Śniadanie prasowe - Polska Izba Mleka. Jadwiga Seremak-Bulge

Transkrypt

1 Śniadanie prasowe - Polska Izba Mleka Rynek mleka na progu 2011 r. Jadwiga Seremak-Bulge Wstęp Po kryzysie lat koniunktura na krajowym rynku mleka poprawiła się przede wszystkim pod wpływem sytuacji na światowym rynku. W 2010 r. wzrosły ceny na wszystkich poziomach rynku, poprawiła się opłacalnośd produkcji mleka i kondycja przemysłu mleczarskiego. Czy producenci i mleczarnie mogą więc byd spokojni o przyszłośd? Rynek krajowy Podaż mleka nie nadąża za rosnącym popytem. Na podstawie mniejszego o 1,4% skupu mleka szacuje się, że produkcja mleka w 2010 r. była nieznacznie mniejsza niż przed rokiem i wyniosła 12,07 mld l (12,43 mld kg), mimo że wydajnośd krów mlecznych wzrosła o 2,9% do 4731 l (4780 kg). Zadecydowało o tym mniejsze o około 3% ich pogłowie. Liczba krów mlecznych średnio w roku zmalała do 2551 tys. szt, wobec 2629 tys. szt. przed rokiem. Tab. 1. Podstawowe informacje o produkcji mleka Wyszczególnienie Pogłowie krów mlecznych * tys. szt Liczba gospodarstw z krowami tys Produkcja mleka mln kg Wydajnośd krów** kg Liczba dostawców mleka tys w tym dostawcy hurtowi Dostawy mleka do mleczarni tys. kg Dostawy/dostawcę tys. kg 25,7 44,5 49,9 53,0 * stan średni w roku ** krowy mleczne Źródło: raporty Rynek mleka stan i perspektywy nr 38, 32, IERiGŻ-PIB Warszawa 2010,

2 Utrzymujące się od połowy 2008 r. do połowy 2010 r. spadkowe tendencje cen skupu spowodowały, że stopa redukcji pogłowia krów mlecznych w 2010 r. przekraczała wyraźnie 2% ( 2,6% w pierwszym i 2,2%.w drugim półroczu). Jeszcze szybciej ubywało gospodarstw utrzymujących krowy oraz dostawców mleka do mleczarni. Ich liczba zmalała o około 7%. Warto dodad, że w 2010 r. po raz pierwszy w historii liczba najmniejszych gospodarstw utrzymujących krowy (do 9 krów) zmniejszyła się aż o 1/3. Zmalała także liczba gospodarstw utrzymujących krów. (o około 0,5%). Wyraźnie wzrosła natomiast liczba gospodarstw utrzymujących krów (o około 3%) oraz utrzymujących więcej niż 200 krów (o 56%) kosztem gospodarstw utrzymujących krów. Wskazuje to, że spadek opłacalności produkcji mleka w latach przyspieszył proces koncentracji produkcji mleka. Kooczy się początkowy etap procesu koncentracji chowu bydła mlecznego, który w ciągu 6 lat doprowadził do podwojenia skali produkcji statystycznego dostawcy mleka do mleczarni. W 2010 r. dostarczył on ponad.53 tys. kg mleka i posiadał stado liczące ponad 10 krów. Polskie gospodarstwa nastawione na produkcję mleka stosują więc strategię obrony poziomu osiąganych dochodów przede wszystkim poprzez wzrost skali produkcji. Strategia ta z sukcesem została wcześniej wypróbowana w krajach posiadających nowoczesne wysoko rozwinięte mleczarstwo. Mali producenci z produkcji mleka rezygnują, znajdując inne źródła dochodu. Redukcji krów mlecznych od kilku lat towarzyszy szybki wzrost liczby krów pozo-stałych, wśród których coraz większą częśd stanowią tzw. krowy mamki - wykorzystywane przede wszystkim do odchowu cieląt. Ich pogłowie w 2010 r. zostało zwiększone o prawie 27% do 106 tys. szt. średnio w roku, i w porównaniu z 2004 rokiem było 2,5 raza większe. Potwierdza to postępującą restrukturyzację chowu bydła w Polsce i świadczy o rosnącym zainteresowaniu produkcją bydła mięsnego. Rosnącej koncentracji produkcji mleka towarzyszy wzrost jego towarowości. W latach tylko 20% mleka zużyto w gospodarstwach. Na sprzedaż przeznaczono 80% wyprodukowanego mleka, z czego około 73% skupił przemysł mleczarski. 6-7% mleka trafiło bezpośrednio do sprzedaży na lokalnych rynkach. Przed akcesją do przemysłu mleczarskiego trafiało 60% wyprodukowanego w kraju mleka. Tab. 2. Podstawowe informacje o przetwórstwie mleka Wyszczególnienie ** Liczba mleczarni Liczba zatrudnionych tys. 41,4 35,8 35,6 35,6 Wartośd sprzedaży mln zł Przerób mleka/mleczarnię mln. Kg 30,2 39,9 42,7 42,1 Zatrudnienie/mleczarnię osób Wartośd sprzedaży/mleczarnię mln zł 64,9 93,3 97,6 112,1 2

3 Wartośd sprzedaży/zatrudnionego tys. zł Wielkośd przerobu/zatrudnionego tys. kg * zatrudniających co najmniej 9 osób ** szacunek na podstawie wyników I półrocza Źródło: niepublikowane dane GUS Proces koncentracji w przetwórstwie mleka przebiega wolniej niż w jego produkcji, mimo tego że postępująca liberalizacja i reforma WPR prowadząca do likwidacji kwot rodzi nowe wyzwania. Wprawdzie w latach liczba mleczarni zmalała o 20%, ale polskie mleczarstwo należy do najbardziej rozdrobnionych w UE i mało efektywnych. Dla porównania w Niemczech podobna liczba mleczarni przerabia trzy razy tyle mleka, przy niższym o 18% zatrudnieniu. Wprawdzie 5 największych mleczarni (Mlekpol, Mlekovita, Polmlek, Lacpol, Danone) ma ponad 40% udział w rynku mleka, ale wartośd ich sprzedaży waha się zaledwie od 360 do 500 mln euro rocznie na przedsiębiorstwo. Największe przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem mleka w UE-15 są razy większe. Poważnym problemem polskiego mleczarstwa jest także nadmiar mocy produkcyjnych, które obecnie są znacznie większe niż były na początku lat 90., kiedy szacowano je na 12,5 mld l. Intensywne inwestowanie zwłaszcza w modernizację linii technologicznych nie połączone z niezbędną restrukturyzacją doprowadziło do znacznego zwiększenia potencjału produkcyjnego, który szacowany jest obecnie nawet na ponad 15 mld l. Jego wykorzystanie w zależności od rodzaju linii technologicznych wynosi od 50 do 70%. Musi to skutkowad wysokimi kosztami majątkowymi. Kolejnym problemem są rozbudowane kanały dystrybucji i wysokie koszty sprzedaży ponoszone przez poszczególne mleczarnie oaz słaba pozycja negocjacyjna wobec szybko koncentrującego się handlu. Niestety dotychczas każda poprawa koniunktury hamuje procesy konsolidacji. Obawy przed konsolidacją i niechęd do współpracy w zakresie wspólnej sprzedaży są tak duże, że dotychczas nie podjęto próby budowy wspólnych platform sprzedaży, mimo oferowanego poważnego wsparcia w ramach PROW. Po dwóch latach tendencji spadkowych ceny wzrosły w 2010 r. na wszystkich poziomach rynku. Ceny skupu w grudniu przekraczały średnio 118 zł/100 l i były o 12,6% wyższe niż w grudniu 2009 r. ceny zbytu przetworów mlecznych w tym czasie wzrosły średnio o ponad 2%, a ceny detaliczne nabiału i masła o 3,1-4,5%. Tab. 3 Wskaźniki zmian cen na poszczególnych poziomach rynku mleka Wyszczególnienie XII 2010/ XII Ceny skupu 117,5 129,7 97,5 112,6 142,4 Ceny zbytu 108,4 109,4 103,4 102,2 115,4 Ceny detaliczne nabiału 114,0 107,4 112,1 103,1 124,1 3

4 mcy 2010 Ceny detaliczne masła 109,3 118,8 109,3 104,5 135,7 Źródło; Obliczenia własne na podstawie danych GUS Dynamika cen wzrostu cen skupu mleka w 2010 r. znacznie wyprzedzała podwyżki cen na pozostałych poziomach rynku mleka podobnie jak w latach Znaczne przesunięcie w czasie skutków decyzji podejmowanych przez producentów mleka, ze względu na długośd cyklu produkcyjnego bydła mlecznego, sprawia że wahania cen skupu mleka były znacznie głębsze niż cen Wskaźniki zmian cen na rynku mleka (rok poprzedni=100) Ceny skupu Ceny zbytu Ceny detalicze nabiału Ceny detalicze masła zbytu i cen detalicznych. Szczególnie dużą asymetrię zmian cen na poszczególnych poziomach rynku mleka obserwowano w latach , oraz Ostatecznie jednak podwyżki cen skupu w całym 10-leciu były wyraźnie większe niż cen detalicznych. W tym czasie wzrost cen zbytu wyraźnie ustępował podwyżkom cen detalicznych i cen skupu. Brak więc dowodu, że maleje udział rolników w cenach detalicznych przetworów mlecznych, a korzyści z tytułu wyższych cen płaconych przez konsumentów za przetwory mleczne są przechwytywane przez pozostałe ogniwa łaocucha dostaw. Analiza zmian cen na poszczególnych poziomach rynku mleka potwierdza natomiast słabą pozycję negocjacyjną przetwórców mleka. Małe polskie mleczarnie nie są w stanie przerzucid na coraz większych i silniejszych odbiorców pełnych kosztów z tytułu wyższych cen surowego mleka. Tab. 4 Wskaźniki zmian cen detalicznych nabiału i masła na tle inflacji i całej żywności Wyszczególnienie XII 2010/ XII Artykuły i usługi konsumpcyjne 119,3 106,8 110,5 103,2 121,8 Żywnośd ogółem* 113,5 109,2 115,8 103,9 131,4 Ceny detaliczne nabiału 114,0 107,4 112,1 103,1 124,1 Ceny detaliczne masła 109,3 118,8 109,3 104,5 135,7 * żywnośd i napoje bezalkoholowe Źródło; Obliczenia własne na podstawie danych GUS Wprawdzie dotychczas polscy przetwórcy są w stanie konkurowad cenowo na rynkach międzynarodowych, bowiem ceny mleka surowego w Polsce są o około 15% niższe niż średnio w UE- 4

5 15, ale ceny nabiału i masła rosną w Polsce szybciej niż inflacja i są jedną z przyczyn utrzymywania się wysokiej dynamiki cen całej żywności. Z pewnością jest to jedna z przyczyn stosunkowo niskiego spożycia mleka w Polsce. Od 2005 r. obserwuje się stopniowy wzrost spożycia mleka w Polsce z 259 do 276 kg mleka/mieszkaoca (łącznie z mlekiem zużytym do produkcji masła) w 2010 r., ale jest to spożycie znacznie mniejsze niż w krajach północnej Europy, gdzie modele konsumpcji żywności są podobne. Spożycie to w latach wahało się od około 300 kg/mieszkaoca w Niemczech do kg/mieszkaoca w Danii, Irlandii i krajach skandynawskich. Istotne jest również to, że dotychczas produkcja mleka rosła szybciej niż spożycie, a w konsekwencji utrzymywała się wysoka nadwyżka podaży nad popytem. W latach wynosiła ona od 114 do 117%, a w latach zmalała do około 112%. Tab. 5 Bilans mleka (tys. kg) Wyszczególnienie Produkcja Import* Razem do dyspozycji Eksport* Na pasze Na spożycie w tym samozaopatrzenie mleko towarowe Razem rozchody Wsk. samowystarczalności % 112,4 117,8 115,6 112,1 111,6 * przy obliczaniu ekwiwalentu mleka surowego zastosowano następujące współczynniki przeliczeniowe: odtłuszczone mleko w proszku 4, pełne mleko w proszku 8, twarogi 4, sery dojrzewające 7,1, masło 11,5, kazeina 18, mleko i śmietana 1, napoje mleczne i lody 0,8. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i CAAC Handel zagraniczny Nadwyżka podaży sprawia, że Polska od lat jest eksporterem netto mleka i jego przetworów, a wyniki handlu zagranicznego istotnie wpływają na sytuację na rynku krajowym. Po akcesji wartośd eksportu wzrosła do 18,5-19,5% wartości sprzedaży przemysłu mleczarskiego, a do produkcji artykułów mlecznych przeznaczonych na eksport zużywano co czwarty kg skupionego mleka. Wprawdzie eksport ciągle kilkakrotnie przekracza import, ale o ile w latach wolumen eksportu 4-6 krotnie przewyższał import, to w latach różnice te były 2,5-3 krotne. W ostatnich latach import stanowił więc nie tylko niewielkie urozmaicenie krajowej oferty, ale w coraz większym stopniu równoważy rynek. 5

6 * 2010** * 2010** Po znaczącym pogorszeniu wyników handlu zagranicznego artykułami mlecznymi w 2009 r. w 2010 r. wyraźnie wzrosła wartośd obrotów handlowych z zagranicą sektora mleczarskiego, zarówno po stronie eksportu jak i importu. Wg wstępnych wyników CAAC wartośd wywozu przetworów mlecznych przekroczyła 1,13 mld euro, wobec 0,93 mld euro przed rokiem. Jeszcze silniej, bo o ponad 27% wzrosła wartośd importu. Saldo handlu zagranicznego przetworami mlecznymi wzrosło więc z 634 do 750 mln euro, a więc o 18,3% w porównaniu z 2009 r Obroty handlowe artykułami mleczarskimi (mln euro) Eksport Import Saldo Obroty handlowe artykułami mlecznymi (tys ton**) Eksport Import Saldo * dane nieostateczne Jednak ilościowo nadwyżka eksportu nad importem zmalała z około 1,5 do 1,4 mld l. Zadecydował o tym przede wszystkim większy import, który ilościowo został zwiększony o prawie 14% do prawie 700 mln l ekwiwalentu mleka surowego, a wartościowo do 380 mln euro. Wolumen eksportu wzrósł w tym czasie nieznacznie, bo o 0,9% do prawie 2,1 mld l. Uzyskano wyższe o ponad 22% ceny eksportowe w porównaniu z 2009 r., które w przeliczeniu na 1 tonę ekwiwalentu mleka surowego wyniosły w 2010 r. średnio 534 euro. Ceny te były nieco wyższe od uzyskanych w 2008 r., ale o 14% niższe niż w 2007 r. Tab. 6 Eksport produktów mleczarskich Wyszczególnienie * tys. ton mln euro tys. ton mln euro tys. ton mln euro Mleko w proszku 129,0 207,1 120,7 173,3 103,0 211,6 Sery 81,3 191,1 142,9 368,5 140,0 400,5 Kazeina 6,2 28,5 3,9 16,1 4,0 22,7 Lody 8,2 10,7 25,3 43,4 27,6 49,3 Masło i tłuszcze mleczne 27,6 66,2 18,3 43,3 25,5 81,1 Mleko płynne i śmietana 52,9 28,9 281,8 123,0 239,6 147,9 Serwatka 47,8 21,0 130,7 61,5 135,4 95,3 Jogurty i napoje mleczne 43,7 35,9 107,5 103,3 123,3 121,8 * dane wstępne Źródło dane CAAC 6

7 W 2010 r. wzrósł eksport większości przetworów z wyjątkiem mleka w proszku, serów oraz mleka i śmietany do dalszego przerobu. Najsilniej bo o ponad 39% do 25,5 tys. t zwiększono wywóz masła. Eksport jogurtów zwiększony został o prawie 15%, a lodów o blisko 9%. Ich łączny udział wzrósł do ponad 15% wartości wywozu, podczas gdy przed akcesją było to mniej 6%. O 3,6% zwiększono także wywóz serwatki głównie suszonej. Bardzo wysokie ceny masła oraz chudego mleka w proszku na światowych rynkach spowodowały, że eksport pełnego mleka w proszku zmalał o 30%. Ze względu na brak surowca mniejszy był także o ponad 7% wywóz chudego mleka w proszku. Wprawdzie eksport serów zmalał w ciągu roku o 2%, ale i tak był bardzo wysoki (140 tys. t), a ich udział w wartości eksportu przekraczał 35%. Przed akcesją było to odpowiednio około 40 tys. t i mniej niż 20%. W sumie udział wysoko przetworzonych przetworów mlecznych wzrósł do prawie 55% wartości wywozu. O znaczeniu tego eksportu dla krajowego mleczarstwa świadczy również to, że 2010 r. na eksport przeznaczono około 27% serów dojrzewających i topionych oraz prawie 24% jogurtów wyprodukowanych przez polskie mleczarnie. rynku mleka Do krajów członkowskich, naszych tradycyjnych partnerów handlowych, skierowano podobnie jak w latach ponad 80% wartości wywozu, z tego około 50% do UE-15 i 30% do nowych krajów członkowskich. Import artykułów mlecznych wzrósł ilościowo o 10% i miał około 10% udział w rynkowej podaży mleka, chociaż jego udział w krajowej produkcji mleka wynosił około 7%. W 2004 r. było to odpowiednio 3 i 5%. W 2010 r. zwiększono przywóz wszystkich bez mała przetworów mlecznych z wyjątkiem kazeiny, której reeksport ze względu na bardzo wysoki poziom cen światowych stał się mało opłacalny oraz lodów, których przywieziono o 2,4% mniej. Tab. 7 Import produktów mleczarskich Wyszczególnienie * tys. ton mln euro tys. ton mln euro tys. ton mln euro Mleko w proszku 5,9 10,0 27,0 46,6 37,1 68,3 Sery 8,7 27,7 38,0 106,6 39,8 123,1 Kazeina 11,5 45,6 11,0 36,8 7,4 44,6 Lody 2,0 2,8 8,6 14,0 8,4 14,1 Masło i tłuszcze mleczne 4,1 9,1 9,3 25,6 12,8 44,6 Mleko płynne i śmietana 5,9 5,3 49,8 28,0 57,8 36,5 Serwatka 8,3 5,7 24,9 16,5 27,3 19,5 Jogurty 1,9 1,5 21,3 24,1 27,7 29,1 * dane wstępne Źródło dane CAAC Najsilniej, bo o około 38% zwiększono przywóz masła i proszku mlecznego. Import jogurtów wzrósł o ponad 30%, mleka i śmietany do dalszego przerobu o ponad 16%, a serwatki o prawie 10%. Przywóz serów, głównie z UE, został zwiększony tylko o 5% do prawie 40 tys. t. Są to z reguły sery droższe od 7

8 krajowych sery dojrzewające, uzupełniające krajową ofertę w coraz większym stopniu. Ich udział w krajowej produkcji w 2010 r. przekroczył 10%. Ceny produktów importowanych wzrosły średnio do548 euro/t ekwiwalentu mleka surowego z 503 euro przed rokiem. Rynek światowy Po zawirowaniach lat światowy rynek mleka osiągnął stan zbliżony do równowagi przy wysokim poziomie cen. Wbrew wcześniejszym prognozom wielu ekspertów od połowy 2009 r. popyt i obroty handlowe produktami mlecznymi rosną szybciej niż produkcja mleka. Według szacunków FAO światowa produkcja mleka wzrosła o 1,8% do prawie 712 mln ton, obroty handlowe o 2,0% do 42,7 mln ton ekwiwalentu mleka surowego, a spożycie w krajach rozwijających się o 2,1% do 67,6 kg/mieszkaoca. Rosnące wraz rosnącą zamożnością konsumentów, generowaną przez szybki wzrost gospodarczy krajów rozwijających się spożycie mleka jest więc podstawową przyczyną utrzymywania się wysokich cen na rynku światowym. W tym kierunku działają również susze lub powodzie, które objęły znaczne obszary świata (Chiny, Rosja, Australia). Zwiększonych zakupów przetworów mlecznych dokonują Chiny, Rosja, kraje arabskie. Tab. 8 Światowy rynek mleka Wyszczególnienie * 2010/2009 Produkcja mleka mln ton 694,3 699,5 711,9 101,8 Razem eksport mln ton** 40,8 41,9 42,7 102,0 Udział eksportu w produkcji % 5,9 6,0 6,0 Spożycie kg/mieszkaoca -świat 104,0 103,6 104,3 100,6 kraje rozwinięte 246,1 245,0 244,5 99,8 kraje rozwijające się 66,0 66,2 67,6 102,1 Indeks cen artykułów mlecznych *** 165**** * prognoza FAO ** w ekwiwalencie mleka surowego, *** I-V 2010 **** I-V 2010/I-V 2009 Źródło: Food Outlook, Global market analysis, FAO, june 2010 Mniej na eksport przeznacza Australia. Mimo rosnącego eksportu USA, Nowej Zelandii, Unii Europejskiej ceny chudego mleka w proszku na rynkach światowych w całym 2010 r. znacząco przekraczały ceny interwencyjne w UE, i pod koniec 2010 r. osiągały poziom nawet 2400 euro/t. przekraczały 2000 euro/t. Ceny masła w USA we wrześniu 2010 r. osiągnęły rekordowy poziom 3600 euro/t i do takiego poziomu wzrosły w Nowej Zelandii pod koniec roku. Wysokie są również ceny serów, kazeiny i innych artykułów mlecznych będących przedmiotem handlu międzynarodowego. Indeks światowych cen artykułów mlecznych obliczany przez FAO wzrósł w pierwszym półroczu 2010 r. do 199 punktów ze 142 punktów w roku W 2008 r. indeks ten wynosił 220 punktów. 8

9 Obserwowane od początku 2011 r. niepokoje w krajach muzułmaoskich skutkują rosnącymi zakupami mleka w proszku i dalszym wzrostem ich cen na świecie. Wszystko wskazuje na to, że dobra koniunktura na rynku mleka utrzyma się także w 2011 r. Podsumowanie Rosnący popyt na mleko i jego przetwory oraz wysokie ceny na świecie tworzą więc dobre perspektywy dla polskiego mleczarstwa. Jednakże dotychczasowe przewagi kosztowocenowe wydają się niewystarczające dla zachowania obecnej pozycji w perspektywie odchodzenia od kwot mlecznych. Utrzymanie obecnej pozycji polskiego mleczarstwa wymaga poprawy efektywności przede wszystkim przetwórstwa, a także poprawy skuteczności działao marketingowych i organizacji sprzedaży, przy niższych kosztach. Czego bez przyspieszenia procesu koncentracji i konsolidacji kapitału nie da się osiągnąd. 9