This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 4630 Tables: 2 Figures: 3 References: El bieta Olszewska (A,B,C,D,E,F,G), Dorota Trzciñska (A,B,D,E,F,G) Zak³ad Korektywy, Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, AWF Warszawa Chair of Theory and Methodology of Physical Education, Department of Corrective Gymnastics, The Józef Pi³sudski University of Physical Education, Warsaw NACHYLENIE ODCINKÓW KRÊGOS UPA WZGLÊDEM PIONU U DZIECI W WIEKU 8-11 LAT INCLINATION OF SPINE SECTIONS IN RELATION TO THE VERTICAL AXIS OF THE BODY IN 8-11 YEARS OLD CHILDREN S³owa kluczowe: postawa cia³a, kifoza piersiowa, lordoza lêdÿwiowa, metoda fotogrametryczna Moire Key words: body posture, kyphosis thoracic, lumbar lordosis, Moire's technique Streszczenie Wstêp. Celem pracy by³a próba oceny zmian, jakie zachodz¹ w ukszta³towaniu krzywizn fizjologicznych krêgos³upa u dzieci w wieku 8-11 lat na podstawie analizy k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu. Materia³ i metody. ¹cznie zbadano 705 uczniów w wieku 8-11 lat. Do analizy zakwalifikowano 353 uczniów, u których w oglêdzinach ortopedycznych nie zauwa ono wystêpowania odchyleñ w postawie cia³a. Oceny postawy cia³a dokonano technik¹ fotogrametryczn¹ Moire, uwzglêdniaj¹c k¹ty nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu (k¹t α, k¹t β, k¹t γ). Obliczono œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe poszczególnych k¹tów w grupach wieku z uwzglêdnieniem p³ci. Wyniki. Wyniki niniejszych badañ wskazuj¹ na pewn¹ tendencjê w kszta³towaniu siê krzywizn fizjologicznych krêgos³upa badanej populacji. Wraz z wiekiem k¹ty nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa ulegaj¹ zmianom, co mo e wskazywaæ na zmiany wielkoœci krzywizn fizjologicznych krêgos³upa w badanym okresie rozwojowym. Granice min i max wartoœci bezwzglêdnych k¹tów α, β i γ w badanych grupach s¹ zró nicowane. Wnioski. Wyniki badañ pozwalaj¹ przypuszczaæ, e zarówno metoda oceny postawy cia³a zastosowana w niniejszej pracy, jak i sposób opracowania wyników mog¹ byæ wykorzystywane do dalszych obserwacji dotycz¹cych rozwoju krzywizn fizjologicznych krêgos³upa. Przy ocenie wielkoœci krzywizn fizjologicznych nale y dodatkowo uwzglêdniæ wysokoœæ cia³a badanych, nie tylko wiek i p³eæ dziecka. Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2008; 2(6); Vol. 24, Background. The aim of the study was to evaluate changes in physiological spine curvatures among children aged Angles of inclination of the spine section of were measured in relation to the vertical axis. Material and methods. The study was carried out among pupils aged pupils with no postural defects revealed in visual evaluation were selected for the analysis. The subjects' body posture was tested by a computerised Moiré's technique, considering angles of inclination of the section of spine towards the plumb line were analyzed. Arithmetic averages and standard deviation of angles α, β, γ were estimated for different age groups and genders. Results. Results of this study revealed that physiological curvatures of spine among children change in different age groups. Angles α, β, γ change, which means that physiological curvatures of spine can change during the development. Conclusions. Both the method of body posture evaluation and the analysis manner can be used for further observations of the development of physiological spine curvatures. In evaluation of the physiological curvatures it is necessary to take into account the height of the body investigated, not only their age and gender. Adres do korespondencji / Address for correspondence El bieta Olszewska Zak³ad Korektywy, Katedra Teorii i Metodyki WF, AWF Warszawa Warszawa, ul. Marymoncka 34, tel./fax: (0-22) , elzbieta.olszewska@awf.edu.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r.

2 Olszewska E. i wsp., Krzywizny fizjologiczne krêgos³upa u dzieci Wstêp Ró norodnoœæ postaw cia³a, nawet wœród populacji jednorodnych etnicznie, jest tak du a, e okreœlenie wzorca postawy prawid³owej wydaje siê w zasadzie niemo liwe [1]. Normy postawy cia³a opracowane nawet na bardzo du ym materiale statystycznym dotycz¹ w zasadzie tylko badanych populacji. Niektórzy badacze postawy cia³a sugeruj¹, e wskazywanie na koniecznoœæ opracowania wzorców postawy prawid³owej jest co najmniej dyskusyjne [2,3]. Tak e badania ci¹g³e, trwaj¹ce nawet kilkanaœcie lat, nie stwarzaj¹ dostatecznych warunków do przygotowania typów postawy cia³a, z uwagi na wystêpowanie trendów sekularnych rozwoju biologicznego w populacji polskiej [4,5,6]. Na przestrzeni lat ró ni autorzy podejmowali próby okreœlenia kryterium oceny postawy cia³a [2,7,8, 9,10,11]. Niew¹tpliwie podstawowym kryterium poprawnoœci postawy cia³a jest prawid³owy rozwój fizyczny i zdrowie dziecka [11]. Nie przekreœla to dzia- ³añ zmierzaj¹cych do matematycznej oceny ustawienia poszczególnych segmentów cia³a. St¹d podejmowane s¹ próby oceny ustawienia ró nych elementów cia³a w kontekœcie prawid³owego ustawienia krêgos³upa. Pomiar wielkoœci k¹towych nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu mo e u³atwiæ ocenê postawy cia³a oraz pomóc w analizowaniu zmian, jakie zachodz¹ w procesie posturogenezy. Nachylenie odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu warunkuje wielkoœæ krzywizn fizjologicznych krêgos³upa. Ocena wielkoœci k¹towych kifozy piersiowej i lordozy lêdÿwiowej bez uwzglêdnienia wysokoœci cia³a mo e nie byæ rzetelna, gdy istnieje zale noœæ wielkoœci k¹towych od d³ugoœci poszczególnych odcinków. Celem pracy jest próba uchwycenia zmian, jakie zachodz¹ w ukszta³towaniu krzywizn fizjologicznych krêgos³upa u dzieci w wieku 8-11 lat na podstawie analizy k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu. W literaturze medycznej podawane s¹ niekiedy wartoœci k¹towe kifozy piersiowej i lordozy lêdÿwiowej. Wartoœci te dotycz¹ wypuk³oœci lub wklês³oœci, które nie zawsze s¹ wycinkiem ko³a. Stopieñ wygiêcia górnej i dolnej czêœci krzywizny mo e byæ ró ny [12,13,14], st¹d bardziej w³aœciwa wydaje siê ocena k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu. Materia³ i metody Badania zosta³y przeprowadzone w latach w wybranych szko³ach podstawowych w Warszawie. ¹cznie przebadano 705 uczniów w wieku 8-11 lat. W celu oceny zmian ukszta³towania krêgos³upa, z ³¹cznej liczby badanych zosta³y wyselekcjonowane tylko te osoby, u których w oglêdzinach ortopedycznych nie zauwa ono wystêpowania odchyleñ w postawie cia³a zarówno w p³aszczyÿnie strza³kowej, jak i czo³owej. Tabela 1 prezentuje liczebnoœci badanych z uwzglêdnieniem p³ci i wieku. Wiek badanych okreœlany by³ z dok³adnoœci¹ do 0,01 roku i zaprezentowany w rocznych klasach wieku. Do grupy dzieci 8-letnich zaliczano dzieci z przedzia³u wiekowego 7,51-8,50 lat. Background Differences in body posture even in ethnically uniform populations are so large, that definition of the right posture is virtually impossible [1]. Body posture norms, defined even in a large statistic sample virtually concern only the studied populations. Some body posture examiners suggest that indicating the necessity of developing norms for a right posture should be at least open to discussion [2,3]. Even several years continuous studies, do not provide proper conditions for developing body posture patterns due to secular trends of biological evolution in Polish population [4,5,6]. For many years, attempts have been made by many researchers to define body posture evaluation criterion [2,7,8,9,10,11]. No doubt, right physical development and child's health are basic criteria for a correct body posture [11]. This view does not exclude the tendency to "mathematic" evaluation of different body segments positioning. Therefore, attempts are made to evaluate the position of different body elements in the context of right spine positioning. The measurement of inclination angle of different spinal segments may facilitate body posture evaluation and provide an input to the analysis of the changes involved in the process of posturogenesis. Inclination of spinal segments towards a plumb line determines the size of physiological curvatures of the spine. Evaluation of angular values in thoracic kyphosis and lumbar lordosis without considering body height cannot be reliable as angular values are dependent on the length of spine segments. The aim of this paper is an attempt to note the changes in physiological curvatures formation in children aged 8-11 based on the analysis of inclination angles of different spine segments towards the plumb line. In medical papers, angular values of thoracic kyphosis and lumbar lordosis are sometimes reported. These values concern convexities and concavities which are not always circle sectors. The degree of upper and lower curvature bending may be different, therefore evaluation of inclination angles of different spine segments towards the plumb line seems more justifiable [12,13,14]. Material and methods The studies were conducted in the years at selected primary schools in Warsaw. The total of 705 pupils aged 8-11 were examined. For evaluation of changes in spinal formation, only the subjects without postural deformities in the sagittal and frontal plane were selected based on visual orthopedic assessment. Table 1 presents the sample size regarding age and gender. The subjects' age was defined with the accuracy of 0.01 years and presented in yearly age compartments. The group of 8 year old children comprised those from the age compartment of 7,51-8,50 years. Body posture evaluation was performed using the Moire system for the photogrammetric measurement. This method takes advantage of light refraction on 109

3 Olszewska E. et al., Physiological spine curvatures among children Tab. 1. Liczebnoœæ badanych dzieci z uwzglêdnieniem p³ci i wieku Tab. 1. Sample size considering age and gender Oceny postawy cia³a dokonano przy wykorzystaniu techniki fotogrametrycznej Moire. Technika ta wykorzystuje za³amanie œwiat³a na badanym obiekcie. Uzyskuje siê wówczas warstwicowy uk³ad linii na powierzchni, który pozwala na ocenê przestrzennego ustawienia ró nych segmentów cia³a w celu okreœlenia wystêpowania nieprawid³owoœci [15,16,17] Wszystkie uzyskane parametry przedstawiane s¹ w funkcji wysokoœci cia³a. W niniejszej pracy wykorzystano nastêpuj¹ce parametry: k¹t α k¹t zawarty pomiêdzy pionem a prost¹ ³¹cz¹c¹ koœæ krzy ow¹ ze szczytem lordozy lêdÿwiowej, k¹t β k¹t zawarty pomiêdzy pionem a prost¹ ³¹cz¹c¹ szczyt lordozy lêdÿwiowej ze szczytem kifozy piersiowej, k¹t γ k¹t zawarty pomiêdzy pionem a prost¹ ³¹cz¹c¹ kr¹g C7 ze szczytem kifozy piersiowej. Obliczono œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe poszczególnych k¹tów w poszczególnych grupach wiekowych z uwzglêdnieniem p³ci. Wyniki Zmiany w ukszta³towaniu krzywizn fizjologicznych krêgos³upa w toku ontogenezy s¹ dobrze udokumentowane w piœmiennictwie [1,9,18,19]. Dlatego te w pracy podjêto próbê oceny zmian, jakie zachodz¹ w ukszta³towaniu krzywizn fizjologicznych krêgos³upa u dzieci w wieku 8-11 lat na podstawie analizy k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu. Wyniki niniejszych badañ przedstawione zosta³y w grupach wieku z uwzglêdnieniem p³ci. Jest to uzasadnione wystêpowaniem zmiennoœci postawy cia³a w ontogenezie i dymorfizmem p³ciowym badanej cechy [1,11,18,20]. Wyniki badañ wykaza³y, e k¹t nachylenia odcinka ³¹cz¹cego koœæ krzy ow¹ ze szczytem lordozy lêdÿwiowej wzglêdem pionu (k¹t α) w grupie dziewcz¹t w wieku 8-11 lat zwiêksza siê jednostajnie (Ryc. 1). 110 the studied object to obtain contour line arrangement on its surface which allows to evaluate spatial location of different body segments in order to determine the occurrence of abnormalities [15,16,17]. All the obtained parameters are presented in the body height function. In this study the following parameters were used: α angle the angle between the plumb line and the straight line joining the sacral bone with lumbar lordosis apex, β angle the angle between the plumb line and the straight line joining lumbar lordosis apex with thoracic kyphosis apex, γ angle the angle between the plumb line and the straight line joining C7 vertebra with thoracic kyphosis apex. Arithmetic means were calculated as well as standard deviations of different angles in different age groups, considering subjects' gender. Results Changes in spinal physiological curvatures formation in the course of ontogenesis are well documented in references [1,9,18,19]. Therefore this study was an attempt to evaluate changes in spinal physiological curvatures formation in children aged 8-11, based on the analysis of inclination angles of different spinal segments towards the plumb line. The results of this study are presented for different age groups considering the subjects' gender. This is justified by ontogenetic postural changeability and gender dimorphism of the studied feature [1,11,18,20]. The results show that the inclination angle of the segment joining the sacral bone with lumbar lordosis apex towards the plumb line (α angle) in a group of girls aged 8-11 increases in a uniform way (Fig. 1). No such relationship was observed among the boys. As for this age compartment, α angle expressed in

4 Olszewska E. i wsp., Krzywizny fizjologiczne krêgos³upa u dzieci Ryc. 1. Œrednie wartoœci k¹ta nachylenia odcinka ³¹cz¹cego koœæ krzy ow¹ ze szczytem lordozy lêdÿwiowej wzglêdem pionu w grupach wieku i p³ci (k¹t α) Fig. 1. Mean inclination angle values of the segment joining the sacral bone with lumbar lordosis apex towards the plumb line in different age and gender groups (α angle) Ryc. 2. Œrednie wartoœci k¹ta nachylenia odcinka ³¹cz¹cego szczyt kifozy piersiowej ze szczytem lordozy lêdÿwiowej wzglêdem pionu w grupach wieku i p³ci (k¹t β) Fig. 2. Mean inclination angle values of the segment joining the the apex of thoracic kyphosis with the apex of lumbar lordosis towards the plumb line in different age and gender groups (β angle) 111

5 Olszewska E. et al., Physiological spine curvatures among children Ryc. 3. Œrednie wartoœci k¹ta nachylenia odcinka ³¹cz¹cego szczyt kifozy piersiowej z krêgiem C7 wzglêdem pionu w grupach wieku i p³ci (k¹t γ) Fig. 3. Mean inclination angle values of the segment joining thoracic kyphosis apex with C7 vertebra towards the plumb line in different age and gender groups (γ angle) Wœród ch³opców takiej zale noœci nie zaobserwowano. W omawianym przedziale wiekowym k¹t α u dziewcz¹t jest w bezwzglêdnych wartoœciach wiêkszy w porównaniu do ch³opców. Wyj¹tek stanowi grupa 9-latków, w której wartoœci k¹towe u dziewcz¹t i ch³opców s¹ bardzo zbli one. K¹t α wywiera wp³yw na wielkoœæ lordozy lêdÿwiowej. Wraz ze wzrostem k¹ta α lordoza lêdÿwiowa ulega powiêkszeniu. Dlatego te wiêksze nachylenie odcinka lêdÿwiowo-krzy owego wzglêdem pionu u dziewcz¹t mo e œwiadczyæ o tendencji do nieco wiêkszej lordozy lêdÿwiowej ni u ch³opców. K¹t β okreœla k¹t nachylenia odcinka ³¹cz¹cego szczyt lordozy lêdÿwiowej ze szczytem kifozy piersiowej wzglêdem pionu. Wartoœæ k¹ta β wp³ywa zarówno na wielkoœæ kifozy piersiowej, jak i lordozy lêdÿwiowej. Wraz ze wzrostem k¹ta β lordoza lêdÿwiowa i kifoza piersiowa ulegaj¹ powiêkszeniu. Jednak nale y zaznaczyæ, e nie zawsze powiêkszenie omawianego k¹ta powoduje jednoczesne zwiêkszenie krzywizn fizjologicznych. Konieczna wydaje siê zmiana ustawienia pozosta³ych odcinków krêgos³upa. Oceniaj¹c wielkoœci k¹ta β w badanych grupach, zaznacza siê odmienny przebieg zmian. K¹t β od wieku 9 lat u dziewcz¹t zaczyna zwiêkszaæ swoje wartoœci, natomiast u ch³opców tendencja jest odwrotna (Ryc. 2). Mniejsze wartoœci k¹ta β w porównaniu do k¹ta α mog¹ mieæ swoje uzasadnienie w zró nicowaniu ustawienia omawianych k¹tów oraz w d³ugoœci samych odcinków. Odcinek piersiowo-lêdÿwiowy, ze wzglêdu na fizjologiczne przejœcie krêgos³upa z ty³owygiêcia w odcinku piersiowym w przodowygiêcie w odcinku lêdÿwiowym, mo e wykazywaæ mniejszy k¹t nachylenia wzglêdem pionu. K¹t γ zawarty jest pomiêdzy pionem a prost¹ ³¹cz¹c¹ kr¹g C7 ze szczytem kifozy piersiowej. Jego 112 absolute values is bigger in girls than in boys. The only exception is the group of 9 year old children with angular values similar for girls and boys. The α angle affects the extent of lumbar lordosis. The increase of this angle results in the increase in lumbar lordosis. Therefore, a bigger inclination of the lumbosacral spine towards the plumb line may be manifestation of the tendency to a bigger lumbar lordosis as compared to boys. The β angle value affects the size of both thoracic kyphosis and lumbar lordosis. The increase in β angle is simultaneous with the increase of lumbar lordosis and thoracic kyphosis. It should be stressed however, that the increase in this angle does not always result in the increase in physiological curvatures. It seems necessary to change the position of the remaining spinal segments. Evaluation of β angle value in the studied groups includes record of the course of changes. In girls, β angle values increase from the age of nine, an inverse trend however, can be observed in boys (Fig. 2). Lower β angle values compared to α angle values may be explained by different positions of the above mentioned angles and the length of the sole segments. The thoracolumbar segment, due to physiological spinal position change from posterior curvature in the thoracic segment to anterior curvature in the lumbar segment may have a smaller inclination angle towards the plumb line. The γ angle lies between the plumb line and the straight line joining C7 vertebra with thoracic kyphosis apex. Its value affects the size of thoracic kyphosis and head positioning. With the increase in this angle thoracic kyphosis also increases. The γ angle values are similar in subsequent age groups, both in girls and boys. The inclination angle

6 Olszewska E. i wsp., Krzywizny fizjologiczne krêgos³upa u dzieci Tab. 2. Graniczne przedzia³y wielkoœci k¹tów α, β, γ (z uwzglêdnieniem wieku i p³ci) Tab. 2. Borderline compartments of α, β and γ wartoœæ wp³ywa na wielkoœæ kifozy piersiowej oraz na ustawienie g³owy. Wraz ze wzrostem jego wielkoœci kifoza piersiowa ulega zwiêkszeniu. K¹t γ wykazuje zbli one wartoœci w kolejnych grupach wiekowych zarówno wœród dziewcz¹t, jak i ch³opców. K¹t nachylenia odcinka szyjno-piersiowego jest wiêkszy u ch³opców ni u dziewcz¹t. Wartoœci bezwzglêdne k¹ta γ s¹ wiêksze od k¹ta β, ale nieco mniejsze od k¹ta α. Mo e to wskazywaæ na fakt, e wielkoœæ k¹towa lordozy lêdÿwiowej jest wiêksza ni kifozy piersiowej. Dokonanie wstêpnej selekcji badanych mia³o na celu wykluczenie znacznych rozbie noœci w wartoœciach k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa spowodowanych wystêpowaniem zaburzeñ w postawie cia³a. Pomimo tego zabiegu w doborze materia³u graniczne przedzia³y wielkoœci k¹tów α, β, γ wykaza³y zró nicowanie. Porównuj¹c przedzia³y wielkoœci k¹tów nachylenia odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu (z uwzglêdnieniem p³ci) nie odnotowano znacz¹cych ró nic (Tab. 2). Dyskusja Wielkoœæ krzywizn fizjologicznych krêgos³upa jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Do czynników tych nale y zaliczyæ przede wszystkim budowê kostno-wiêzad³owo-stawowo-miêœniow¹, nawyki ruchowe, warunki œrodowiska i inne [2,8,11,19,21]. Metody pomiaru k¹tów krzywizn fizjologicznych s¹ ró ne w zale - noœci od techniki pomiarowej (np. technika elektrogoniometryczna, radiologiczna, tomografii komputerowej, eliptyczna i in.) [19,22,23,24]. Rozbie noœci w wielkoœci k¹tów poszczególnych krzywizn u ró nych autorów of the cervico-thoracic segment is bigger in boys than in girls. Absolute values of γ angle are higher than β angle values and slightly lower than α angle values. This may indicate higher angular values of lumbar lordosis compared to thoracic kyphosis. An initial selection of the sample was made to eliminate substantial discrepancies in inclination angle values of different spine segments due to postural deformities. Despite the selective procedure, the cutoff values of α, β and γ angles showed some differences. The comparison of inclination angle values towards the plumb line (considering the subjects' gender) did not show significant differences (Tab. 2). Discussion The degree of spinal curvatures depends on numerous factors. They include, first of all osteo-ligamental-articular-muscular build, motor habits, environmental and other factors [2,8,11,19,21]. The methods of spinal curvature angles measurements are different, depending on measurement techniques (e.g. electrogoniometric, radiological, computer tomography elliptic and other methods) [19,22,23,24]. The differences in angular values of the curvatures reported by different authors result from variations in determining their 113

7 Olszewska E. et al., Physiological spine curvatures among children wynikaj¹ z ró nic w okreœleniu ich rozleg³oœci. Dlatego w piœmiennictwie medycznym przedstawiane s¹ ró ne warianty wyznaczania krzywizn fizjologicznych i ich rozleg³oœci [22,25]. St¹d te pojawiaj¹ siê zró - nicowane wartoœci k¹tów kifozy piersiowej i lordozy lêdÿwiowej. Nie zosta³y opracowane normy dotycz¹ce wielkoœci krzywizn fizjologicznych u polskich dzieci. Takie normy opublikowano w piœmiennictwie amerykañskim [26]. Jednak porównywanie k¹tów krzywizn fizjologicznych krêgos³upa do proponowanych norm mo e byæ myl¹ce. Zw³aszcza kiedy do oceny zosta³y wykorzystane ró ne metody badawcze. St¹d bardziej w³aœciwa wydaje siê analiza k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu [1,18]. K¹t α wywiera wp³yw na wielkoœæ lordozy lêdÿwiowej. Wraz ze wzrostem k¹ta β lordoza lêdÿwiowa i kifoza piersiowa wykazuj¹ tendencjê do powiêkszania. Jednak nale y zaznaczyæ, e nie zawsze powiêkszenie omawianego k¹ta powoduje jednoczesne zwiêkszenie obu krzywizn fizjologicznych. K¹t γ wp³ywa na wielkoœæ kifozy piersiowej oraz na ustawienie g³owy. Wraz ze wzrostem jego wielkoœci kifoza piersiowa ulega zwiêkszeniu. Wyniki niniejszych badañ wskazuj¹, e w omawianym przedziale wiekowym k¹t α u dziewcz¹t jest w bezwzglêdnych wartoœciach wiêkszy w porównaniu do ch³opców. Wyj¹tek stanowi grupa 9-latków, w której wartoœci k¹towe s¹ bardzo zbli one. Podobne wyniki uzyskano w badaniach gdañskich dzieci [1]. Tak e w badaniach Wolañskiego, sprzed prawie 50 lat, k¹t α osi¹ga zbli one tendencje i wartoœci [18,27]. Porównuj¹c wartoœci bezwzglêdne k¹tów α i β wykazano, e we wszystkich badanych grupach wiekowych k¹t β jest istotnie mniejszy w porównaniu do k¹ta α. Œrednie wartoœci ocenianych k¹tów w badaniach Wolañskiego [27] i Zeyland-Malawki [1] tak e wykazuj¹ powy sz¹ zale noœæ. Mniejsze wartoœci k¹ta β w porównaniu do k¹ta α mog¹ mieæ swoje uzasadnienie w zró nicowaniu ustawienia omawianych k¹tów oraz w d³ugoœci samych odcinków. Nieco wiêksze wartoœci k¹ta γ (odnotowane u dziewcz¹t) mog¹ wskazywaæ, e w omawianym przedziale wiekowym kifoza piersiowa u dziewcz¹t osi¹ga nieco wiêksze parametry ni u ch³opców [19]. Nale y uwzglêdniæ fakt, e przytoczone wyniki badañ uzyskano przy wykorzystaniu ró nych metod pomiarowych. Wolañski [18,27] dokona³ pomiarów k¹tów sferodorsimetrem. Zeyland-Malawka [1] ocenia³a wielkoœæ krzywizn fizjologicznych przy u yciu urz¹dzenia ko³eczkowego. Badania w³asne przeprowadzono metod¹ fotogrametryczn¹. W zwi¹zku z tym istniej¹ ró - nice w wartoœciach bezwzglêdnych poszczególnych parametrów, ale zarysowuj¹ siê zbli one tendencje zmian krzywizn fizjologicznych krêgos³upa. Lewandowski [19] w badaniach nad zmiennoœci¹ postawy cia³a w ontogenezie odnotowa³, e stopieñ zaawansowania rozwoju krzywizn krêgos³upa wykazuje zbie ny przebieg w grupach p³ci, istniej¹ jedynie niewielkie ró nice. Dotycz¹ one rozwoju lordozy szyjnej i kifozy piersiowej. W wieku lat kifoza piersiowa u dziewcz¹t wykazuje znaczne zaawansowanie, podczas gdy u ch³opców owo zaawansowanie odnotowano nieco póÿniej [19]. Zró nicowanie wielkoœci k¹towej lordozy lêdÿwiowej i kifozy piersiowej znajduje swoje uzasadnienie biomechaniczne. Wielextensiveness. Therefore, different variants of determining physiological curvatures and their extensiveness are reported in medical literature [22,25], resulting in different values of thoracic kyphosis and lumbar lordosis. The norms for physiological curvatures in children have not been established yet. Such norms are published in American literature [26]. Comparing spinal curvature angles to the suggested norms however, may be confusing, particularly in cases when different study methods were used. Therefore, the analysis of inclination angles of different spine segments towards the plumb line seems more adequate [1,18]. The α angle affects the degree of lumbar lordosis. With the increase in β angle, lumbar lordosis and thoracic kyphosis also show an incremental tendency. It is of note however, that the increase in the above mentioned angle does not necessarily result in simultaneous increase in both physiological curvatures. The γ angle affects the degree of thoracic kyphosis and head positioning. With the increase in this angle, thoracic kyphosis also increases. The results of this study indicate that the absolute values of α angle in the above mentioned age compartment are higher in girls than in boys. The only exception is the group of 9 year old children, in which angular values are much alike for both sexes. Similar results were obtained in the study performed among children from Gdañsk [1]. Also in the studies of Wolañski, carried out almost 50 years ago, the trends and values of α angle are similar [18,27]. The comparison of absolute values of α and β angles showed significantly lower β angle values in all studied age groups, compared to α angle values. The mean values of the examined angles also show this correlation in the studies by Wolañski [27] and Zeyland-Malawka [1]. Lower β angle values compared to α angle values may be explained by different positioning of the above angles and by the length of the segments themselves. Somewhat higher γ angle values (noted in girls) may indicate that in the above mentioned age compartment, thoracic kyphosis parameters are usually higher in girls [19]. The fact that the quoted study results were obtained using different measurement methods should be considered. Wolañski [18,27] measured angles using a spherodorsimeter. Zeyland-Malawka [1] evaluated the degree of physiological curvatures using a thoracometer. In our own study a photogrammetric method was applied. This is the reason for the differences in absolute parameter values, but the trends of changes in spinal physiological curvatures are similar. Lewandowski [19], examining ontogenetic body posture changeability noted, that the extent of physiological curvature development had a similar course for both sexes with only slight differences. These differences concern the development of cervical lordosis and thoracic kyphosis. At the age of years, thoracic kyphosis in girls is rather advanced, while in boys such advancement is observed somewhat later [19]. Different angular values of lumbar lordosis and thoracic kyphosis can be explained by biomechanics. The degree of physiological curvatures is connected with the length of the discussed spinal segments, and with pelvis and shoulder girdle positioning towards the spine. Other authors' studies show higher absolute values of lumbar lordosis angle compared to the values of thoracic kyphosis angle [12,13,14,21,27].

8 Olszewska E. i wsp., Krzywizny fizjologiczne krêgos³upa u dzieci koœæ krzywizn fizjologicznych zwi¹zana jest z d³ugoœci¹ omawianych odcinków oraz ustawieniem miednicy i obrêczy barkowej wzglêdem krêgos³upa. Badania innych autorów tak e wykazuj¹ wiêksze wartoœci bezwzglêdne k¹ta lordozy lêdÿwiowej ni k¹ta kifozy piersiowej [12,13,14,21,27]. Graniczne przedzia³y wielkoœci k¹tów α, β, γ s¹ zró nicowane, ale wykazuj¹ zbie ne tendencje z uwzglêdnieniem wieku i p³ci. Zbli one wyniki odnotowano w badaniach wroc³awskich dzieci [9] oraz w badaniach dzieci gdañskich [1]. Powy sza analiza mo e mieæ znaczenie praktyczne. Wydaje siê, e skoro wielkoœci k¹tów nachylenia poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu wykazuj¹ zbli one tendencje w grupach p³ci, to mo na traktowaæ ten wskaÿnik jako kryterium prawid³owoœci budowy cia³a [9]. Wnioski Wyniki niniejszych badañ uprawniaj¹ do wysuniêcia nastêpuj¹cych wniosków: 1. Zmiany nachylenia k¹tów poszczególnych odcinków krêgos³upa wzglêdem pionu w poszczególnych grupach wiekowych mog¹ œwiadczyæ o kszta³towaniu siê krzywizn krêgos³upa. 2. Zró nicowanie wartoœci granicznych k¹tów α, β, γ wskazuje na trudnoœci w jednoznacznej ocenie wielkoœci krzywizn fizjologicznych krêgos³upa. 3. Zastosowana fotogrametryczna metoda oceny postawy cia³a mo e byæ wykorzystana jako metoda obiektywna do badania krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej. Piœmiennictwo / References The borderline compartments of α, β and γ angle values are varied yet showing similar trends for age and gender. Similar results were obtained in children from Wroc³aw [9] and Gdañsk [1]. The above analysis may be of practical importance. It seems that similar, gender-related trends of different spine segment inclination angles may be regarded a criterion of right body posture [9]. Conclusions The results of this study make us draw the following conclusions: 1. Changes in the inclination angle of different body segments towards the plumb line may indicate development of spine curvatures. 2. Differences in cutoff values of α, β and γ angles indicate difficulties in an unanimous evaluation of the extent of spinal physiological curvatures 3. The applied photogrammetric method for body posture evaluation may be used as an objective method of spine examination in the sagittal plane. 1. Zeyland-Malawka E. Wyniki pomiarów krzywizn krêgos³upa jako uk³ad odniesienia w badaniu postawy cia³a. Fizjoterapia 2003; 11 (3): Kasperczyk T. Wady postawy cia³a diagnostyka i leczenie. Kraków Œlê yñski J. Postawa cia³a cz³owieka i metody jej oceny. AWF Kraków Bielicki T, Szklarska A. Secular trends in stature in Poland national and social class-specific. Annals of Human Biology 1999; 3: Bielicki T, Szklarska A, Kozie³ S, Welon Z. Transformacja ustrojowa w Polsce w œwietle antropologicznych badañ 19-letnich mê czyzn. Monografia nr 23, Wroc³aw aska-mierzejewska T, Olszewska E. Antropologiczna ocena zmian rozwarstwienia spo³ecznego populacji wiejskiej w Polsce w okresie AWF Warszawa B¹k S. Postawa cia³a jej wady i leczenie. Warszawa Krawañski A. Ontogenetyczny proces formowania siê postawy cia³a cz³owieka. AWF Poznañ Iwanowski W. Kszta³towanie siê fizjologicznych krzywizn krêgos³upa cz³owieka. Wroc³aw Wilczyñski J. Korekcja wad postawy cz³owieka. Starachowice Kutner-Koziñska M, Olszewska E, Popiel M, Trzciñska D. Proces korygowania wad postawy. AWF Warszawa Szczygie³ A, Œlusarczyk A. Ruchomoœæ oraz ukszta³towanie krzywizn krêgos³upa u dzieci z wadliw¹ postaw¹ cia- ³a. Fizjoterapia Polska 2003; 3: Ferguson RJ. Plecy okr¹g³e. [W:] Ortopedia dzieciêca. Lublin Aluisio FV, Christensen ChP, Urbaniak JR. Ortopedia. Wroc³aw Nowotny J, Zawieska D, Saulicz E. Fototopografia z wykorzystaniem rastra optycznego i komputera jako sposób oceny postawy cia³a. Postêpy Rehabilitacji 1992; 1: Anwajler J, Skrzek A, Skolimowski T, WoŸniewski M, Urban. Wielkoœci fizjologicznych krzywizn krêgos³upa a parametry czynnoœciowe miêœni tu³owia u dzieci z bocznymi skrzywieniami krêgos³upa. Postêpy Rehabilitacji 2002; 16: Grabara M. Zró nicowanie postawy cia³a dziewcz¹t i ch³opców w wieku 8-13 lat w ocenie metod¹ fotogrametryczn¹. Lublin 2005; Vol. LX, 129 (suppl. XVI): Wolañski N. Krytyczny wiek w kszta³towaniu postawy cia³a. Chirurgia Narz¹dów Ruchu i Ortopedia Polska 1958; t. XXIII, Lewandowski J. Kszta³towanie siê krzywizn fizjologicznych i zakresów ruchomoœci odcinkowej krêgos³upa cz³owieka w wieku 3-25 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. AWF Poznañ Nowotny J, Saulicz E. Niektóre zaburzenia statyki cia³a i ich korekcja. AWF Katowice Lewandowski J, Szulc P. Application of tensometric electrogoniometry to survey of curvatures and analysis of three dimensional spine morion. Acta Bioengin Biomach 2000; 5 (suppl. 1):

9 Olszewska E. et al., Physiological spine curvatures among children Harrisom DE, Janik TK, Harrisonj DD, Cailliet R, Harmon SF. Can the thoracic kyphosis be modeled with a simple geometric shape? J Spinal Disord & Tech 2002; 15: Orchowski J, Polly DW, Klemme WR. The effect of kyphosis on the mechanical strength of a long-segment posteriori construct Rusing a synthtic model. Spine 2000; 25: Saulicz E, Nowotny J, Kokosz M, Saulicz M, Banot G. Dymorficzne zró nicowanie postawy cia³a w p³aszczyÿnie strza³kowej w okresie pokwitania. Zeszyt Metodyczny. AWF Katowice Stagnara P, DeMauroy JC, DranG, Fonon GP, Costanzo G, Dimmet J, Paquet A. Reciprocal angulation of vertebral bodies in a sagittal plane: Approach to references for the evaluation of kyphosis and lordosis. Spine 1982; 7: Panjabi MM, White AA. Clinical biomechanic of the spine. Philadelphia Wolañski N. Badania nad kszta³towaniem siê postawy cia³a u dzieci i m³odzie y miejskiej. Chirurgia Narz¹dów Ruchu i Ortopedia Polska 1961; t. XXVI, 2. Projekt finansowany jest w ramach badañ statutowych AWF Warszawa DS