protetycznej przy użyciu stałych uzupełnień z oparciem

Transkrypt

1 Zabłocki Jarosław Analiza porównawcza powikłań leczenia protetycznego przy użyciu stałych uzupełnień protetycznych z oparciem na zębach naturalnych i wszczepach dentystycznych. Część. Stałe uzupełnienia protetyczne z oparciem na zębach naturalnych STRESZCZENIE Dokonano porównawczej analizy powikłań leczenia protetycznego podczas zastosowania stałych konstrukcji wspartych na zębach i wszczepach dentystycznych. W wyniku długookresowej obserwacji stanu 500 zębów odbudowanych koronami protetycznymi stwierdzono występowanie powikłań w 200 zbadanych przypadkach, co wynosi 3,33%. Przy tym pomyślne wyniki stanowiły 8,7%. W części I autor zaprezentował powikłania o charakterze technicznym i biologicznym, związane z leczeniem zębów filarowych. Pomimo rozwoju nowych technologii i materiałów odtwórczych, stałe konstrukcje metalowo-ceramiczne lub metalowo-akrylowe dalej pozostają najbardziej rozpowszechnionym rodzajem stomatologicznej pomocy protetycznej zarówno na Ukrainie, jak i w wielu państwach świata [4, 24]. Jednocześnie publikacje naukowe donoszą, że z rozwojem nowych technologii sporządzania protez zębowych z oparciem na zębach naturalnych stopniowo zmniejsza się ilość powikłań technologicznych, zwłaszcza takich jak uszkodzenie ceramicznego olicowania i nieszczelne przyleganie brzeżne koron protetycznych. Jednak poziom powikłań biologicznych, takich jak: próchnicowe uszkodzenie zębów odbudowanych koronami protetycznymi, patologie i choroby przyzębia, konieczność leczenia endodontycznego, pionowe i poziome złamania zębów oporowych jest nadal wysoki [8,, 22, 25]. Udoskonalenie protokołów implantacji stomatologicznej i osiągnięcie wskutek tego maksymalnie możliwego poziomu skuteczności leczenia skłania stomatologów protetyków do ponownego rozpatrzenia obowiązujących dotąd akademickich kanonów w kwestii odbudowy braków zębowych przy użyciu stałych konstrukcji protetycznych [2, 0, 7-9]. Jednocześnie wiadomo, że podczas zabiegów implantacji i wykonywania konstrukcji protetycznych wspartych na wszczepach również powstają powikłania: śródzabiegowe, w okresie pierwotnego gojenia się w terminach oddalonych oraz w okresie obciążenia czynnościowego [9, 2]. Celem analizy własnego materiału klinicznego było określenie częstotliwości występowania i struktury powikłań podczas rehabilitacji protetycznej przy użyciu stałych uzupełnień z oparciem na zębach naturalnych i na wszczepach dentystycznych Lwowski Narodowy Uniwersytet Medyczny im. Danyła Galickiego, Katedra Protetyki Stomatologicznej Kierownik: prof. W. Makejew Centrum Stomatologiczne Klinika Zabłockiego Kierownik: doc. J. Zabłocki Słowa kluczowe: stałe protezy zębowe, zęby oporowe, wszczepy, powikłania. WSTĘP MATERIAŁ I METODY BADANIA Częstotliwość powikłań podczas rehabilitacji protetycznej przy użyciu stałych uzupełnień z oparciem na zębach naturalnych zbadano u 32 osoby w wieku 8-72 lat (5 mężczyzn i 70 kobiet) (Tab. ). Badani byli leczeni w Klinice Katedry Protetyki Stomatologicznej Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Danyła Galickiego oraz w Centrum Stomatologicznym Klinika Zabłockiego. Obserwacja trwała w okresie r. (Tab. ). 75,7% pacjentów, u których przeprowadzono leczenie protetyczne nie podawało w ankiecie żadnych schorzeń ogólnych (Tab. 2). Dane o stanie zębów i łuków zębowych, o typach konstrukcji uzupełnień protetycznych oraz powikłania, uwarunkowane leczeniem protetycznym, uzyskane w wyniku badania były Grupy wiekowe Mężczyźni Kobiety , , , , , , , , ,0 53,0 00 Tab.. Kategorie wiekowe pacjentów u których zastosowano leczenie z użyciem stałych uzupełnień protetycznych z wsparciem na zębach naturalnych. 3

2 Ogólny stan zdrowia Mężczyźni Kobiety wprowadzane do bazy danych. Program Ewidencja stanu zębów i łuków zębowych pacjentów oraz ich analiza opracowany został wspólnie z Kompania Uni-Serwis z wykorzystaniem bazy danych SQL. Dane o każdym pacjencie zawierały informację o stanie zębów przed leczeniem protetycznym oraz o przeprowadzonym leczeniu protetycznym z dokładnym opisem typu konstrukcji uzupełnienia oraz o powikłaniach, powstałych w toku leczenia i po jego zakończeniu. Według zadanych parametrów opracowanego programu wszystkie zęby są opisane w wersji cyfrowej. W zestawie zer i jedynek zakodowano informację o konkretnym zębie. Zgodnie z tym przy wprowadzaniu danych jedynką oznaczano właściwość wymienionego zęba, a zerem brak takiej właściwości. Konstrukcję uzupełnienia stałego pojedynczą koronę protetyczną, most protetyczny jedno- i dwubrzeżny opisywano z uwzględnieniem podstawowych elementów konstrukcyjnych oraz wzajemnego stosunku zębów oporowych i sztucznych. Pozycja most protetyczny jednobrzeżny uwzględniała koronę filarową (lub korony) i przęsło. Ze względu na umiejscowienie przęsła wyróżniono korony filarowe mezjalne i dystalne. W budowie mostu protetycznego jednobrzeżnego uwzględniono jedną koronę protetyczną lub dwie albo trzy zespolone filarowe korony protetyczne. Pozycja most protetyczny dwubrzeżny zawierała opis koron filarowych i opis przęsła. Przy pomocy zadanych parametrów programu każdą wprowadzoną charakterystykę można obliczyć ilościowo przy pomocy SQL-pytań. Pytania również przewidują jakąkolwiek kombinację charakterystyk, przy czym jednocześnie można badać co najmniej trzy dowolne charakterystyki (na przykład: ząb z pojedynczą koroną, wkładem koronowo-korzeniowym i odcementowaniem konstrukcji wkładu) w wybranej grupie wiekowej i płciowej (Ryc. ). Każde pytanie może być sprecyzowane poprzez wskazanie anatomicznych par, grup i łuków zębowych szczęki i żuchwy (Ryc. 2). 4 Ogólnie zdrowy/ zdrowa Z chorobami współistniejącymi 4 35, , ,7, 37,5 4 2, ,3 5 47, , Tab. 2. Ogólny stan zdrowia pacjentów u których zastosowano leczenie z użyciem stałych uzupełnień protetycznych z wsparciem na zębach naturalnych. Ryc.. Fragment interfejsu pakietu stosowanych programów z oknem ilościowego obliczenia danych z uwzglednieniem grupy anatomicznej zębów w określonej grupie wiekowej z dodatkowymi polami pytań. Ryc. 2. Fragment interfejsu pakietu stosowanych programów dla ilościowego obliczenia powikłań leczenia stałymi lanymi uzupełnieniami protetycznymi z olicowaniem ceramicznym. Dla przeprowadzenia porównawczej analizy zęby, odbudowane koronami protetycznymi, podzielono na kilka grup ze względu na różnicę konstrukcyjne protez. Do pierwszej grupy, która zawierała 583 zbadanych zębów naturalnych, zaliczono pacjentów leczonych przy użyciu pojedynczych koron. Do drugiej grupy, która zawierała 847 zębów filarowych, zakwalifikowano pacjentów poddanych rehabilitacji za pomocą mostów protetycznych dwubrzeżnych. W osobną grupę wyodrębniono 70 zębów, służących jako oparcia dla mostów jednobrzeżnych. Ogólnie w trakcie badania przeanalizowano 500 zębów naturalnych odbudowanych przy użyciu stałych uzupełnień protetycznych. (Tab. 3). WYNIKI BADANIA I ICH OMÓWIENIE Ilościowy podział ( =500), prawdopodobnie, dość obiektywnie odtwarza wzajemny stosunek konstrukcji protetycznych stosowanych w praktyce stomatologicznej, ponieważ wskazuje na najmniejszą ilość zębów naturalnych wykorzystanych w konstrukcji mostów jednobrzeżnych, i największą ilość zębów naturalnych wykorzystanych w konstrukcji mostów dwubrzeżnych. Jednocześnie ilość zębów odbudowanych pojedynczymi koronami jest dość znaczna i stanowi 583 zęby (ponad /3 wszystkich zbadanych zębów). W grupie z pojedynczymi koronami stwierdzono,3% powikłań, co stanowi 95 z 583 zbadanych zębów (Tab. 3). Analiza w grupie z mostami protetycznymi dwubrzeżnymi wykazała występowanie 0,5% powikłań, co wynosi 89 z 847 zbadanych zębów. Świadczy to o niższym odsetku występowania powikłań przy zastosowaniu mostów dwubrzeżnych, niż przy zastosowaniu koron pojedynczych (0,5% i,3% odpowiednio). W grupie mostów jednobrzeżnych stwierdzono 22,8% powikłań, co wynosi z 70 zbadanych zębów (Ryc. 3). Na tej podstawie można uważać, że mosty protetyczne jednobrzeżne Nieodpowiednia estetyka Odpryśnięcia olicowania ceramicznego Recesja dziąseł Powikłania periodontologiczne Złamania korzenia Złamania części koronowej Złamanie układu k.-k. Konieczność leczenia endo Próchnica zębiny układu k. - k. uzupełnienia Mosty protetyczne dwubrzeżne Mosty protetyczne jednobrzeżne Pojedyncze korony protetyczne Ryc. 3. Podział powikłań występujących podczas rekonstrukcji zębów naturalnych stałymi lanymi uzupełnieniami protetycznymi z olicowaniem ceramicznym w zależności od konstrukcji uzupełnienia. 48 5

3 Powikłania leczenia protetycznego Pojedyncze korony protetyczne jednobrzeżny dwubrzeżny uzupełnienia 0,0 5 7,4 0,7 7,3 wkładu k.-k. 5,5 9 2,8 4 5, ,0 Próchnica zębiny 3 0, ,2 4 0,27 Konieczność leczenia endo 5 0, ,8 5,0 Złamanie wkładu k.-k. 4 0, ,27 Złamanie części koronowej 0, ,2 7 0,47 Złamanie korzenia 0, ,7 7 0,47 Periodontologiczne powikłania ,83 7 0,47 Recesja dziąseł 0, ,24 5 0,33 Odpryśnięcie olicowania ceram. 0, ,83 8 0,53 Nieodpowiednia estetyka 3 0, ,35 0,4 95,30 22,8 89 0, ,33 Bez powikłań , , , , Tab. 3. Podział powikłań powstałych podczas odbudowy protetycznej zębów naturalnych przy użyciu lanych stałych konstrukcji z olicowaniem ceramicznym w zależności od konstrukcji uzupełnienia. charakteryzują się najwyższym wskaźnikiem powikłań wśród wszystkich protez stałych. Spośród zbadanych 500 naturalnych zębów odbudowanych stałymi uzupełnieniami protetycznymi, u 200 z nich stwierdzono występowanie powikłań, co stanowiło 3,33%. Taki odsetek koreluje z danymi innych autorów, lecz nie jest bardzo wysoki. Według danych Gilmor`a [3] po pięciu latach funkcjonowania sztucznych koron ilość takich powikłań sięga 20% (Tab. 4). Wśród wszystkich powikłań 0,0% stanowiły odcementowania wkładów koronowo-korzeniowych. Inne przyczyny powikłań według częstotliwości występowania to: były odcementowanie stałej protezy (8,5%), konieczność przeprowadzenia leczenia endodontycznego po zacementowaniu uzupełnienia (7,5%), odpryśnięcie fragmentu olicowania (4,0%) etc. (Ryc. 4) Trzy przypadki powikłań dotyczących estetyki stwierdzono przy zastosowaniu koron pojedynczych (,5%) oraz trzy przypadki takich powikłań - przy protetycznych mostach dwubrzeżnych (,5%), co razem stanowi 3,0% wszystkich powikłań. Powikłania Pojedyńcze korony protetyczne jednobrzeżny dwubrzeżny uzupełnienia 3,0 5 2,5 3,0 7 8,5 wkładu k.-k. 5 32,5 9 4,5 4 23,0 20 0,0 Próchnica zębiny 3, ,5 4 2,0 Konieczność leczenia endo 5 2, ,0 5 7,5 Złamanie wkładu k.-k. 4 2, ,0 Złamanie części koronowej 3, ,5 7 3,5 Złamanie korzenia 0, ,0 7 3,5 Periodontologiczne powikłania ,5 7 3,5 Recesja dziąseł 0,5 2,0 2,0 5 2,5 Odpryśnięcie olicowania ceram 0, ,5 8 4,0 Nieodpowiednia estetyka 3, ,5 3, ,5 8, , Tab. 4. Podział powikłań powstałych przy odbudowie zębów naturalnych z użyciem lanych licowanych ceramiką uzupełnień. 5

4 Świadczy to o dość dobrym wyniku leczenia protetycznego. Należy podkreślić, że we wszystkich przypadkach wyniki leczenia były oceniane według uzyskania odpowiedniego wyglądu estetycznego, formy anatomicznej i funkcji stałych uzupełnień z uwzględnieniem danych obiektywnego badania i analizy zdjęć ortopantomograficznych po zakończeniu leczenia. W trakcie leczenia zawsze uwzględniano opinię pacjentów o estetycznym wyniku leczenia przed osadzeniem konstrukcji stałej. Takie podejście do oceny estetycznych wyników leczenia protetycznego jest bardzo ważne, ponieważ opinia przytłaczającej większości pacjentów kształtuje się jedynie na podstawie wyglądu estetycznego sztucznych koron - widocznego efektu leczenia protetycznego. Zawsze należy uwzględniać możliwą zmianę opinii pacjenta i zabezpieczyć się przed roszczeniami ich pisemną akceptacja wyglądu korony przed osadzeniem, ponieważ za jakiś czas po osadzeniu koron pod wpływem różnych czynników pacjenci mogą wymagać koronę innego koloru, formy lub rozmiaru. W ciągu długoczasowego okresu obserwacji (od do 0 lat) pęknięcia i odpryśnięcia ceramiki stwierdzono jedynie w ośmiu przypadkach, co stanowiło 0,5% podczas użytkowania pojedynczych koron i 3,5% przy użyciu mostów protetycznych (4,0% wszystkich powikłań), co można uważać za pozytywne wyniki leczenia protetycznego. Wskaźniki te są podobne do danych Goodacre i współautorów [23], u których według wyników Nieodpowiednia estetyka Odpryśnięcie olicowania ceramicznego Recesja dziąseł Periodontologiczne powikłania Złamanie korzenia Złamanie części koronowej Złamanie wkładu k.-k. Konieczność leczenia endodontycznego Próchnica zębiny wkładu k.-k. uzupełnienia 3.0% 4.0% 2,5% 3,5% 3,5% 3,5% 2,0% 2,0% 7,5% 8,5% 0,0% Powikłania podczas rekonstrukcji zębów przy użyciu stałych konstrukcji. Ryc. 4. Podział powikłań powstałych przy odbudowie zębów naturalnych z użyciem lanych licowanych ceramiką uzupełnień. Szczęka Żuchwa ,9 Próchnica korzenia ,4 Złamanie wkładu k.-k ,4 Złamanie korzenia ,7 powikłań ,4 Bez powikłań , Tab. 5. Powikłania powstałe podczas zastosowania wkładów koronowo-korzenowych. 8 badań, gdzie dokonano obserwacji 47 pojedynczych koron, i 9 badań, w których zbadano 3272 mosty protetyczne, odpryśnięcia ceramiki stanowiły jedynie 2% wszystkich zbadanych przypadków. Flis i Bobokal [3] wskazują jedynie na 2 odpryśnięcia u 24 pacjentów biorących udział w badaniu. Konieczność przeprowadzenia leczenia endodontycznego po zacementowaniu stałej protezy stwierdzono w pięciu przypadkach podczas użycia pojedynczych koron, co stanowiło 2,5%, oraz w dziesięciu przypadkach przy zastosowaniu mostów protetycznych, co stanowiło 5,0% (7,5% wszystkich powikłań). Ilość zębów z żywą miazgą i odbudowanych koronami protetycznymi była nieznaczna (2 z 500). Konstrukcje protetyczne na zębach filarowych z żywą miazga stosowaliśmy jedynie na początkowym etapie niniejszego badania, gdy kształtował się jego cel i zadania. W naszym badaniu konieczność przeprowadzenia leczenia endodontycznego stwierdzono jedynie u,0% wszystkich odbudowywanych zębów w odróżnieniu od % według Goodacre i współautorów [23]. Według danych 8 badań tych autorów, z 47 pojedynczych koron konieczność przeprowadzenia endodontycznego leczenia stwierdzono u 3% zębów, a w 9 badaniach, w których obserwowano 3272 mostów protetycznych, taka konieczność wyniosła %. Jednocześnie nasze dane korelują z danymi Tan i współautorów [29], którzy stwierdzili nieodwracalne zapalenie miazgi zęba filarowego w 0% przypadków po 0 latach od osadzenia uzupełnienia. W naszym badaniu odcementowanie stałych konstrukcji protetycznych stanowiło 8,5% wszystkich powikłań: przy zastosowaniu pojedynczych koron - stwierdzono przypadków (3,0%) odcementowania konstrukcji, podczas użycia mostów protetycznych dwubrzeżnych również przypadków (3,0%) oraz w przypadku mostów jednobrzeżnych stwierdzono 5 takich sytuacji, co stanowiło 2,5% wszystkich powikłań. Ilościowa analiza danych dotycząca wszystkich zębów naturalnych odbudowanych stałymi uzupełnieniami o różnej konstrukcji wykazuje że najwyższy poziom odcementowań 7,4% stwierdzono w przypadku mostów jednobrzeżnych w odróżnieniu od 0,% w przypadku pojedynczych koron i 0,7% w przypadku mostów dwubrzeżnych (Tab. 3). Tak więc, odcementowanie stałych konstrukcji protetycznych najczęściej stwierdzaliśmy w przypadkach stosowania mostów jednobrzeżnych, co koreluje z wynikami Pjetursson [28], gdzie odcementowanie takich konstrukcji w ciągu 5 lat obserwacji wyniosło,%, a brak jakichkolwiek powikłań stwierdzono w 3% badanych przypadków. Uzyskane przez nas wyniki dają podstawę do tego, aby uważać za prawidłową opinię Sawczuk i Radźko [], że podstawową przyczyną wymiany stałych uzupelnień protetycznych są powikłania wywołane odcementowaniem konstrukcji. Prawdopodobnie podstawową przyczyną odcementowania koron protetycznych, jest nieodpowiedni kształt wewnętrznej powierzchni korony protetycznej w stosunku do oszlifowanego filaru na co wskazują Makejew i Łoziński [5]. Ponieważ w tym badaniu przeważają powikłania dotyczące odcementowania konstrukcji wkładu koronowo-korzeniowego, dodatkowo przeanalizowaliśmy podział powikłań powstających przy zastosowaniu takiej konstrukcji (Tab. 5). Podczas stosowania pojedynczych koron odcementowanie wkładu koronowo-korzeniowego stwierdzono w 5 przypadkach (,%), podczas zastosowania mostów dwubrzeżnych w 4 przypadkach (5,4%), a podczas użycia mostów jednobrzeż-

5 Próchnica korzenia Złamanie wkładu k.-k. Złamanie korzenia konstrukcji wkładu k.-k. 4 (0,4%) 7 (0,7%) 45 (4,4%) 20 (.9%) Ryc. 5. Powikłania podczas zastosowania wkładów koronowo-korzenowych. nych w 9 przypadkach (2,9%). konstrukcji wkładu koronowo-korzeniowego stanowiło ponad połowę wszystkich powikłań dotyczących zębów naturalnych (0,0%). Wyniki tego badania korelują z danymi 2 badań Goodacre i współautorów [23]. Analiza danych o leczeniu protetycznym z użyciem 2784 wkładów koronowo-korzeniowych wykazuje występowanie powikłań w 279 przypadkach (0,02%). Najbardziej rozpowszechnione powikłania to: odcementowanie wkładu koronowo-korzeniowego (5%), złamanie korzenia (3%), próchnica (2%), powikłania periodontologiczne (2%), złamanie wkładu koronowo-korzeniowego (%) i perforacja korzenia (%). W naszym badaniu przeanalizowano stan 0 zębów z wkładami koronowo-korzeniowymi, z których w 7 przypadkach stwierdzono powikłania (Ryc. 5). Złamanie korzeni zębów stwierdzono w 0,7% przypadków w odróżnieniu od badania Goodacre i współautorów [23], gdzie takie powikłanie było odnotowane w 3% przypadków. Jednocześnie, w odróżnieniu od wyników, uzyskanych przez Goodacre i współautorów [23], w naszym badaniu nie stwierdzono perforacji korzenia. Można to wytłumaczyć tym, że w naszym badaniu we wszystkich przypadkach przygotowanie kanałów korzeni zębów przed wykonywaniem wkładów koronowo-korzeniowych przeprowadzał endodonta, a nie protetyk. Uzyskane przez nas dane korelują z danymi Fernandes i Dessai [2]. Zastosowanie wkładów koronowo-korzeniowych w przypadku braku części koronowej zęba jest praktycznie konieczne [5]. Odosobniony jest pogląd, że wkłady koronowokorzeniowe dzięki ich wytrzymałości, szybkiemu osadzeniu, a także większej możliwości wykręcenia w razie konieczności przeprowadzenia ponownego leczenia endodontycznego posiadają więcej zalet w porównaniu z wkładami lanymi [, 7, 4]. Zdania tego nie podziela większość innych autorów [20, 2, 28], zwłaszcza, Eckerbom i współautorzy [20], którzy wskazują na wysoki odsetek złamań korzeni zębów przy zastosowaniu gwintowanych systemów wkładów koronowo-korzeniowych. Także wyniki naszych badań nie dają podstaw uważać gwintowane wkłady koronowo-korzeniowe za niezawodny sposób odbudowy endodontycznie leczonych zębów i nawet pozwalają na przypuszczenie, że odbudowane w taki sposób zęby nie mogą być uważane za pewne i niezawodne filary dla konstrukcji protetycznych. Problem wykorzystania endodontycznie leczonych zębów podczas zastosowania uzupełnień stałych jest wciąż aktualny. Według wyników Borowskiego i Oszmarina [], z 073 zębów odbudowanych koronami ceramicznymi z podbudową metalową zęby zostały zdewitalizowane, co stanowiło 97% wszystkich zbadanych zębów. W większości przypadków skutkami opisanych powikłań jest konieczność wymiany konstrukcji protetycznych. Czasami, w przypadku utraty zębów filarowych sytuacja kliniczna wymaga dołączenia do konstrukcji uzupełnienia sąsiednich zębów lub nawet wykonania protez ruchomych wskutek utraty oparcia dystalnego. Dlatego konieczność wykonania nowych uzupełnień protetycznych po zakończeniu leczenia protetycznego jest dalej aktualna. Według danych Ożogan [8], 24% wcześniej wykonanych protez wymaga wymiany. Analiza 500 zębów naturalnych, odbudowanych przy użyciu koron protetycznych, wykazała, że w 200 przypadkach wystąpiły powikłania leczenia protetycznego, co stanowiło 3,33% (Tab. 3), a odsetek pomyślnych wyników leczenia wyniósł 8,7%. Uzyskane wyniki dają podstawę do stwierdzenia, że w większości przypadków przyczyną utraty lub konieczności zdejmowania stałej protezy jest nie konstrukcja protetyczna, a zęby naturalne, na których ona jest osadzona. Ogólnie rzecz ujmując takie wnioski pozwalają na to, aby zakwestionować wykorzystanie leczonych endodontycznie zębów jako niezawodnego i prognozowanego oparcia dla protez stałych. Wyniki niniejszego badania, którego celem było ujawnienie ilości powikłań, powstałych podczas leczenia z użyciem stałych konstrukcji protetycznych, muszą przyczynić się do naukowego uzasadnienia diagnostyki i planowania leczenia stomatologicznego, a także dawać podstawy do realistycznej oceny wyników leczenia. WNIOSKI --Rekonstrukcja pojedynczych koron oraz uzupełnianie braków zębowych przez zastosowanie stałych uzupełnień protetycznych jest efektywną metodą rehabilitacji protetycznej, jednak wykorzystanie jako filarów zdrowych nieuszkodzonych zębów wymagających preparacji nie można uważać za współczesny standard leczenia. --Rekonstrukcję uszkodzeń pojedynczych koron oraz uzupełnianie braków zębowych przy zastosowaniu stałych uzupełnień protetycznych z oparciem na zębach naturalnych można uznać za postępowanie prawidłowe tylko w sytuacji kiedy zęby oporowe są zdewitalizowane i prawidłowo leczone endodontycznie. --Wykorzystanie endodontycznie leczonych zębów jako filarów dla stałych uzupelnień protetycznych jest efektywnym sposobem rehabilitacji pacjentów, lecz prognoza takiego leczenia zależy od kompleksowej prognozy leczenia endodontycznego i prawidłowego funkcjonowania konstrukcji protetycznej. Tłumaczenie artykułu z czasopisma Imlantoogia, Periodontologia, Osteologia : lek. stom. Mieczysław Grzegocki (IS CMUJ). PIŚMIENNICTWO. Боровский Е.В., Ошмарин А.Н. Состояние периодонта опорных зубов под металлокерамическими коронками. Клиническая стоматология C Вовк Ю.В., Угрин М.М., Константіну К., Галькевич П.Й. Основні етапи розвитку стоматологічної імплантації в історичному аспекті. Новини стоматології C Гилмор А. Эстетическая стоматология в Великобритании: керамика и композиты. ДентАрт C

6 Лабунець В.А. Розробка наукових основ планування стоматологічної ортопедичної допомоги на сучасному етапі її розвитку: Автореф. дис. д. м.н.: Нац. мед. ун-т ім. О.О.Богомольця. К., c. 5. Макеев В.Ф., Лозинский О.О., Лозинский О.М., Дерейко Я.О. Исследование степени прилегания края металлокерамической коронки к уступу шейки зуба. Современная стоматология. 2005,. C Макєєв В.Ф., Годований В.О., Судова О.Я., Піх А.З. Штифтові конструкції в ортопедичній стоматології. Частина. Новини стоматології C Макєєв В.Ф., Годований В.О., Судова О.Я., Піх А.З. Штифтові конструкції в ортопедичній стоматології. Частина 2. Новини стоматології C Ожоган З.Р. Причини ускладнень при використанні незнімних зубних протезів. Галицький лікарський вісник T.7, 3. C Перова М.Д. Осложнения дентальной имплантации, их лечение и профилактика. Новое в стоматологии C Потапчук А.М., Политун А.М. Оценка эффективности результатов ортопедического лечения с использованием дентальных имплантатов Совре-менная стоматология (7) с Савчук О.В., Радько В.І. Потреба населення м.києва у незнімному протезуван-ні. Галицький лікарський вісник, T.2.. Ч.. C Тян П.Р., Сидоров А.В. Причины неудач в стоматологической имплантации// Новое в стоматологии (Спец. выпуск), 993; 3: Флис П.С., Бобокал А.Н. Клиническая оценка эффективности протезирования металлокермическими зубными протезами, облицо-ванными отечественной керамической массой «Ультропалин». Современная стоматология C Ходун Э.В. Характеристика осложнений при протезировании разрушенных зубов стандартными штифтово-культевыми вкладками. Современная стоматология C Albashaireh Z.S., Alnegrich A.S. Assesing the quality of clinical procedures and technical standars of dental laboratories in fixed partial denture therapy. Int J. Prosthodont, 999 May- Jun, 25: Assif D., Gorfil C. Biomechanical considerations in restoring endodontically treated teeth. J. Prosthet Dent 7, (994). 7. Attard N., Zarb GA. Implant prosthodontic management of posterior partial edentulism: long-term follow-up of a prospective study. J. Can. Dent. Assoc Vol. 8, 2. P Attard N., Zarb GA. Implant prosthodontic management of partially edentulous patients missing posterior teeth: Toronto experience. J. Prosthet Dent Apr.; 89(4): Christensen G.J. Implant prosthodontics: from single tooth to complex cases. J. Oral Implantol Vol. 28, N5. P Eckerbom M., Magnusson T., Martisson X. Prevalence of apical periodontitis, crowned teeth with posts in a Swedish population. Endod. Dent. Traumatol P Fernandes A.S., Dessai G.S. Factors affecting the fracture resistance of post-core reconstructed teeth: a review. Int. J. Prostodontic P Goodacre C.J., Campagni W.V., Aquilino S.A. Tooth preparations for complete crowns: an arm form based on scientific principles. J. Prosthet Dent, 200 Apr; 85(4). P Goodacre C.J., Bernal G., Kan J., Rungcharassaeng K. Clinical complications in fixed prosthodontics. Academy News, Vol.4,. C Karlheinz K. Металлокерамика и ее альтернативы// Квинтэссенция C Libby G., Arcuri M.R., LaVelle W.E., Hebl L. Longevity of fixed partial dentures. J. Prosthet. Dent Vol. 78, 2, P Marxkors D., Marxkors R., Neumeyer S. OptiPost Усовершенствованная система корневых штифтов. Новое в стоматологии C Naumann M. Когда показаны корневые штифты. Классификация и терапевтическая концепция// Квинтэссенция C Pjetursson BE, Tan K, Lang NP, Bragger U, Egger M, Zwahlen M. A systematic review of the survival and complication rates of fixed partial dentures (FPDs) after an observation period of at least 5 years. Clin Oral Implants Res., Vol. 5,. P Tan K., Pjetursson B.E., Lang N.P., Chan E.S. A systematic review of the survival and complication rates of fixed partial dentures (FPDs) after an observation period of at least 5 years. Clin Oral Implants Res Vol.5,. P.54-. Artykuł nadesłano: Przyjęto do druku: