Stosowanie schematów terapeutycznych a jakość życia i stopień kontroli objawów astmy oskrzelowej współwystępującej z alergicznym nieżytem nosa

Transkrypt

1 Tekst: dr n. med. Mikołaj Dąbrowski, Klinika Chirurgii Kręgosłupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii, Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. Wiktora Degi Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Stosowanie schematów terapeutycznych a jakość życia i stopień kontroli objawów astmy oskrzelowej współwystępującej z alergicznym nieżytem nosa Impact of therapeutic schemes on the quality of life and the degree of asthma comorbid with allergic rhinitis control Streszczenie: Astma oskrzelowa oraz alergiczny nieżyt nosa należą do jednych z najczęściej rozpowszechnionych chorób o podłożu alergicznym. Współwystępowanie obu tych chorób jednocześnie znacząco upośledza życie codzienne i zawodowe pacjenta, obniżając przy tym jakość jego życia. Wypracowanie opcji terapeutycznej pozwalającej na uzyskanie kontroli dokuczliwych objawów wciąż stanowi największe wyzwanie dla specjalistów. Głównym celem niniejszego artykułu jest ocena stosowanych schematów terapeutycznych i ich wpływu na jakość życia i stopień kontroli objawów astmy oskrzelowej współwystępującej z alergicznym nieżytem nosa. Analiza uzyskanych wyników pokazała, że zastosowana terapia przeciwalergiczna została oceniona przez badanych oraz lekarzy jako skuteczna i dobrze tolerowana. Analiza problemu została przedstawiona w oparciu o wyniki projektu badawczego zrealizowanego przez firmę Qaulity Audit House w okresie od kwietnia do listopada 014 roku. Do zebrania danych wykorzystano wywiad kwestionariuszowy. W badaniu wzięło udział pacjentów oraz 85 lekarzy. Słowa kluczowe: astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, jakość życia i kontrola objawów, farmakoterapia. Summary: Asthma and allergic rhinitis are one of the most common allergic diseases. The coexistence of both diseases significantly impairs daily and professional life of the patient, reducing the quality of life. Developing a therapeutic scheme that allows to control the symptoms is a major challenge for specialists. The main objective of this article is the assessment of the 1

2 therapeutic scheme and their impact on quality of life and the degree of asthma comorbid with allergic rhinitis control. Analysis of the results showed that the anti-allergic therapy was assessed by participants as an effective and well-tolerated. Analysis of the issue is based on the results of a research project organized by Quality Audit House in the period from April to November 014. Data for the project collected through interview questionnaires patients and 85 doctors participated in the research. Keywords: asthma, allergic rhinitis, quality of life and symptoms control, pharmacotherapy. Wprowadzenie Prowadzone badania epidemiologiczne ECAP dowodzą, że rozpowszechnienie chorób o podłożu alergicznym w Polsce jest bardzo duże. U około 40% badanych dzieci i dorosłych rozpoznano schorzenia alergiczne oraz dodatnie testy na powszechnie występujące alergeny. Najczęściej występującymi chorobami są: alergiczny nieżyt nosa (ok. 0% badanych), astma (10%), atopowe zapalenie skóry (9% populacji dziecięcej), pokrzywka (5-8%) oraz alergia na pokarmy (5-1%) 1. Co ważne, alergiczny nieżyt nosa jest główną przyczyną rozwoju astmy oskrzelowej o podłożu alergicznym. Ryzyko wystąpienia astmy u osoby z ANN jest trzykrotnie wyższe niż u osoby zdrowej. Pacjenci z astmą i współistniejącym ANN częściej wymagają hospitalizacji, wizyt pogotowia ratunkowego i porad lekarskich z powodu astmy w porównaniu z grupą astmatyków bez ANN. Choroby alergiczne, takie jak alergiczny nieżyt nosa i astma oskrzelowa, znacząco upośledzają jakość życia pacjentów. Objawy chorób alergicznych (obejmujące wodnisty wyciek z nosa, świąd nosa czy skóry, łzawienie oczu, kichanie) znacznie pogarszają jakość życia chorego. Alergia zaburza prawidłowe funkcjonowanie człowieka w życiu codziennym jak i zawodowym - spada jego zdolność do pracy, nauki, czy wypoczynku. Osoby uczulone na alergeny w postaci pyłków roślin nie mogą zbyt długo przebywać na powietrzu, a osoby uczulone na kurz domowy powinny częściej dbać o porządek i czystość. Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą o podłożu zapalnym, która powoduje zmiany strukturalne w obrębie całego drzewa oskrzelowego, również małych oskrzeli. Występuje ona zarówno u dzieci, jak i u dorosłych bez względu na wiek. Stanowi ona poważny problem zdrowia publicznego, również z powodu znikomej rozpoznawalności i nieodpowiedniego leczenia 4. Liczne badania epidemiologiczne potwierdzają pozytywną korelację między astmą a występowaniem zaburzeń depresyjnych 5. Z jednej strony depresja

3 jest wynikiem choroby, a z drugiej jest jedną z jej przyczyn. W tym aspekcie wskazuje się, że ponad połowa osób chorujących na astmę oskrzelową cierpi na zespół lęku napadowego, ponad 1/ ma depresję, a u części chorych diagnozuje się również agorafobię. Udowodniono, że ekspozycja na silny stres i emocje jest czynnikiem zaostrzenia choroby 6. W związku z tym, po stronie środowiska medycznego stoi zadanie, polegające na odpowiednim doborze ścieżki terapeutycznej, która przyczyni się zarówno do optymalizacji procesu leczenia, jak i pozwoli na wyłączenie dolegliwości objawiających się w chorobach alergicznych. Co ważne, tego typu działanie wpłynie w pozytywny sposób na codzienne funkcjonowanie pacjenta i podniesie jakość jego życia. Leczenie chorób alergicznych opiera się na stosowaniu leków przeciwhistaminowych II generacji, które są bezpieczne i charakteryzują się długim okresem działania 7. Dobór leczenia powinien być dostosowany indywidualnie do każdego chorego, gdyż jest uzależniony od stopnia nasilenia i rodzajów objawów ANN 8. Najważniejszymi lekami w farmakoterapii astmy oskrzelowej są wziewne glikokortykosteroidy w skojarzeniu z beta-mimetykami długo działającymi 9. Cel badania Głównym celem badania było zebrane danych dotyczących stosowanych schematów terapeutycznych, oraz ocena wpływu stopnia kontroli objawów astmy oskrzelowej współwystępującej z alergicznym nieżytem nosa na jakość życia pacjentów. Metodologia badania Badanie miało charakter ogólnopolski. Przebadano pacjentów na teranie całego kraju przy wykorzystaniu wystandaryzowanej techniki badawczej w postaci wywiadu kwestionariuszowego. Narzędziem służącym do realizacji badania był kwestionariusz wywiadu. Uczestnikami badania byli pacjenci, u których rozpoznano astmę oskrzelową na tle alergicznym współwystępującą z alergicznym nieżytem nosa. Wyniki badania Analiza danych zebranych podczas wywiadu kwestionariuszowego z pacjentami pozwoliła uzyskać szczegółowy profil kliniczny i terapeutyczny chorych na astmę oskrzelową współwystępującą z alergicznym nieżytem nosa. Blisko 60% osób potwierdziło, że w ich rodzinach występowały choroby alergiczne (57,%). Znaczący odsetek badanych był narażony na zanieczyszczone powietrze (56,5%) i alergeny występujące w zamkniętych pomieszczeniach (51,5%).

4 Najczęściej do rozpoznania astmy oskrzelowej dochodziło 4 lata wcześniej. W przypadku największego odsetka pacjentów została zdiagnozowana astma przewlekła lekka (5,%). Blisko 1/4 ogółu chorowała na sporadyczną astmę oskrzelową (4,1%). Natomiast pacjenci z przewlekłą umiarkowaną astmą stanowili,4% zbiorowości. Analiza aktualnego stopnia kontroli astmy wykazała, że pacjenci z częstymi objawami dziennymi i jakimikolwiek nocnymi stanowili odpowiednio 1,7%,,6%. W dotychczas stosowanej terapii lekarze najczęściej zalecali swoim pacjentom wziewny GKS wraz z montelukastem (10,4%). Odsetek pacjentów stosujących dotychczas sam montelukast wynosił 9,1%. Zdecydowana większość lekarzy, jak i pacjentów wysoko oceniła skuteczność leczenia choroby (suma ocen 4 i 5: pacjenci - 91,0%; lekarze 87,%). Lekarze oraz badani najwyżej ocenili skuteczność opcji złożonej z: LABA + wziewny GKS + montelukast (po 98,8%, suma ocen 4-5). Tolerancja leczenia astmy została wysoko oceniona przez pacjentów i lekarzy (suma ocen 4 i 5: pacjenci - 9,1%; lekarze 89,9%). 0,0% 10,0% 0,0% 0,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 1-nieskuteczne 0,% 0,7% 1,6% 1,6% 10,9% 6,7% w ocenie lekarza w ocenie pacjenta 4 5-bardzo skuteczne 4,8% 6,7% 5,4% 64,% Wykres 1. Skuteczność leczenia astmy oskrzelowej w ocenie lekarzy i pacjentów Wraz ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową, u pacjentów stwierdzono alergiczny nieżyt nosa. Najczęściej do rozpoznania choroby dochodziło 4 lata wcześniej. Biorąc pod uwagę klasyfikację alergicznego nieżytu nosa stwierdza się, że 61,4% pacjentów chorowało na okresowy nieżyt nosa. Co istotne, 55,0% chorych odczuwało objawy alergicznego nieżytu nosa w stopniu umiarkowanym. Najbardziej uciążliwymi objawami dla pacjentów były wyciek z wydzieliny nosa oraz niedrożność nosa. W dotychczas stosowanej terapii najczęściej stosowano inny 1 doustny lek przeciwhistaminowy (19,6%). Nieco mniejszy odsetek osób 1 Leki uwzględnione w analizie to: lewocetyryzyna, inny doustny lek przeciwhistaminowy, donosowy lek przeciwhistaminowy, donosowy GKS, donosowy lek obkurczający naczynia, bromek ipratropium, kromon, inny lek. 4

5 zażywał lewocetyryzynę (18,9%). Badani, którzy stosowali lewocetyryzynę z donosowym GKS stanowili 17,8% zbiorowości. Uzyskane w badaniu wyniki wskazują, że skuteczność terapii została oceniona wysoko zarówno przez lekarzy, jak również badanych (suma ocen 4 i 5: pacjenci - 85,9%; lekarze 80,9%). Lekarze najwyżej ocenili skuteczność schematu: lewocetyryzyna + donosowy GKS (90,5%, suma ocen 4-5). W opinii pacjentów najwyższą skuteczność dostrzeżono w opcji złożonej z lewocetyryzyny oraz donosowego leku obkurczającego naczynia (96,7%, suma ocen 4-5). Tolerancja leczenia ANN również została oceniona wysoko zarówno przez pacjentów (87,8% suma ocen 4 i 5), jak i lekarzy (84,% suma ocen 4 i 5). 0,0% 0,0% 40,0% 60,0% 1-nieskuteczne 0,% 0,%,% 1,9% 16,6% 11,9% w ocenie lekarza w ocenie pacjenta 4 5-bardzo skuteczne 7,7% 1,1% 4,% 54,8% Wykres. Skuteczność leczenia alergicznego nieżytu nosa w opinii lekarzy i pacjentów Poddając ocenie wpływ stanu zdrowia na jakość życia pacjenta zauważa się, że dokuczliwość objawów astmy oskrzelowej i ANN była niewielka (kolejno: 51,5%; 4,9%). Znaczący odsetek badanych doświadczał symptomów obydwu chorób kilka dni w miesiącu (astma oskrzelowa 46,1%; ANN 7,4%). Objawy astmy oskrzelowej i ANN były najbardziej uciążliwe u większości osób w ciągu dnia (kolejno: 4,0%; 49,8%). 5

6 0,0% 10,0% 0,0% 0,0% 40,0% 50,0% 60,0% bardzo duża 5,1% 8,7% dość duża niewielka 7,7% 6,0% 4,9% 51,5% Astma Oskrzelowa Alergiczny Nieżyt Nosa żadna 15,7% 1,4% Wykres. Dokuczliwość objawów astmy oskrzelowej i ANN Dla blisko 40% osób astma oskrzelowa nie była dużym zmartwieniem (9,6%). Tego samego zdania, w przypadku alergicznego nieżytu nosa, było 8,8% chorych. Aczkolwiek niewiele mniej badanych twierdziło, iż ANN był jednym z wielu zmartwień (7,8%). STWIERDZENIA ASTMA OSKRZELOWA ALERGICZNY NIEŻYT NOSA Choroba jest największym zmartwieniem 10,1% 7,6% Choroba jest jednym z wielu zmartwień 4,4% 7,8% Choroba nie jest dużym zmartwieniem 9,6% 8,8% Choroba w ogóle nie jest zmartwieniem 15,9% 15,8% Tabela 1. Ocena wpływu choroby na jakość życia Ponadto, ogólna ocena wpływu choroby na stan zdrowia pacjentów była pozytywna. W większości przypadków, astma oskrzelowa i ANN nie wpływały negatywnie na codzienną, zawodową i fizyczną aktywność pacjentów (87,8%; 7,4%; 6,6%). Wnioski Podsumowując stwierdza się, że stosowana terapia przeciwalergiczna została oceniona jako wysoce skuteczna i dobrze tolerowana zarówno przez lekarzy, jak i pacjentów. Zauważono dobrą kontrolę objawów astmy oskrzelowej i alergicznego nieżytu nosa oraz niewielki ich wpływ na jakość życia badanych. W większości przypadków choroby nie upośledzały codziennej i zawodowej aktywności pacjentów. 6

7 Piśmiennictwo: 1 ECAP Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce, Kuna P., Kupczyk M., Alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa i astma oskrzelowa - jedna czy dwie oddzielne choroby?, esculap.com Kuna P., Kupczyk M., Alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa i astma oskrzelowa - jedna czy dwie oddzielne choroby?, esculap.com 4 Szkaradkiewicz J., Współczesna farmakoterapia astmy oskrzelowej, Journal of Biology and Earth Sciences 01; (1) 5 Panek M. i in., Zaburzenia psychiczne u chorych na astmę oskrzelową - doktryna i terapia, esculap.com 6 Pietras T., Witusik A., Rola psychiki w ciężkiej astmie - jaką terapię należy zalecić, esculap.com 7 Emeryk A., Leki przeciwhistaminowe u dzieci, Alergia, 010, nr 8 Rapiejko P., Alergiczny nieżyt nosa w praktyce lekarza rodzinnego, esculap.com 9 Szkaradkiewicz J., Współczesna farmakoterapia astmy oskrzelowej, Journal of Biology and Earth Sciences 7