MOŻLIWOŚCI I KONIECZNOŚĆ PRZYJĘCIA PRZEZ POLSKĘ PROCEDUR REJESTRACJI ZASTRZEŻONYCH ZNAKÓW DLA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH

Transkrypt

1 prof. dr hab. Małgorzata Duczkowska-Piasecka Szkoła Główna Handlowa Marek Gąsiorowski Fundacja Fundusz Współpracy, Projekt Agro-Smak Ekspertyza: MOŻLIWOŚCI I KONIECZNOŚĆ PRZYJĘCIA PRZEZ POLSKĘ PROCEDUR REJESTRACJI ZASTRZEŻONYCH ZNAKÓW DLA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH znaki Unii Europejskiej stosowane przy oznaczaniu produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej jakości. Warszawa, lipiec 2003

2 SPIS TREŚCI 1. Streszczenie ekspertyzy Wstęp Istota zagadnienia O jakie znaki chodzi czyli rodzaje zastrzeżonych znaków Procedury rejestracji wg Rozporządzeń UE Instytucje rejestrujące i kontrolujące funkcjonowanie znaku Polskie rozwiązania brak harmonizacji Propozycje rozwiązań Przyszłe korzyści dla konsumentów i producentów Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 1

3 1. Streszczenie ekspertyzy Fundacja Fundusz Współpracy, w ramach Polsko Amerykańskiego Projektu Rozwoju Produktów Lokalnych Agro-Smak, podejmuje problematykę ochrony produktów regionalnych oraz rodzimej żywności próbując uwrażliwić zarówno decydentów, jak i producentów na rolę i możliwości takich produktów na rynku europejskim. Opis stanu przygotowania Polski do prowadzenia takiej polityki, która zachowałaby tradycyjne polskie wyroby żywnościowe oraz propozycje z tego stanu wynikające podejmuje niniejsza ekspertyza. Istota i procedura rejestracji produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie związane są z polityką jakości żywności i regulowane są najwyższymi aktami Rady Europejskiej rozporządzeniami. Najważniejsze z nich, to: Rozporządzenie 2081/92, oraz Rozporządzenie 2082/92. Przyjęcie regulacji prawnych w UE na ten temat na tak wysokim szczeblu oznacza, że kraje członkowskie nie mają dowolności w stosowaniu tych rozporządzeń, ale muszą przyjąć je w całości i ściśle do nich stosować. Wymienione Rozporządzenia wskazują, że przedmiotem ochrony jest nazwa pochodzenia produktów rolnych lub artykułów żywnościowych, pochodzenie geograficzne produktu lub gwarantowana, tradycyjna specjalność z danego regionu czy kraju. Wniosek o rejestrację powinien być złożony przez grupę producentów i zawierać zbiór warunków i wymagań wytwarzania produktu, zwany specyfikacją produktu. Wniosek powinien być złożony do stosownej instytucji na terenie kraju, w którym znajduje się dane miejsce lub region geograficzny z którego pochodzi rejestrowany produkt. Po zweryfikowaniu i stwierdzeniu uzasadnienia dla takiego wniosku, państwo członkowskie przekazuje dokumentację wraz ze specyfikacją do Komisji, która dokonuje rejestracji, zgodnie z przyjętą procedurą. W prawie polskim konieczne regulacje dotyczące rejestracji oznaczeń geograficznych (nazwa pochodzenia i oznaczenie geograficzne) oraz sposobów wprowadzania na rynek takich produktów są rozproszone w różnych aktach prawnych, niepełne, niespójne, nie zachowują między sobą odpowiedniej logiki i podobnego podejścia do problemu. Z kolei przepisy prawne regulujące wytwarzanie i ochronę produktów o specyficznych cechach jakości wynikających z tradycyjnego sposobu wytwarzania tego produktu nie zostały wdrożone do prawa polskiego. Nie powstają akty prawne umożliwiające w Polsce wdrożenie systemu organizacyjnego umożliwiającego, poza samą rejestracją, także wprowadzenie na rynek tradycyjnych produktów żywnościowych zgodnie z procedurami odpowiadającymi regulacjom stosownych Rozporządzeń UE. Nie tworzone są też odpowiednie struktury organizacyjne i procedury postępowania, by skutecznie wykorzystać dorobek prawny UE oraz krajowe zasoby surowcowe i technologiczne, wynikające z tradycji i dziedzictwa materialnego kraju. Efektywna ochrona rodzimej żywności, w całym swym zróżnicowaniu regionalnym i biologicznym oraz specyfice smaku i składu, możliwa będzie jedynie w sytuacji wprowadzenia systemu prawnego i organizacyjnego zgodnego z omawianymi Rozporządzeniami Unii Europejskiej. Zawarte w ekspertyzie propozycje rozwiązań jako punkt wyjścia przyjmują zarówno dosłowne zapisy Rozporządzeń Rady UE jak i intencje, jakie przyświecały Ustawodawcy, czyli Unii Europejskiej w tworzeniu jej polityki rozwoju obszarów wiejskich. Ekspertyza wskazuje, że wskutek przyjęcia europejskich procedur wytwarzania produktów regionalnych i tradycyjnych i włączenia ich w proces rozwoju lokalnego można osiągnąć znaczne efekty, a także wylicza te efekty. Podsumować je można stwierdzeniem, że podjęcie przez Polskę procedury rejestracji znaków ochraniających produkty żywnościowe ze względu na pochodzenia daje niepowtarzalną szansę realizacji własnych celów rozwojowych, włącznie z celem naczelnym tworzeniem miejsc pracy i poprawą sytuacji dochodowej ludności wiejskiej, w tym rolniczej. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 2

4 2. Wstęp W Unii Europejskiej prowadzona jest polityka ochrony nazw i znaków pochodzenia produktów dających gwarancję jakości, miejsca pochodzenia i tradycyjnego charakteru danego produktu. Coraz większa liczba konsumentów jest gotowa kupować takie lokalne produkty, a ich bezpieczeństwo podlega kontroli odpowiednich instytucji. W UE istnieją także instrumenty wsparcia pomagające w promocji takich produktów zarówno w krajach ich pochodzenia, jak i na rynku europejskim. Doświadczenie krajów europejskich wskazuje, że tego typu produkty stały się ważnym źródłem dochodu dla mieszkańców wsi i że podwyższają one atrakcyjność terenów wiejskich. Należy oczekiwać, że w momencie, kiedy Polska stanie się członkiem UE, lokalni producenci żywności będą mieli możliwość korzystania z unijnych instrumentów przeznaczonych na podtrzymanie lokalnej tradycji i dziedzictwa wiejskiego. W Polsce nie ma funkcjonującego systemu ochrony oryginalnych płodów rolnych i żywności lokalnej, charakterystycznej ze względu na miejsce powstania i tradycyjny sposób wytworzenia. Brak konkretnych, choćby jednostkowych, przykładów uznania takich produktów nie pomaga w stworzeniu oficjalnego rynku produktów lokalnych, a tym samym całościowego systemu ich wytwarzania, dystrybucji i promocji. Brak pełnych uregulowań prawnych, a instytucje nadzorujące bezpieczeństwo żywności nie mają doświadczenia w określaniu warunków wytwarzania i nadzoru nad takimi specyficznymi produktami. Umiejętne określenie handlowej jakości powszechnie znanych na wsi i w okolicy regionalnych produktów oraz podjęcie próby ochrony tej zbiorowej wiedzy może przynieść wymierne efekty ekonomiczne oraz przyczynić się do podniesienia renomy danego regionu. Uznanie takie podnosi atrakcyjność danego regionu i buduje jego unikalność, wzmacnia procesy integracyjne środowiska i świadomość, że wiedza o tradycyjnym przetwórstwie oraz umiejętność wytwarzania starych specjałów może być postrzegana jako przewaga konkurencyjna i wartość gospodarcza danego regionu. Istnieje zatem potrzeba stworzenia w Polsce systemu ochrony i wsparcia oryginalnych produktów żywnościowych o charakterystycznym pochodzeniu geograficznym zanim nastąpi akcesja, w przeciwnym przypadku producenci polscy nie będą mieli równych szans by skutecznie konkurować z producentami podobnych produktów z pozostałych krajów Unii Europejskiej. Fundacja Fundusz Współpracy, w ramach Polsko Amerykańskiego Projektu Rozwoju Produktów Lokalnych Agro-Smak podejmuje tę problematykę próbując uwrażliwić decydentów na rolę i możliwości takich produktów oraz, w miarę swoich możliwości, przygotować polskich producentów do wytwarzania produktów o udowodnionym pochodzeniu regionalnym. Opis stanu przygotowania Polski do prowadzenia takiej polityki, która zachowałaby tradycyjne polskie wyroby żywnościowe oraz propozycje z tego stanu wynikające podejmuje niniejsza ekspertyza. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 3

5 3. Istota zagadnienia Zastrzeganie znaków dla produktów spożywczych w Unii Europejskiej wynika z prowadzonej polityki bezpieczeństwa żywności, ochrony konsumenta oraz jakości sprzedawanych produktów żywnościowych. Równocześnie wskutek przyznawania odpowiednich znaków Unia Europejska wspiera dywersyfikację w produkcji żywności, dając tym samym konsumentom szerszy wybór produktów, których pochodzenie i własności oraz szczególne cechy mogą zidentyfikować kupujący. Produkty żywnościowe stają się mniej masowe i mniej anonimowe. Takie działania wsparte prawem UE wpisują się w tendencję indywidualizacji konsumpcji i segmentowania rynku w krajach bogatszych. Istota i procedura rejestracji produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie związane są z polityką jakości żywności i regulowane są najwyższymi aktami Rady Europejskiej rozporządzeniami. Najważniejsze z nich, to: Rozporządzenie 2081/92, stanowiące uszczegółowienie dyrektywy 79/112, Rozporządzenie 2082/92 oraz 692/2003 Rady UE. Przyjęcie regulacji prawnych w UE na ten temat na tak wysokim szczeblu oznacza, że kraje członkowskie nie mają dowolności w stosowaniu tych rozporządzeń, ale muszą przyjąć je w całości i ściśle do nich stosować. Istotą zastosowanych w Unii Europejskiej rozwiązań jest zasada wprowadzania na rynek produktów o określanym pochodzeniu geograficznym czy specyficznych cechach jakościowych na podstawie sporządzonej specyfikacji, która stoi na straży oryginalności produktu oraz jest podstawowym dokumentem dla organów kontroli i nadzoru. Innymi słowy kontrolowana jest zgodność ze specyfikacją, a nie zgodność z normami. Polityka poprawy jakości żywności, z którą wiążą się regulacje dotyczące rejestracji produktów o określonym pochodzeniu, posiadających ochronę znaków geograficznych i znaku specyficznej jakości ma na celu nie tyle zachowanie wyłącznie jakości normatywnej (wraz z parametrami sanitarno-weterynaryjnymi i higienicznymi), bo to jest oczywiste, ile stworzenie w ramach różnicowania i zachowania tradycji i tożsamości podaży jakościowo bogatszej oferty dla konsumentów, oferty nie anonimowej lecz identyfikowalnej z danym producentem poprzez pochodzenie produktu. Tym samym producenci tych szczególnych produktów mogą być bardziej atrakcyjni na rynku, a ich produkty sprostać konkurencji produktów masowych. Istotnym czynnikiem w polityce rejestracji tych znaków oprócz realizacji celów wynikających z ochrony konsumenta jest polityka UE wobec rozwoju obszarów wiejskich, podnoszenia ich atrakcyjności oraz tworzenia miejsc pracy. Działania zmierzające do rejestracji znaków mogą być wsparte z funduszy europejskich i przyczyniają się do realizacji celów regionalnej polityki strukturalnej UE na obszarach wiejskich. Wśród tych celów szczególnie ważne jest zachowanie tożsamości wsi i regionów, dziedzictwa kulturowego, tworzenie alternatywnych źródeł zarobkowania dla rolników. Jest więc zastanawiające, dlaczego w Polsce jak dotąd uczyniono niewiele, by umożliwić, a zwłaszcza rozpropagować ideę oraz konieczność, a nade wszystko procedury rejestracji takich znaków świadczących o pochodzeniu żywności. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 4

6 4. O jakie znaki chodzi czyli rodzaje zastrzeżonych znaków Wymienione Rozporządzenia wskazują, że przedmiotem ochrony jest nazwa pochodzenia produktów rolnych lub artykułów żywnościowych, pochodzenie geograficzne lub tradycyjna specjalność z danego regionu czy kraju. Zastrzeżona nazwa dla pochodzenia produktu określa tym mianem produkt, którego opracowanie, wytwarzanie i przetwarzanie dokonuje się w określonym miejscu geograficznym, związanym z określoną technologią wytwarzania, wyróżniającą się i trwałą. Znak ochrony dla pochodzenia geograficznego produktu oznacza taki produkt, którego więzi z określonym regionem odnaleźć można albo ze względu na miejsce wytwarzania, albo przetwarzania albo opracowania danego produktu i produkt ten cieszy się wielkim uznaniem. Gwarantowana Specjalność Tradycyjna trzeci znak ochronny nie odnosi się do pochodzenia produktu, ale daje ochronę ze względu na użycie tradycyjnych surowców, szczególny skład, recepturę, tradycyjną kompozycję produktu lub tradycyjny sposób jego wytwarzania. Zgodnie z rozporządzeniem Rady UE 2081/92 przez nazwę pochodzenia rozumieć należy nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju, który wytwarza produkt rolniczy lub artykuł żywnościowy. Oznacza to dalej że nazwa regionu stanowi o rodowodzie produktu, którego jakość i cechy wynikają wyłącznie lub głównie ze środowiska geograficznego, włączającego czynniki naturalne i ludzkie i którego opracowanie, wytwarzanie czy przetwarzanie mają miejsce w tym określonym miejscu geograficznym. Przez oznaczenie geograficzne uważać należy nazwę regionu, określonego miejsca lub w specjalnych przypadkach kraju, która służy określeniu pochodzenia produktu rolnego, bądź artykułu żywnościowego. Oznacza to, że region, miejsce czy kraj stanowią o pochodzeniu produktu, którego cechy, jakość lub właściwości można wiązać z tym szczególnym regionem geograficznym, oraz że produkcja lub przetwarzanie albo opracowanie produktu mają miejsce w tym określonym miejscu lub regionie geograficznym. Zawarte w Rozporządzeniu Rady UE 2082/92 wymogi dotyczące ochrony i rejestracji produktu Gwarantowana Specjalność Tradycyjna przewidują, że produkt jako taki ma mieć cechy odróżniające go od podobnych jemu produktów lub artykułów żywnościowych należących do tej samej kategorii, oraz że nazwa takiego produktu powinna być specyficzna sama w sobie. Szczególne cechy produktu nie wynikają z żadnego rozporządzenia ani dyrektywy UE, a także nie wynikają ze sposobu przedstawiania tego produktu. 5. Procedury rejestracji wg Rozporządzeń UE Prawo do ochrony określonego pochodzenia geograficznego posiadają wybrane grupy produktów rolnych i artykułów spożywczych, wyspecyfikowane w Traktacie i załącznikach do Rozporządzeń. Aby skorzystać z ochrony wymienionych znaków należy przygotować stosowne dokumenty, które będą świadczyć o pochodzeniu produktu i jego związkach z danym miejscem (regionem) geograficznym. Dokumentacja taka powinna zawierać następujące elementy: Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 5

7 nazwę stosownego produktu, który ma być przedmiotem rejestracji; opis produktu, poczynając od opisu surowca (stanowiącego element wyjściowy do produkcji, jeśli taki występuje), a także główne cechy fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne, organoleptyczne, charakterystyczne dla produktu; zdefiniowanie geograficznego obszaru wytwarzania, a w szczególnych przypadkach inne dane określające ten obszar; dowody na związek danego produktu z wskazanym obszarem lub miejscem geograficznym, w rozumieniu Rozporządzenia; opis metody pozyskiwania produktu rolnego lub artykułu żywnościowego, a w koniecznych przypadkach metod lokalnych, niezmiennych i rzetelnych; dane wskazujące na związki produktu ze środowiskiem geograficznym w rozumieniu Rozporządzenia; informacje o jednostce kontrolnej nadzorującej wytwarzanie produktu oraz o jej kompetencjach wymaganych przez Rozporządzenie; szczególne informacje dotyczące znakowania produktu i jego opakowań, wynikające z posiadania znaku ochrony pochodzenia, lub odpowiednich znaków krajowych; ewentualne inne wymagania, które należy uwzględnić w odniesieniu do rozstrzygnięć unijnych lub narodowych. Zarejestrowanie znaków przysługuje wyłącznie grupie producentów danego produktu, oraz w szczególnych przypadkach przewidzianych Rozporządzeniem, może to być osoba fizyczna lub prawna. Wniosek o rejestrację powinien być złożony w imieniu grupy producentów i zawierać specyfikację produktu, czyli dokumentację stanowiącą zbiór warunków i wymagań charakteryzujących ten produkt oraz metody jego wytwarzania. Wniosek powinien być złożony do stosownej instytucji na terenie kraju, w którym znajduje się dane miejsce lub region geograficzny z którego pochodzi rejestrowany produkt. Po zweryfikowaniu i stwierdzeniu uzasadnienia dla takiego wniosku, państwo członkowskie przekazuje całą dokumentację do Komisji. Komisja ma 6 miesięcy na zweryfikowanie poprawności procedury rejestracyjnej i oceny jakości nadesłanej dokumentacji. W przypadku pozytywnej oceny, Komisja ogłasza w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich dane zgłaszającego produkt do ochrony i przedmiot zgłoszenia. W przypadku braku sprzeciwu, Komisja wpisuje produkt do Rejestru chronionych oznaczeń pochodzenia oraz chronionych oznaczeń geograficznych, jednocześnie wymieniając stosowne jednostki kontrolne dla jego stosowania. Krajowe instytucje kontrolne mogą składać się z jednego lub wielu organizmów publicznych lub prywatnych. Kraj członkowski zawiadamia Komisję i przesyła jej listę wybranych, upoważnionych instytucji wraz z ich kompetencjami. Komisja publikuje te informacje w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Jednostki kontrolne powinny gwarantować z jednej strony obiektywizm i niezależność w stosunku do wszystkich producentów lub przetwórców poddawanych kontroli i z drugiej strony mieć przez Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 6

8 cały czas do swojej dyspozycji ekspertów i środki niezbędne do wypełnienia procedury kontrolnej produktów będących przedmiotem nadania znaku ochronnego. Jeśli jednostka kontrolna korzysta z usług podwykonawców obowiązują ich te same wymagania. Jednostki kontrolne muszą wypełniać wymagania ogólne dotyczące jednostek certyfikujących wg normy EN z Państwo członkowskie powinno zapewnić wszystkim zainteresowanym producentom dostęp do jednostek kontrolnych. Wszelkie koszty związane z kontrolą ponoszą kontrolowani, posługujący się danym znakiem ochrony. W przypadku gwarantowanej specjalności tradycyjnej procedura rejestracji jest podobna. Produkt ma być zgłoszony przez grupę niezależnie od jej formy prawnej i składu. Jedyny wymóg to taki, że grupa może się ubiegać o rejestrację tylko w przypadku produktu, który produkuje lub pozyskuje. Aby zarejestrować produkt chroniony znakiem gwarantowanej specjalności tradycyjnej, produkt rolniczy lub żywnościowy musi być albo produkowany z tradycyjnych surowców albo charakteryzować się tradycyjnym składem albo sposób produkcji czy przetwórstwa musi nosić znamiona tradycyjnych. Aby produkt nadawał się do rejestracji jego nazwa musi być sama w sobie specyficzna bądź wyrażać jego specyficzny charakter w taki sposób, że odróżnia go od podobnych produktów tego samego rodzaju. Kraj członkowski musi powołać stosowną instytucję kontrolną, lub stosowne instytucje kontrolne sprawujące nadzór nad przestrzeganiem zobowiązań wynikających ze specyfikacji produktu, który jest przedmiotem rejestracji. Instytucja lub instytucje te mogą być także prywatne, ale wszystkie muszą być zgłoszone do Komisji i posiadać stosowne atestacje, zgodne z normami UE. Instytucje kontrolne przez cały czas muszą dysponować niezależnymi ekspertami i środkami, które umożliwiają prowadzenie kontroli. Koszty wynikające z kontroli ponosi ten, kto posiada prawa wynikające z ochrony produktu. Przedmiotem rejestracji mogą być produkty z krajów trzecich pod warunkiem, że zgłaszający do rejestracji dopełnią procedur, a sam produkt spełnia wymogi rejestracji. Rozporządzenie przewiduje związek procedur rejestracyjnych i znaków Unii Europejskiej z ochroną znaków krajowych, dając pierwszeństwo znakom europejskim. Kraje członkowskie mogą utrzymywać własne, krajowe systemy ochrony nazw jednak jedynie do czasu rejestracji produktu zgodnie z procedurami europejskimi i pod warunkiem dopełnienia stosownych zgłoszeń o takim stanie rzeczy Komisji. Szczególnej wagi sprawą jest związek oznaczeń geograficznych ze znakami towarowymi. Rozporządzenie, regulując ten związek podkreśla, że znak towarowy musi dla produktów objętych znakiem ochrony geograficznej być rejestrowany w zgodności z procedurą rejestracji oznaczeń geograficznych i zastrzega ważność oraz procedury takiej rejestracji. Komisja Europejska zdefiniowała trzy symbole Wspólnoty, które są używane na opakowaniu, podczas prezentacji i w reklamach dla produktów rolnych i żywnościowych noszących znaki chronione, odpowiednio: ochrona nazwy pochodzenia, ochrona pochodzenia geograficznego lub ochrona gwarantowanej tradycyjnej specjalności. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 7

9 6. Instytucje rejestrujące i kontrolujące funkcjonowanie znaku. Z przytaczanych Rozporządzeń wynika, że w całej procedurze biorą udział zarówno instytucje kraju członkowskiego (Polska) jak i UE. Najważniejsze w tej mierze są instytucje po stronie polskiej, które nie tylko muszą zostać oficjalnie zgłoszone do Komisji, ale które muszą zostać uznane za odpowiednie do prowadzenia niezależnych i obiektywnych działań, względem tak producentów jaki i pozostałych krajów członkowskich, zgodnie z wymaganiami tychże Rozporządzeń jak i dobrej, rzetelnej praktyki w tym zakresie. Rozporządzenie wyraźnie oddziela instytucje przyjmujące wnioski od instytucji kontrolnych. Podkreśla się, że instytucją przyjmującą powinna być jednostka administracji rządowej, podczas gdy instytucje kontrolne mogą być tak publiczne jak i prywatne. Podkreśla się także, że obydwa rodzaje instytucji powinny dysponować niezależnymi ekspertami, środkami umożliwiającymi im wykonywanie obowiązków, a nade wszystko instytucje te muszą być zgłoszone i zatwierdzone przez UE. 7. Polskie rozwiązania brak harmonizacji W ramach harmonizacji polskiego prawa z prawem unijnym pojawiła konieczność ustanowienia ochrony płodów rolnych i artykułów spożywczych, specyficznych ze względu na miejsce powstania (pochodzenie geograficzne) oraz na posiadane cechy wynikające z tradycyjnego sposobu wytworzenia. Ochrona wynika z prawa z rejestracji oraz umożliwia odpowiednie, dodatkowe znakowanie produktów, celem lepszej ich identyfikacji przez konsumenta. Regulacje takie stanowią wprowadzenie do prawa polskiego odpowiednich aktów prawnych UE, w tym przypadku Rozporządzeń Rady Unii Europejskiej (EWG) nr 2081/92 oraz nr 2082/92 z kolejnymi zmianami. W stanowisku negocjacyjnym Rząd Polski zaproponował Komisji Europejskiej, że jednostkami odpowiedzialnymi za prowadzenie systemu rejestracji oraz nadzoru nad przestrzeganiem warunków wytwarzania produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości, w rozumieniu Rozporządzeń 2081/92 i 2082/92, będą: jednostką rejestrującą oznaczenia geograficzne - Urząd Patentowy; funkcje jednostki kontrolnej pełnić będzie Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych. W efekcie konieczne regulacje prawne dotyczące rejestracji oznaczeń geograficznych (nazwa pochodzenia i oznaczenie geograficzne), oraz sposobów wprowadzania na rynek takich produktów, w prawie polskim, są rozproszone w różnych aktach prawnych, niepełne, niespójne, nie zachowują między sobą odpowiedniej logiki i podobnego podejścia do problemu, a nawet różnią się nazewnictwem tych samych rzeczy. Odpowiednie zapisy prawne regulujące wytwarzanie i ochronę oraz zasady umieszczania na rynku produktów o specyficznych cechach jakości wynikających z tradycyjnego sposobu wytwarzania tego produktu, zgodnie z rozumieniem Rozporządzenia Rady Unii Europejskie (EWG) nr 2082/92, nie zostały wdrożone do prawa polskiego. Pierwszym i podstawowym aktem prawnym, w prawie polskim, który wprowadził tę tematykę, była ustawa Prawo własności przemysłowej. W jednym z rozdziałów ustawa ta wprowadziła zapisy Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 8

10 mające być implementacją Rozporządzenia 2081/92. W efekcie polskiego procesu legislacyjnego zapisy ustawy wprowadzają regulacje prawne wynikające z Rozporządzenia 2081/92 tylko częściowo i do tego w wielu zapisach szczegółowych różnią się od regulacji unijnych. Ponadto dla części rozwiązań wynikających z Rozporządzenia ustawa Prawo własności przemysłowej nie wprowadza żadnych regulacji, pomijając je. Najważniejszym pominiętym problemem jest brak regulacji dotyczących funkcjonowania jednostki kontrolnej, niezbędnego elementu systemu organizacyjnego umożliwiającego nadzór nad wytwarzaniem i wprowadzeniem na rynek produktów o określonym pochodzeniu geograficznym. Do najważniejszych różnic między unijnym a polskim aktem prawnym można zaliczyć: 1. W Polsce ochrona oznaczenia geograficznego przysługuje wszystkim produktom, a nie jak to jest w UE, tylko niektórym grupom produktów, wyspecyfikowanym w Traktacie i załącznikach do Rozporządzenia. W Europejskim Rejestrze chronionych oznaczeń geograficznych te wyspecyfikowane grupy produktów podzielone są na następujące kategorie: sery; świeże mięso i podroby; produkty mięsne; inne produkty pochodzące od zwierząt; świeże ryby i owoce morza; oleje i tłuszcze (w tym oliwa z oliwek); oliwy stołowe (jadalne); owoce, warzywa i zboża; chleb, makarony, ciasta i inne wyroby cukiernicze; piwa; pozostałe napoje oraz produkty nieżywnościowe i inne. 2. Zakres ochrony jest większy niż w Rozporządzeniu. 3. Występują różnice w definiowaniu uprawnień do zgłaszania produktów do ochrony między Rozporządzeniem a regulacjami krajowymi. Rozporządzenie 2081/92 określa, że uprawnienia do złożenia wniosku o rejestracje przysługują grupie producentów lub przetwórców, a w szczególnych okolicznościach osobie prawnej lub fizycznej. Prawo polskie uprawnienia takie przyznaje, poza organizacją producencką, tylko organom administracji rządowej i samorządowej. 4. Brak w prawie polskim procedury sprzeciwu w trakcie rejestracji dla zainteresowanych grup producentów, jest za to postępowanie sporne po rejestracji, regulowane odrębnym Rozporządzeniem krajowym. 5. Prawo polskie przewiduje możliwość zgłoszenia zagranicznych oznaczeń geograficznych. Prawo wychodzi z założenia, że określany jest system prawny dla krajów trzecich w rozumienia Rozporządzenia 2081/ Zapowiedziano w jednej z ustaw, w 2000 roku, możliwość oznaczania zarejestrowanych produktów o tradycyjnym charakterze specjalnym znakiem, różnym od unijnego i nie do końca zdefiniowanym. Propozycja ta nie doczekała się jednak jeszcze szczegółowych rozwiązań prawnych, nie można zatem ocenić jej zgodności z rozwiązaniami w odpowiednich Rozporządzeniach unijnych. 7. Odmiennie są regulowane w prawie polskim relacje między oznaczeniami geograficznymi a znakami towarowymi. Prawo polskie daje pierwszeństwo znakowi towarowemu. Pozycja znaku towarowego jest mocniejsza w polskich przepisach niż wynika to z Rozporządzenia 2081/92. Powoduje to swoiste utrudnienie i przedłużenie procedury rejestracyjnej oraz ustawowy obowiązek pośrednictwa rzecznika patentowego w procesie rejestracji. 8. Uzyskane prawo z rejestracji na oznaczenia geograficzne można zbywać lub licencjonować. Możliwości takich nie przewiduje Rozporządzenie. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 9

11 9. Nie powiązano ustawodawstwa polskiego z rozwiązaniami UE, które zmierzają do tego, iżby rejestracja znaków, o których mowa stała się instrumentem rozwoju obszarów wiejskich poprzez różnicowanie produkcji żywności i stwarzanie producentom dodatkowej szansy dochodowej, stała się instrumentem poprawy jakości żywności tak w sensie technicznym jak i konkurencyjności między produktami, stała się instrumentem zachowania tożsamości Polski i jej poszczególnych regionów. W kolejnych polskich aktach prawnych, będących konsekwencją funkcjonowania ustawy Prawo własności przemysłowej określono szczegółowe wymogi zgłaszania oznaczeń geograficznych. Prawo polskie bardzo szczegółowo reguluje zarówno zawartość merytoryczną jaki i stronę formalną specyfikacji produktu. Mimo takich regulacji nie rozwiązana została sprawa tworzenia takiej dokumentacji produktu, która byłaby podstawą do wprowadzenia na rynek zarejestrowanego produktu. Ustawa prawo własności przemysłowej i zapisy tam zawarte dotyczące rejestracji oznaczeń geograficznych obowiązuje od sierpnia 2000 roku i jak dotychczas (czerwiec 2003 roku) nie został w Polsce zarejestrowany żaden produkt o określonym pochodzeniu geograficznym. Weszła także w życie (z dniem 1 stycznia 2003 roku) ustawa o jakości handlowej artykułów rolno spożywczych, która sygnalizowała wprowadzenie ochrony, i specjalnego znaku, dla artykułów spożywczych o specyficznych cechach jakości. Ustawa sygnalizowała także wprowadzenie rozporządzenia które określi szczegółowe wymagania a także zasady i sposób znakowania takich produktów. Wydanie odpowiednich aktów prawnych do tej ustawy mogłoby implementować Rozporządzenie nr 2082 o ochronie produktów specyficznej jakości, wynikającej z tradycyjnego sposobu wytworzenia. Najnowsza, rządowa propozycja nowelizacji tej ustawy odsyła zasady ochrony i ustanowienie znaku specyficznej jakości do odrębnych przepisów - przepisów, których jeszcze nie ma. Propozycja ta zachowuje jednak nadzór i kontrolę nad chronionymi oznaczeniami geograficznymi, nazwami pochodzenia albo świadectwami o szczególnym charakterze produktu w kompetencjach Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. W żadnym z dotychczasowych aktów prawnych nie ma regulacji dotyczących ustanowienia jednostki kontrolnej oraz zasad i sposobów jej pracy. A to właśnie jednostka kontrolna, posiadająca odpowiednie akredytacje oraz interdyscyplinarny zespół ekspertów jest podstawowym elementem gwarantującym jakość i sprawność systemu wytwarzania i wprowadzania na rynek produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości. Kolejną ustawą mającą regulować warunki sanitarne oraz wymagania w zakresie przestrzegania zasad higieny dla produktów spożywczych, ze względu na ich specyficzny charakter, jest ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz rozporządzenia do niej wydane. Regulacje dotyczące obrotu środkami spożywczymi mającymi specyficzny charakter po prostu zniknęły w rozporządzeniu wydanym do tej ustawy (Dz.U. z 2002 nr 234 poz. 1976). W ustawach o nadzorze weterynaryjnym, pojawiły się zapisy, że Minister właściwy do spraw rolnictwa może określić, w drodze rozporządzenia warunki weterynaryjne przy wytwarzaniu Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 10

12 produktów o charakterze tradycyjnym. Jednocześnie w tym samym akapicie ustawodawca stawia warunek zgodności przyszłego rozporządzenia z obowiązującymi w tym zakresie przepisami Unii Europejskiej. Rozporządzeń tych jednak nie ma. W polskich regulacjach prawnych odnajdujemy zapisy świadczące o świadomości istnienia unijnych rozwiązań prawnych w odrębny i szczególny sposób regulujących wytwarzanie, ochronę i dopuszczanie do obrotu produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej tradycyjnej jakości. Odnajdujemy echa szczegółowych rozwiązań w niektórych zapisach polskich, jednak żaden akt prawny, a nawet wszystkie odpowiednie akty prawne razem wzięte, nie podejmują się wprowadzenia całościowych rozwiązań prawnych dla zapewnienia zachowania na rynku polskich produktów regionalnych. Nie powstają akty prawne umożliwiające w Polsce wdrożenie systemu organizacyjnego mającego na celu, poza samą rejestracją, także wprowadzenie na rynek tradycyjnych produktów żywnościowych zgodnie z procedurami odpowiadającymi regulacjom z Rozporządzenia EWG 2081/92, nie mówiąc już o Rozporządzeniu WEG 2082/92. Nie tworzone są też odpowiednie struktury organizacyjne i procedury postępowania, by skutecznie wykorzystać dorobek prawny UE oraz krajowe zasoby surowcowe i technologiczne, wynikające z tradycji i dziedzictwa materialnego kraju. 8. Propozycje rozwiązań Propozycje rozwiązań jako punkt wyjścia przyjmują zarówno dosłowne zapisy Rozporządzeń Rady UE jak i intencje, jakie przyświecały Ustawodawcy, czyli Unii Europejskiej w tworzeniu jej polityki rozwoju obszarów wiejskich. Jest godne uwagi, że spośród możliwości rejestracji znaków regionalnych wybrano jedynie żywność i produkty pochodzenia rolniczego, dając tym samym szanse producentom rolnym i przetwórcom działającym na obszarach wiejskich na lepszy rozwój. Nie można więc jak w polskich rozwiązaniach traktować rejestracji znaków regionalnych jedynie jako ochrony własności intelektualnej, ponieważ rzecz dotyczy zupełnie innych procesów, zjawisk i celów. Przypomnijmy, że polityka żywności jakościowej, ma na celu zachowanie zróżnicowanej tożsamości produktów, prawdziwych ze względu na miejsce tradycyjnego ich pochodzenia i możliwość identyfikowania ich z konkretnym producentem, przez co stają się atrakcyjniejsze oraz tworzą na rynku jakościowo bogatszą oferty dla konsumenta. Tym samym producenci tych produktów oraz ich produkty mogą sprostać konkurencji produktów masowych. Trzeba tu przypomnieć, ż zgodnie z rangą aktów prawnych regulujących te kwestie przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską zapisy tam zawarte obowiązuje państwa członkowskie w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, które mają obowiązek wprowadzenia przepisów prawnych i administracyjnych koniecznych do stosowania postanowień Rozporządzeń Rady (EWG) nr 2081/92 oraz 2082/92. Możliwość efektywnej ochrony rodzimej żywności, w całym swym zróżnicowaniu regionalnym i biologicznym, specyfice smaku i składu, możliwa będzie jedynie w sytuacji wprowadzenia systemu prawnego i organizacyjnego zgodnego z omawianymi Rozporządzeniami Unii Europejskiej. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 11

13 Prowadzona obecnie promocja produktów regionalnych powinna w szczególności uwzględniać ten fakt. Stworzenie klarownej polityki rządowej w zakresie ochrony rodzimej żywności na wspólnym rynku i efektywne wykorzystanie dorobku prawnego Unii Europejskiej w tym zakresie jest szansą, którą można wykorzystać. Wprowadzenie przez rząd jasnych reguł i przesłanie czytelnych informacji do obecnych i potencjalnych producentów produktów specyficznej jakości i produktów charakterystycznych dla danych regionów Polski umożliwi stworzenie takiego sektora produkcji i konsumpcji. By zachować to co można zachować z naszego dziedzictwa kulturowego, zwyczajów żywieniowych i dorobku kulinarnego oraz biorąc pod uwagą rangę sprawy, przepisy Unii Europejskiej, które obowiązują na ten temat, zasady funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze żywnościowym, warunki konkurencji i tendencje kształtowania się popytu na żywność w krajach Unii Europejskiej wskazany byłoby: 1. Wprowadzić krajową, spójną politykę w zakresie zachowania i promocji rodzimych produktów rolnych i artykułów żywnościowych. Zrealizować to można przez stworzenie systemu prawnego i organizacyjnego umożliwiającego ochronę takich produktów, przyznając im znaki nazw i oznaczeń geograficznych oraz znak specyficznej jakości, zgodnie ze standardami Unii Europejskiej. Najbardziej odpowiednie, i miejmy nadzieje najbardziej kompetentne, do prowadzenia takiego wyodrębnionego nurtu polityki gospodarczej wobec rolnictwa i obszarów wiejskich jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W państwach członkowskich UE, które prowadzą efektywną politykę w tym zakresie, jest to właśnie domeną Ministerstwa Rolnictwa i ono jest za to odpowiedzialne. 2. Pierwszym i podstawowym działaniem, w ramach krajowej polityki zachowania rodzimych produktów rolnych i artykułów żywnościowych jest podjęcie inicjatywy legislacyjnej porządkującej i harmonizującej przepisy prawne. Brak takiej inicjatywy, a w efekcie brak kompleksowego, spójnego aktu prawnego spowoduje niemożność wykorzystania, przez polskich producentów, sprawdzonych rozwiązań w zakresie umieszczania na wspólnym rynku specyficznych dla naszego kraju produktów żywnościowych i charakterystycznych płodów rolnych. Podstawowym celem tej inicjatywy powinno być zebranie rozproszonych i niespójnych regulacji w jeden akt prawny kompleksowo i w sposób szczególny regulujący funkcjonowanie krajowego systemy przygotowania, rejestracji i wprowadzenia na rynek produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, gwarantowanej jakości. Ustawa ta winna skutkować zmianami w innych, powiązanych aktach prawych w taki sposób, by regulowała nie tylko sprawę rejestracji, ale także kontrolę wytwarzania i zasady umieszczania takich produktów na rynku i zasady ich sprzedaży. 3. Stworzenie krajowego systemy ochrony oraz własnych znaków oznaczeń krajowych, zgodnych z odpowiednimi Rozporządzeniami UE. System powinien umożliwiać prowadzenie wstępnej, krajowej ochrony cennych produktów i płodów rolnych nim uzyskają oficjalną ochronę UE, która to ochrona jest głównym celem działania. System ten, oparty o oficjalne krajowe znaki jakości, stanowić może rodzaj inkubatora czy dojrzewalni produktów by praca zainteresowanych grup producentów nad opisem produktu i przygotowaniem wniosku była Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 12

14 procesem a nie jednorazowym aktem. Ogromna rola, w tym systemie przypadać będzie ekspertom, współpracującym z producentami w tworzeniu odpowiedniej dokumentacji i technicznym definiowaniu starego, znanego produktu regionalnego. 4. Powołanie odpowiedniej organizacji badającej zasadność wniosku o uzyskanie ochrony pochodzenia produktu, czy też ochrony specyficznej jakości, posiadającej niezbędne certyfikaty wymagane przez UE. Jednostka ta posiadać powinna, i stale współpracować, z gronem niezależnych ekspertów różnych branż i dziedzin, którzy badaliby zasadność takiego wniosku i autorytatywnie stwierdzali jego prawidłowość i zdolność do uzyskania ochrony. 5. Podstawą systemu wprowadzania na rynek produktów o określonym pochodzeniu geograficznym jest, poza faktem uzyskania uprawnień z tytułu rejestracji, kontrola zgodności sposobu wytwarzania chronionych produktów i poprawność wprowadzania ich na rynek. Ustanowienie i przygotowanie odpowiedniej jednostki kontrolnej, realizującej taki nadzór jest sprawą pierwszorzędną. Jednostka ta powinna być wyposażona w odpowiednie uprawnienia, zgodne z wymaganiami UE i oficjalnie zgłoszona do Brukseli. Jednostka ta także powinna współpracować z ekspertami różnych dziedzin w celu skutecznego monitorowania przestrzegania zobowiązań producentów posługujących się znakiem i prawidłowością jego wykorzystywania na rynku. 6. Ustanowiona jednostka kontrolna, przynajmniej na początku, powinna być jednostką państwową, argumentem na takie rozwiązanie jest fakt, iż jednostki rządowe i jednostki działające w jego imieniu będą z większą odpowiedzialnością przestrzegać wyników negocjacji stając się bardziej wiarygodne wobec Unii Europejskiej jak i krajowych konsumentów (konsumenci i grupy słabsze deklarują większe zaufanie do publicznych jednostek niż do prywatnych). Skorzystać można tutaj z rozwiązań stosowanych w krajach członkowskich UE, gdzie odpowiednie jednostki państwowe realizują swoje zadania poprzez delegowanie swych uprawnień na odpowiednie organizacje, najczęściej samych zainteresowanych, czyli producentów. 7. Cennym rozwiązaniem może być stworzenie partnerstwa publiczno - prywatnego i możliwość realizacji zadań rządowych przez kompetentny organ samych producentów. Wymogiem wynikającym z Rozporządzenia UE jest konieczność posiadania przez kompetentny organ, który został (on sam i jego kompetencje) zgłoszony do Komisji, odpowiedniego grona specjalistów, dających gwarancję fachowości, rzetelności i kompetencji. Ze względu na specyfikę zagadnienia jak i różnorodność informacji jakie powinien zawierać wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego, czy też specyficznego charakteru produktu, skład zespołu ekspertów powinien być interdyscyplinarny (znawcy tradycji i obyczaju, technolodzy, prawnicy, specjaliści higieny żywności, itp.). 8. Wskazana byłaby budowa systemu wsparcia i doradztwa dla producentów takich produktów. Ze względu na specyfikę zagadnienia, sieć ta nie powinna być włączona w ogólny system doradztwa rolniczego. Pozyskiwanie lub wytwarzanie produktów charakterystycznych dla danego regionu wymaga odwołania się do bardzo specyficznej wiedzy, regulowane jest wyodrębnionymi przepisami podkreślającymi odrębność takiej produkcji a beneficjanci tego systemu doradztwa posiadają i powinni posiadać swoistą motywację do swoich działań, odmienną od powszechnie pojmowanej produkcji czy też przetwórstwa żywności. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 13

15 9. Wskazane byłoby, w ramach priorytetów rozwoju obszarów wiejskich, przeznaczenie części funduszy właśnie na rozwój rynku produktów o określonych pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości. Główne obszary działań wymagających wsparcia tymi środkami to: szkolenia i przygotowanie producentów, opracowanie specyfikacji i dokumentacji produktów, wykonanie niezbędnych badań produktu oraz promocja i informacja dla obecnych i przyszłych konsumentów, w tym także promocja nowych form sprzedaży np. u producenta itp. 9. Przyszłe korzyści dla konsumentów i producentów Jest prawdą, że procedury rejestracji produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości są ściśle określone i wymagają należytego przygotowania się do tego zarówno instytucji rządowych jak i samych producentów, ale prawdą jest także, że wskutek ich przyjęcia i włączenia w proces rozwoju lokalnego można osiągnąć znaczne efekty, spośród których najważniejsze są: możliwość identyfikacji narodowej (regionalnej) producenta danego produktu i poprawę konkurencyjności szczególnie dobrych, a zwłaszcza tradycyjnych polskich produktów. Jest to o tyle istotne, że od nie będzie można używać żadnych oznaczeń ani nazw na opakowaniach żadnych artykułów (w tym żywnościowych), które w jakikolwiek sposób sugerowałyby, że polski produkt jest lepszy od innych będą więc musiały zniknąć napisy dobre, bo Polskie, dobra Polska żywność, teraz Polska itp. napisy; jedynym identyfikatorem będzie nazwa producenta. możliwość zachowania dla potomnych polskiej tradycji żywnościowej i możliwość pokazania innym obywatelom UE polskich specjalności wynikających z polskich tradycji. W ten sposób małe zakłady przetwórcze, rzemieślnicze oraz gospodarstwa agroturystyczne będą mogły np. pozyskać nowych klientów, powstaną restauracje i drobne punkty gastronomiczne czy sklepy sprzedające żywność pochodzącą z danego regionu, tak oznakowaną. Nawet w supermarketach (jak w Niemczech czy Francji) wyodrębnione są miejsca do sprzedaży tej żywności ma ona inną (większą) cenę i cieszy się większą estymą. możliwości poprawy jakości żywności; jest to szczególny problem w Polsce wiele zakładów przetwarzających produkty zwierzęce, roślinne, owoce i warzywa od nie będzie mogło sprzedawać swoich produktów ze względu na brak dostosowania się do norm sanitarnych i weterynaryjnych. Podjęcie produkcji żywności tradycyjnymi metodami, z lokalnych specyficznych surowców, oznakowanej ze względu na pochodzenie otwiera wielu przedsiębiorstwom przetwórczych (tym najmniejszym, a one przecież mają największe trudności) dostęp do nowych możliwości, do wykorzystania zupełnie innych uzgodnień i przepisów - niekoniecznie łatwiejszych, ale innych, dających większą szansę. wielu małych i najmniejszych producentów żywności nie wytrzyma konkurencji na jednolitym rynku; przystąpienie do grupy produkującej żywność szczególnego rodzaju umożliwia wejście w nisze rynkową a więc dostanie się na zupełnie inny poziom konkurowania, o innego (nie masowego) klienta i stwarza szanse na rozwój małego biznesu. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 14

16 ochrona znaków, to ochrona przed podróbkami, to mocniejsza pozycja producentów na rynku nie tylko wobec konkurencji ale wobec konsumenta rokuje szanse na pozyskanie klientów lojalnych, na beneficja ze względu na wyróżnianie się produktu. ochrona produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie to szansa na wykorzystanie unijnych środków przeznaczonych tak dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw jak i na rozwój obszarów wiejskich. wreszcie nie bez znaczenia jest, iż cała procedura rejestracji znaków i ich utrzymania na rynku wymaga konsolidacji społeczności lokalnych i poszczególnych grup zawodowych związanych z wytwarzaniem danego produktu. Realizuje to zasadę Unii Europejskiej partnerstwa w rozwoju i pozyskiwaniu środków finansowych z kasy UE. Dla warunków polskich ma to kapitalne znaczenie przy rozdrobnieniu wsi, producentów, małych skłonnościach do wspólnych przedsięwzięć Polacy zmobilizowani zostaną do poszukiwania partnerów i prowadzenia wspólnych działań. Z powyższego wynika, że niezależnie od włączenia się we wszystkie możliwości, jakie daje prawo Unii Europejskiej producentom operującym na jednolitym rynku podjęcie przez Polskę procedury rejestracji znaków ochraniających produkty żywnościowe ze względu na pochodzenia daje niepowtarzalną szansę realizacji własnych celów rozwojowych, włącznie z celem naczelnym tworzeniem miejsc pracy i poprawą sytuacji dochodowej ludności wiejskiej, w tym rolniczej. Możliwości i konieczność przyjęcia przez Polskę procedur rejestracji zastrzeżonych znaków dla produktów spożywczych - 15