PERSPEKTYWY ROZWOJU PRZETWÓRSTWA ZIEMNIAKÓW NA SKROBIĘ

Transkrypt

1 4 PERSPEKTYWY ROZWOJU PRZETWÓRSTWA ZIEMNIAKÓW NA SKROBIĘ mgr Iwona Szczepaniak Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej ul. Świętokrzyska 20, Warszawa 1. Charakterystyka popytu i kierunków rozwoju sektora 1.1. Popyt krajowy i jego struktura W drugiej połowie lat 90. popyt krajowy na skrobię i produkty jej przerobu był szacowany na tys. ton. Na zapotrzebowanie rynku krajowego w 25-30% składało się spożycie indywidualne konsumentów, a w % potrzeby zgłaszane przez przemysł. Obecnie zapotrzebowanie krajowe, oceniane na około 200 tys. ton, w około 15% stanowi spożycie indywidualne w gospodarstwach domowych, a pozostałe 85% to zapotrzebowanie ze strony przemysłu. Największym użytkownikiem skrobi i produktów jej przerobu jest w Polsce przemysł spożywczy. Jego potrzeby szacowane są na tys. ton (55%). Dużymi użytkownikami skrobi są też: przemysł papierniczy (15%), farmaceutyczny (10%), włókienniczy (5%). Ich łączne potrzeby szacowane są na tys. ton. Skrobia jest obecnie jednym z najwszechstronniej wykorzystywanych surowców. Szacuje się, że w Polsce jest ona wykorzystywana w produkcji około 100 produktów. Struktura zużycia skrobi w Polsce jest podobna jak w innych krajach europejskich. Około 70% skrobi zużywa się na cele spożywcze bądź jako dodatek do żywności produkowanej przemysłowo, bądź do bezpośredniej konsumpcji w gospodarstwach domowych. Dla celów innych kierunków przemysłu wykorzystuje się średnio około 30% skrobi. Polska znacznie natomiast odbiega od krajów wysoko rozwiniętych pod względem zużycia skrobi w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Generalnie im wyższy poziom rozwoju kraju, tym większe jest zużycie skrobi. Rozwój przemysłu oraz wzrost poziomu życia rodzi bowiem zapotrzebowanie na produkty skrobiowe. W krajach wysoko rozwiniętych zużycie skrobi na jednego mieszkańca waha się od ponad 22 kg w Japonii, ponad 24 kg w 15 UE aż do prawie 58 kg w USA. W Polsce sięga ono zaledwie około 5 kg (Ekonomika ) Tendencje zmian popytu Polska od wielu lat była liczącym się producentem i eksporterem skrobi ziemniaczanej oraz produktów jej przerobu. Produkcja skrobi znacznie przekraczała bowiem zapotrzebowanie rynku krajowego na te produkty. Wzrost popytu krajowego na skrobię i produkty jej przerobu, jaki wystąpił na początku lat 90., wpłynął pobudzająco na dalszy wzrost produkcji krajowej, ale również na wzrost importu. W połowie lat 90. zapotrzebowanie krajowego rynku na skrobię i produkty jej przerobu było już szacowane na około tys. ton, a Polska z liczącego się na świecie eksportera przekształciła się w tym okresie w dużego importera skrobi i przetworów skrobiowych. Zapotrzebowanie na skrobię i produkty skrobiowe rosło także w następnych latach, głównie za sprawą rozwijającego się przemysłu spożywczego (głównie przemysłu soków i napojów bezalkoholowych, cukierniczego, koncentratów spożywczych, mięsnego i mleczarskiego), jak również farmaceutycznego i papierniczego. Zużycie na rynku krajowym wzrosło tym samym w 1998 r. do prawie 199 tys. ton. W kolejnych latach utrzymywała się tendencja wzrostowa importu skrobi i przetworów skrobiowych, ale jednocześnie ponownie zaczął wzrastać ich eksport (za sprawą wprowadzenia w 1999 r. dopłat do eksportu skrobi). W rezultacie popyt krajowy cały czas utrzymywał się na wysokim poziomie. W 2003 r. zapotrzebowanie rynku krajowego na skrobię i produkty jej przerobu można szacować na około tys. ton. Tabela 1

2 5 Obroty skrobią ziemniaczaną i produktami skrobiowymi w tys. ton Produkcja 158,0 71,0 155,0 135,0 165,0 178,0 145,0 Import 51,2 63,2 77,9 84,1 92,5 97,2 105,0 Eksport 10,3 57,7 45,7 66,2 84,3 81,5 70,0 Zużycie krajowe 198,9 76,5 187,2 152,9 173,2 193,7 180,0 Źródło: Handel zagraniczny... ( ); Rynek ziemniaka ( ); oprac. własne 1.3. Segmenty produkcji o charakterze rozwojowym i gasnącym Wraz z rozwojem gospodarczym kraju oraz wzrostem zamożności społeczeństwa zmienia się model spożycia konsumentów. Przede wszystkim maleje spożycie produktów mało przetworzonych, a rośnie spożycie wysoko przetworzonych. Dotyczy to zarówno żywności, jak i innych produktów znajdujących się na rynku. Wyroby wytworzone z użyciem skrobi ziemniaczanej i produktów jej przerobu należą właśnie do wysoko przetworzonych. Stąd segmenty produkcji skrobi pracujące na potrzeby przemysłu uznać można za zdecydowanie rozwojowe. Przede wszystkim należy tu wymienić produkcję środków słodzących (dekstryn, glukozy i syropu skrobiowego), jak również skrobi nieprzetworzonej o przeznaczeniu przemysłowym. Gałęzie przemysłu wykorzystujące te produkty charakteryzowała w ostatnich latach duża dynamika wzrostu. W najbliższych latach spodziewany jest ich dalszy rozwój. Równocześnie wraz ze spadkową tendencją spożycia produktów mało przetworzonych mniejsze znaczenie będzie miał segment produkcji skrobi ziemniaczanej z przeznaczeniem na zaopatrzenie rynku detalicznego i bezpośrednie zużycie w gospodarstwach domowych Kierunki rozwojowe i tendencje eksportu Polska od lat była uznanym eksporterem skrobi ziemniaczanej i produktów jej przerobu. Przedmiotem eksportu przy tym była przede wszystkim nieprzetworzona skrobia ziemniaczana, a w mniejszym stopniu także produkty skrobiowe. Na początku lat 90., w związku z zaniechaniem dotowania przez państwo eksportu skrobi i otwarciem tego rynku na produkty dotowane przez UE, eksport skrobi znacząco się zmniejszył (aż do 10 tys. ton w 1998 r.). I dopiero wprowadzenie przez ARR w 1999 r. dopłat do eksportu skrobi ziemniaczanej umożliwiło zwiększenie tego eksportu (6-krotne w porównaniu z 1998 r.). W kolejnych latach utrzymywała się tendencja wzrostowa eksportu skrobi i w latach przekraczał on już 80 tys. ton. W strukturze eksportu nadal dominowała skrobia nieprzetworzona. W 2004 r. niższa będzie produkcja skrobi ziemniaczanej, a co za tym idzie i jej sprzedaż na rynki zagraniczne może się obniżyć. Głównym kierunkiem geograficznym eksportu skrobi i produktów skrobiowych są kraje WNP (głównie Białoruś, Ukraina i Rosja) i kraje rozwijające się (głównie Meksyk i Tajwan). Nieco mniejsza jest, chociaż w ostatnim okresie szybko wzrasta, sprzedaż do 15 Unii Europejskiej (głównie do Niemiec i Austrii). Pozostałą skrobię eksportuje się do nowych krajów członkowskich UE, z których najpoważniejszymi odbiorcami są Czechy i Łotwa. Tabela 2 Eksport skrobi ziemniaczanej i pozostałych produktów skrobiowych w tys. ton Wyszczególnienie Skrobia ziemniaczana 6,9 38,5 30,3 47,3 51,0 50,5 39,0 Pozostałe produkty skrobiowe 3,4 19,2 15,4 18,9 33,3 31,0 30,0 Razem skrobia i produkty skrobiowe 10,3 57,7 45,7 66,2 84,3 81,5 69,0 Źródło: Handel zagraniczny...( )

3 6 Tabela 3 Eksport produktów skrobiowych według kierunków geograficznych (% wartości) Rok UE - 15 UE - 9 WNP Pozostałe ,3 10,5 38,6 31, ,0 9,7 31,2 30,1 Źródło: Handel zagraniczny...( ) 2. Charakterystyka podaży 2.1. Podaż krajowa i tendencje jej rozwoju Produkcja skrobi ziemniaczanej skoncentrowana jest w Europie. Z innych rejonów świata najwięcej produkuje się jej w Japonii ( tys. t). Wielkość produkcji skrobi w UE, objęta wysokimi subsydiami w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, limitowana była w ostatnich latach na poziomie 1,8 mln ton rocznie (wg projektów UE limit ten, w związku z rozszerzeniem UE, zwiększy się prawdopodobnie do 1,95 mln ton rocznie), co stanowi około 25% ogółu produkcji skrobi. Największymi jej producentami są Niemcy, Holandia, Francja i Dania. Z krajów Europy Środkowowschodniej produkcja skrobi największą rolę odgrywa w Polsce, Czechach i krajach WNP. Polska od lat była i jest nadal czołowym producentem skrobi ziemniaczanej w Europie. Jeśli chodzi o wielkość rocznej produkcji, wyprzedzają nas jedynie Niemcy, Holandia i Francja. Sektor przetwórstwa skrobiowego ziemniaków w Polsce stanowią przedsiębiorstwa produkujące skrobię ziemniaczaną i jej pochodne. Zakłady te mogą przerobić w ciągu kampanii jesiennej 1,1-1,2 mln ton ziemniaków skrobiowych, co pozwala uzyskać tys. ton skrobi ziemniaczanej. Przerób tys. ton ziemniaków w okresie wiosennym to dodatkowa możliwość produkcji tys. ton skrobi. Urynkowienie gospodarki wywołało regres w produkcji skrobi ziemniaczanej, która w pierwszej połowie lat 90. zmalała do tys. ton (wobec tys. w połowie lat 80.). Przyczyną spadku produkcji skrobi ziemniaczanej było początkowo zmniejszenie zużycia krajowego przez znajdujące się w kryzysie gałęzie przemysłu, a później konkurencja skrobi zbożowej oraz subsydiowanych produktów skrobiowych z UE. Pod koniec lat. 90., pod wpływem rosnącego popytu krajowego, większej ochrony rynku krajowego i subsydiów eksportowych, produkcja skrobi ziemniaczanej w Polsce ponownie wzrosła aż do 158 tys. ton w 1998 r. W kolejnych latach, w zależności od koniunktury na rynku krajowym oraz cen ziemniaków, wolumen produkcji ulegał wahaniom, ale generalnie produkcja skrobi utrzymywała się na wysokim poziomie. W 2003 r. sięgnęła prawie 180 tys. ton. Do wyraźnego wzrostu produkcji skrobi ziemniaczanej w latach przyczyniło się istotnie wejście w życie z dniem 1 marca 2001 r. ustawy o regulacji rynku skrobi ziemniaczanej (Dz. U nr 11 poz. 83). Regulacja rynku skrobi w myśl tej ustawy polegała m.in. na ustalaniu kontyngentów krajowych produkcji skrobi, przyznawaniu limitów produkcyjnych skrobi poszczególnym producentom oraz zawieraniu umów na dostawę ziemniaków skrobiowych z plantatorami. Produkcja skrobi oraz jej eksport były wspierane m.in. poprzez stosowanie cen minimalnych przy zakupie ziemniaków, dopłat kompensacyjnych dla producentów skrobi i płatności kompensacyjnych dla plantatorów ziemniaków oraz dopłat do eksportu skrobi. Dopłaty dla przedsiębiorców przetwarzających skrobię na cele niespożywcze, mimo możliwości, jakie daje ustawa, nie były realizowane.

4 7 Produkcja skrobi ziemniaczanej w UE w tys. ton Tabela 4 Kraj * Niemcy 627,6 663,2 698,2 619,9 630,2 455 Holandia 431,8 505,2 528,4 443,7 458,8 Francja 271,7 305,6 274,2 217,4 271,6 288 Dania 173,6 177,0 180,2 168,8 166,8 Austria 45,5 44,0 48,1 43,6 40,1 30 Finlandia 44,5 50,6 54,5 51,9 55,8 Szwecja 65,8 59,2 66,1 55,7 61,5 Razem 15 UE 1660,5 1804,8 1849,7 1601,1 1684,8 *szacunek Źródło: ZMP Marktbilanz Kartoffeln 2003; Zentrale Markt- und Preisberichtstelle GmbH, Bonn 2003 Tabela 5 Przerób ziemniaków na skrobię i produkcja skrobi ziemniaczanej w tys. ton Przerób ziemniaków na skrobię Produkcja skrobi ziemniaczanej Źródło: Rynek ziemniaka ( ) Wprowadzenie kontyngentów krajowych produkcji skrobi ziemniaczanej stworzyło szansę na zwiększenie i stabilizację jej produkcji w Polsce, tym bardziej że zostały one ustalone na dość wysokim poziomie (w sezonie 2002/ tys. ton, 2003/ tys. ton). Wielkość tych kontyngentów była o tys. ton wyższa od średniej produkcji w minionych trzech latach. Mniejsze jednak od planowanych ilości skupionych ziemniaków spowodowały, że kwoty te w latach nie zostały w pełni wykorzystane. Produkcja skrobi ziemniaczanej, chociaż niższa od zakładanej, była jednak znacznie wyższa niż w poprzednich latach. System regulacji rynku skrobi i poziom jego wsparcia, obowiązujący w Polsce przed wstąpieniem do UE, w związku z wcześniejszym wprowadzeniem ustawy skrobiowej wzorowanej na prawie unijnym, nie zmienił się drastycznie po 1 maja 2004 r. Najistotniejszą różnicą jest zmniejszenie kwoty produkcyjnej skrobi ziemniaczanej do ton w sezonie 2004/2005, co oznacza konieczność ograniczenia przerobu ziemniaków w bieżącym sezonie i zmniejszenia produkcji skrobi ziemniaczanej do około 145 tys. ton Wielkość i struktura importu Import skrobi do Polski jest duży. Rozwinął się on w drugiej połowie lat 90., gdy zapotrzebowanie krajowego rynku na skrobię i produkty jej przerobu szybko wzrastało. W 1998 r. import produktów skrobiowych przekroczył 50 tys. ton. Tendencja wzrostowa importu utrzymywała się także w kolejnych latach. W efekcie import produktów skrobiowych w 2001 roku wyniósł 84 tys. ton, a w 2003 przekroczył 97 tys. ton i był niemal dwukrotnie wyższy w porównaniu z rokiem W strukturze tego importu dominowały produkty skrobiowe. Import skrobi nieprzetworzonej był minimalny.

5 8 Tabela 6 Import skrobi ziemniaczanej i pozostałych produktów skrobiowych w tys. ton Skrobia ziemniaczana 0,0 0,0 0,5 0,1 0,7 0,1 2,1 Pozostałe produkty skrobiowe 51,2 63,2 77,4 84,0 91,8 97,1 102,9 Razem skrobia i produkty skrobiowe 51,2 63,2 77,9 84,1 92,5 97,2 105,0 Źródło: Handel zagraniczny...( ) Tabela 7 Import produktów skrobiowych według kierunków geograficznych (% wartości) Rok UE - 15 UE - 9 WNP Pozostałe ,8 13,9 4,2 7, ,9 18,1 4,2 5,8 Źródło: Handel zagraniczny...( ) Tabela 8 Saldo obrotów handlu zagranicznego skrobią i produktami skrobiowymi Eksport tys. t 10,3 57,7 45,7 66,2 84,3 81,5 70 mln USD 7,9 15,8 12,3 20,6 23,1 24,0 21 Import tys. t 51,2 63,2 77,9 84,1 92,5 97,2 105 mln USD 30,3 46,3 39,9 41,5 42,5 49,9 55 Saldo tys. t -40,9-5,5-32,2-17,9-8,2-15,7-35 mln USD -22,4-30,5-27,6-20,9-19,4-25,9-34 Źródło: Handel zagraniczny...( ); oprac. własne Zdecydowana większość importowanych produktów skrobiowych pochodzi z krajów 15 Unii Europejskiej (głównie z Francji, Austrii i Niemiec) oraz z nowych państw członkowskich (głównie z Węgier, Czech i Słowacji). Z tego kierunku import stanowi łącznie około 90%. Mniejsze ilości tych produktów importuje się z krajów WNP (Ukraina) i krajów rozwijających się (Brazylia). Szybko wzrastający w ciągu ostatniej dekady import przetworów skrobiowych spowodował, że mimo odnotowanej ostatnio tendencji wzrostowej eksportu saldo obrotów handlu zagranicznego we wszystkich latach pozostawało ujemne. W 2003 r. nadwyżka przywozu nad wywozem sięgała prawie 16 tys. ton, a saldo handlu zagranicznego skrobią i produktami jej przerobu wyniosło blisko 26 mln USD. Włączenie Polski do Wspólnego Rynku Europejskiego może spowodować niewielkie ograniczenie eksportu i zwiększenie importu. Według szacunków w całym 2004 r. eksport spadł do 70 tys. ton, import wzrósł do 105 tys. ton, a ujemne saldo skrobią i produktami skrobiowymi wzrosło do 34 mln USD. Wobec wysokiego i stale rosnącego zużycia krajowego Polska jest i pozostanie importerem netto skrobi i przetworów skrobiowych. 3. Prognozy na przyszłość i wnioski 3.1. Podsumowanie tendencji rozwojowych dla sektora Polska od wielu lat była i jest nadal ważnym producentem i eksporterem skrobi ziemniaczanej i produktów jej przerobu. Obserwowana w ostatnich latach rosnąca tendencja krajowego popytu na skrobię i produkty

6 9 skrobiowe ze strony rozwijającego się przemysłu spożywczego, jak również farmaceutycznego i papierniczego, ma cechy trwałe. Wzrost zapotrzebowania rynku krajowego na skrobię wpłynął pobudzająco na wzrost produkcji krajowej, a także na wzrost importu przetworów skrobiowych. I chociaż jednocześnie utrzymywała się, za sprawą uruchomienia dopłat eksportowych, tendencja wzrostowa eksportu skrobi surowej, saldo obrotów handlu zagranicznego pozostawało ujemne. Polska z liczącego się na świecie eksportera skrobi przekształciła się w dużego importera przetworów skrobiowych. Rynek skrobi w Polsce już od roku 2001 był regulowany i wspierany zgodnie z systemem regulacji i wsparcia rynków skrobi obowiązującym w krajach UE. Przyczyniło się to do jego ustabilizowania oraz do poprawy ekonomicznych warunków produkcji skrobi w Polsce. Uregulowanie rynku skrobi przygotowało jej producentów do funkcjonowania na rynku Wspólnoty i uchroniło ich przed drastycznymi zmianami po wejściu Polski do UE. Wprowadzenie wysokich kontyngentów krajowych produkcji skrobi ziemniaczanej w pierwszych dwóch sezonach (2002/ /2004) i szerokie finansowe wsparcie produkcji i eksportu skrobi stworzyło szansę na trwałe zwiększenie i stabilizację jej produkcji. W bieżącym sezonie (2004/2005) nastąpiło ograniczenie kwoty produkcyjnej skrobi ziemniaczanej, ale polscy producenci mają nadzieję, że w kolejnych sezonach zostaną przyznane Polsce wyższe kwoty. Jednocześnie jednak obawy polskich producentów budzi duża zależność sektora skrobiowego od decyzji polityczno- -administracyjnych, określających poziom i kierunki jego wsparcia, oraz zagrożenie w postaci liberalizacji obrotów skrobią, tym bardziej że pojawiają się naciski na ograniczenie poziomu wsparcia sektora skrobiowego Prognozy na przyszłość w zakresie potencjalnego zwiększenia chłonności rynku Dla perspektyw rozwoju przetwórstwa ziemniaków na skrobię w Polsce decydujące znaczenie będzie mieć z jednej strony tempo rozwoju gospodarczego kraju i wzrostu zamożności społeczeństwa, mające wpływ na poziom spożycia i preferencje konsumentów, a z drugiej polityka realizowana wobec sektora rolnego, w szczególności wynikająca z naszej akcesji do Unii Europejskiej. Integracja z UE oznacza bowiem włączenie Polski do unijnego obszaru celnego oraz objęcie rynku ziemniaków regulacjami wspólnotowymi. Rozwój produkcji ziemniaków skrobiowych w szczególności będzie determinowany przez ewolucję systemu kwotowania produkcji skrobi ziemniaczanej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na rynku zbóż oraz wielkości przyznawanych Polsce w kolejnych latach kwot produkcyjnych skrobi. Kwoty produkcyjne skrobi ziemniaczanej dla każdego kraju członkowskiego określa Komisja Europejska, która administracyjnie wyznacza każdemu krajowi granice gwarancji dochodów producentów ziemniaków skrobiowych, możliwości stabilizacji rynku skrobi oraz poziom niezbędnych wydatków budżetowych. Kwoty przydziela się na okresy 3-letnie na podstawie rzeczywistej produkcji z okresu referencyjnego. Kontyngent dla Polski na produkcję skrobi ziemniaczanej w sezonie 2004/2005, wyznaczony w drodze negocjacji przedakcesyjnych, wynosi 144,985 tys. ton, a więc jego poziom jest niższy niż produkcja skrobi w ostatnich latach. W praktyce na wielkość przyznanej Polsce kwoty powinna mieć wpływ produkcja skrobi ziemniaczanej uzyskana przez przedsiębiorstwa przemysłu ziemniaczanego w okresie funkcjonowania nowej ustawy skrobiowej, jak również powinno być wzięte pod uwagę rosnące zapotrzebowanie rynku krajowego na skrobię i produkty jej przerobu. W tych okolicznościach polscy producenci liczą na przyznanie Polsce w kolejnych trzech sezonach (2005/ /2008) wyższej kwoty produkcyjnej skrobi, około 180 tys. ton, a w przyszłości kwot jeszcze wyższych. Taka prognoza wzrostu produkcji skrobi opiera się na założeniu, że w całym analizowanym okresie obowiązywać będzie system wsparcia. Krajowe zapotrzebowanie na skrobię ziemniaczaną wykazuje tendencję wzrostową i zwiększyło się ze tys. ton w połowie lat 90. do tys. ton w roku Można zatem oczekiwać, że zapotrzebowanie to będzie dalej rosło wraz z rozwojem gospodarczym kraju (w tempie około 5% rocznie) oraz zmieniającym się modelem

7 10 spożycia coraz zamożniejszych konsumentów. Wskazywać na to może choćby kilkakrotnie mniejsze zużycie skrobi na jednego mieszkańca w Polsce w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi. Prognoza krajowego zapotrzebowania na skrobie ziemniaczaną i produkty skrobiowe (tys. ton) Tabela Produkcja Zużycie krajowe w tym: sprzedaż detaliczna przemysł spożywczy pozostałe gałęzie przemysłu Zużycie skrobi w kg/mieszkańca 5,1 4,7 5,2 5,4 5,7 Źródło: prognozy i opracowanie własne Przewiduje się, że do roku 2007 zużycie krajowe skrobi ziemniaczanej wzrośnie do około 220 tys. ton, tj. w porównaniu z rokiem 2003 o prawie 13%. Wpłynie na to przede wszystkim zwiększenie zużycia skrobi przez przemysł, i to zarówno przemysł spożywczy (o ok. 17%), jak i pozostałe gałęzie (o ok. 20%). Zmaleje natomiast prawdopodobnie o ok. 17% spożycie bezpośrednie skrobi w gospodarstwach domowych. W miarę bowiem rozwoju gospodarczego i wzrostu poziomu życia społeczeństwa rośnie spożycie produktów wysoko przetworzonych, a do takich należą produkty wytworzone z użyciem skrobi ziemniaczanej. Można przewidywać, że w roku 2007 udział sprzedaży detalicznej skrobi stanowić będzie tylko około 11% zapotrzebowania krajowego na skrobię, podczas gdy jej zużycie przez przemysł spożywczy wzrośnie do 57%, a przez pozostałe branże przemysłu do 32%. Wzrost sprzedaży krajowej skrobi zwiększy jej zużycie na jednego mieszkańca do prawie 6 kg. Wskaźnik ten w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi będzie jednak nadal dużo niższy. Literatura 1. Ekonomika i technologia produkcji ziemniaków skrobiowych (red. J. Chotkowski). Wyd. Wieś Jutra, Warszawa 2002: 15-33; 2. Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi. Nr 9-20, IERiGŻ Warszawa ; 3. Polski przemysł żywnościowy. Raport (red. R. Urban), Polska Federacja Producentów Żywności, Warszawa 2003: 28-47; 4. Rynek ziemniaka. Stan i perspektywy. Nr 15-26, IERiGŻ, Warszawa ; 5. Szczepaniak I. Analiza sektora PKD Z pt. Wytwarzanie skrobi i produktów skrobiowych dotyczy wyłącznie podmiotów zajmujących się działalnością w zakresie przetwórstwa ziemniaków na skrobię (dla potrzeb wsparcia działań inwestycyjnych na rzecz poprawy przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich ). Ekspertyza dla MRiRW. Październik 2004: ; 6. Szczepaniak I Przemysł ziemniaczany na tle ustawy o regulacji rynku skrobi ziemniaczanej. Przem. Spoż. 3: 26-30; 7. Szczepaniak I Rynek i przetwórstwo ziemniaków. Przem. Spoż. 7: 19-32; 8. Ustawa o regulacji rynku skrobi ziemniaczanej z dn. 11 stycznia 2001 r. Dz. U nr 11 poz. 83