NAUKA I BADANIA NAUKOWE

Transkrypt

1 WYKŁAD 2 NAUKA I BADANIA NAUKOWE 1. Nauka i badania podziały, podmioty, finansowanie 2. Operacje myślowe w nauce 3. Proces badawczy 4. Badania naukowe istota, funkcje i rodzaje 5. Przegląd podstawowych metod i technik badań naukowych

2 Wykład 2 część 1 NAUKA I BADANIA PODZIAŁY, PODMIOTY, FINANSOWANIE

3 PODZIAŁY NAUKI

4 PODZIAŁ NAUK wg Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Rozp. z 8 VIII 2011) OBSZARY WIEDZY DZIEDZINY DZIEDZINY NAUKI DZIEDZINY NAUKI DZIEDZINY NAUKI NAUKI DYSCYPLINY DYSCYPLINY NAUKOWE NAUKOWE Janusz NAUKOWE Olearnik

5 OBSZARY WIEDZY 1. Nauki humanistyczne 2. Nauki społeczne 3. Nauki ścisłe 4. Nauki przyrodnicze 5. Nauki techniczne 6. Nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne 7. Nauki medyczne, nauki o zdrowiu i nauki o kulturze fizycznej

6 PODMIOTY PROWADZĄCE BADANIA NAUKOWE W POLSCE Szkoły wyższe Instytuty naukowo-badawcze Polska Akademia Nauk Laboratoria w dużych firmach Celowe (mieszane) zespoły naukowe

7 Zadania pracowników naukowo-dydaktycznych szkół wyższych Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym, art. 111 ust.1: Pracownicy naukowo-dydaktyczni są obowiązani: 1) Kształcić i wychowywać studentów, w tym nadzorować opracowywanie przez studentów prac zaliczeniowych, semestralnych, dyplomowych, pod względem merytorycznym i metodycznym; 2) Prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijać twórczość naukową; 3) Uczestniczyć w pracach Janusz organizacyjnych Olearnik uczelni.

8 Awans naukowy stopnie i tytuły naukowe Stopień naukowy doktor nauk. Stopień naukowy doktor habilitowany nauk.. Tytuł naukowy Profesor nauk

9 Prace naukowe kwalifikacyjne (potwierdzające kwalifikacje) Praca dyplomowa licencjacka magisterska Rozprawa doktorska Rozprawa habilitacyjna Praca dyplomowa na studiach podyplomowych

10 Źródła finansowania badań naukowych Budżet państwa wg planu rocznego Unia Europejska Budżet państwa wg konkursów na granty Sponsorzy, fundacje Podmioty gospodarcze Administracja regionalna

11 Wykład 2 część 2 OPERACJE MYŚLOWE W NAUCE

12 OPERACJE MYŚLOWE W PROCESIE NAUKOWYM Analiza i synteza Dedukcja i indukcja Porównywanie i przeciwstawianie Uogólnianie i wnioskowanie

13 Analiza i synteza

14 ANALIZA proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej całości na jej części (tyle części ile to możliwe) i rozpatrywaniu każdej z nich osobno, często po to, aby wykryć strukturę i/lub mechanizm działania całości.

15 SYNTEZA proces myślowy polegający na łączeniu wyodrębnionych przez analizę czynników, parametrów, części składowych danej całości po to, aby uzyskać nowy obraz badanego obiektu.

16 Dedukcja i indukcja

17 DEDUKCJA od ogółu do szczegółu - proces myślowy w którym na podstawie wiadomości o całości wnioskujemy o jej częściach składowych. Przyjmujemy podstawowe zasady (przesłanki) jako słuszne i na ich podstawie wnioskujemy o szczegółach.

18 INDUKCJA od szczegółu do ogółu - proces myślowy w którym wnioskujemy o całości na podstawie szczegółowych przypadków (części tej całości). Na podstawie informacji (wiadomości) o niektórych przedmiotach, procesach, zjawiskach szczegółowych wnioskujemy o wszystkich przedmiotach, procesach, zjawiskach.

19 Porównywanie i przeciwstawianie

20 PORÓWNYWANIE Zestawianie ze sobą cech, parametrów, danych, aby znaleźć właściwości wspólne lub różniące. Odnoszenie rezultatów badań do jakiejś skali, np. do wzorców, do modeli teoretycznych, do innych obiektów.

21 PRZECIWSTAWIANIE Konfrontowanie myśli, pojęć, faktów, procesów, aby pokazać badane zjawisko w relacji do innego (innych). Konfrontacja obiektu diagnozowanego wobec jakiegoś punktu/układu odniesienia.

22 Uogólnianie i wnioskowanie

23 UOGÓLNIANIE Połączenie teoretyczne lub praktyczne różnych części, właściwości, cech, stosunków badanych zjawisk, aby sformułować całkiem nowe, oryginalne tezy, twierdzenia, wnioski.

24 WNIOSKOWANIE Proces myślowy przyjmujący prawdziwość jednego zdania i dochodzenie na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania. Zdanie wyjściowe to przesłanka. Zdanie końcowe to wniosek.

25 Wykład 2 część 3 PROCES BADAWCZY

26 Dwie fazy procesu badawczego: - faza koncepcji badań; - faza realizacji badań.

27 Weryfikacja/recenzje Upowszechnienie Identyfikacja problemu naukowego Raport z badań Cel badań Twierdzenia/wnioski/ uogólnienia ETAPY PROCESU BADAWCZEGO Przedmiot i zakres badań Analiza danych/wyników Hipotezy Zebranie i przetworzenie materiałów Plan badań i plan pracy Dobór metod i źródeł informacji

28 Wykład 2 część 4 BADANIA NAUKOWE istota, funkcje i rodzaje

29 BADANIA NAUKOWE najogólniej Wieloetapowy, świadomy, celowy proces różnorodnych działań poznawczych. Działania te są regulowane konkretnymi zasadami i procedurą badawczą, aby otrzymane wyniki były: pełne, ścisłe, rzetelne adekwatne wobec zgłębianej rzeczywistości.

30 BADANIA NAUKOWE w szerokim ujęciu Proces twórczych czynności przebiegający od ustalenia i powzięcia problemu badawczego, aż do jego rozwiązania i pisemnego opracowania wyników.

31 BADANIA NAUKOWE w wąskim ujęciu Uporządkowana sekwencja konkretnych czynności badawczych prowadzących do poznania nie znanych lub mało znanych właściwości obiektów, przedmiotów, zdarzeń, procesów, faktów.

32 PODSTAWOWE FUNKCJE BADAŃ NAUKOWYCH Teoretyczna konfrontowanie znanych teorii w celu ich skorygowania, rozwinięcia lub stworzenia nowych teorii Metodologiczna rozwijanie instrumentarium badawczego (metod i technik) Praktyczna budowanie modeli i rekomendowanie rozwiązań, które mogą być wdrażane do praktyki

33 RODZAJE BADAŃ NAUKOWYCH najczęściej stosowane Badania podstawowe i stosowane Badania diagnostyczne i weryfikacyjne Badania kompleksowe i przyczynkarskie Badania teoretyczne i empiryczne Badania bezpośrednie i wtórne Badania terenowe, biurowe, laboratoryjne Badania ilościowe i jakościowe

34 Badania podstawowe (poznawcze) - mają na celu teoretyczne wzbogacenie wiedzy danej dyscypliny naukowej; - ich celem jest odkrywanie nowych prawd i związków zachodzących między zjawiskami; - dają możliwości modyfikacji danej teorii przez zaproponowanie niezbędnych zmian, prowadzą też do opracowania nowych teorii.

35 Badania stosowane - są realizowane dla sformułowania wniosków, które mogą być wdrożone w praktyce; - mają najczęściej charakter badań empirycznych; - przedstawiają twierdzenia o charakterze diagnostycznym, terapeutycznym lub prognostycznym

36 Badania diagnostyczne - mają na celu stwierdzenie rzeczywistego stanu faktów lub zjawisk oraz zależności między nimi; - przygotowują dane do prognozowania; - opierają się głównie na metodach empirycznych.

37 Badania weryfikacyjne - mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów; - przede wszystkim zmierzają do ustalenia związków między zmiennymi zależnymi i niezależnymi; - polegają na ustaleniu następstw dla znanych przyczyn (badania typu indukcyjnego) lub - polegają na ustaleniu jakie przyczyny powodują już znane skutki (badania typu redukcyjnego)

38 Badania kompleksowe - na ogół mają charakter interdyscyplinarny, opierają się na różnorodnych metodach i technikach badawczych - są to badania zespołowe, ważna jest dobra współpraca i koordynacja; - z reguły mają charakter empiryczny.

39 Badania przyczynkarskie - dotyczą wąskiego zakresu zjawiska, wąskiej populacji, nie rozwiązują problemu w sposób kompleksowy; - są stosowane dla dokonania przeglądu literatury w realizacji szerszych badań, - mają walory kształcące i są elementem rozwoju naukowego młodych badaczy.

40 Badania teoretyczne Obejmują analizowanie istniejących teorii, ich rozwijanie oraz poszukiwanie nowych. Nowa lub udoskonalona teoria jest efektem syntez myślowych powstałych w wyniku analiz istniejących teorii, uogólnień płynących z badań empirycznych, na ogół długotrwałych poszukiwań naukowych.

41 Badania empiryczne Prowadzą do poznania naukowego przez empiria, czyli sprawdzenie, doświadczenie, pomiar, realny ogląd obiektu, zjawiska, procesu, w przeciwieństwie do poznania opartego na myśleniu i wyjaśnieniach teoretycznych.

42 Badania bezpośrednie Są oparte na materiałach pierwotnych, pozyskanych przez badacza drogą badań empirycznych. Opierają się na dobraniu właściwych źródeł informacji oraz technik ich gromadzenia. Mają silny walor oryginalności.

43 Badania wtórne Są oparte na wykorzystaniu źródeł wtórnych, tj. przetworzonych w procesach społeczno-gospodarczych (np. analizy i raporty przedsiębiorstw, dane statystyczne, sprawozdania, protokoły) lub wytworzonych przez innych badaczy (raporty z badań, publikacje naukowe).

44 Badania terenowe Są to badania przeprowadzone poza obiektami naukowymi np. w przestrzeni miejskiej, w obiektach turystycznych, w przedsiębiorstwach, na ogół są to badania bezpośrednie.

45 Badania biurowe Są to badania typu desk research, office research, czyli prowadzone w siedzibie badacza, najczęściej z wykorzystaniem źródeł wtórnych.

46 Badania laboratoryjne Badania prowadzone w specjalnie przygotowanych warunkach, z użyciem specjalistycznych narzędzi, często specjalnie skonstruowanych. Badania są oparte na długotrwałych cyklach doświadczalnych, licznych pomiarach, niekiedy eksperymentach.

47 Badania ilościowe Służą przede wszystkim mierzeniu zjawisk, procesów (zakresu występowania). Dostarczają odpowiedzi na pytania: ile, jak często, w jakiej proporcji, jakiej wielkości itp. zachodzą badane zjawiska, czy też przebiegają procesy? Są to np. metody statystyczne, metody sondażu diagnostycznego oparte na takich technikach jak ankiety, wywiady, metody testowania.

48 Badania jakościowe Metody badawcze, w których nie określa się parametrów liczbowych, charakteryzujących badane zjawisko lub obiekt badań. Występują w socjologii, teorii organizacji, psychologii. Są to m.in.: wywiady, obserwacje, eksperymenty, badania terenowe. Metody jakościowe odpowiadają na pytanie dlaczego" w większym stopniu niż na pytanie jak czy ile".

49 Wykład 2 część 5 PRZEGLĄD PODSTAWOWYCH METOD I TECHNIK BADAŃ NAUKOWYCH

50 Metoda Metoda - grec. meta hodos droga dojścia, sposób poznania Metoda to sposób osiągania ustalonego celu. Jeżeli celem jest rozwiązanie problemu, to metoda obejmuje zestaw instrumentów, środków, sposobów, jakimi zamierzamy osiągnąć cel.

51 Metoda naukowa Sposoby skutecznego docierania do prawdy naukowej. Określona procedura, którą należy stosować w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badawczego zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

52 Metoda badań naukowych Celowo dobrany i uporządkowany zbiór sposobów działania w procesie badań naukowych, prowadzący do uzyskania odpowiedzi na pytania badawcze, który obejmuje: zbieranie materiału badawczego, jego przetwarzanie i opracowywanie, analizę we wszystkich możliwych ujęciach, interpretację uzyskanych wyników, formułowanie syntez, uogólnień, wniosków.

53 Metody, techniki i narzędzia badań Metody badań uporządkowane czynności badawcze o charakterze procedur podejmowane dla rozwiązania problemu naukowego Techniki badań uszczegółowione metody, czynności praktyczne, sposoby zbierania materiału badawczego (informacji, opinii, faktów) i jego przetwarzania zgodnie z celami badań Narzędzia badawcze konkretne instrumenty, środki działania, używane w obrębie danych technik badawczych do gromadzenia, porządkowania i przechowywania materiału naukowego

54 PRZYKŁADY UJĘCIA: METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAŃ Metody badań badania empiryczne - bezpośrednie Techniki badań: badania ankietowe, wywiady, obserwacja Narzędzia badawcze: kwestionariusze ankietowe, zestawy pytań do wywiadów, formularze obserwacyjne komputer, kamera, aparat fotograficzny, magnetofon

55 Jakie wymogi muszą spełniać przyjęte metody badawcze? 1. Skuteczność zapewniać rozwiązanie problemu naukowego; 2. Celowość być podporządkowaną osiąganiu celów badań; 3. Jednoznaczność wykluczać dowolność stosowania rozmaitych technik i narzędzi badawczych; 4. Rzetelność zapewniać podobny wynik w podobnych warunkach; 5. Ekonomiczność być możliwą do użycia w ramach posiadanych środków.

56 Przegląd podstawowych metod Analiza i krytyka piśmiennictwa Dyskusja naukowa Metody heurystyczne Badanie dokumentacji Obserwacja naukowa Metody badań testowych Eksperyment naukowy Analiza przypadków Metody statystyczne Sondaż diagnostyczny Metody porównawcze

57 Analiza i krytyka piśmiennictwa Metoda ta jest stosowana wobec prac naukowych i badań innych naukowców. Jej sens polega na tym, że pozwala umiejscowić podjęty problem badawczy, założenia i poglądy badacza na tle dotychczasowego dorobku w danym obszarze naukowym. Jest metodą stosowaną powszechnie w nauce. Powstają dzięki niej prace oparte na opublikowanym dorobku innych naukowców.

58 Dyskusja naukowa Polega na: stawianiu twierdzeń (tez) naukowych i ich uzasadnianiu; twórczej krytyce twierdzeń i ich uzasadnień, dla ich uściślenia i rozwinięcia; wysuwaniu nowych punktów widzenia, tez, metod; precyzowaniu i porządkowaniu myśli; uzgadnianiu stanowisk. Nie przynosi nowej wiedzy o faktach, ale ułatwia wyklarowanie logiczne, usystematyzowanie wiedzy istniejącej, podsuwa nowe podejścia i sposoby badań;

59 Metody heurystyczne - Są to niekonwencjonalne, twórcze sposoby rozwiązywania problemów (heurisko = znajduję gr.). - Istota badań polega na znalezieniu i właściwym zastosowaniu idei (metody) rozwiązania problemu. - Często opracowuje się wariantowe rozwiązania problemu. Przykładowe techniki heurystyczne: Seminarium rozwiązywania zadań Analiza za i przeciw Burza mózgów Metoda delficka Słowne gry skojarzeniowe

60 Badanie dokumentacji Metoda obejmuje gromadzenie, selekcjonowanie i analizowanie dokumentów opracowywanych i przechowywanych przez różne organizacje. a) Dokumentacja w tym znaczeniu to nie tylko teksty pisane, ale też wszelkie przedmioty i wytwory ludzkie, które mogą być źródłem wiedzy wyjaśniającej badane zjawiska. b) Procedura badawcza obejmuje: gromadzenie dokumentów, ich selekcję, ustalenie autentyczności, sprawdzenie wiarygodności, analizę i opracowanie wyników; c) Ze względu na ograniczoną niekiedy wiarygodność danych w dokumentach, metodę należy uzupełniać innymi technikami.

61 Obserwacja naukowa celowa czynność, polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu badanych obiektów, zdarzeń, procesów oraz zjawisk, a także na gromadzeniu i interpretowaniu spostrzeżeń. Różne formy obserwacji: uczestnicząca (czynna) i bierna (aktywny i bierny udział obserwatora w procesie, który jest przedmiotem obserwacji), ukryta i jawna (obserwowany obiekt nie zdaje lub zdaje sobie sprawę z tego, że jest obserwowany) systematyczna (w sposób ciągły) i dorywcza (okresowo).

62 Metody badań testowych testy laboratoryjne, testy wysiłkowe, testy psychologiczne - skojarzeń słownych, uzupełnień zdań, test rysunkowy, testy marketingowe - test akceptacji produktów, test akceptacji ceny

63 Eksperyment naukowy Czynna modyfikacja zjawiska (przedmiotu badania) dążąca do poznania związków między składnikami bądź warunkami przebiegu badanego zjawiska. a) Jest świadomie wywołany i daje się dowolną liczbę razy powtarzać w zorganizowanych celowo warunkach. b) Jest stosowany przy badaniu zjawisk powtarzających się w warunkach podobnych. Nie ma możliwości prowadzenia eksperymentu nad zjawiskami niepowtarzalnymi. Rodzaje eksperymentów naukowych: - naturalne terenowe (obserwacja procesu w warunkach rzeczywistych), - laboratoryjne (w warunkach sztucznych, umożliwiają manipulowanie zmiennymi biorącymi udział w Janusz badaniu) Olearnik

64 Ankieta Metoda, w której zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi odbywa się w formie pisemnej, na podstawie specjalnego kwestionariusza z pytaniami. a) Nie ma zazwyczaj bezpośredniego kontaktu między badającym a respondentem. b) Różne techniki badań: środowiskowe, pocztowe, prasowe, radiowo telewizyjne, internetowe wybór zależy od przyjętego celu badawczego. c) Konieczność poprawnej konstrukcji kwestionariusza rodzaje, układ, liczba i treść pytań; d) Konieczność doboru respondentów liczba, rodzaj, możliwość dotarcia, problem reprezentatywności badań.

65 Wywiad Rozmowa ukierunkowana na ściśle określony cel badawczy, dla uzyskania określonego zestawu informacji, przeprowadzana z jednym lub wieloma respondentami, w oparciu o skonstruowany kwestionariusz lub zestaw pytań Formy wywiadu: Wywiad bezpośredni (osobisty, indywidualny), Wywiad telefoniczny Wywiad swobodny lub ustrukturyzowany (wg listy pytań) Wywiad zogniskowany ( focus group) rejestrowana dyskusja 8 12 osób pod kierunkiem moderatora na podstawie przygotowanego scenariusza.

66 Analiza przypadków Case study Metoda diagnozowania zjawisk i obiektów oraz poszukiwania ich prawidłowości przez szczegółowe rozpatrzenie zjawiska lub obiektu (jednego lub kilku), o cechach charakterystycznych pozwalających na naukowe uogólnienie. Kluczowe znaczenie ma właściwy dobór konkretnego przypadku.

67 Metody statystyczne Metoda badań empirycznych, polegająca na wyciąganiu wniosków z wyodrębnionych i zmierzonych cech zbiorów elementów statystycznych. a) Opis zjawisk masowych celem ustalenia ich skali, udziału w zjawiskach nadrzędnych oraz tendencji rozwojowych; b) Opis zmienności indywidualnej celem ustalenia zmian dynamicznych, zmian struktur, zróżnicowań w przestrzeni, rozkładu zjawisk (średnie, odchylenia, odniesienia do modeli); c) Opis współzależności zjawisk celem poznania zależności przyczynowej dwóch zjawisk i określenia jej stopnia.

68 Sondaż diagnostyczny Statystyczne gromadzenie faktów i informacji o zjawiskach, procesach i obiektach badanych oraz dynamice ich rozwoju. Umożliwia statystyczny opis i sprzyja wyjaśnieniu pewnych zjawisk masowych. Liczebność badanej (reprezentatywnej) grupy zależy od możliwości badającego, stosowanych technik oraz założonego stopnia dokładności. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to: wywiad, ankieta i analiza dokumentów.

69 Analiza porównawcza Metoda oparta na porównaniu kilku celowo dobranych obiektów, zjawisk, procesów, przy użyciu systemu kryteriów porównawczych. Przedmioty badania muszą tu spełniać warunki porównywalności, tj. muszą być względnie jednorodne. Metoda porównawcza nie stanowi narzędzia wystarczającego do pełnego rozwiązania problemu naukowego.