NARÓD Czynniki narodotwórcze

Transkrypt

1 Czynniki narodotwórcze Naród jest trwałą, historycznie ukształtowaną wielką zbiorowością społeczną stanowiącą wspólnotę języka, terytorium, kultury, życia gospodarczego i politycznego. Wspólnota ta posiada rozwiniętą świadomość narodową, przejawiającą się w poczuciu odrębności od innych narodów, uznawaniu siebie za naród, nazwie własnej narodu, symbolach i wartościach narodowych, solidarności zbiorowej oraz woli zachowania jedności i niezależności narodowo-państwowej. C Z Y N N I K I N A R O D O T W Ó R C Z E Wspólna kultura, historia, symbole Wspólne pochodzenie etniczne Wspólne terytorium Wspólna organizacja polityczna Więzi ekonomiczne Więzi społeczne

2 Świadomość narodowa Naród od grupy etnicznej różni upolitycznienie (wyrazem tego jest dążenie do posiadania własnego państwa). Etapy dążenia zbiorowości do suwerenności politycznej: Pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości; Rywalizacji z innymi grupami grupa etniczna utrwala swoją zwartość; grupa etniczna wykształca własne elity. Na tym etapie grupa może być lojalna wobec państwa, w którego granicach żyje. Przeciwstawienie się temu państwu i żądanie niepodległości. Nie zawsze zbiorowości etniczne przechodzą (i muszą przechodzić) przez wszystkie etapy. Dwie drogi kształtowania się narodów w Europie: Od narodu do państwa wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny (narody terytorialno-obywatelskie lub polityczne); Od państwa do narodu organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej (narody etniczno-genealogiczne lub etniczno-kulturowe). Współczesne teorie narodu mówią, że narody i ideologie narodowe są zjawiskiem stosunkowo młodym. Rozwinęły się w Europie Zachodniej, w epoce zwanej nowoczesnością (osiemnastowieczna rewolucja francuska i dziewiętnostowieczna rewolucja przemysłowa). Zmiany, które wpłynęły na kształtowanie się świadomości narodowej. Zniesienie sztywnych podziałów stanowych, zrównanie wszystkich wobec prawa. Dopóki istniały stany, było się przede wszystkim szlachcicem, mieszczaninem albo chłopem. Upowszechnienie oświaty i wzrost piśmienności. Rozszerzył się krąg ludzi uczestniczących w tej samej kulturze. Ruchliwość przestrzenna ludzi i wzrost migracji ze wsi do miasta. Rozpad dawnych więzi społecznych sprzyjał powstawaniu więzi narodowych. Laicyzacja społeczeństwa. Nacjonalizm stał się namiastką religii. Przynależność do wielu rozmaitych grup. Powoduje to zachwianie tożsamości a tożsamość narodowa pozwala to przezwyciężyć.

3 Mniejszości narodowe w Polsce Art.35.1 Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej. Konstytucja RP W uzasadnieniu decyzji podjętej przez Sąd Apelacyjny w Katowicach 24 września 1997 roku znalazły się następujące stwierdzenia odnoszące się do pojęcia mniejszości narodowej: Mniejszości narodowe stanowią tylko niewielką część społeczeństwa polskiego, bo około 3 4%. Należą do nich i nikt nigdy nie poddawał tego w wątpliwość, że istnieją jako mniejszości narodowe, na przykład: Niemcy, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Słowacy, Czesi, Żydzi, Romowie, Ormianie i Tatarzy. W funkcjonującej w Polsce tradycji, pojęcie mniejszości narodowej jest nadawane tym grupom, które mają swoją większość poza granicami kraju, inaczej mówiąc, mniejszość to taka grupa etniczna, która ma wsparcie w większości poza granicami kraju. Nadto w tradycji tej nasze społeczeństwo nie było skłonne do uznawania za mniejszości narodowe tych grup, które miały wprawdzie odrębność kulturową, lecz nie miały przynależności państwowej. Stanowisko Sądu Apelacyjnego podtrzymał 18 marca 1998 roku Sąd Najwyższy, pisząc w uzasadnieniu: Mniejszość narodowa jest pojęciem prawnym (art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 lutego 1997 r.), choć nie jest zdefiniowana ani w prawie polskim ani w powołanych w kasacji Konwencjach. [...] Jednostka ma więc prawo do subiektywnego wyboru narodowości. Jak jednakże trafnie podniósł Sąd Apelacyjny nie prowadzi to wprost do powstania nowego, odrębnego narodu lub mniejszości narodowej. Wybór narodowości musi bowiem odnosić się do ukształtowanej w procesie historycznym i społecznie akceptowanej grupy narodowej.

4 Mniejszości narodowe w Polsce Mniejszości w liczbach Dane przedstawiające przynależność do poszczególnych narodowości według spisu powszechnego z 2002 roku (samookreślenie): Narodowość Ilość (tys.) śląska niemiecka białoruska ukraińska romska rosyjska łemkowska litewska kaszubska słowacka wietnamska francuska amerykańska grecka włoska żydowska bułgarska ormiańska Podane liczby są w znacznym stopniu rozbieżne z danymi dotyczącymi przynależności językowej z tegoż spisu. W przypadku bardzo wielu osób nie ustalono narodowości ( ) lub ustalono jedynie narodowość "niepolską" (4227), wiele osób też nie zostało objętych badaniami. Dane te są też mocno rozbieżne z wcześniejszymi szacunkami. Większość organizacji mniejszości narodowych w Polsce podkreśla, że wyniki ostatniego spisu powszechnego nie są do końca miarodajne, gdyż w pytaniu o narodowość można było udzielić jedynie jednej odpowiedzi, podczas gdy ich zdaniem olbrzymia większość ich członków czuje się jednocześnie Polakami. Zanotowano także wiele przypadków odmowy zanotowania narodowości innej niż polska. Regiony zamieszkania Białorusini - woj. podlaskie Litwini - woj. podlaskie (głównie Suwalszczyzna) Łemkowie - woj. dolnośląskie (przesiedlenia w ramach akcji Wisła), woj. małopolskie Niemcy - woj. opolskie, śląskie, warmińsko-mazurskie Romowie - dość równomiernie w całym kraju Rosjanie - dość równomiernie w całym kraju Słowacy - woj. małopolskie, tereny przygraniczne Ukraińcy - woj. warmińsko-mazurskie, Pomorze (przesiedlenia w ramach akcji Wisła) Żydzi - brak regionalizacji, wyróżnić można większe ośrodki miejskie

5 Prawna ochrona mniejszości narodowych w Polsce Zgodnie z Konwencją Ramową o ochronie mniejszości narodowych, sporządzoną w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r. członkowie mniejszości narodowych mają prawo do: Swobodnej decyzji o traktowaniu jako osób należących bądź nienależących do takiej mniejszości. Równości wobec prawa oraz jednakową ochronę prawną. Swobodnego, pokojowego zgromadzania się, swobodnego stowarzyszania się, wolności wyrażania opinii, wolności myśli, sumienia i religii. Uzewnętrzniania religii lub przekonań. Zakładania instytucji, organizacji i stowarzyszeń religijnych. Wyrażania opinii w swoim języku bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Równego dostępu do środków przekazu. Tworzenia drukowanych środków przekazu. Swobodnego używania, bez jakiejkolwiek ingerencji, swojego języka, zarówno prywatnie, jak i publicznie, ustnie oraz pisemnie. Używania swojego języka w stosunkach pomiędzy tymi osobami a organami administracyjnymi na terenach zamieszkałych w znacznej ilości przez daną mniejszość. Zapewnienia bezpłatnego tłumacza w sprawach sądowych. W rejonach zamieszkałych przez znaczną ilość członków mniejszości narodowej umieszczania także w ich języku tradycyjnych nazw lokalnych. Równego dostępu do oświaty na wszystkich poziomach. Zakładania i prowadzenia własnych, prywatnych instytucji oświatowych i szkoleniowych. Nauki własnego języka. Szkól z językiem wykładowym danej mniejszości na terenach zamieszkałych w znacznej ilości przez daną mniejszość. Swobodnych i pokojowych kontaktów poprzez granice z członkami ich narodu. Nie zmuszania ich do asymilacji wbrew ich woli.

6 Prawne aspekty obywatelstwa polskiego Art Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa określa ustawa. 2. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Konstytucja RP Obywatel polski w myśl prawa nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa. Dziecko nabywa obywatelstwo przez urodzenie, gdy: oboje rodzice są obywatelami polskimi, jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa. Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo, gdy: oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa: nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, rodzice w ciągu trzech miesięcy od urodzenia dziecka mogą złożyć oświadczenie, że dziecko nabywa obywatelstwo państwa rodzica z innym obywatelstwem, w braku porozumienia między rodzicami oboje mogą zwrócić się do sądu w ciągu trzech miesięcy od urodzenia dziecka. dziecko, które w ten sposób nabyło obywatelstwo innego państwa, może po ukończeniu 16 lat, a przed upływem sześciu miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności, nabyć obywatelstwo polskie poprzez złożenie oświadczenia przed właściwym organem. Cudzoziemcowi można nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, jeżeli: zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się co najmniej 5 lat, w szczególnych przypadkach nie musi spełniać powyższego warunku, ma pozwolenie na osiedlenie w Polsce i pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą mającą obywatelstwo polskie. Obywatel polski traci obywatelstwo polskie, gdy: na swój wniosek uzyska zgodę Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Wnioski o nadanie obywatelstwa polskiego i o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wnoszą za pośrednictwem właściwego wojewody, a osoby zamieszkałe za granicą za pośrednictwem konsula. Na podstawie Ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim [Dz. U. Nr 28 poz. 353 rok 2000]

7 Państwa narodowe i wielonarodowe Niemal nigdzie nie powstały państwa narodowe jednolite pod względem etnicznym i narodowościowym. Większość państw to etniczne mozaiki. Rodzaje państw narodowych: Powstałe z wcześniejszych państw terytorialnych. Tożsamość narodowa kształtowała się w nich ponad regionalnymi różnicami. Różnice te mogą się współcześnie nie ujawniać (np. Szwajcaria), ale mogą istnieć do chwili obecnej (np. w Belgii ostry antagonizm pomiędzy Walonami i Flamandami). Powstałe na terenach zamieszkałych od dawna przez inne grupy etniczne lub zmieniające granice w wyniku traktatów międzynarodowych nie uwzględniających granic pomiędzy grupami etnicznymi. Państwo na terenie którego osiedla się duża ilość imigrantów. Państwo wieloetniczne (np. USA). Wszystkie te rodzaje mogą występować jednocześnie w jednym państwie. Państwo wielonarodowe to takie, w którym istnieją dwa lub więcej narodów, ale żaden nie ma zdecydowanej większości (np. dawne Austro-Węgry czy Jugosławia).