Choroby układu oddechowego

Transkrypt

1 Choroby układu oddechowego Astma, alergia i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to poważne schorzenia układu oddechowego, które w XXI wieku przybrały już charakter epidemiologiczny. Astma, alergia i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to poważne schorzenia układu oddechowego, które w XXI wieku przybrały już charakter epidemiologiczny. Na tak szybkie ich rozprzestrzenianie się ogromny wpływ ma czynnik cywilizacyjny - rozwój przemysłu i motoryzacji, które doprowadzają do zanieczyszczenia środowiska. Na świecie na schorzenia te cierpi wiele milionów ludzi, nierzadko jest to postać ciężka, która nieleczona lub źle kontrolowana może w skrajnych przypadkach prowadzić do zagrożenia życia. Stąd tak ważna jest rola współpracy na linii chory - lekarz - pielęgniarka, by zapewnić pacjentowi leczenie i opiekę dostosowane do jego indywidualnego przypadku oraz, jeśli tylko to możliwe, rozpoznawać i wdrażać odpowiednie i dostępne leczenie, by nie doprowadzać do przejścia choroby w stadium ostre. Astma Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, która charakteryzuje się zmiennym przebiegiem. Objawia się ona nawracającymi epizodami świszczącego oddechu, dusznościami, uciskiem w klatce piersiowej i kaszlem. Uciążliwe objawy astmy występują zwłaszcza w nocy lub we wczesnych godzinach porannych. Przyjęło się uważać, że z astmą możemy mieć do czynienia wtedy, kiedy występują napady duszności wydechowej ze świszczącym oddechem. Jednak u wielu pacjentów, szczególnie u dzieci, dolegliwości mogą być łagodniejsze i mniej charakterystyczne. Dolegliwości te to napady suchego męczącego kaszlu, występującego często po wysiłku, po ekspozycji na alergeny wziewne, czynniki drażniące, zimne powietrze oraz duszność występująca szczególnie w nocy i nad ranem. Charakterystyczne dla astmy jest również to, że po podaniu krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela, dochodzi do poprawy lub ustąpienia objawów (odwracalność obturacji oskrzeli). Napady astmy mogą być wywołane przez: * alergeny (roztocze, pyłki, zarodniki grzybów); * wirusowe zakażenia dróg oddechowych; * czynniki drażniące (dym tytoniowy, zanieczyszczenia, zapachy); * czynniki fizyczne (zimne powietrze, wysiłek, hiperwentylacja, zmiany pogody); * leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne); * czynniki emocjonalne (stres); * czynniki hormonalne (cykl miesięczny, ciąża). Astma cechuje się długoletnim przebiegiem i skłonnością do nawrotów dolegliwości, które z różnym nasileniem utrzymują się przeważnie przez całe życie. Chorzy na astmę wymagają stałej opieki medycznej. Pewnym wyjątkiem jest możliwość remisji astmy dziecięcej w okresie dojrzewania. Pacjent może nie odczuwać objawów swojej choroby, normalnie pracować, uczestniczyć w zajęciach sportowych. Rozpoznanie astmy nie jest wyrokiem - dzięki osiągnięciom współczesnej medycyny chory może prowadzić normalne życie, jak jego zdrowi rówieśnicy: uczyć się, pracować czy uprawiać sport Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 1/6

2 Leczenie farmakologiczne w astmie W leczeniu farmakologicznym astmy stosowane są dwie zasadnicze grupy leków: kontrolujące chorobę oraz stosowane doraźnie. Leki kontrolujące astmę to leki przyjmowane stale, codziennie, pozwalające uzyskać i utrzymywać kontrolę choroby. Nazywa się je także lekami zapobiegawczymi lub podtrzymującymi. Do tej grupy należą leki przeciwzapalne i długo działające leki rozszerzające oskrzela. Leki stosowane doraźnie są to szybko działające leki rozszerzające oskrzela, które znoszą skurcz oskrzeli i towarzyszące mu ostre objawy, takie jak świszczący oddech, uczucie ściskania w klatce piersiowej, kaszel. Nazywa się je także lekami objawowymi. Do leków kontrolujących astmę zaliczamy następujące grupy leków: * kortkosteroidy wziewne * kortykosteroidy doustne * beta2-mimetyki wziewne długo działające * metyloksantyny * leki antyleukotrienowe Wśród leków objawowych wyróżniamy następujące grupy: * beta2-mimetyki wziewne krótko działające * leki antycholinergiczne * preparaty złożone z dwóch powyższych grup Międzynarodowe wytyczne GINA (Global Initiative for Asthma) stwierdzają, że najwłaściwszym leczeniem z wyboru w astmie umiarkowanej i ciężkiej jest jednoczesne stosowanie steroidu wziewnego (leku przeciwzapalnego) i długo działającego beta2-mimetyku (leku rozszerzającego oskrzela). Łączne stosowanie długo działającego leku rozszerzającego oskrzela oraz steroidu wziewnego o działaniu przeciwzapalnym jest najkorzystniejszym postępowaniem u większości chorych na astmę oskrzelową. Kontrola astmy Prawidłowa kontrola i leczenie astmy oznacza brak objawów lub minimalne występowanie objawów w ciągu dnia i nocy. Astma jest dobrze kontrolowana (opanowana), jeśli: * objawy przewlekłe, w tym objawy nocne, są niewielkie (najlepiej jeśli nie występują w ogóle) * zaostrzenia występują rzadko * doraźne interwencje lekarskie nie są potrzebne * zapotrzebowanie na beta2-mimetyki stosowane doraźnie (w razie potrzeby) jest niewielkie (najlepiej żadne) * nie ma ograniczeń aktywności życiowej, w tym wysiłków fizycznych * dobowa zmienność PEF jest mała * wartość PEF jest prawidłowa lub bliska prawidłowej * działania niepożądane stosowanych leków są niewielkie Astma ciężka W większości przypadków rozpoznanie astmy nie sprawia trudności, a objawy choroby udaje się Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/6

3 opanować stosując przewlekle kortykosteroidy wziewne i dodatkowo inne leki kontrolujące astmę. Jednakże u około 5-10% chorych typowe leczenie okazuje się nieskuteczne i wymagają oni dodatkowych badań w celu wyjaśnienia przyczyny braku poprawy. Są to przypadki astmy ciężkiej i trudnej do leczenia. Według obowiązujących obecnie kryteriów, za astmę ciężką uważa się te przypadki choroby, w których: * objawy występują codziennie * zaostrzenia choroby są częste * objawy nocne zdarzają się często * w spirometrii uzyskuje się wartości FEV1 i PEF poniżej 60% wartości należnej * zmienność PEF wynosi powyżej 30%. Aby astma ciężka była dobrze kontrolowana chorzy tacy wymagają do leczenia kortykosteroidu wziewnego w dużej dawce wraz z długo działającym beta2-mimetykiem wziewnym oraz co najmniej jednego z poniższych leków: teofiliny o przedłużonym uwalnianiu, leku antyleukotrienowego, a niejednokrotnie kortykosteroidu stosowanego doustnie. I tak jednak w pewnej grupie chorych z astmą ciężką, mimo stałej potrzeby stosowania środków farmakologicznych objawów nie udaje się kontrolować. W takich przypadkach, gdy astma ma podłoże alergiczne, zasadnym jest wdrożenie do postępowania terapeutycznego leczenia omalizumabem, zarejestrowanym w krajach UE w październiku 2005, rekombinowanym, pochodzącym od DNA, humanizowanym przeciwciałem monoklonalnym, które w sposób wybiórczy wiąże się z ludzką immunoglobuliną E (IgE). Leczenie to w otwartym badaniu z udziałem 312 pacjentów spowodowało 61% zmniejszenie częstości występowania klinicznie istotnych zaostrzeń astmy w porównaniu do bieżącego, osobnego leczenia przeciwastmatycznego. Astma na świecie i w Polsce * Astma jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że cierpi na nią milionów osób. Astma jest także przyczyną ponad 180 tysięcy zgonów i jedną z niewielu chorób przewlekłych, której wskaźnik umieralności stale wzrasta. * Na astmę choruje około 6% dorosłej populacji świata, a liczba chorych wzrasta przeciętnie o 50% w ciągu dekady. * Na świecie istnieje bardzo duże zróżnicowanie, jeżeli chodzi o częstość występowania astmy oskrzelowej. Są kraje, w których choroba jest bardzo rzadka, czyli dotyczy poniżej 1% mieszkańców. Astma występuje stosunkowo rzadko na przykład u dzieci Eskimosów oraz dzieci urodzonych w Japonii. Natomiast najwyższą częstość występowania astmy notuje się w Australii.W tym kraju choroba dotyczy powyżej 30% dzieci i powyżej 16% dorosłych. * Do 25% chorych dzieci "wyrasta z astmy", ale po latach mogą mieć nawroty choroby. * W Europie astma jest przypadłością 4,5% dorosłych i ponad 10% dzieci. * W krajach Europy Zachodniej, zachorowalność na astmę podwoiła się w ciągu ostatnich 10 lat. * W Europie na astmę najczęściej chorują mieszkańcy Wielkiej Brytanii. W Szkocji częstość występowania astmy oskrzelowej u dzieci wynosi również powyżej 30% Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 3/6

4 * Od roku 2000 dysponujemy wynikami badań, z których wynika, że w Polsce częstość występowania astmy u dorosłych wynosi ok. 5,4%, natomiast u dzieci - ponad 8,6%. Na astmę choruje więc prawie 2 miliony dorosłych i ponad milion dzieci. Badania te nie objęły dzieci pomiędzy 1-3 rokiem życia. Ponieważ połowa przypadków astmy ma początek przed trzecim rokiem życia, można przypuszczać, że liczba chorych w Polsce jest większa. * Wśród chorych zdiagnozowanych 90% cierpi na astmę łagodną i umiarkowaną, 10% na astmę ciężką. * Częstość występowania astmy i innych chorób alergicznych w naszym kraju stale wzrasta, zwłaszcza u dzieci mieszkających w wielkich aglomeracjach miejskich. Jeden z najwyższych wskaźników zachorowalności na astmę notuje się w dawnym woj. łódzkim (u dzieci mieszkających w centrum miasta dochodzi on do 18%). Koszty ekonomiczne i społeczne Zarówno na świecie, jak i w Polsce astma wiąże się ze znacznymi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. Koszty astmy można podzielić na: bezpośrednie (np. pobyty w szpitalu, wizyty w doraźnej pomocy lekarskiej, płace personelu medycznego, transport chorych, leki, urządzenia do podawania leków, testy diagnostyczne, nauka i edukacja), pośrednie (np. niezdolność do pracy i dni opuszczone w szkole, wypłaty zasiłków chorobowych, przejazdy do lekarza, zgony) oraz niewymierne (np. cierpienie pacjentów). * W krajach rozwiniętych na leczenie astmy przeznacza się 1%-2% wydatków na opiekę zdrowotną. * Światowe koszty związane z leczeniem astmy przewyższają łączne koszty gruźlicy i HIV/AIDS. * Astma jest czwartą z kolei przyczyną nieobecności w pracy. Co trzeci astmatyk był w ciągu ostatnich 3 miesięcy na zwolnieniu z powodu tej choroby. * Dwóch na trzech chorych na astmę odczuwa objawy choroby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. Dwóch na pięciu - odczuwa je codziennie. Zapobieganie W przypadku astmy możemy mówić o prewencji pierwotnej (zapobieganie rozwojowi astmy) i prewencji wtórnej (zapobieganie zaostrzeniom astmy). Celem pierwszego etapu prewencji jest zapobieganie powstaniu choroby u osób obciążonych genetycznie (rodzinnie) rozwojem alergii i/lub astmy. Uważa się, że ryzyko rozwoju choroby alergicznej i astmy oskrzelowej u dziecka zależy przede wszystkim od obecności alergii u matki, ojca oraz rodziny. Uczulenie jest istotnym elementem, często poprzedzającym wystąpienie astmy. A zatem prewencja pierwotna polegałaby na działaniach w okresie wczesnego dzieciństwa, przed pojawieniem się uczulenia. Prewencja wtórna polega na zapobieganiu zaostrzeniom już rozpoznanej i leczonej astmy. Zasadniczym celem jest powstrzymanie/zwolnienie zmian destrukcyjnych Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 4/6

5 i strukturalnych w oskrzelach, które prowadzą do przewlekłej niewydolności oddechowej. POChP (Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc) POChP jest przewlekłą, nieuleczalną chorobą układu oddechowego, której pierwsze objawy - kaszel, trudności w oddychaniu, duszności podczas wysiłku - są często lekceważone przez pacjentów. Tymczasem, POChP rozwija się powoli, nieodwracalnie uszkadzając narząd oddechowy, co w efekcie prowadzi do niewydolności funkcji płuc, a w konsekwencji do konieczności stosowania u chorych intensywnej opieki medycznej. Na POChP chorują głównie długoletni palacze papierosów, ale czynnikami ryzyka jej powstania są również: * palenie bierne, * praca w środowisku, gdzie występuje duży poziom zapylenia bądź zadymienia, * obecność pyłów i dwutlenku siarki w powietrzu. * choroba dotyka także osoby z częstymi infekcjami dróg oddechowych. W populacjach narażonych na przebywanie w miejscach, gdzie powietrze jest zanieczyszczone (np. z powodu używania kuchenek i grzejników na drewno i/lub węgiel) ryzyko zachorowania gwałtownie wzrasta. Do przyczyn rozwoju POChP zaliczyć również można uwarunkowania genetyczne. W ostatnim czasie wśród chorych zwiększyła się liczba biernych palaczy, młodych ludzi oraz kobiet. Według naukowców, POChP to jedno z największych współczesnych wyzwań zdrowotnych. Prognozy mówią, że za 15 lat choroba ta znajdzie się na trzecim miejscu wśród przyczyn zgonów na świecie. Mimo to POChP pozostaje wciąż nieznanym społecznie problemem, choć przybrała już rozmiar epidemii. Szacuje się, że w grupie 10 tysięcy osób, aż osób to potencjalni chorzy na POChP. Na całym świecie liczba chorych wzrosła już do 600 milionów. Podstawową bronią w walce z POChP jest, przede wszystkim, edukacja pacjentów w zakresie tej choroby (zaprzestanie palenia papierosów) oraz jej wczesne wykrycie i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia. Podstawowym badaniem w rozpoznaniu POChP jest badanie spirometryczne, która mierzy takie parametry, jak natężona pojemność życiowa (FVC) i natężona pierwszosekundowa objętość wydechowa (FEV1). Badanie spirometryczne pozwala rozpoznać chorobę w stadium, gdy jedynym objawem jest kaszel. To proste, tanie i łatwe do wykonania badanie daje również szansę uniknięcia znaczących kosztów, związanych z późniejszym, długotrwałym leczeniem pacjentów. W celu jak najwcześniejszego wykrycia choroby regularne badania spirometryczne powinny wykonywać, co roku, osoby z grupy wysokiego ryzyka, czyli palacze papierosów powyżej 40. roku życia oraz osoby, które mają kontakt z pyłem, kurzem i oparami chemicznymi. Zanim ustali się plan leczenia dla indywidualnego chorego, określa się stopień zaburzeń spirometrycznych, nasilenie objawów oraz ewentualne współistnienie innych chorób, takich jak astma czy gruźlica. Większa świadomość społeczna, wcześniejsza diagnoza i lepszy dostęp do leczenia w początkowych, poddających się leczeniu, stadiach choroby pozwolą uniknąć poważnych następstw, których jedną z konsekwencji jest konieczność stałej tlenoterapii oraz liczne hospitalizacje, itd. POChP w Polsce W Polsce liczbę chorych na POChP szacuje się na 2 mln osób, co stanowi ponad 5 procent społeczeństwa, jednak faktyczna liczba cierpiących na tę chorobę może być aż trzykrotnie wyższa Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 5/6

6 Badania wykazują, że co dziesiąty Polak powyżej 30-tego roku życia ma objawy POChP, a 3,6 procent z hospitalizowanych każdego roku pacjentów to chorzy na tę chorobę. Jest ona częstą przyczyną zwolnień chorobowych, renty inwalidzkiej i przedwczesnej śmierci tysięcy Polaków (rocznie z powodu POChP umiera w Polsce ok. 15 tysięcy osób). Leczenie w POChP Zasadniczą rolę w leczeniu objawowym POChP, odgrywają leki rozszerzające oskrzela (beta2-mimetyki, cholinolityki i teofilina). U pacjentów z ciężką postacią choroby, którzy mają częste infekcje dolnych dróg oddechowych wskazane jest stosowanie kortykosteroidów wziewnych zmniejszających częstość zaostrzeń oraz poprawiających jakość życia. W bardzo ciężkim okresie choroby, ze względu na obniżenie prężności tlenu we krwi, konieczne jest leczenie tlenem. W przypadku przewlekłej niewydolności oddychania tlenoterapia musi być stosowana przez większą część doby w domu chorego. Wykazano, że długotrwałe leczenie tlenem wydłuża życie. U chorych z zaostrzeniami POChP przebiegającymi z klinicznymi objawami zakażenia bakteryjnego dróg oddechowych należy także podawać antybiotyki. W przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc zalecane jest także czasami stosowanie leków mukolityczych. Wszyscy chorzy powinni również jak najczęściej zażywać ruchu, a nawet w ramach rehabilitacji oddechowej prowadzić systematyczny, dostosowany do możliwości, trening fizyczny, dzięki któremu poprawia się tolerancję wysiłku i zmniejsza duszność. Dlaczego POChP często nie jest rozpoznana? Większość chorych na POChP szuka pomocy lekarskiej dopiero wówczas, gdy choroba już znacznie im dokucza i ogranicza normalne funkcjonowanie. W badaniu przeprowadzonym w USA w 2000 roku okazało się, że u blisko 10 milionów dorosłych POChP była rozpoznana przez lekarza, natomiast aż u 24 milionów stwierdzono za pomocą spirometrii upośledzenie czynności płuc odpowiadające tej chorobie. Dlatego podstawowe znaczenie w aspekcie zdrowia publicznego ma edukacja społeczeństwa i pracowników służby zdrowia w zakresie rozpoznawania objawów POChP oraz wdrażanie właściwego leczenia w jej początkowym okresie. UWAGA: materiał opracowany na podstawie tekstów źródłowych z portali internetowych zajmujących się tematyką medyczną Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 6/6