Rozwój hodowli po roku 1945 wiodące ośrodki dla polskiej populacji

Transkrypt

1

2 Szanowni Hodowcy, W dniach sierpnia bieżącego roku Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego będzie gościł przedstawicieli hodowców tej rasy z całej Europy. W programie między innymi posiedzenie Zarządu Europejskiej Federacji Hodowców Bydła Simentalskiego, wizyta w Małopolskim Centrum Biotechniki w Krasnem, wizyty u podkarpackich hodowców i udział w Krajowej Wystawie Bydła Simentalskiego w Rudawce Rymanowskiej. Chcąc podkreślić znaczenie tej wizyty oraz znaczenie tej rasy w wielu krajach europejskich oraz w Polsce, najnowsze Aktualności poświęcamy simentalerowi. Simentaler ma wiele mocnych stron. W tym numerze pokazujemy jego mocną mleczną stronę, doskonałe cechy mięsne, funkcjonalne oraz cechy związane z długowiecznością. To daje krowę łączącą w sobie wszystkie zalety bydła już nie tylko o dwukierunkowej, ale wielokierunkowej użytkowości, która staje się alternatywą dla bydła jednostronnie mlecznego. Nie ma wątpliwości, że simental jest gotowy na przyszłość. Hodowcy krów holsztyńsko-fryzyjskich coraz częściej wykorzystują nasienie naszych buhajów jako komponent do krzyżowania, ale też coraz częściej pozostawiają potomstwo do dalszej hodowli. Wzrasta także liczba krów objętych oceną użytkowości poza regionem Podkarpacia. W tym numerze przedstawiamy buhaje, które zostaną zaprezentowane podczas wizyty delegatów, buhaje zarówno ze wspólnego programu z BVN Neustadt jak i te z aktualnej naszej oferty. Wśród nich są buhaje wycenione, oczekujące na oceną, aktualnie testowane i oczekujące na test. Mamy nadzieję, że przekrój przez tak wiele grup i prezentacja simentalera z tak wielu różnych stron potwierdza, że simentaler nie boi się przyszłości i że również wśród polskich hodowców wywalczy swoimi zaletami silną pozycję. Z wyrazami szacunku Ryszard STOPYRA HODOWLA BYDŁA RASY SIMENTALSKIEJ W POLSCE Bydło simentalskie wywodzi się od szerokoczołowego bydła alpejskiego (Frantosus) od Bos primigenuis. Kolebkę bydła simentalskiego jest szwajcarska dolina rzeki Simme, od której to rzeki nazwę wzięło miejscowe bydło plamiste. O zaletach miejscowego bydła może świadczyć fakt, że pierwszy eksport ze Szwajcarii do innych krajów miał miejsce w XVI wieku. Do Polski bydło simentalskie trafiło na przełomie XVIII i XIX wieku na Podlasie m.in. do dóbr Księżnej Jabłonowskiej. Pod koniec XIX wieku rozprzestrzeniło się na terenie całego kraju, głównie na kresach wschodnich. Trzon hodowli i chowu bydła simentalskiego przebiegał wzdłuż szlaku handlowego wołoskiego - tzw. szlaku wołowego. Bydło simentalskie użytkowane było w tym czasie dwukierunkowo, a nawet trzecim kierunkiem użytkowania było wykorzystanie go jako siła pociągowa. Z mleka krów simentalskich, charakteryzującego się wysoką zawartością tłuszczu i białka wyrabiano produkty głównie sery i masło solone, które solono a następnie w beczkach sprzedawano na targach. Mleko spożywane było głównie przez ludność uboższą włościańską. Woły natomiast wykorzystywano do pracy na roli jako siłę pociągową a następnie sprzedawano na rzeź do miejscowych rzeźni jak również przepędzano do rzeźni leżących na szlaku handlowym. Z tego okresu odnotowane są sukcesy polskich hodowców bydła simentalskiego. J. Wiktor w 1870 roku uczestniczył ze swoją stawką bydła simentalskiego na Wystawie Hodowlanej w Paryżu, a w roku następnym w Wiedniu otrzymał również za bydło simentalskie złoty medal. W księgach kontroli mleczności krów odnotowano 9 obór simentalskich leżących tylko w powiecie sanockim objętych kontrolą mleczności. W 1909 roku kontrolę prowadzono w 10 oborach, gdzie średnia wydajność wynosiła 2323 kg mleka i 75 kg masła. W 1910 roku najwyższa odnotowana w rejestrach wydajność krowy rasy simentalskiej wynosiła 7238 kg i 253 kg masła. Znaną oborą z tego okresu była obora dr S. Grodzkiego z Bzianki, która to obora wymieniana była wielokrotnie jako najlepsza średnia wydajność ponad 4000 kg mleka za laktację. Rekordzistka obory krowa Lula uzyskała wydajność 6076 kg przy 4,29% tłuszczu. W 1920 roku utworzono Związek Hodowców Bydła Górskiego, który zrzeszał 7 obór bydła simentalskiego tj. około 747 krów i 51 buhajów zarodowych. Ostatecznie rejon hodowli bydła simentalskiego skoncentrował się w południowo-wschodniej Polsce. Rozwój hodowli po roku 1945 wiodące ośrodki dla polskiej populacji W czasie II wojny światowej i pierwsze lata powojenne były okresem regresji w hodowli bydła simentalskiego. Świadoma działalność okupanta (likwidacja rozpłodników) a później zarządzenie o rejonizacji ras spowodowały, że bydło simentalskie przetrwało głównie w małych gospodarstwach nie objętych kontrolą użytkowości. Od 1954 roku następuje reaktywacja hodowli m.in. poprzez utworzenie w 1955 roku Ośrodka Hodowli Zarodowej w Brzozowie, który był pionierem i długoletnim liderem z dobrymi tradycjami hodowlanymi w hodowli zarodowego bydła simentalskiego. Ośrodek rozwijał się na bazie krajowego bydła przy dużym wsparciu importu jałówek hodowlanych i buhajów zarodowych z Austrii, Szwajcarii, Rumunii i Niemiec. Polska genetyka wspierana była genetyką zachodnią aż do końca lat osiemdziesiątych. Ośrodek Hodowli Zarodowej w Brzozowie realizował program hodowlany dla polskiej populacji bydła simentalskiego poprzez hodowlę matek buhajów, które pochodziły głównie z tego ośrodka oraz centralną wychowalnię buhajów simentalskich. Hodowcy indywidualni korzystali przez wiele lat z osiągnięć tego ośrodka. Rok przec. liczba krów mleka kg wyd. tłuszczu kg tłuszczu % , , , ,02 Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na wskutek przemian w krajowej hodowli nastąpiła likwidacja wielu państwowych obór wielkostadnych, na korzyść sektora prywatnego. Następuje likwidacja Ośrodka Hodowli Zarodowej w Brzozowie. Bydło simentalskie pozostaje w większości w drobnych gospodarstwach hodowców indywidualnych. Jedynie oborą państwową wielkostadną jest obora ZD IZ-PIB Odrzechowa, która w tym okresie całkowicie w hodowli bydła postawiła na chów bydła simentalskiego poprzez stopniową likwidację bydła czerwono-białego. Od roku

3 Sierpień na terenie Zakładu działała Stacja Oceny Mlecznej Buhajów, gdzie oceniane były pierwiastki po buhajach testowych metodą stacjonarną. Wprowadzenie nowej metody oceny spowodowało likwidację stacji, natomiast działalność Zakładu w dziedzinie hodowli została podporządkowana rasie simentalskiej. W ZD Odrzechowa działa Stacja Oceny Mięsnej Buhajów Simentalskich, która prowadzi ocenę buhajów testowych w zakresie użytkowości mięsnej. ZD Odrzechowa utrzymuje jedno z największych stad bydła simentalskiego, prowadząc kierunek hodowli mlecznej i mięsnej z ekologicznym wykorzystaniem użytków zielonych a równocześnie maksymalnie włącza się w realizację programu hodowlanego dla bydła simentalskiego. Instytut Zootechniki-PIB sprawuje merytoryczny nadzór nad realizacją programu hodowlanego dla bydła simentalskiego i jest odpowiedzialny za ocenę wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech mlecznych i mięsnych. Jednostką czynnie związaną z hodowlą bydła simentalskiego, od samego jej początku jest Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem, od 1958 roku Zakład Unasieniania, a od 1975 roku Stacja Hodowli i Unasieniania - przekształcona w 2000 roku w Małopolskie Centrum Biotechniki. Małopolskie Centrum Biotechniki jest realizatorem programu hodowlanego dla bydła rasy simentalskiej, autorem i wykonawcą programu oceny i selekcji buhajów rasy simentalskiej. Małopolskie Centrum Biotechniki specjalizuje się w hodowli i popularyzacji zarodowych buhajów simentalskich, a także w produkcji i dystrybucji nasienia buhajów tej rasy zarówno dla populacji simentalskiej jak i do unasieniania towarowego na terenie całego kraju. Od 10 lat z sukcesami współpracuje z niemiecką stacją Besamungsverein Neust adt a.d. Aisch w Bawarii. Wspólne testowanie buhajów owocuje włączeniem do hodowli zarówno polskiej jak i niemieckiej najlepiej ocenionych buhajów rasy simentalskiej. Od roku 1994 następuje systematyczny wzrost ocenionej populacji krajowego bydła simentalskiego. Zainteresowanie hodowców simentalami obserwuje się obecnie w różnych regionach kraju. Powstaje wiele obór wielkostadnych prywatnych na terenie całej Polski, jednak regionem gdzie skoncentrowana jest hodowla bydła tej rasy jest nadal rejon południowo-wschodniej Polski - Pogórze Karpackie i Bieszczady. Dominują tu gospodarstwa drobne o niewysokiej kulturze rolnej. Ukształtowanie terenu a także warunki klimatyczne są sprzyjające tylko dla bydła wytrzymałego, odpornego, niewybrednego w paszy, maksymalnie wykorzystującego pasze z użytków zielonych. Jest to jeden z głównych powodów dla których bydło simentalskie ma taką popularność w tym rejonie od wielu lat. Wymagania Unii Europejskiej pod kątem produkcji mleka zmusiły hodowców do dużych inwestycji w swoich gospodarstwach. Wielu z nich ze względu na brak środków na inwestycje i wielkość swoich gospodarstw zainteresowanych jest drugim kierunkiem produkcji czyli produkcją wysokiej jakości żywca wołowego w oparciu o bydło simentalskie. Jest to w naszym kraju możliwe ze względu na utrzymanie w polskiej populacji dwukierunkowej użytkowości. Przez wiele lat dobrym źródłem dochodu dla hodowców a niebezpiecznym w skutkach dla hodowli był masowy eksport cieląt simentalskich, głównie dla Włoch. W Polsce od roku 2004 decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zadania związane z prowadzeniem ksiąg a później realizacją programów hodowlanych zostały przekazane do związków hodowców. Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego powstał w 1994 roku i jest związkiem rasowym skupiającym tylko hodowców bydła simentalskiego, jest członkiem Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, od 1997 roku członkiem struktur europejskich European Simmental Federation. Hodowcy i użytkownicy bydła simentalskiego zrzeszyli się w związku, w celu ciągłego doskonalenia wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt m.in. poprzez właściwy dobór i wykorzystanie najlepszych buhajów, prowadzenia ewidencji i ksiąg hodowlanych, doboru par rodzicielskich, selekcji w stadach i powiększania krajowej populacji bydła simentalskiego. Celem jest również szkolenie hodowców w zakresie właściwego odchowu zwierząt, żywienia i warunków środowiskowych tak, aby produkcja mleka i mięsa była opłacalna z wyeksponowaniem walorów jakościowych i zdrowotnych produktu. Program Hodowlany Aktualności Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego opracował Program Hodowlany, który określa realizację zadań zmierzających do wzrostu wartości hodowlanej i produkcyjnej użytkowanych zwierząt. Nakreślony cel dla krajowej populacji tej rasy do doskonalenie bydła simentalskiego bez dolewu innych ras i utrzymanie zgodnie z życzeniem hodowców dwukierunkowego użytkowania, to znaczy doskonalenie zarówno cech mlecznych jak i mięsnych przy zachowaniu takich dobrych cech funkcjonalnych jak zdrowotność, długość użytkowania, płodność. Polską populację bydła simentalskiego stanowi około krów czystorasowych tj. około 1% pogłowia. Zainteresowanie hodowlą bydła simentalskiego ciągle wzrasta, co uwidacznia się stale rosnącą liczbą krów objętych kontrolą użytkowości i rejestracją nowych stad na terenie całego kraju. rok ilość krów mleko kg tłuszcz kg tłuszcz % białko kg białko % , , , , , ,36 W ostatnich latach w populacji simentalskiej odnotowano najwyższy procentowy wzrost ocenionych krów w stosunku do lat ubiegłych. 3

4 Aktualności Dużą wagę przywiązuje się do wyboru matek buhajów, który dokonywany jest na podstawie uzyskanego indeksu wartości hodowlanej. Wymagania, które powinny spełniać kandydatki na matki buhajów rasy simentalskiej to wpis do księgi głównej, pozytywny wynik oceny wartości hodowlanej cech mlecznych, ocena typu i budowy minimum 80 pkt. za oceną ogólną, minimum 24 pkt. za wymię. Ojcowie buhajów wybierani są z hodowli krajowej jak i z importu z Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Spośród wszystkich ocenionych krajowych buhajów simentalskich wybiera się 2 3 buhaje na ojców, które reprezentują pożądany typ i uzyskały najlepsze oceny wartości hodowlanych w zakresie cech mlecznych i opasowych. Ocenę osobniczą buhajków simentalskich prowadzi się w Polsce w wychowalniach od 1974 roku. Od 2004 r. obowiązuje regulamin według którego ocenie podlega 11 cech w skali 1 9 pkt. Dokonuje się również oceny ogólnej w skali 100 pkt., która obejmuje 5 parametrów: wygląd ogólny, kaliber, typ i budowa, nogi i racice, umięśnienie. Małopolskie Centrum Biotechniki kupuje do stacji unasieniania ok. 7 buhajów, które po unasienianiu testowym poddaje się ocenie wartości hodowlanej na podstawie użytkowości potomstwa. Szacowanie wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech mlecznych prowadzi się z wykorzystaniem metody BLUP wielocechowy model zwierzęcia w oparciu o 3 pierwsze laktacje. Na przestrzeni ostatnich 5 lat wydajność mleka córek ocenianych buhajów wzrosła o 486 kg w I laktacji, o 399 kg w II laktacji i 307 kg w III laktacji. Nastąpił również systematyczny wzrost wydajności tłuszczu i białka. W Polsce obowiązuje w stosunku do bydła rasy simentalskiej indeks selekcyjny uwzględniający cechy produkcji mleka. Ind. prod. = 2 x Wh kg białka + Wh kg tłuszczu Ocenę mięsną buhajów rasy simental od 1993 roku prowadzi się w Instytucie Zootechniki w oparciu o męskie potomstwo czystorasowe. Żywienie w stacji oparte jest o maksymalne wykorzystanie pasz gospodarskich z użytków zielonych. Pozytywnym kryterium oceny jest uzyskanie indeksu wartości opasowej rok Masa ciała po zakończeniu opasu Średni przyrost dzienny Wydajność rzeźna Udział 5 podst. wyrębów w tuszy Wydanie specjalne Udział mięsa w 5 podst. wyrębach , ,4 61,7 80, , ,8 59,7 78, , ,0 59,8 79, , ,2 59,6 76, , ,9 59,7 77,5 i rzeźnej (minimum 103%) oraz indeksu mięsności (minimum 98%). Od kilku lat jednym z elementów programu doskonalenia bydła rasy simentalskiej jest ocena wartości hodowlanej buhajów i krów w zakresie cech pokroju. Oceny tej dokonuje się metodą BLUP wielocechowy model zwierzęcia. W zakresie cech pokroju krowy oceniane są według regulaminu z 2004 roku w oparciu o szczegółową wycenę 20 cech liniowych w skali 1-9 pkt. oraz ocenę w skali 100 pkt. za 5 kategorii, po uwzględnieniu odpowiednich wag. Wykorzystanie wyników oceny typu i budowy w selekcji buhajów simentalskich spowodowało widoczną poprawę kalibru zwierząt i budowy wymienia krów. Na podstawie wyników oceny wartości hodowlanej dla cech mlecznych i mięsnych corocznie wybiera się 2 3 najlepsze buhaje z przeznaczeniem do rozrodu w rejonie hodowli bydła simentalskiego do doskonalenia tej populacji i buhaje o bardzo dobrych cechach mięsnych poza tym rejonem na terenie całego kraju z przeznaczeniem do krzyżowania towarowego. Buhaje simentalskie cieszą się dużym uznaniem producentów żywca wołowego. Świadczy o tym liczba unasiennionych krów i jałowic buhajami tej rasy. W 2006 roku na łączną liczbę około 620 tys. sztuk krów i jałówek unasiennionym nasieniem buhajów ras mięsnych ok. 37% przypadało na simentale, co daje im drugie miejsce w kraju po buhajach rasy Limousine (ok. 41%). Przyszłość w pracach hodowlanych na bydle simentalskim koncentrować się będzie na włączeniu nowych cech tzw. funkcjonalnych tj. długości użytkowania, płodności, liczby komórek somatycznych do oceny wartości hodowlanej i indeksu selekcyjnego. Modyfikacji podlega obecnie indeks mięsności, który będzie uwzględniał klasę tuszy w systemie EU- ROP oraz umięśnienie tuszy. Indeks ten wejdzie jako czynnik składowy ogólnego indeksu selekcyjnego. Polska populacja bydła simentalskiego wprawdzie nie jest zbyt liczna, jednak cieszy się coraz większym uznaniem i zainteresowaniem hodowców na terenie całego kraju. Opracowali: Bogumiła CHOROSZY, Edgar BENEŠ, Zenon CHOROSZY, Władysław BREJTA 4

5 Sierpień 2008 Aktualności SIMENTALER GOTOWY NA PRZYSZŁOŚĆ... Przedstawiając tylko niektóre zadania Europejskiego Związku Hodowców Bydła Simentalskiego na najbliższe lata łatwo zauważyć, że konkurencyjność hodowlana simentala oparta na konkurencyjności ekonomicznej w stosunku do ras jednostronnie mlecznych będzie czynnikiem zwiększającym zainteresowanie tą rasą w przyszłości. Proekologiczny, dwukierunkowy typ bydła, jakim jest, simentaler może zadecydować o wyborze rasy przez hodowcę, a dalej odbiorcę i konsumenta, którzy zainteresowani produktem zdrowym i ekologicznym wybiorą właśnie ten pochodzący od simentala. Przyjrzyjmy się, zatem tylko niektórym zadaniom Związku na najbliższe lata. Simentaler jest na świecie ostatnią rasą o prawdziwie podwójnym typie użytkowania i wszystkie jej zalety, które stanowią o wartości tego bydła wymagają dalszej pracy w celu ich doskonalenia. Ekologia simentalera będzie w przyszłości czynnikiem sprzyjającym pozyskiwaniu nowych sympatyków rasy. Rozszerzenie współpracy oraz oparcie programu hodowlanego na większych populacjach będzie czynnikiem służącym realizacji przyjętych założeń. Jak wiadomo realizacja programu dla rasy użytkowanej dwukierunkowo szczególnie przy małej populacji jest zadaniem bardzo trudnym. Współpraca i realizacja programu hodowlanego przy pomocy większej populacji aktywnej daje szanse przetrwania i rozwoju. Zachowanie czystości rasy wraz z jej typowymi właściwościami i zaletami powinno stać się priorytetem. Ilość mleka, a szczególnie jego skład, będzie czynnikiem, który zadecyduje o wyborze simentalera przez hodowców. Należy zdawać sobie sprawę, że surowcem dla przemysłu przetwórczego może być tylko mleko wysokiej jakości. Na zachodzie hodowcy bydła holsztyńskiego często wprowadzają do stada krowy simentalskie, aby podnieść procentową zawartość białka i tłuszczu w produkowanym mleku. Cechy opasowe i rzeźne muszą być uwzględniane w programach hodowlanych ze szczególnym naciskiem na coraz lepsze parametry związane z jakością mięsa jak marmurkowatość co przyciąga konsumentów. Ceny uzyskiwane za cielęta oraz krowy rzeźne muszą stanowić przeciwwagę dla przychodów uzyskiwanych tylko z produkcji mleka. W ostatnich latach wielu hodowców pod presją systemu limitowania produkcji mlecznej rozpoczęło opas uzyskiwanych cieląt w celu zwiększenia dochodów. Szczególnie młode buhajki są pożądane przez ubojnie dzięki ich lepszej klasyfikacji w systemie EUROP-średnio dla buhajków simentalskich jest to klasa R. Cena uzyskiwana za cielę simentalskie jest dwa razy wyższa niż za cielęta ras mlecznych, a przyrosty dzienne mogą wynosić nawet 1300 g/ dzień. Także tusze np. krów brakowanych uzyskują wyższe ceny w porównaniu z tuszami krów mlecznych. Szczególny nacisk należy położyć na cechy funkcjonalne, a zwłaszcza na płodność i niski poziom komórek somatycznych. Pozwala to uniknąć wysokich kosztów leczenia i remontu stada. Zdolność krowy do pozostania w stadzie tak długo jak to tylko możliwe, zachowanie zdrowia i płodności niezależnie od poziomu wydajności to wszystko stanowi treść długowieczności, którą ostatecznie definiuje się jako zdolność do uniknięcia niechcianego brakowania. Genetycznie uwarunkowana mniejsza wrażliwość bydła simentalskiego na zapalenia wymion także powinna być doskonalona. W użytkowaniu krów mamek należy dalej rozwijać genetyczną bezrożność. Niska odziedziczalności wad wrodzonych w tej rasie musi zostać zachowana. Ma to szczególne znaczenie w momencie, gdy istnieje ciągłe niebezpieczeństwo nowych chorób genetycznych jak choćby CVM, które ostatnio pojawiło się w populacji bydła holsztyńsko-fryzyjskiego. W krajach, w których rozwija się hodowla rasy simentalskiej, fachowa pomoc ze strony tzw. klasycznych krajów simentalskich jest konieczna. Przykładem może być współpraca Małopolskiego Centrum Biotechniki i BVN Neustadt jako wybór właściwej drogi dla obu tych organizacji. Korzystają na tym nie tylko stacje produkujące nasienie, ale przede wszystkim hodowcy. Wykorzystywanie nowoczesnych metod biotechnologicznych jak inseminacja czy embriotransfer do przyśpieszenia postępu hodowlanego w rasie simentalskiej jest konieczne. Badania naukowe muszą także być prowadzone w interesie rozwoju rasy i w możliwie najlepszy sposób wspomagać jej rozwój. Dalsze rozpowszechnianie rasy simentalskiej w Europie i na całym świecie musi być celem pracy marketingowej, do której należy wykorzystać najnowsze kanały medialne jak choćby Internet. Pod względem cech eksterieru trzeba kłaść cały nacisk na utrzymanie rasowych zalet, jak na przykład bardzo dobre nogi i racice, przydatność do obory wolnostanowiskowej, położenie wymienia - wszystkie te cechy mają bezpośrednie przełożenie na produkcję mleka i długość użytkowania krów. Cechy funkcjonalne, które są ważnym elementem redukującym koszty produkcji i na które w najbliższym czasie zwrócone będą oczy hodowców to niezależne od bezwzględnej wydajności: długość użytkowania, stająca się coraz bardziej istotnym kryterium selekcyjnym, zawartość komórek somatycznych jako wskaźnik zdrowotności wymienia, istotne dla zagadnień reprodukcji: okres międzywycieleniowy, przebieg porodów i przeżywalność cieląt. Program hodowlany dla rasy simentalskiej można zdefiniować jako ekonomiczną wartość łącznego indeksu hodowlanego co sprowadza się do schematu: mleko+mięso+zdrowotność = sukces Pomimo często imponujących wydajności celem hodowlanym nie są rekordy, ale równowaga pomiędzy ekonomią a możliwościami biologicznymi, co prezentuje tzw. model krowy zrównoważonej i zrównoważonego rolnictwa. 5

6 Aktualności MIĘSNA STRONA SIMENTALERA... Wydanie specjalne W Europie środkowej bydło simentalskie utrzymywane jest głównie jako rasa o dwukierunkowym typie użytkowania, gdzie w doskonaleniu oprócz produkcji mleka i mięsa uwzględnia się także cechy funkcjonalne. Simentaler z powodzeniem używany jest dzisiaj także do krzyżówek z bydłem mięsnym i mlecznym ulepszając tempo wzrostu, jakość tuszy i mięsa. Rasa simentalska ze względu na swoją liczebność i skalę występowania jest jedną z bardziej liczących się ras w świecie. Zróżnicowane, często skrajne warunki topograficzne i klimatyczne, jak również różnice w strukturze farm i zarządzaniu mają wpływ na określenie celu hodowlanego bydła tej rasy. Daleko posunięta selekcja bydła czarno-białego w kierunku wysokiej produkcji mleka spowodowała skrócenie okresu użytkowania krowy, co zwiększa koszty związane z remontem stada. W północnych i zachodnich rejonach Niemiec, gdzie od wielu lat utrzymywane było bydło holsztyńskofryzyjskie, widać wyraźny wzrost ilości sprzedawanego nasienia buhajów rasy simentalskiej. Wysoka produkcja mleka niesie ze sobą wzrost kosztów jego produkcji, wynikający między innymi z występowania niektórych chorób (mastitis, schorzenia metaboliczne). Z tego powodu niektórzy hodowcy szukają rozwiązania tego problemu w rasach o dwukierunkowym użytkowaniu. Okazuje się, że niewiele niższa produkcja mleka bydła simentalskiego, przy dodatkowych przychodach ze sprzedaży cieląt oraz zbycia wybrakowanych krów po bardziej korzystnych cenach, może przynieść zupełnie niezły wynik ekonomiczny. Cel hodowlany dla krajowej populacji bydła rasy simentalskiej zakłada doskonalenie w równym stopniu cech mlecznych i mięsnych, gdzie wagi tych cech mleko:mięso wynoszą 50:50. Na przyszłość zakłada się utrzymanie wysokiej wydajności mleka i jakości mięsa oraz poświęcenie większej uwagi cechom jakościowym mięsa jak marmurkowatość czy delikatność a także cechom funkcjonalnym podkreślającym charakterystyczną i wrodzoną dla simentalera długowieczność. Oczywiście wszystko przy zachowaniu dwukierunkowej użytkowości. Ponadto przewaga wydajności mięsnej rasy simental nad rasami mlecznymi musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w cenie cieląt. Cena sprzedawanego materiału rzeźnego oprócz produkowanego mleka powinna wyrównać lub, co ma często miejsce przewyższać dochody uzyskiwane z prowadzenia gospodarstwa jednostronnie mlecznego. Warto podkreślić, że ewentualne ryzyko w aspekcie ekonomicznym rozkłada się na dwa kierunki produkcji: mleko oraz mięso. Jeśli chodzi o mięsną stronę dwukierunkowej użytkowości simentala dalszy rozwój tej rasy może być widziany następująco: Simentaler stanie się najważniejszą rasą bydła dla hodowli w czystości rasy i do krzyżowania towarowego. Zapłata adekwatna do jakości tuszy będzie odgrywać coraz większą rolę. Za dobrą jakość cena będzie lepsza. Krzyżówki z simentalerem spełnią oczekiwania konsumentów, tzn. uzyskania zwierzęcia zrównoważonego, które nie popada w skrajności produkcyjne. W programach hodowlanych dla tej rasy ojcowie buhajów wybierani są spośród rozpłodników ocenionych zarówno w kraju, jak i za granicą. Podstawę wyboru ojca buhajów spośród rozpłodników wykorzystywanych w Polsce stanowią m.in. wyniki oceny wartości hodowlanej wyrażone indeksem selekcyjnym dla cech opasowych i rzeźnych (Iw) oraz indeksem mięsności (Im) lub w przypadku buhajów zagranicznych wyniki oceny wartości hodowlanej dla cech opasowych i rzeźnych uzyskane w kraju pochodzenia. Z drugiej strony na matki buhajów wybierane są krowy, które charakteryzują się nie tylko pozytywnym wynikiem oceny typu i budowy uzyskując min. 80 pkt. za ocenę ogólną i 80 pkt. za wymię, ale także dobrym umięśnieniem. Taki dobór rodziców gwarantuje uzyskanie buhajów i potomstwa zachowującego cechy mięsne. W Polsce wartość hodowlana buhajów w zakresie cech mięsnych szacowana jest na podstawie oceny przyżyciowej 6-10 synów oraz na podstawie oceny poubojowej minimum 4 synów. Istotnym jest fakt, że opas kontrolny potomstwa prowadzony jest w oparciu o pasze gospodarskie, tj. siano, kiszonkę oraz dodatek paszy treściwej, do osiągnięcia masy ciała 500 kg netto. Dobre wykorzystanie pasz objętościowych przy mniejszych nakładach na pasze treściwe sprawia, że kłopoty z przemianą materii a przede wszystkim z przemieszczeniem trawieńca należą do rzadkości. Obniża to koszty opasu i opieki weterynaryjnej. Oceny buhajów dokonuje się w seriach rocznych uwzględniając cechy przyżyciowe jak: przyrost masy ciała i zużycie jednostek pokarmowych. Doskonalenie tych cech na przestrzeni ostatnich lat doprowadziło do zwiększenia przyrostów dobowych i tempa wzrostu, co powoduje uzyskanie optymalnej masy rzeźnej w krótkim czasie. Wysoka przydatność rzeźna i opasowa cechuje nie tylko zwierzęta czystej rasy, ale także mieszańce z krowami ras mlecznych. Rosnące buhaje mogą być opasane do 600 kg osiągając g/dzień. Praktyka wykazała, że w przypadku wyboru buhaja simentalskiego do krzyżowania towarowego występuje mniejsza liczba ciężkich porodów a mieszańce uzyskując wysokie przyrosty i klasy rzeźne osiągają bardzo wysokie ceny. Ocenie podlegają także cechy poubojowe: wydajność rzeźna, pomiary poubojowe, skład tkankowy tuszy. Tusze poddawane są także klasyfikacji EUROP. Średnio dla simentalerów jest to klasa R prezentująca surowiec pożądany przez przemysł mięsny a często tusze krzyżówek znajdują się w najlepszych klasach, tj. E lub U. Podsumowaniem oceny wartości hodowlanej buhajów w zakresie przekazywania cech mięsnych na potomstwo jest uszeregowanie ich wg uzyskanych indeksów wartości opasowej i rzeźnej (Iw) oraz indeksu umięśnienia (Im). Ze względu na różnice w żywieniu dane dotyczące opasu w wielu państwach są różne, ale jedno jest pewne: wraz ze wzrostem wydajności mlecznej simentaler nie traci swoich zdolności opasowych. Przykładem może być sposób oceny wartości hodowlanej niemieckiego simentalera, gdzie podobnie jak w Polsce równolegle z oceną mleczną prowadzona jest ocena wartości użytkowej dla cech mięsnych. Męskie potomstwo ocenianych osobników dostarcza informacji o cechach jakościowych tuszy, tj. zawartości mięsa w tuszy oraz klasy handlowej. Ponadto oceniane są dzienne przyrosty wagowe. Informacje te przekazują zakłady mięsne. Uzyskane dane służą do oszacowania indeksu hodowlanego dla cech mięsnych i publikowane są po 6

7 Sierpień 2008 każdej kolejnej serii ocenianych zwierząt. Prezentujemy nazwy indeksów niemieckich, które pomogą w przyszłości hodowcom wybrać odpowiedniego buhaja: FW indeks hodowlany dla cech mięsnych z procentowo wyrażoną powtarzalnością, RZW relatywne wartości hodowlane dla: RZW Nettozunahme przyrostów netto, RZW Fleischanteil zawartości mięsa w tuszy, RZW Handelsklasse klasy handlowej. Przewagę rasy simentalskiej zapewniają m.in.: wysoka wydajność mleczna i mięsna, lepsza przydatność buhajków do opasu, wyższe wyniki opasowe i rzeźne, lepsze ceny sprzedaży brakowanych krów. Poniżej buhaje, które charakteryzują się, co najmniej dobrą przydatnością cech opasowych i rzeźnych. Wartym podkreślenia jest fakt, że jest to obecnie jedyna rasa w Polsce, która oceniana jest na potomstwie męskim pod względem tych cech. Gwarantuje to przekazywanie na potomstwo cech wydajności mięsnej ułatwiając hodowcom wybór tej rasy do krzyżowania towarowego. Aktualności ERYK doskonały do krzyżowania towarowego. Potomstwo charakteryzuje się dobrymi przyrostami oraz bardzo wysokim udziałem mięsa w tuszy. Normalny przebieg porodów i duża żywotność cieląt sprawia że ERYK jest buhajem polecanym do unasienień zarówno w stadach simentalskich jak i w krzyżowaniu towarowym. ROCHUS szczególnie polecany tym, którzy chcą produkować cielęta dzięki wysokim przyrostom potomstwa, dużej zawartości mięsa w tuszy i wysokiej klasie handlowej. Wysoki indeks wyrażający przebieg porodów świadczy o tym, że cielęta rodzą się bez większych problemów co jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o opłacalności w produkcji mięsnej. Wysoki indeks mleczny MW 119 świadczy o tym, że potomstwo żeńskie też jest atrakcyjne! IMRICH daje bardzo harmonijne zbudowane potomstwo o bardzo dobrych przyrostach netto, bardzo wysokiej zawartości mięsa w tuszy, wysokiej jakości mięsa wyrażonej klasą handlową i jego przydatnością w przetwórstwie. Buhaja można ocenić jako wybitnego w zakresie cech opasowych i rzeźnych co wyrażone jest indeksem dla cech mięsnych FW 129. Buhaj ten łączy w sobie także inne cechy charakterystyczne dla rasy jak wysoki indeks długowieczności ND 113, mleczności MW 106 z dobrą oceną pokroju córek. IMPALA wysokie przyrosty netto i bardzo wysoka zawartość mięsa w tuszy to mocne strony tego buhaja. Wysokie indeksy przebiegu porodów zarówno ze strony ojcowskiej jak i matczynej dodatkowo czynią go atrakcyjnym jako propozycję do krzyżowania i produkcji cieląt na opas. MAJAK Buhaj bardzo dobry do krzyżowania towarowego ze względu na wysokie przyrosty dzienne opasanego potomstwa jak i przyrosty dobowe. Przyrosty te potomstwo osiąga przy normalnym wykorzystaniu pasz gospodarskich co zakłada metodyka oceny. Wysoki indeks wartości opasowej i rzeźnej i dobry indeks umięśnienia wraz z ciągle dobrą ceną na buhajki po simentalach sprawia, że MAJAK to dobra propozycja do pozyskiwania krzyżówek. 7

8 Aktualności MLECZNA STRONA SIMENTALERA... Podobnie jak u naszych zachodnich sąsiadów w Polsce również zauważyć można zainteresowanie hodowców bydła rasą simentalską. Daleko posunięta selekcja w kierunku wysokiej produkcji mleka spowodowała skrócenie okresu użytkowania krowy, co zwiększa koszty związane z remontem stada. Wydanie specjalne W północnych i zachodnich rejonach Niemiec, gdzie od wielu lat utrzymywane było bydło holsztyńsko-fryzyjskie, wi- dać wyraźny wzrost ilości sprzedawanego nasienia buhajów rasy simentalskiej. Wysoka produkcja mleka niesie ze sobą wzrost kosztów jego produkcji, wynikający między innymi z występowania niektórych chorób (mastitis, schorzenia metaboliczne). Z tego powodu niektórzy hodowcy szukają rozwiązania tego problemu w rasach o dwukierunkowym użytkowaniu. Okazuje się, że niewiele niższa produkcja mleka bydła simentalskiego, przy dodatkowych przychodach ze sprzedaży cieląt oraz wybrakowanych krów po bardziej korzystnych cenach, może przynieść zupełnie niezły wynik ekonomiczny. Wielu naszych hodowców spotkało się również z podobnym problemem. Także w północnych regionach Polski pojawiły się stada bydła simentalskiego, których właściciele przekonali się, że warto pójść w tym kierunku. Dla nich jak również dla wszystkich miłośników tej rasy Małopolskie Centrum Biotechniki po ostatniej wycenie wartości hodowlanej proponuje nasienie buhajów, które powinny spełnić ich oczekiwania w zakresie produkcji mleka. VEITAL - buhaj o najwyższym indeksie hodowlanym dla cech mlecznych co potwierdza średnia wydajność ocenianych córek na poziomie 7504 kg mleka z dodatnimi wartościami dla procentu zawartości tłuszczu i białka! Warto podkreślić, że nie wpłynęło to na indeksy wartości hodowlanych dla płodności zarówno dla komponentu ojcowskiego jak i matczynego, które potwierdzają, że przy tym poziomie wydajności simentalera płodność ciągle jest jego mocną stroną. Wysoki indeks dla szybkości oddawania mleka na pewno ma znaczenie praktyczne dla hodowców podobnie jak wysokie indeksy dla przebiegu porodów zarówno ze strony ojcowskiej jak i matczynej i niewielka liczba martwo urodzonych cieląt lub upadków po porodzie. Dobre przyrosty netto synów czynią z VEITALA buhaja uniwersalnego co wyrażone jest wysokim indeksem łącznym. PRACZ - buhaj o wybitnych wartościach hodowlanych dla cech pokroju! Kalibrowe córki tego buhaja charakteryzują się pożądanym typem, dobrą oceną dla nóg i racic co pod względem ogólnej oceny budowy umieszcza buhaja w czołówce rankingu krajowego. Również pod względem produkcji PRACZ to krajowa czołówka ze średnią dla jego córek 439 kg mleka powyżej bazy. Normalny przebieg porodów i przyzwoita ocena mięsna czynią z tego buhaja dobrą propozycję dla wszystkich hodowców bydła simentalskiego. ELWIR - prezentuje typ buhaja kompletnego łącząc w sobie cechy produkcyjne z dobrą oceną mięsną. Córki tego buhaja, kalibrowe o pożądanym typie, dobrze zawieszonym wymieniu charakteryzują się wartością hodowlaną dla wydajności mleka na poziomie 852 kg powyżej średniej czyli średniej wartości hodowlanej krów urodzonych w 2000 r. Wyniki oceny wartości hodowlanej dokonanej na synach wyrażone indeksem selekcyjnym dla cech opasowych i rzeźnych (Iw) oraz indeksem mięsności (Im) klasyfikują buhaja jako dobrego z wysokim udziałem mięsa w tuszy. IMPALA - buhaj z przewagą ponad 1000 kg i wysokimi indeksami dla przebiegu porodów zarówno ze strony ojcowskiej jak i matczynej może stanowić doskonałą propozycję dla producentów mleka. Łatwe porody to zdrowe i żywotne cielęta co odzwierciedlają bardzo wysokie wartości dla tych cech-martwo urodzone cielęta lub upadki tuż po porodzie wśród potomstwa tego buhaja prawie się nie zdarzają. Jeśli dołożymy do tego szybkość oddawania mleka, niską zawartość komórek somatycznych i wytrwałość laktacji córki tego buhaja powinny znaleźć uznanie u producentów mleka. 8

9 Sierpień 2008 Aktualności HOMAR - buhaj, którego kalibrowe córki w pożądanym mlecznym typie o dobrych racicach i wymieniu charakteryzują się produkcją na poziomie 349 kg mleka powyżej przyjętej bazy. Wysoka ocena ogólna pokroju córek, normalny przebieg porodów i duża żywotność cieląt przemawiają za wykorzystywaniem tego buhaja w stadach produkujących mleko. RIBOS - buhaj wybitny jeśli chodzi o wart. hod. dla przyrostów netto męskiego potomstwa tego buhaja, zawartości mięsa w tuszy i klasy handl. mięsa co składa się na bardzo wysoki indeks hodowlany dla cech mięsnych. Córki tego buhaja to zwierzęta kalibrowe o dobrym umięśnieniu i nie najgorszej prod. mleka na średnim poziomie 6676 kg. Dobre wart. dla wytrwałości laktacji, kom. somat., przebiegu porodów i żywotności urodzonego potomstwa sprawiają, że RIBOS może być buhajem atrakcyjnym w stadach produkujących nie tylko mleko, ale również mięso. IMPOSANT - buhaj o interesujących wartościach hodowlanych dla cech funkcjonalnych, szczególnie dla wytrwałości laktacji, szybkości oddawania mleka i komórek somatycznych. Wysokie indeksy dla płodności, przebiegu porodów i żywotności cieląt szczególnie ze strony ojcowskiej mogą znaleźć zainteresowanie wśród hodowców którzy cenią sobie potomstwo bezproblemowe, zrównoważone pod względem cech mlecznych i mięsnych. ROCHUS buhaj z wysokim indeksem dla cech mlecznych, którego córki charakteryzują się średnią produkcją na poziomie 6220 kg mleka z +0,33% tłuszczu i +0,01% białka w mleku. Wysokie indeksy dla cech funkcjonalnych, a szczególnie bezproblemowe porody a co za tym idzie niewielka liczba upadków i cieląt martwo urodzonych oraz dobra płodność podkreślają funkcjonalność córek tego buhaja. Jeśli dodamy do tego wysoki indeks dla długowieczności to buhaj ten stanowi dobrą propozycję dla hodowców. ROZUG - buhaj o jednym z najwyższych indeksów hodowlanych dla cech mlecznych. Kalibrowe córki tego buhaja o bardzo dobrych nogach i wymieniu charakteryzują się średnią produkcją ponad 500 kg mleka powyżej bazy ze składem +0,33 dla zawartości tł. i +0,16 dla zaw. białka. Jeśli dodamy do tego dobrą płodność, bezproblemowy przebieg porodów i żywotność cieląt szczególnie jako cechy przekazywane przez ROZUGA to otrzymamy buhaja, który dzięki tym cechom i dobrej ocenie pokroju córek może znaleźć uznanie w każdym stadzie produkującym mleko. 9

10 Aktualności Wydanie specjalne WARTO UDOSTĘPNIĆ STADO DLA BUHAJÓW TESTOWYCH... Do dyspozycji hodowców prowadzących ocenę wartości użytkowej krów rasy simentalskiej proponujemy młode buhaje testowe, pochodzące z kojarzeń najlepszych krów z buhajami, zajmującymi wysokie pozycje w rankingu niemiecko-austriackim. Daje to gwarancję, że ich potomstwo spełni oczekiwania właścicieli w zakresie produkcji mleka, a także stanowić może doskonały materiał do produkcji żywca wołowego. W ramach podpisywanych z hodowcami umów na udostępnienie stada do realizacji przez MCB programu oceny i selekcji reproduktorów hodowca wyraża zgodę między innymi na: zainseminowanie krów lub jałówek nasieniem buhajów testowych pochodzących z programu oceny i selekcji buhajów rasy simentalskiej w ustalonym przez MCB okresie testowania danego buhaja pozostawienie potomstwa żeńskiego urodzonego w wyniku unasienień testowych w swoim stadzie pod warunkiem, że stado podlega ocenie wartości użytkowej prawidłowe oznakowanie potomstwa żeńskiego udostępnienie stada w celu przeprowadzenia losowej weryfikacji dokonywanej przez podmiot prowadzący ocenę wartości użytkowej mającej na celu sprawdzenie pochodzenia poddanie krów ocenie typu i budowy w okresie pierwszych 180 dni laktacji. Należy podkreślić, że inseminacja nasieniem testowym krów i jałowic nie powinna obejmować więcej niż 40% pogłowia krów i jałowic w stadzie. Dobór nasienia buhajów testowych do unasieniania jest całkowicie losowy! Celem testowania jest ukończenie przez krowę pierwiastkę po buhaju testowym 305-dniowej laktacji zakończonej naturalnym zasuszeniem ponieważ tylko taka informacja ma znaczenie w metodyce oceny buhaja! Oczywiście wykorzystując nasienie buhaja o znanej wartości hodowlanej, można z większym prawdopodobieństwem oczekiwać uzyskania dobrej krowy, stosowanie jednak nasienia buhajów testowych nie oznacza, że urodzona z tego kojarzenia pierwiastka testowa będzie gorsza. Trzeba raczej za- kładać, że okaże się lepsza od krów znajdujących się w danym stadzie prezentując młodszą genetykę. Być może dzisiejszy buhaj testowy w przyszłości okaże się championem pod względem wartości hodowlanej dla produkcji mleka lub pokroju a to biorąc pod uwagę okres oczekiwania buhaja na ocenę znacznie przyspiesza postęp hodowlany w stadzie. Jak zaznaczyliśmy dobór nasienia testowego jest całkowicie losowy. Poniżej prezentujemy podstawowe informacje dotyczace buhajów, które są aktualnie w teście i które do testu trafią w przyszłości. DODEK PL (Dionis x Postner) - hodowcą jest Pan Maciej Uznański (Pakoszówka). Ojcem buhaja jest DIONIS - buhaj austriacki o wysokiej wartości hodowlanej w zakresie cech mlecznych - przewaga dla kilogramów mleka oraz wysokim indeksie dla cech mięsnych Indeks wartości hodowlanej matki buhaja +40,1 potwierdza również jej wysoką wartość hodowlaną. Buhaj poprawnie zbudowany, z wyraźnie zaznaczonymi cechami mięsnymi. ROBOT PL (Roberto Et x Gilbert) syn niemieckiego buhaja Roberto i matki Turi pochodzącej ze słynnej - niestety nieistniejącej już hodowli w Pakoszówce. Hodowcą buhaja jest Pan Jerzy Kluz z Markowej, uzyskujący dobre wyniki w produkcji mleka - wydajność matki buhaja Robot w drugiej laktacji to 6727 kg mleka przy zawartości 4,86% tłuszczu i 3,55% białka. Buhaj poprawnie zbudowany, z wyraźnie zaznaczonymi cechami mięsnymi, co jest charakterystyczne dla tej rasy bydła. Przy wpisie do ksiąg uzyskał w ocenie typu i budowy 84 punktów, co stanowi ocenę dobrą. WERBEL PL (Vanstein x Stego) buhaj z hodowli Pana Jana Krzoka. Matka buhaja to Rewia z indksem +50,6 i dobrą oceną ogólną pokroju w swojej maksymalnej laktacji dała prawie 7000 kg mleka. Vanstein jako ojciec buhajów to przede wszystkim kg przewagi dla produkcji mleka! Bardzo dobre indeksy dla wytrwałości laktacji i długowieczności oraz łatwości porodów stawiają go w czołówce światowej buhajów simentalskich. 10

11 Sierpień 2008 Aktualności RUMIANEK PL (Ruap x Rumba) buhaj pochodzi z hodowli Pana Macieja Uznańskiego z Pakoszówki. Ojciec buhaja Ruap jest buhajem wybitnym pod względem pokroju (szczególnie nogi i wymię) jak i pod względem cech funkcjonalnych (bardzo wysoki indeks dla komórek somatycznych i wytrwałości laktacji). Krowa Meri 3 została zakwalifikowana na matkę buhajów z indeksem +39,6. RABY PL (Ruap x Mur) buhaj pochodzi z hodowli Pana Ryszarda Korżyka. Ojcem matki Berty jest buhaj Mur szeroko stosowany przez hodowców w unasienianiu. Ruap jest buhajem wybitnym pod względem pokroju (szczególnie nogi i wymię) jak i pod względem cech funkcjonalnych (bardzo wysoki indeks dla komórek somatycznych i wytrwałości laktacji). HUBERT PL (Hulock x Horwart) hodowcą buhaja jest Pan Andrzej Wajs z Klimkówki. Ojciec Huberta Hulock prezentuje doskonałe wartości hodowlane zarówno dla cech mlecznych jak i mięsnych co z bardzo dobrym eksterierem jego córek daje duże szanse uzyskania dobrego potomstwa. Matka buhaja Skała prezentuje typ krowy o ustabilizowanej wydajności w każdej laktacji. HUMOR PL (Hullock x Mur) pochodzi z hodowli Pana Stanisława Urbanka z Korczyny k.krosna. Ojcem buhaja jest Hulock - niemiecki buhaj, którego wartość hodowlana dla produkcji mleka to kg i jednocześnie indeks 128 dla cech mięsnych. Ocena ta predysponuje potomstwo zarówno do produkcji mleka (potomstwo żeńskie) jak i do produkcji żywca wołowego (buhajki). Matka uzyskała w trzeciej laktacji 6344 kg mleka, przy zawartości 4,52% tłuszczu i 3,38% białka. WOŁOSATY PL (Vanstein x Postner) buhaj pochodzi z hodowli Pana Macieja Uznańskiego. Vanstein jako ojciec buhajów to przede wszystkim kg przewagi dla produkcji mleka! Bardzo dobre indeksy dla wytrwałości laktacji i długowieczności oraz łatwości porodów stawiają go w czołówce światowej buhajów simentalskich. WETLIN PL (Weinold x Humid) buhaj pochodzi z hodowli Pana Władysława Proroka. Matka buhaja Cyganka po Humidzie w maksymalnej laktacji dała ponad 6100 kg mleka. Ojciec buhaja Weinold to buhaj kompletny: doskonały indeks łączny, kg przewagi dla mleka, wysokie indeksy dla szybkości doju, długowieczności i cech mięsnych dają obraz doskonałego ojca buhajów. 11

12 Aktualności Wydanie specjalne POŻEGNANIE WAKACJI W RUDAWCE RYMANOWSKIEJ... Do kalendarza hodowców bydła simentalskiego na stałe wpisała się plenerowa impreza POŻEGNANIE WA- KACJI W RUDAWCE RYMANOWSKIEJ, której stałymi punktami są: Krajowa Wystawa Bydła Simentalskiego oraz Regionalny Czempionat Konia Huculskiego. Zgodnie z tradycją to wspaniałe plenerowe przedsięwzięcie odbywa się w ostatnią sobotę i niedzielę sierpnia a miejscem wystawy jest ogromna łąka nad Wisłokiem pod strzelistymi skałami z widokiem na urokliwy wodospad. Wśród stałych organizatorów wystawy należy wymienić: Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki w Odrzechowej, Okręgowy Związek Hodowców Koni w Rzeszowie i Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego z/s w Odrzechowej, Instytut Zootechniki w Krakowie, Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem oraz Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Rudawka Rymanowska leży w południowo-wschodniej Polsce w Beskidzie Niskim niedaleko Bieszczad. W tym regionie skupione jest centrum hodowli rasy simentalskiej o ponad 50-letniej tradycji. Do niedawna rasa simentalska uważana była za rasę niezbyt szlachetną i kojarzona raczej z mięsnym kierunkiem użytkowania, jednak dzięki swoim atutom, konsekwentnej pracy hodowlanej i promocji zaczęła wychodzić z cienia ras typowo mlecznych. Wystawa w Rudawce potwierdza tezę, że rasa simentalska jest rasą nowoczesną z mocną stroną mleczną i mięsną podkreślającymi jej dwukierunkowy charakter. Krowy są harmonijnie zbudowane, odznaczają się dużą żywotnością, cechami funkcjonalnymi warunkującymi ich długowieczność, dużym potencjałem zarówno do produkcji mleka jak i mięsa, cechują się również zdolnością do adaptacji w różnych warunkach środowiskowych. Niewątpliwie o zmianie spojrzenia na tą rasę świadczy duża ilość nowopowstałych wielokrowich obór na terenach, gdzie do tej pory dominowało bydło holsztyńsko-fryzyjskie (dawne województwa Mazowieckie, Lubelskie, Kujawsko- Pomorskie). Wystawa bydła simentalskiego w Rudawce Rymanowskiej odbyła się do tej pory czterokrotnie. Pierwsze dwie miały charakter regionalny, następne zyskały miano wystawy krajowej. Borka 11 PL hodowli ZD IZ Odrzechowa superczempionka III Krajowej Wystawy Bydła Simentalskiego w Rudawce Rymanowskiej. Prężna promocja organizatorów przynosi znakomite efekty - wystawa z roku na rok zyskuje coraz większą popularność zarówno w kraju jak i za granicą. Najważniejszym punktem programu jest wycena bydła. Kilkudziesięciu najlepszych hodowców bydła simentalskiego z całej Polski poddaje swe sztuki surowej ocenie międzynarodowej komisji, która przyznaje tytuły championa w sześciu kategoriach i tytuł super championa. Wystawa jest miejscem, gdzie rolnicy mogą porównać, skonfrontować i podpatrzeć rozwiązania i pomysły stosowane w swoich stadach. Organizatorzy dbają, aby wycena bydła była na najwyższym światowym poziomie. Rokrocznie ocenę bydła prowadzą najlepsi specjaliści w tej dziedzinie z całego świata: Richard Pichler Austria (były prezes ESF), Ivan Bogdanyi Słowacja, Josef Kočera Czechy (prezes ESF), Wili Bürger Niemcy (prezes zarządu BVN Neustadt). Wśród ocenianych krów na przestrzeni tych wystaw obserwowaliśmy bardzo szybki postęp hodowlany. Prezentowane sztuki są coraz lepsze pod względem: kalibru, budowy wymienia, ustawienia nóg. Wydajności maksymalne kształtują się w granicach 4500 do kg mleka w 305-dniowej laktacji. Jest to wynik składowy kilku czynników główne z nich to poprawa warunków bytowo-żywieniowych, stosowanie rozpłod- 12 Prezentacja zwierząt pod okiem fachowej publiczności.

13 Sierpień 2008 Aktualności Przyszłość hodowli - młodzi hodowcy prezentują zwierzęta. ników o wysokim potencjale genetycznym. Ten drugi czynnik jest wynikiem realizowanego przez MCB programu hodowlanego w rasie simentalskiej. Do tradycji wystawy wpisał się punkt programu: Przyszłość Hodowli - młodzi hodowcy prezentują cieliczki simentalskie. Dzieci przygotowują swoje podopieczne przez ok. dwa miesiące, ucząc je chodzenia w parze, przyzwyczajając do ludzi, czyszcząc i pielęgnując. Starają się, aby młode zwierzęta prezentowały się jak najlepiej co optymistycznie pozwala myśleć o przyszłości hodowli i hodowców tej rasy. Przygotowanie zwierząt do pokazu nie należy do czynności łatwych szczególnie dla dzieci w wieku 6-10 lat. Z uwagi na fakt, iż bardzo trudno jest oceniać zwierzęta w tak młodym wieku, cieliczki prezentowane są poza konkursem. Każdy uczestnik zostaje wynagrodzony atrakcyjnymi nagrodami. Wszystkie cieliczki pochodzą po czołowych buhajach programu hodowlanego rasy simentalskiej Małopolskiego Centrum Biotechniki w Krasnem. W tym roku współorganizator wystawy Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego będzie gospodarzem posiedzenia Zarządu Europejskiej Federacji Hodowców Bydła Simentalskiego (ESF), które odbędzie się 28 sierpnia 2008 w Instytucie Zootechniki w Balicach, by następnego dnia goście mogli przejechać na Podkarpacie, gdzie odwiedzą Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem i wezmą udział w pokazie czołowych buhajów MCB. 30 sierpnia 2008 r. Zarząd EFS odwiedzi Krajową Wystawę Bydła Simentalskiego. Ocenę bydła przeprowadzi międzynarodowa komisja w składzie: Dr Josef Kučera z Czech, Ing. Richard Pichler z Austrii, Hugo Valentino z Włoch. Każdego roku wystawa przyciągała nie tylko ze względu na wyjątkowe walory krajobrazu Rudawki, ale głównie dlatego że to jedyna tego rodzaju wystawa bydła simentalskiego w kraju. Bydło simentalskie prezentują hodowcy z całego kraju, a odwiedzających, podziwiających i wymieniających doświadczenia hodowlane jest wielu. Całej wystawie towarzyszy bogaty program artystyczno-rozrywkowy, pokazy rzemiosła ludowego, nie brakuje także regionalnych potraw i napojów. Jest to wspaniała impreza promująca region i rasę simentalską zarówno na terenie całego kraju, jak i na arenie międzynarodowej. Opracował: Jan KUCZMA Przełom Wisłoka w Rudawce Rymanowskiej. 13

14 KROWY SIMENTALSKIE TEŻ NIE LUBIĄ GORĄCYCH DNI! Krowy lubią niskie temperatury - w przeciwieństwie do ludzi, którzy wolą ciepły klimat. Gdyby krowy mogły wybierać, spędzałyby wolne chwile w strefach klimatycznych z temperaturami od -7 a do 18 O C przy wilgotności powietrza 60-80%. Według danych w literaturze najlepszą wydajność uzyskuje się pomiędzy 4 a 16 O C - krowy doją się wtedy najlepiej. Na wysokie temperatury szczególnie wrażliwe są krowy z wysoką wydajnością mleka. Od 22 O C, w zależności od wilgotności powietrza pogarsza się ich przyswajanie paszy. Od 30 O C spada wydajność mleka o około 20% i więcej. Im wyższa wilgotność powietrza tym szybciej następuje spadek wydajności. Amerykańskie badania ukazują dokładnie, jaki wpływ mają: temperatura i wilgotność na przyswajanie pokarmu oraz spadek produkcji mleka u krów. Stres cieplny niski średni wysoki Aktualności Spadek wydajności mlecznej 3,0 kg 6,0 kg 10,0 kg Wydanie specjalne Równocześnie stres cieplny powoduje problemy płodności u krów. Stres powodowany wysoką temperaturą skraca okres płodności do 8 godzin lub mniej. Oznaki płodności są poprzez obciążenie krwioobiegu znacznie ograniczone. Wzrasta również śmiertelność embrionów. Jajowody i macica są wówczas zbyt mało ukrwione. Zwierzęta o wysokiej wydajności mleka reagują przy tym szczególnie mocno. Dlaczego? Na każdy litr mleka krowie serce musi przepompować 540 litrów krwi. Przy wydajności 40 litrów dziennie powstaje suma litrów krwi, które muszą być przepompowane przez krowie serce. Wysoka temperatura powoduje także wzrost przemiany materii u krów o wysokiej wydajności mlecznej. Takie krowy produkują oprócz mleka, także więcej ciepła niż normalnie. Ciepło to musi być oddane do otoczenia. Przy wysokich temperaturach i wysokiej wilgotności powietrza może to być problemem. Krowa, która produkuje 45 kg mleka dziennie ma taką przemianę materii, jak człowiek, który odbywa dziennie siedem biegów maratońskich. Nic dziwnego, że krowa zaczyna się pocić i ma podwyższoną temperaturę. Końcowym efektem może być stres cieplny. Wyrażając to w liczbach krowa z udojem dziennym 30 litrów mleka ważąca 700 kg produkuje dziennie ok Watt energii cieplnej, przy zewnętrznej temperaturze 10 O C - 80% tej energii jest oddawana do otoczenia, ponieważ różnica temperatury ciała i otoczenia jest względnie duża. Powietrze jest w stanie to ciepło przyjąć i odprowadzić. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy jest np. 25 O C, w tym przypadku do otoczenia oddawane jest około 50% energii cieplnej. Reszta energii musi być wydalana poprzez podwyższoną częstotliwość oddychania i pocenie się. Przy temperaturze 30 O C krowa wypaca ok. 30 litrów wody na dzień. Poprzez wydalanie potu powstaje para wodna, co pośrednio ochładza ciało zwierzęcia. Jeśli powietrze w oborze jest jeszcze cieplejsze, wówczas spada bezpośrednie oddawanie ciepła. Jeżeli w oborze jest wysoka temperatura, a woda w poidłach jest ciepła, zwierzęta nie mogą ochłodzić swojego organizmu. W takich warunkach równocześnie przy zbyt małej cyrkulacji powietrza powstaje tzw. zator cieplny. Krowa przegrzewa się, wzrasta temperatura ciała, w najgorszym przypadku może dojść do zapaści lub udaru cieplnego. Tylko przez odpowiednią cyrkulacje powietrza można uniknąć takiego scenariusza. Również człowiekowi pracuje się zdecydowanie chętniej i efektywniej w dobrze wietrzonej oborze, niż w wilgotnych ciepłych oborach, w których powietrze stoi. Krowy lubią świeżą bryzę wokół siebie i znoszą prędkość powietrza przy wysokiej temperaturze 2-3 m/s. Im więcej świeżego powietrza, tym lepiej. Pierwszym krokiem jest otworzenie wszystkich okien i drzwi. Przy budowie obory musi się stworzyć maksymalnie dużo powierzchni dolotowych powietrza. Najlepiej jest zastosować różnego rodzaju kurtyny i żaluzje, które całkiem łatwo można regulować. Ochrony przeciwwietrzne muszą być również zwijane, w przeciwnym razie zbyt mało powietrza będzie wchodzić do obory. Okap powinien być wysoki, a spadek dachu powinien wynosić ok. 20 O C. Pożądane jest również odpowiednie pokrycie dachowe. Najlepsze są pokrycia jasne, które nie nagrzewają się tak mocno, co ma bardzo duże znaczenie zwłaszcza przy niskim zadaszeniu obory. W starych oborach należy się zastanowić nad możliwością wyjmowania poszczególnych elementów lub zainstalowanie w sklepieniu dodatkowych otworów. W zimie powinna istnieć możliwość ich zamknięcia. Pomimo tych środków są w lecie dni, w których nie wystarcza bierna wentylacja. Poprzez odpowiedni strumień powietrza nad zwierzętami można ich ciepłotę ciała bardzo dobrze regulować. Jeśli to konieczne prędkość powietrza musi być zwiększana poprzez wentylatory. Tylko tak można uzyskać odpowiednią wymianę powietrza. W lecie powinno następować zmian powietrza na godzinę. Przy pomocy wentylatorów o dużej wydajności można uzyskać te normy. W stadach o wysokiej wydajności wentylatory powinny zacząć pracę już przy temperaturze 20 C. Jeden wentylator ze śmigłem o średnicy 1m wystarczy na 20 krów. Poprzez zastosowanie wentylatorów można w gorące dni uniknąć spadku wydajności od 0,5 do 1 litra na krowę. Wentylatory powinno się montować ok. 2,5 m nad posadzką. Powinny one się znajdować pod kątem 20, aby strumień dochodził nawet do leżących zwierząt. Im wyższa wydajność mleczna krów, tym szybciej zwrócą się koszty zakupu wentylatorów. Inną jeszcze możliwością ochłodzenia krów jest montaż wentylatorów z rozpylaczem wody. Spadająca wydajność mleczna krów, gorsza jakość mleka, ograniczone przyjmowanie paszy i przeżuwanie, słaba płodność (stres cieplny zwierząt) jednoznacznie wskazują na to, iż należy pomyśleć o zamontowaniu wentylatorów. Obok temperatury i wilgotności powietrza również gęste, nieświeże powietrze wpływa niekorzystnie na zwierzę i człowieka. Szczególnie na wiosnę i jesienią wielu rolników ma problem nie wietrzonej obory, skutkiem, czego jest zbyt wysoka wilgotność powietrza z dużą koncentracją szkodliwych gazów w oborze. Ponieważ kurz i para wodna są doskonałym nośnikiem bakterii i wirusów zwiększa się liczba czynników chorobowych w powietrzu. Krowy są zwierzętami stepowymi i lubią chłodniejsze temperatury. Na wyższe temperatury reagują obniżeniem wydajności mlecznej. Jeśli powietrze jest suche i chłodne zwierzęta są zdrowsze i bardziej wydajne. Opracował: Jan KUCZMA 14