostosowania oferty wsparcia do zdiagnozowanych potrzeb. Urząd dzielnicy powinien wspierać placówki w procesie kształtowania oferty zajęć i usług przede wszystkim poprzez (a) organizowanie procesu badań i analiz diagnostycznych oraz upowszechnianie wyników diagnoz i wniosków z nich płynących, (b) włączając placówki w proces planowania zmian w danym rejonie, (c) organizowanie sprofilowanych konkursów na realizację zadań w wyznaczonych obszarach. Placówki, na podstawie wniosków z badań diagnostycznych prowadzonych/ koordynowanych przez urzędy dzielnic, powinny pracować nad zmianami organizacyjnymi/ programowymi tak, aby jeszcze lepiej dopasować się do potrzeb społeczności lokalnych. 179

28 7. Charakterystyka standardy programowych w podziale na obszary Obszar I. FILOZOFIA DZIAŁANIA Standardy: 1. Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki 2. Młody człowiek jest współgospodarzem placówki 3. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w osobistym rozwoju 4. Młody człowiek otrzymuje wsparcie w rozwoju społecznym Wprowadzenie Celem standardów przedstawionych w tym obszarze jest podkreślenie roli wartości humanistycznych, które powinny być realizowane w placówkach niezależnie od ich identyfikacji religijnej (katolickie, protestanckie, świeckie) lub teoretyczno-metodologicznej (np. prowadzone na bazie socjoterapii, terapii zorientowanej na proces). Są to zasady uniwersalne, kształtujące aksjologiczną tożsamość instytucji powołanej do wspierania dzieci i młodzieży zagrożonych marginalizacją społeczną poprzez adresowanie do nich działań opiekuńczych, wychowawczych i kompensacyjno-terapeutycznych. Bliskie podejściu J. Korczaka traktowanie młodych ludzi jako do osób a nie dzieci. Podstawą wychowania jest szacunek, budowanie podmiotowości, pewności siebie oraz odpowiedzialności za siebie, swoje decyzje oraz świat dookoła. Aby cele te osiągnąć PWD powinna angażować swoich uczestników do współtworzenia placówki. Jednocześnie młodzi ludzie powinni mieć możliwość dokonywania niezależnych wyborów, ponoszenia ich konsekwencji oraz wyciągania wniosków ucząc się na swoich sukcesach i błędach. Jedną z podstaw poczucia własnej wartości jest poczucie, że jest się poważnie traktowanym przez osoby dookoła. Dlatego też niezmiernie ważne jest stworzenie przestrzeni, w której młodzi ludzie mogą być traktowani z szacunkiem a ich głos brany pod uwagę przestrzeni, w której ich głos i osoba mają znaczenie, w której mogą podejmować niezależne wybory oraz patrzeć, w jaki sposób ich działania kształtują świat wokół nich. Wspieranie wyżej opisanych kompetencji u młodych ludzi z rozmaitymi deficytami edukacyjnymi, społecznymi, pochodzących ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym 180

29 jest szczególnie ważne. Budowane tych umiejętności pomoże młodym ludziom przezwyciężać trudności, z którymi stykają się na co dzień, naprawiać swoje błędy. Uczestnicy PWD w dużej części pochodzą ze środowisk zmarginalizowanych, korzystających z pomocy społecznej, często od niej uzależnionych. W tych środowiskach ludzie mają niskie poczucie sprawczości; bardzo często charakteryzuje ich syndrom wyuczonej bezradności. Dlatego ważne jest, aby w działaniach na rzecz uczestników PWD stosować zasadę zaangażowania - dawania czegoś z siebie. Uczestnicy PWD powinni być aktywnie zaangażowani w proces planowania zajęć, organizowania działań na rzecz grupy oraz na własną rzecz. Pozwala im to odzyskać poczucie, iż ster jest w ich własnych rękach oraz zaktywizować do twórczego poszukiwania rozwiązań w trudnych sytuacjach. Kolejnym obszarem, w którym PWD powinna wspierać swoich podopiecznych jest kształtowanie kompetencji związanych z funkcjonowaniem w grupie oraz zasadami dobrej komunikacji. Ze względu na sytuacje rodzinne i społeczne, w których dorastają młode osoby ze środowisk marginalizowanych, ważne jest pomoc w funkcjonowaniu w tych obszarach. Częste zaburzenia występują właśnie w relacjach ja-inni. Dzieci nie mają wokół siebie dorosłych, którzy pokazaliby im, jak należy traktować osoby dookoła. Jednocześnie, aby uniknąć dalszego wykluczenia, młodym osobom niezbędna jest umiejętność dobrej komunikacji z innymi- podstawy asertywności, wyrażania swoich potrzeb, konstruktywnej krytyki (dawania oraz przyjmowania) oraz umiejętności pracy w grupie komunikacji, współpracy, odpowiedzialności. Standard 1 Młody człowiek zna i rozumie zasady funkcjonowania placówki Opis standardu: W placówce obowiązują pewne określone, spisane zasady, są one sformułowane w sposób zrozumiały dla uczestników oraz przekazane im w efektywny sposób. Uzasadnienie: Stworzenie jasnych ram i zasad jest podstawą zbudowania bezpiecznego systemu w którym odnaleźć się może młody człowiek. Jest to drugi niezwykle ważny czynnik (zaraz* obok stworzenia możliwości decydowania) który wspiera rozwój młodych ludzi. Obecność reguł, po pierwsze buduje poczucie bezpieczeństwa. Po drugie, tylko dokładnie znając zasady i rozumiejąc obowiązujące 181

30 zasady uczestnicy PWD mogą świadomie podejmować decyzję o ich przestrzeganiu(lub nie) oraz mogą na podstawie ich decyzji być wyciągane wychowawcze konsekwencje. Niejasne zasady tworzą strefy niedopowiedzeń i nadużyć, mogą budzić poczucie niesprawiedliwego traktowania oraz utrudniają działania wychowawcze, kompensacyjne i socjoterapeutyczne. Brak przejrzystości wzmaga również poczucie braku wpływu oraz budzie poczucie frustracji. Zasady (stworzone wspólnie z uczestnikami) powinny być nie tylko spisane ale również omówione, przekazane i przypominane tak aby dla uczestników stały się jasne oraz zrozumiałe. Zasady powinny być obowiązują obie strony które są w relacji to jest dzieci i młodzież oraz wychowawców chociaż do obu grup stosują się zasady nieco odmienne. Zadania dla placówki Stworzenie spójnego spisu zasad obowiązujących w placówce. Jak opisano w Standardzie 1 w tworzenie zasad powinna zostać zaangażowana cała społeczność PWD. Wychowawcy powinni upewnić się iż lista reguł nie jest dłuższa nić punktów, tak aby była łatwa do zrozumienia i zapamiętania. Wraz z regułami powinny zostać jasno określone konsekwencje za ich nieprzestrzeganie. Stworzenie sposobu ekspozycji zasad obowiązujących w placówce. Zasady powinny być widoczne, sformułowane językiem czytelnym dla młodych ludzi. Dobrze jest zaangażować uczestników we wspólne przygotowanie / napisanie/namalowanie obowiązujących reguł. Stworzenie trybu wprowadzania nowych uczestników w zasady. Przyjmując nowe osoby do placówki należy zaprezentować im nowe zasady oraz upewnić się że wszystkie osoby je rozumieją, podobnie z konsekwencjami. Wprowadzenie nowego uczestnika/czki w obowiązujące zasady może przyjąć formę spotkania grupy/społeczności, rozmowy indywidualnej, rozmowy wspólnie z bardziej doświadczonym uczestnikiem PWD który z prowadzącym opowie o panujących zasadach. Wraz z przekazaniem zasad dobrze jest przedstawić tryb w jakim zostały one przyjęte i wprowadzone oraz w jaki sposób można dokonywać zmian w zapisach. Stworzenie procedur w razie łamania zasad. Jak opisano powyżej same zasady panujące w placówce nie wystarczą. Wraz z zasadami powinny zostać określone konsekwencje za ich nie dotrzymanie. System konsekwencji powinien być prosty, dostosowany do wagi/przedmiotu niedotrzymanego zobowiązania. Uczestnicy powinni mieć jasne informacje jak reagować na 182

31 sytuację gdy ktoś inny nie przestrzega ustaleń oraz jakie będą kolejne kroki w celu wyciągnięcia konsekwencji. Sposób sprawdzenia Placówka wykaże: Jaki stworzyła system zasad obowiązujących w placówce; W jaki sposób informuje nowoprzyjętych uczestników o panujących zasadach; W jaki sposób na co dzień prezentuje obowiązujące zasady; Jaki system praw i obowiązków obowiązuje w placówce; Jakie procedury są stosowane w przypadku łamania reguł. Standard 2 Młody człowiek jest współgospodarzem placówki. Opis standardu: Młodzi ludzie powinni być traktowani jako współgospodarze miejsca, do którego uczęszczają zarówno w znaczeniu dosłownym, np. dbanie o infrastrukturę, wystrój wnętrza, jak i symbolicznym powinni być współodpowiedzialni za tworzenie zasad obowiązujących w placówce, podejmowania decyzji dotyczących oferty programowej lub podziału na grupy, itp. Zakres włączania uczestników PWD w kształtowanie placówki zależy od ich wieku, możliwości intelektualnych, dojrzałości społecznej, oraz szeregu innych zmiennych; i jest określany przez kadry placówki. Młody człowiek, który jest poważnie traktowany i aktywnie włączany w prowadzenie placówki z jednej strony zyskuje przywileje, takie jak możliwość zabierania głosu, tworzenia zasad, etc., z drugiej zaś podejmuje odpowiedzialność oraz obowiązki związane z funkcjonowaniem owego miejsca. Uzasadnienie: Praktyczna nauka odpowiedzialności polega na tym, że młody człowiek zyskuje realny wpływ na swoją sytuację. Wraz ze swoimi rówieśnikami i wychowawcami w sposób uwzględniający opinie i preferencje różnych osób, współtworzy miejsce, w którym przebywa na co dzień. 183