Konspekt skierowany do nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych

Transkrypt

1 1

2 Konspekt skierowany do nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych Temat lekcji: Języki mniejszości narodowych, etnicznych oraz język regionalny. Cele ogólne: - zwiększenie obecności języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w szkołach, - wzbudzenie w uczniach chęci poznania kultur mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę, - krzewienie otwartości wobec innych narodowości zamieszkujących Polskę, - promowanie kontaktów kulturowych między użytkownikami różnych języków, - wzbudzenie w uczniach chęci poznawania i zainteresowania się bogactwem języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego. Cele szczegółowe: poznawcze: - uczeń wie, czym jest mniejszość narodowa i etniczna, potrafi je odróżnić, - uczeń wie, czym jest język regionalny, - uczeń wie, czym jest rodzina językowa, - uczeń wie, z jakiej rodziny językowej pochodzi dany język mniejszości i język regionalny; kształcące: - uczeń potrafi wymienić mniejszości narodowe i etniczne zamieszkujące Polskę, - uczeń posiada podstawowe informacje na temat poszczególnych języków mniejszości narodowych i etnicznych spotykanych w Polsce, a także na temat języka kaszubskiego, - uczeń potrafi wskazać na mapie Polski województwa o największej liczbie osób posługujących się językami mniejszości narodowych, etnicznych i językiem kaszubskim; wychowawcze: - motywacja ucznia do poszerzenia zdobytej podczas lekcji wiedzy, - wzbudzenie w uczniach chęci szczegółowego poznania języków mniejszości narodowych, etnicznych oraz języka kaszubskiego. Metody nauczania: teoretyczne: pogadanka, dyskusja, burza mózgów, praktyczne: tworzenie mapy, ćwiczenia, nauka poprzez pracę w grupach. Materiały dodatkowe do przygotowania się do lekcji: utwory (np. muzyczne) z tekstem w językach mniejszości oraz w języku regionalnym, strony internetowe: www. mniejszości.narodowe.mac.gov.pl www. jezyki-mniejszosci.pl strony internetowe głównych organizacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz użytkowników języka regionalnego. Potrzebne materiały do przeprowadzenia lekcji: ksero materiałów przygotowanych w scenariuszu, brystol, kredki, opcjonalnie komputer, rzutnik, opcjonalnie mapa Polski z podziałem administracyjnym. Scenariusz lekcji: 1. Przedstaw uczniom temat lekcji (5 min): Języki mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę oraz język regionalny. 2. Omówienie z uczniami pojęć: mniejszość narodowa i mniejszość etniczna. Po wykonaniu tego ćwiczenia uczniowie powinni wykazać różnicę w pojęciach mniejszości narodowej i etnicznej i potrafić odróżnić mniejszości od imigrantów. (10 min) a) Rozdaj uczniom fragment aktualnej ustawy o mniejszościach narodowych w Polsce (karta pracy nr 1) i poleć, żeby znaleźli różnice w pojęciach mniejszość narodowa i mniejszość etniczna. Możesz zaproponować to w formie zabawy kto pierwszy, ten lepszy (5 min). Możesz też tę definicję wyświetlić na rzutniku. b) Przytocz w formie pogadanki podstawowe informacje na temat kryterium obywatelstwa, które m.in. odróżnia mniejszości od imigrantów. (5 min) Informacje pomocnicze: Obywatelstwo oznacza prawną więź pomiędzy osobą a państwem. Nie wskazuje ono na pochodzenie etniczne tej osoby i jest niezależne od jej narodowości. Osoba może mieć jedno, dwa lub kilka obywatelstw. Możliwa jest również sytuacja, że osoba nie ma żadnego obywatelstwa. Osoba mająca obywatelstwo polskie i inne jest w Polsce traktowana zawsze jako obywatel polski nie jest cudzoziemcem. Cudzoziemcem jest każda osoba, która nie posiada polskiego obywatelstwa. Karta pracy nr 1 str Zapoznanie uczniów z liczebnością i rozkładem terytorialnym mniejszości w Polsce. (25 min) a) Podziel uczniów na sześć grup. Każdej grupie rozdaj po jednej karteczce z danymi o mniejszościach narodowych i etnicznych z karty pracy nr 2 i ksero mapy Polski (karta pracy nr 3). Poproś, żeby uczniowie różnymi kolorami zaznaczyli na mapie miejsca występowania mniejszości wskazanych w karcie pracy nr 2 (opisali nazwą mniejszości i liczbą występowania ) oraz spróbowali odpowiedzieć na pytania: Skąd bierze się taki rozkład terytorialny danej mniejszości? Dlaczego zamieszkuje właśnie takie terytorium? Uczniowie powinni wybrać w przypadku każdej mniejszości, czy uważają, że jest to rozmieszczenie tradycyjne, czy też dana mniejszość zajmuje dane terytorium w wyniku migracji lub przesiedlenia. (10 min) b) Zrób ksero materiału z karty pracy nr 3 w większym powiększeniu (format A3 lub większy). Poproś uczniów, aby zaprezentowali kolejno wyniki swojej pracy i nanieśli je na większą mapę, aż powstanie kompletna mapa rozkładu terytorialnego mniejszości narodowych i etnicznych. Poproś też uczniów, aby zaprezentowali wyniki dyskusji w grupach i udzielili odpowiedzi z ppkt. a), dotyczącej genezy rozmieszczenia terytorialnego. (Możesz też pracować na mapie z pracowni geograficznej, wtedy można na niej przyklejać samoprzylepne karteczki.) (15 min) c) Kiedy powstanie kompletna mapa, omów rozkład terytorialny mniejszości narodowych i etnicznych. Informacje pomocnicze: Z uwagi na uwarunkowania historyczne zamieszkujące Polskę mniejszości możemy podzielić na tradycyjnie, zwarcie zamieszkujące pewien obszar terytorium Rzeczypospolitej (mniejszości: białoruska, litewska, niemiecka, słowacka) oraz na mniejszości, których przodkowie migrowali na tereny Polski (mniejszości: czeska, karaimska, ormiańska, romska, rosyjska, tatarska i żydowska). Szczególnym przypadkiem są mniejszości łemkowska i ukraińska, których przodkowie w zwartych grupach zamieszkiwali tradycyjnie południowo- -wschodnie obszary obecnego terytorium RP, zaś w obecnych rejonach zamieszkania znaleźli się w wyniku zorganizowanej przez władze komunistyczne Akcji Wisła. d) Na koniec zadaj uczniom pytania: Która z mniejszości narodowych jest najliczniejsza? (niemiecka) 2 3

3 Która z mniejszości narodowych jest najmniej liczna? (ormiańska) Która z mniejszości etnicznych jest najliczniejsza? (romska) Która z mniejszości etnicznych jest najmniej liczna? (karaimska) Czy biorąc pod uwagę liczbę ludności Polski ( * osoby), można powiedzieć, że jesteśmy krajem o znacznym udziale mniejszości? Jak wyglądamy na tle innych krajów europejskich? 4. Zapoznanie uczniów z definicją języka regionalnego. a) Zapytaj uczniów, czym jest język regionalny. W razie niepełnej odpowiedzi uzupełnij definicje stworzone przez uczniów. Informacje pomocnicze: Karta pracy nr 2 str. 8-9 Karta pracy nr 3 str. 11 Język regionalny jest to język tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa, oraz różniący się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języka migrantów [Art. 19 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.)]. Jedynym językiem regionalnym występującym na terenie Polski jest język kaszubski. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 językiem kaszubskim posługuje się ogółem * osób. Najwięcej w województwie pomorskim ( osoby). W innych województwach liczba ta nie przekracza stu użytkowników (np. województwo mazowieckie 86* osób, województwo kujawsko- -pomorskie 68* osób). b) Należy wyjaśnić różnice między językiem regionalnym a gwarą lub dialektem języka polskiego. c) Uczniowie powinni odpowiedzieć na pytanie: Czy Kaszubi są mniejszością narodową bądź etniczną? (nie) * liczby zaczerpnięte ze strony: narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/wyniki-narodowego-spis/6999,mniejszosci-narodowe-i-etn iczne-oraz-spolecznosc-poslugujaca-sie-jezykiem-k aszub.html [dostęp on-line ] 5. Cechy ogólne języków mniejszości narodowych i etnicznych. (25 min) ROZSYPANKA a) Podziel uczniów na grupy (najlepiej maksymalnie czteroosobowe). Każdej grupie rozdaj pocięte elementy kart pracy nr 4 i 5. Zadaniem uczniów jest poprawne połączenie nazwy języka, opisu języka oraz napisu wykonanego w danym języku. (Można zmodyfikować to ćwiczenie poprzez przygotowanie wcześniej obszerniejszych fragmentów tekstów w językach mniejszości.) b) Kiedy uczniowie skończą pracę, zaprezentuj im poprawne rozwiązanie. Zwróć uwagę, że do mniejszości żydowskiej trzeba przyporządkować dwa języki: jidysz i hebrajski. A jidysz B czeski C białoruski D karaimski E ormiański F niemiecki G litewski H rosyjski I ukraiński J tatarski K słowacki L romski Ł łemkowski M kaszubski N hebrajski c) Zadaj pytania: Które języki odgadli z łatwością i dlaczego? Które przysporzyły im najwięcej trudności? Między jakimi językami zauważają podobieństwa? Jeżeli popełnili błąd co skłoniło ich do udzielenia takiej odpowiedzi? d) Na koniec skomentuj: Obowiązująca od 2005 roku ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wprowadziła możliwość używania obok nazw w języku polskim dodatkowych tradycyjnych nazw miejscowości, obiektów fizjograficznych i ulic w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz w języku kaszubskim. Dodatkowe nazwy są dowodem troski, jaką władze Rzeczypospolitej Polskiej przykładają do podtrzymania i rozwoju tożsamości kulturowej zamieszkujących Polskę mniejszości. Są również widomym znakiem wkładu mniejszości, ich kultury i języka do bogactwa kulturowego Polski. Dodatkowe nazwy są ustalane zgodnie z pisownią języka mniejszości. Dodatkowa nazwa miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku mniejszości może być ustalona na wniosek rady gminy, jeżeli: - liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości lub posługujących się językiem regionalnym jest nie mniejsza niż 20% ogólnej liczby mieszkańców, lub - w przypadku miejscowości zamieszkanej za ustaleniem dodatkowej nazwy miejscowości w języku mniejszości opowiedziała się w konsultacjach, przeprowadzonych na podstawie przepisów ustawy o samorządzie gminnym, ponad połowa mieszkańców tej miejscowości biorących udział w konsultacjach; - wniosek rady gminy uzyskał pozytywną opinię Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Z możliwości dwujęzycznych nazw miejscowości skorzystały dotychczas mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczność posługująca się językiem regionalnym, które w karcie pracy nr 5 mają przyporządkowane nazwy miejscowości/gmin, czyli: mniejszość białoruska, litewska, niemiecka, łemkowska oraz społeczność kaszubska. Na terenach zamieszkanych przez te mniejszości lub społeczność możemy się więc spotkać z dwujęzycznymi tablicami informacyjnymi. e) Jeżeli masz dostęp do internetu i sprzętu audio, możesz przeprowadzić również kolejną zabawę, puszczając uczniom fragmenty piosenek lub tekstów znajdujących się na stronie i prosząc ich, by odgadli, w jakim są języku. Karta pracy nr 4 str Karta pracy nr 5 str

4 Karta pracy nr 1 Zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.): Art Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. 2. Za mniejszości narodowe uznaje się następujące mniejszości: 1) białoruską; 2) czeską; 3) litewską; 4) niemiecką; 5) ormiańską; 6) rosyjską; 7) słowacką; 8) ukraińską; 9) żydowską. 3. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. 4. Za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości: 1) karaimską; 2) łemkowską; 3) romską; 4) tatarską. 6 7

5 Karta pracy nr 2 Białorusini podlaskie ( os.) mazowieckie (1576 os.) warmińsko-mazurskie (600 os.) podlaskie (87,42%) mazowieckie (3,59%) warmińsko-mazurskie (1,37%) Litwini 7376 podlaskie (4867 os.) mazowieckie (446 os.) warmińsko-mazurskie (380 os.) podlaskie (65,99%) mazowieckie (6,05%) warmińsko-mazurskie (5,15%) Słowacy 2739 małopolskie (1428 os.) śląskie (264 os.) mazowieckie (258 os.) małopolskie (52,12%) śląskie (9,63%) mazowieckie (9,43%) Niemcy opolskie ( os.) śląskie ( os.) warmińsko-mazurskie (4645 os.) opolskie (54,19%) śląskie (24,13%) warmińsko-mazurskie (3,22%) Ormianie 1683 mazowieckie (403 os.) śląskie (167 os.) małopolskie (155 os.) mazowieckie (23,92%) śląskie (9,90%) małopolskie (9,21%) Rosjanie 8796 mazowieckie (1950 os.) dolnośląskie (861 os.) śląskie (829 os.) mazowieckie (22,16%) dolnośląskie (9,79%) śląskie (9,43%) Czesi 2831 śląskie (580 os.) mazowieckie (453 os.) dolnośląskie (396 os.) śląskie (20,47%) mazowieckie (15,99%) dolnośląskie (14,00%) Ukraińcy warmińsko-mazurskie ( os.) zachodniopomorskie (4482 os.) pomorskie (3932 os.) małopolskie (52,12%) śląskie (9,63%) mazowieckie (9,43%) Żydzi 7353 mazowieckie (2690 os.) dolnośląskie (880 os.) małopolskie (745 os.) mazowieckie (36,59%) dolnośląskie (11,97%) małopolskie (10,13%) * i ** liczby zaczerpnięte ze strony: c-poslugujaca-sie-jezykiem-kaszub.html [dostęp on-line ] Karaimi 314 mazowieckie (98 os.) dolnośląskie (46 os.) łódzkie (46 os.) mazowieckie (31,23%) dolnośląskie (14,77%) łódzkie (14,74%) Łemkowie 9640 dolnośląskie (4736 os.) małopolskie (2186 os.) lubuskie (1413 os.) dolnośląskie (49,13%) małopolskie (22,68%) lubuskie (14,66%) Romowie dolnośląskie (2028 os.) małopolskie (1735 os.) śląskie (1733 os.) dolnośląskie (12,13%) małopolskie (10,37%) śląskie (10,36%) Tatarzy 1828 podlaskie (539 os.) mazowieckie (332 os.) pomorskie (175 os.) podlaskie (29,47%) mazowieckie (18,17%) pomorskie (9,57%) * i ** liczby zaczerpnięte ze strony: c-poslugujaca-sie-jezykiem-kaszub.html [dostęp on-line ] 8 9

6 Karta pracy nr 3 Karta pracy nr 4 Język A Powstał około roku 1000 jako język aszkenazyjczyków na terenie między Alzacją i Kolonią nad Renem. Bazą dla niego są staro-wysoko- -niemieckie dialekty: bawarsko-aramejskie i reńsko-frankońskie, z dodatkiem elementów hebrajsko-aramejskich, a później także słowiańskich. Pismo oparte jest na alfabecie hebrajskim. Dzieli się na język zachodni (używany głównie w Niemczech i Francji) oraz wschodni (występujący w krajach Europy Wschodniej). W Polsce był tradycyjnym językiem komunikowania się wspólnoty. Język B Należy do zachodniej grupy języków słowiańskich. Tradycja literacka sięga XII wieku, ale o jednolitym języku można mówić od XIV wieku. Oparty jest na dialektach okolic Pragi. Nowoczesny język literacki powstał na początku XIX wieku. Język C Należy do wschodniej grupy języków słowiańskich. Wyodrębnił się z języka staroruskiego w XIV wieku. Język literacki powstał w XIX wieku, a rozwinął się w wieku XX. Obecnie korzysta z alfabetu opartego na cyrylicy, ale w przeszłości posługiwał się także alfabetem łacińskim. W Polsce używany w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego. Język D Należy do grupy języków turkijskich. Występuje w dwóch odmianach: wschodniej (krymskiej) i zachodniej (polskiej), która dzieli się na dwa dialekty: północny (trocki używany w okolicach Trok, Wilna i Poniewieża) i południowy (łucko-halicki używany na Ukrainie). Nie wykształcił się jeden język ogólnonarodowy. Pierwszym systemem używanym do zapisu tego języka było pismo hebrajskie. Na przełomie XIX i XX wieku zaczęło być ono wypierane przez cyrylicę oraz alfabet łaciński. Język E Należy do tracko-ormiańskiej grupy języków indoeuropejskich. Wyróżnia się bardzo dużym zróżnicowaniem dialektalnym. Współczesny język zaczął tworzyć się w XVII wieku, a ukształtował się w XIX. Posługuje się własnym alfabetem

7 Karta pracy nr 4 Język F Należy do zachodniej podgrupy języków germańskich. Dzieli się na trzy zespoły dialektalne: dolnoniemiecki, środkowoniemiecki, górnoniemiecki. Tak wielkie zróżnicowanie dialektów wiąże się z ekspansją plemion germańskich z terenów praojczyzny na tereny celtyckie, romańskie i słowiańskie. Język literacki ukształtował się na terenie wysokoniemieckim. Ogólnonarodowy język literacki ukształtował się w XII i XIII wieku. Na przełomie XVIII i XIX wieku powstała literatura klasyczna. Język G Należy do wschodniego odłamu języków bałtyckich (języki indoeuropejskie). Spośród wszystkich języków indoeuropejskich zachował najwięcej cech archaicznych. Język literacki ma swe początki w XVI wieku, natomiast ukształtował się on w XIX wieku (na podstawie dialektu auksztajeckiego). W Polsce używany w powiatach sejneńskim i suwalskim. Język H Należy do wschodniej grupy języków słowiańskich. W wieku XIV wyodrębnił się z języka staroruskiego. Wyróżnia się trzy zespoły dialektalne: północny, południowy i pas gwar przejściowych. W pasie tym ukształtował się ostatecznie język literacki (w XVIII i na początku XIX wieku). Najpopularniejszy z języków słowiańskich. Język I Należy do wschodniej grupy języków słowiańskich. Wyodrębnił się z języka staroruskiego w XIV wieku. Dzieli się na trzy grupy dialektalne: północne (gwary poleskie i podlaskie), południowo-wschodnie (gwary naddnieprzańskie, słobodżańskie i stepowe) oraz południowo-zachodnie (gwary wołyńskie, naddniestrzańskie, nadsańskie, bojkowskie, huculskie, bukowińsko-pokuckie i zakarpackie). Współczesny język literacki powstał na podłożu gwar naddnieprzańskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Język J Należy do zachodniej (kipczackiej) i południowej (oguzyjskiej) grupy języków tureckich (turkijskich). Obejmuje dwie grupy dialektów: centralną (nad Wołgą w okolicach Kazania dialekt kazańsko-tatarski) i zachodnią rozproszoną po różnych obszarach Rosji, Ukrainy (głównie na Krymie), Polski, Litwy i Białorusi (dialekt ten nazywany jest mizerskim). Język K Należy do zachodniej grupy języków słowiańskich. Obejmuje trzy zespoły dialektalne: zachodni, środkowy oraz wschodni. Wyróżnia się również pogranicze gwary morawsko-słowackiej. Pierwsze próby stworzenia języka literackiego sięgają XVIII wieku. Współczesny język literacki uformował się w połowie XIX wieku (podłożem jego są gwary centralne). W Polsce używany w powiecie nowotarskim. Język L Indoeuropejski język z podrodziny indoaryjskiej. Wywodzi się z sanskrytu języka literackiego starożytnych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych Indii. Kształtował się od około XI wieku w wyniku kolejnych fal migracji z Azji Środkowej w kierunku zachodnim. Zróżnicowanie dialektów tego języka jest bardzo daleko posunięte, toteż nie posiada on obecnie jednolitego, powszechnie uznanego standardu literackiego. Język Ł Należy do grupy języków wschodniosłowiańskich. Szczególny rozwój czasopiśmiennictwa nastąpił w dwudziestoleciu międzywojennym. Od lat 90. XX wieku podejmowane są działania zmierzające do jego kodyfikacji. Najwięcej osób mówiących tym językiem mieszka obecnie na terenie województw: dolnośląskiego (w związku z przesiedleniami, które miały miejsce w 1947 roku) oraz małopolskiego (tradycyjne miejsce zamieszkania). Język M Należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i lechickich. Język ten ulegał wpływom języka dolnoniemieckiego, staropruskiego i połabskiego. Wykazuje pewne cechy wspólne z dialektem wielkopolskim i mazowieckim. Najstarsze druki wykonane w tym języku pochodzą z XVI wieku. Do zapisów tekstów początkowo używano alfabetu ogólnopolskiego, jednak nie oddawał on w pełni cech fonetycznych tego języka. Unikatowy alfabet powstał w drugiej połowie XIX wieku. Język N Należy do kananejskiej gałęzi języków semickich. Świadectwa jego istnienia datowane są już na XII wiek p.n.e. W V i IV wieku p.n.e. został wyparty przez język aramejski, a na przełomach starej i nowej ery wyszedł z użycia (stał się wtedy językiem religii). Powrócił w 1920 roku, stając się jednym z oficjalnych języków Palestyny. Od 1948 roku jest językiem państwowym Izraela

8 Karta pracy nr 5 białoruski Malinniki Mаліннікі czeski tłumaczyć přeložit ןצעזרעביא tłumaczyć jidysz karaimski tłumaczyć kiočiurmia litewski Wojciuliszki Vaičiuliškės niemiecki Biskupice Bischdorf ormiański tłumaczyć թարգմանե rosyjski tłumaczyć переводить słowacki tłumaczyć preložiť tatarski tłumaczyć terdjime ukraiński tłumaczyć pieśni перевести пісні romski tłumaczyć prik beszaraw łemkowski Bielanka Білянка kaszubski Klukowa Huta Klëkòwô Hëta םגרתל tłumaczyć hebrajski 14 15

9 16