Wykluczenie płatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Konferencja Jak zmniejszyć wykluczenie finansowe w Polsce? Warszawa, 13 grudnia 2010 r. Narodowy Bank Polski Wykluczenie płatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej Tomasz Koźliński Departament Systemu Płatniczego, Narodowy Bank Polski

2 Wykluczenie finansowe to sytuacja, w której osoby fizyczne nie mają dostępu lub mają utrudnione korzystanie z podstawowych produktów i usług finansowych. Wykluczenie kredytowe Wykluczenie oszczędnościowe Wykluczenie płatnicze Wykluczenie finansowe Wykluczenie emerytalne Wykluczenie inwestycyjne Wykluczenie ubezpieczeniowe

3 Co to jest wykluczenie płatnicze? Brak dostępu lub utrudnione korzystanie z: 1. rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego, 2. bankowości elektronicznej (internetowej) i bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty oraz innych nowoczesnych form bezgotówkowej zapłaty za rachunki).

4 Dostęp do konta osobistego, rachunku bieżącego lub rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (ROR) w banku lub SKOK 22,8% Posiada własne lub wspólne konto (ROR) 77,2% Nie posiada konta osobistego (ROR) Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

5 Dostęp do konta osobistego w zależności od wykształcenia 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% % Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Policealne Wyższe Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Konto indywidualne Konto wspólne Nie posiada konta osobistego

6 Dostęp do konta osobistego w zależności od sytuacji społeczno-zawodowej 90% 100% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 10% Jestem bezrobotny(a) Uczę się/studiuję Nie pracuję zawodowo/ zajmuję się domem Jestem emerytem/rencistą Pracownicy niższego szczebla i robotnicy Rolnicy Kadra kierownicza i specjaliści wyższego szczebla Pracownicy instytucji państwowej lub samorządowej Posiada własne konto osobiste Posiada wspólne konto osobiste Nie posiada konta osobistego Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

7 Dostęp do własnego lub wspólnego konta osobistego Brak dostępu do własnego lub wspólnego konta osobistego 87% lata wiek 34% 60 i więcej lat 95% wyższe 90% powyżej 5000 zł 83% miasto > 500 tys. mieszkańców wykształcenie dochód miejsce zamieszkania 64% podstawowe 37% do 1600 zł 28% wieś sytuacja społecznozawodowa 95% urzędnicy 50% bezrobotni Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

8 Źródło: badanie własne. N=228, 2009 r. Przyczyny nieposiadania konta osobistego (wielokrotny wybór) Nie potrzebuję konta, nie mam takiej potrzeby 53,9% Wolę trzymać pieniądze w gotów ce 25,0% Uw ażam, że mam zbyt niskie dochody, żeby posiadać konto 22,8% Nie mam pieniędzy, nie mam czego oszczędzać 21,9% Nie mam regularnych dochodów / stałej pracy 16,7% Nie mam zaufania do banków / bankow ców 14,5% Banki pobierają zbyt w ysokie opłaty i prow izje za prow adzenie konta 12,3% Posiadanie konta osobistego jest zbyt drogie w stosunku do korzyści, jakie daje 10,5% Konto osobiste jest zbyt nisko oprocentow ane/ nieopłacalne 5,7% Posiadanie i obsługa konta bankow ego jest zbyt skomplikow ane 3,1% Bank odmów ił mi założenia konta ze w zględu na brak stałej pracy lub dochodów, niskie dochody lub brak stałego miejsca zameldow ania 2,6% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%

9 Ubankowienie w latach w Polsce-badania empiryczne 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 76% 77% 68% 48% Źródło: opracowanie własne na podstawie: NBP (48%); Prof. P. Błędowski, Prof. M. Iwanicz-Drozdowska (68%); The Gallup Organization dla Komisji Europejskiej, Eurobarometer (76%); NBP (77%), Prof. D. Maison dla NBP (78%), ARC Rynek i Opinia dla UOKiK (72%), ARC Rynek i Opinia dla KIR (80%).

10 Ubankowienie w Polsce i innych krajach UE średnia dla UE Finlandia Dania Szwecja Belgia Francja Wielka Brytania Estonia Niemcy Grecja Irlandia Holandia Austria Malta Luksemburg Portugalia Hiszpania Słowenia Cypr Czechy Słowacja Litwa Polska Węgry Łotwa Włochy Rumunia Bułgaria Źródło: Consumers views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer The Gallup Organization, European Commission January N=25607, Polska n=1002, wiek => 21 lat.

11 Opinia o skomplikowaniu działania konta osobistego Zgadzam się Całkowicie zgadzam się Włochy Grecja Hiszpania Portugalia Irlandia Cypr Wielka Brytania Polska Czechy Słowacja Malta Francja Bułgaria Węgry Rumunia Austria Słowenia Luksemburg Belgia Dania Estonia Niemcy Holandia Łotwa Litwa Szwecja Finlandia Respondenci wskazywali na trudne do zrozumienia i nieprzejrzyste działanie konta osobistego, na przykład zasad pobierania prowizji i opłat oraz naliczania odsetek. Źródło: Consumers views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer The Gallup Organization, European Commission January N=25607.

12 Dostęp do podstawowego rachunku bankowego oraz opinia o konieczności upowszechnienia tego typu rachunku Bardzo trudny lub raczej trudny dostęp do podstawowego rachunku bankowego Całkowicie zgadzam się, że każdy bank powinien otworzyć każdemu podstawowy rachunek bankowy Rumunia Grecja Cypr Włochy Hiszpania Portugalia Węgry Bułgaria Francja Luksemburg Malta Polska Dania Irlandia Litwa Austria Słowacja Łotwa Belgia Czechy Estonia Wielka Brytania Słowenia Niemcy Szwecja Finlandia Holandia Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- podstawowego rachunku bankowego? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość trudno) Czy każdy bank powinien otworzyć każdej osobie podstawowy rachunek bankowy? (Odpowiedzi całkowicie zgadzam się) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission, February N=26719.

13 Dostęp do karty płatniczej/ bankowej i karty kredytowej w krajach Unii Europejskiej Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty płatniczej/bankowej Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty kredytowej Hiszpania Grecja Cypr Rumunia Włochy Węgry Francja Portugalia Luksemburg Bułgaria Dania Polska Słowacja Austria Irlandia Malta Belgia Czechy Litwa Łotwa Słowenia Wielka Brytania Niemcy Estonia Finlandia Szwecja Holandia Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- karty płatniczej/ bankowej i - karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February N=26719.

14 Ograniczenia w dostępie do kart kredytowych w krajach Unii Europejskiej Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do- karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February N=26719.

15 Wpływ wykluczenia finansowego na opłacanie rachunków w krajach Unii Europejskiej Węgry Bułgaria Rumunia Litwa Malta Grecja Słowacja Estonia Włochy Łotwa Hiszpania Polska Portugalia Pytanie: Czy mógłbyś powiedzieć, że w ciągu 12 nadchodzących miesięcy istnieje ryzyko niezapłacenia za comiesięczne rachunki? (Odpowiedzi wskazujące na wysoki poziom ryzyka i średnie ryzyko). Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February N= Czechy Cypr Irlandia Wielka Brytania Austria Słowenia Belgia Francja Niemcy Luksemburg Holandia Finlandia Dania Szwecja

16 Sposoby płatności za energię elektryczną w zależności od sytuacji zawodowej Stała praca 60% 40% Praca dorywcza 69% 31% Jestem bezrobotny(a) 88% 12% Nie pracuję zawodowo/ zajmuję się domem 85% 15% Uczę się/ studiuję 73% 27% Jestem emerytem/ rencistą 92% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Gotówkowo Bezgotówkowo

17 Sposoby płatności za energię elektryczną w zależności od wykształcenia Wyższe 39% 61% Policealne 59% 41% Średnie 75% 25% Zasadnicze zawodowe 90% 10% Podstawowe 90% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Gotówkowo Bezgotówkowo

18 Sposoby zapłaty rachunków za energię elektryczną w zależności od posiadania lub nieposiadania konta osobistego w banku lub SKOK Bankow ość mobilna Automatycznie pobierane z konta osobistego Karta płatnicza przez Internet/telefon Zlecenie stałe Polecenie zapłaty (direct debit) 0,0% 0,1% 0,0% 0,3% 0,0% 0,8% 0,5% 3,4% 0,0% 3,8% Posiada konto osobiste (n=739) Bezgotówkowo 34,8% Gotówkowo 65,2% Przelew em przez Internet (bankow ość internetow a) Przelew em w oddziale w łasnego banku Gotów ka w punkcie przyjmującym opłaty/ sklepie/ punkcie finansow ym Gotów ka w kasie w łasnego banku Gotów ka w kasie obcego banku Gotów ka u inkasenta Gotów ka w kasie punktu obsługi klienta u dostaw cy usługi 3,0% 1,0% 2,0% 4,0% 2,4% 3,0% 4,6% 3,5% 3,2% 9,0% 5,8% 10,0% 15,0% 24,4% Gotów ka na poczcie 34,1% 66,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Posiada w łasne lub w spólne konto Nie posiadam w łasnego lub w spólnego konta

19 Poziomy wykluczenia płatniczego w comiesięcznym opłacaniu rachunków 100% 90% % 47 70% 57 60% 50% 40% % % 10% % 13 9 Energia Woda Gaz Tel. kom. Źródło: badanie własne. N=1000. Internet III poziom - płatność bezgotówkowo i posiadanie własnego lub wspólnego konta II poziom - płatność gotówką i posiadanie własnego lub wspólnego konta I poziom - płatność gotówką i brak własnego lub wspólnego konta

20 Wniosek ogólny Pomimo ogromnego postępu w ostatniej dekadzie w dostępie i korzystaniu z rachunków bankowych, bankowości internetowej i bezgotówkowych instrumentów płatniczych, stale istnieje grupa osób, która nie ma dostępu do tych usług, nie może z nich korzystać lub sama rezygnuje z tych usług. Wykluczenie płatnicze ma istotny wpływ na utrzymującą się popularność płatności gotówkowych.

21 Dziękuję bardzo za uwagę Tomasz Koźliński Departament Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski