STANOWISKO POLKOMTEL S.A. WOBEC PROJEKTU DECYZJI PREZESA UKE W SPRAWIE WYZNACZENIA POLKOMTEL S.A., PTC SP. Z O.O. I PTK CENTERTEL SP. Z O.

Transkrypt

1 STANOWISKO POLKOMTEL S.A. WOBEC PROJEKTU DECYZJI PREZESA UKE W SPRAWIE WYZNACZENIA POLKOMTEL S.A., PTC SP. Z O.O. I PTK CENTERTEL SP. Z O.O. JAKO PRZEDSIĘBIORCÓW ZAJMUJĄCYCH KOLEKTYWNĄ ZNACZĄCĄ POZYCJĘ RYNKOWĄ NA RYNKU ŚWIADCZENIA USŁUGI DOSTĘPU I ROZPOCZYNANIA POŁĄCZEŃ W RUCHOMYCH PUBLICZNYCH SIECIACH TELEFONICZNYCH I NAŁOŻENIA OBOWIĄZKÓW WYNIKAJĄCYCH Z USTAWY PRAWO TELEKOMUNIKACYJNE SPIS TREŚCI 0 KLUCZOWE ELEMENTY STANOWISKA POLKOMTEL S.A NEGOCJACJE POLKOMTEL SA Z POTENCJALNYMI MVNO / SP POTENCJALNI KONKURENCI NA POLSKIM RYNKU TELEFONII KOMÓRKOWEJ WPŁYW WPROWADZENIA OBOWIĄZKÓW REGULACYJNYCH NA KONKURENCYJNOŚĆ RYNKU RYWALIZACJA OPERATORÓW: BRAK PRZEJAWÓW CICHEJ ZMOWY GŁÓWNE ARGUMENTY DOTYCZĄCE PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU GŁÓWNE ARGUMENTY DOTYCZĄCE MECHANIZMÓW ODWETOWYCH KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEGO RYNKU DOSTĘPU I ROZPOCZYNANIA POŁĄCZEŃ PASYWNA ROLA POLSKIEGO REGULATORA (UKE) W KWESTII WPROWADZANIA USŁUGI PRZENASZALNOŚCI NUMERÓW SILNA KONKURENCJA CENOWA NISKA KONCENTRACJA RYNKU ZMIANY UDZIAŁÓW RYNKOWYCH FLUKTUACJE LICZBY KLIENTÓW W PROCESIE MIGRACJI ORAZ DEAKTYWACJI WYSOKIE NAKŁADY OPERATORÓW KOMÓRKOWYCH NA REKLAMĘ BRAK BARIER DO ROZPOCZĘCIA KORZYSTANIA Z USŁUG ZE STRONY KLIENTÓW KOŃCOWYCH WZROST RYNKU PORÓWNANIE POLSKIEGO RYNKU DOSTĘPU I ROZPOCZYNANIA POŁĄCZEŃ DO RYNKU WĘGIERSKIEGO WPROWADZENIE PORÓWNANIE WARUNKÓW MAKROEKONOMICZNYCH PORÓWNANIE STOPNIA KONCENTRACJI PORÓWNANIE ZMIAN CEN DETALICZNYCH PORÓWNANIE STOPNIA DOJRZAŁOŚCI RYNKU ZAKWALIFIKOWANIE PRZEZ REGULATORA SIECI TRZECIEJ GENERACJI UMTS (3G), JAKO ELEMENTU PRODUKTOWEGO RYNKU WŁAŚCIWEGO DOSTĘPU I ROZPOCZYNANIA POŁĄCZEŃ W PUBLICZNYCH RUCHOMYCH SIECIACH TELEFONICZNYCH NA SZCZEBLU DETALICZNYM, JAK I HURTOWYM

2 SPIS TABEL TABELA 1. NOWE OFERTY WŚRÓD USŁUG PRE-PAID WPROWADZANE NA RYNEK OD LISTOPADA ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 2. NOWE OFERTY WŚRÓD USŁUG POST-PAID WPROWADZANE NA RYNEK OD LISTOPADA ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 3. NOWE OFERTY WŚRÓD USŁUG MIX WPROWADZANE NA RYNEK OD LISTOPADA ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 4. NOWE OFERTY WŚRÓD USŁUG POST-PAID BEZKONTRAKTOWYCH WPROWADZANE NA RYNEK OD LISTOPADA ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 5. ZAŁOŻENIA UŻYCIA ZASTOSOWANE DO ANALIZY POLKOMTEL S.A. DOTYCZĄCYCH UŻYCIA KLIENTÓW MAŁO-, PRZECIĘTNIE I INTENSYWNIE DZWONIĄCYCH TABELA 6. ŚREDNIE KOSZTY KORZYSTANIA Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO W SYSTEMIE POST-PAID (W EURO, Z VAT) TABELA 7. ŚREDNIE KOSZTY KORZYSTANIA Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO W SYSTEMIE PRE-PAID (W EURO, Z VAT) TABELA 8. INDEKS HHI W LATACH DLA RYNKU POLSKIEGO WEDŁUG UDZIAŁÓW MIERZONYCH PRZYCHODAMI. DANE DLA LAT : ŹRÓDŁO: POSTANOWIENIE PREZESA UOKIK Z DNIA 15 LUTEGO 2006 (DOK /05/MKK) TABELA 9. INDEKS HHI W LATACH DLA RYNKU POLSKIEGO WEDŁUG UDZIAŁÓW MIERZONYCH LICZBĄ UŻYTKOWNIKÓW TABELA 10. POSORTOWANY MALEJĄCO INDEKS HHI INNYCH RYNKÓW EUROPEJSKICH O TRZECH OPERATORACH INFRASTRUKTURALNYCH. STAN NA KONIEC TABELA 11. INDEKS HHI WYBRANYCH RYNKÓW EUROPEJSKICH O CZTERECH OPERATORACH INFRASTRUKTURALNYCH. STAN NA KONIEC TABELA 12. WSKAŹNIK REZYGNACJI KLIENTÓW: % WSZYSTKICH KLIENTÓW OPERATORA. *) W OPARCIU O UŚREDNIONE DANE KWARTALNE, **) ŚREDNIA ROCZNA. ŹRÓDŁO: DANE OPERATORÓW TABELA 13. WYDATKI MEDIOWE ATL W KATEGORII TELEFONIA KOMÓRKOWA. ŹRÓDŁO: EXPERT MONITOR, WYDATKI CENNIKOWE WG CENNIKÓW REKLAMODAWCÓW TABELA 14. POZYCJA POD WZGLĘDEM WYDATKÓW W DANYM ROKU (1 - NAJWYŻSZE WYDATKI W CAŁYM RYNKU REKLAM). ŹRÓDŁO: EXPERT MONITOR, WYDATKI CENNIKOWE WG CENNIKÓW REKLAMODAWCÓW TABELA 15. CENY NAJTAŃSZYCH PLANÓW TARYFOWYCH WRAZ LICZBĄ MINUT I SMS-ÓW DOSTĘPNYCH W RAMACH OPŁATY ABONAMENTOWEJ (OFERTY SUBSYDIOWANE). ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 16. CENY DOSTĘPNYCH OBECNIE ZESTAWÓW STARTOWYCH U POSZCZEGÓLNYCH OPERATORÓW. ŹRÓDŁO: STRONY INTERNETOWE OPERATORÓW TABELA 17. ZESTAWIENIE RUCHU GENEROWANEGO NA RYNKU POLSKIM W LATACH ŹRÓDŁO: INFOCOM, DANE POLKOMTEL S.A TABELA 18. ZMIANA UŻYCIA USŁUG PODSTAWOWYCH W CZASIE (KWARTAŁ 2005 DO ODPOWIEDNIEGO KWARTAŁU 2004) ZE WZGLĘDU NA KATEGORIĘ UŻYTKOWNIKÓW TABELA 19. PORÓWNANIE KLUCZOWYCH WSKAŹNIKÓW MAKROEKONOMICZNYCH. ŹRÓDŁO: GDP, ŚREDNIE WYNAGRODZENIE BRUTTO EUROSTAT ZA ROK 2004, CZESKI URZĄD STATYSTYCZNY, RATING KREDYTOWY AGENCJA RATINGOWA FITCH TABELA 20. WARTOŚĆ WSKAŹNIKA HHI W POLSCE W LATACH ŹRÓDŁO: POLKOMTEL S.A TABELA 21. WARTOŚĆ WSKAŹNIKA HHI NA WĘGRZECH. ŹRÓDŁO: SG-GREFFE (2004) D/204343, INFOCOM TABELA 22. ZMIANY CEN POŁĄCZEŃ WYCHODZĄCYCH W LATACH ZE WZGLĘDU NA RODZAJ OFERTY I POŁĄCZENIA. ŹRÓDŁO: POLKOMTEL S.A TABELA 23. MIESIĘCZNY KOSZT UŻYTKOWANIA SIECI DLA ZDEFINIOWANYCH PROFILI UŻYTKOWNIKÓW W SIECI T- MOBILE (WĘGRY) * CENY PRZELICZONE WG ŚREDNIOROCZNEGO KURSU NBP Z 2005 R. 100 HUF = 1,6114 PLN TABELA 24.MIESIĘCZNY KOSZT UŻYTKOWANIA SIECI DLA ZDEFINIOWANYCH PROFILI UŻYTKOWNIKÓW W SIECI VODAFONE (WĘGRY). ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE NA PODSTAWIE AKTUALNYCH CENNIKÓW VODAFONE HUNGARY* CENY PRZELICZONE WG ŚREDNIOROCZNEGO KURSU NBP Z 2005 R. 100 HUF = 1,6114 PLN TABELA 25.MIESIĘCZNY KOSZT UŻYTKOWANIA SIECI DLA ZDEFINIOWANYCH PROFILI UŻYTKOWNIKÓW W SIECI ERA (POLSKA) ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE NA PODSTAWIE AKTUALNYCH CENNIKÓW PTC TABELA 26.MIESIĘCZNY KOSZT UŻYTKOWANIA SIECI DLA ZDEFINIOWANYCH PROFILI UŻYTKOWNIKÓW W SIECI PLUS (POLSKA). DO MIESIĘCZNEGO RACHUNKU, PRZEDSTAWIONEGO W ROZDZIALE 4.2 DODANO KOSZT UTRZYMANIA APARATU WG CENY, PO JAKIEJ JEST DOSTĘPNY W OFERCIE OPERATORA W MOMENCIE ANALIZY ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE NA PODSTAWIE AKTUALNYCH CENNIKÓW POLKOMTEL S.A TABELA 27.ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE. ZESTAWIENIE NAJNIŻSZYCH MIESIĘCZNYCH KOSZTÓW UŻYTKOWANIA SIECI W POLSCE I NA WĘGRZECH...57 TABELA 28. ZMIANY POPYTU (W MILIONACH MINUT) NA USŁUGI W SIECIACH KOMÓRKOWYCH W POLSCE W LATACH ŹRÓDŁO: RAPORT FIRMY INFOCOM

3 SPIS WYKRESÓW WYKRES 1. UDZIAŁ W RYNKU OPERATORÓW WCHODZĄCYCH NA RYNEK Z WYKORZYSTANIEM ROAMINGU KRAJOWEGO. ŹRÓDŁO: MERILL LYNCH, GLOBAL WIRELESS METRICS; BAH ANALYSIS... 9 WYKRES 2. SPADEK CEN BRUTTO ZA POŁĄCZENIA POZA SIEĆ W OFERCIE PRE-PAID NA RYNKU POLSKIM WEDŁUG OPERATORÓW WYKRES 3. SPADEK CEN BRUTTO ZA POŁĄCZENIA W SIECI W OFERCIE PRE-PAID NA RYNKU POLSKIM WEDŁUG OPERATORÓW WYKRES 4. SPADEK CEN BRUTTO ZA POŁĄCZENIA POZA SIEĆ W OFERCIE POST-PAID NA RYNKU POLSKIM WEDŁUG OPERATORÓW WYKRES 5. SPADEK CEN BRUTTO ZA POŁĄCZENIA W SIECI W OFERCIE POST-PAID NA RYNKU POLSKIM WEDŁUG OPERATORÓW WYKRES 6. ZMIANA MIESIĘCZNYCH WYDATKÓW KLIENTA SIMPLUS PRZY ZAŁOŻENIU NIEZMIENNEGO PROFILU ZAŁOŻONO, ŻE KLIENT ZMIENIA PLAN TARYFOWY WKRÓTCE PO JEGO WPROWADZENIU PRZEZ OPERATORA. ŹRÓDŁO: OBLICZENIA POLKOMTEL S.A WYKRES 7. ŚREDNIOROCZNE KOSZTY KORZYSTANIA Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO W SYSTEMIE PRE-PAID WYKRES 8. ZMIANA RACHUNKÓW MIESIĘCZNYCH BRUTTO UŻYTKOWNIKA MAŁO DZWONIĄCEGO PRZY ZAŁOŻONYM NIEZMIENNYM PROFILU UŻYCIA (PATRZ TABELA 5). ŹRÓDŁO: POLKOMTEL S.A WYKRES 9. ILUSTRACJA SPADKU RACHUNKÓW MIESIĘCZNYCH BRUTTO DLA KLIENTÓW O PRZECIĘTNYM UŻYCIU (PATRZ TABELA 5). ŹRÓDŁO: POLKOMTEL S.A WYKRES 10. ZMIANA RACHUNKÓW MIESIĘCZNYCH BRUTTO UŻYTKOWANIA INTENSYWNIE DZWONIĄCEGO PRZY ZAŁOŻONYM NIEZMIENNYM PROFILU UŻYCIA (PATRZ TABELA 5). ZAKŁADA SIĘ ZMIANĘ TARYFY WKRÓTCE PO WPROWADZENIU PRZEZ OPERAT ORA NOWYCH PLANÓW NA DAJĄCY NAJNIŻSZY RACHUNEK WYKRES 11. PORÓWNANIE RACHUNKÓW KLIENTÓW KONTRAKTOWYCH O PRZECIĘTNYM UŻYCIU W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ. ŹRÓDŁO: OBLICZENIA POLKOMTEL S.A., CENNIKI WYBRANYCH OPERATORÓWBŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI WYKRES 12. ŚREDNIOROCZNE KOSZTY KORZYSTANIA Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO W SYSTEMIE POST-PAID (W EURO, Z VAT). ŹRÓDŁO: UKE NA PODSTAWIE TELIGEN T-BASKET, OECD COMPARATIVE PRICE LEVELS, 35 WYKRES 13. ŚREDNIE ROCZNE KOSZTY KORZYSTANIA Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO W 2005R. (W EURO Z VAT, BEZ UWZGLĘDNIENIA PPP) WYKRES 14. PORÓWNANIE WYBRANYCH CEN DETALICZNYCH STOSOWANYCH PRZEZ PTK CENTERTEL SP. Z.O.O DO STAWEK INTERKONEKTOWYCH WYKRES 15.ROZKŁAD UDZIAŁÓW RYNKOWYCH OPERATORÓW TELEFONII KOMÓRKOWEJ W POLSCE, MIERZONY LICZBĄ UŻYTKOWNIKÓW. ŹRÓDŁO: SPRAWOZDANIA FINANSOWE OPERATORÓW, DANE POLKOMTEL S.A WYKRES 16. ROZKŁAD UDZIAŁÓW RYNKOWYCH OPERATORÓW TELEFONII KOMÓRKOWEJ W POLSCE, MIERZONY PRZYCHODAMI. ŹRÓDŁO: SPRAWOZDANIA FINANSOWE OPERATORÓW, DANE POLKOMTEL S.A WYKRES 17. PORÓWNANIE WSKAŹNIKA CHURN POMIĘDZY OPERATORAMI W LATACH ŹRÓDŁO: DANE OPERATORÓW

4 0 Kluczowe elementy stanowiska Polkomtel S.A. Polkomtel S.A. pragnie niniejszym przedstawić swoje stanowisko w sprawie projektu decyzji Prezesa UKE dotyczącego wyznaczenia przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą oraz nałożenia na nich obowiązków regulacyjnych na krajowym rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych, zamieszczonego na stronie internetowej UKE w dniu 27 kwietnia 2006 roku. Będąc stroną powyższego postępowania Polkomtel S.A. niejednokrotnie przedkładał swoje uwagi i stanowiska Urzędowi, chociażby w tak kluczowych kwestiach, jak status negocjacji z potencjalnymi MVNO i SP. Mając na uwadze argumentację zaprezentowaną w głównej części dokumentu, Polkomtel S.A. pragnie odnieść się do następujących kwestii: Wnioski, wyciągnięte przez regulatora w związku z zarzutem braku transakcji na rynku hurtowym a dotyczące kolektywnej pozycji znaczącej operatorów na rynku dostępu i rozpoczynania połączeń są nieuprawnione. Polkomtel S.A. udzielił stosownych wyjaśnień i przedstawił dowody pokazujące znaczne postępy w negocjacjach z przyszłymi partnerami. Lektura projektu decyzji pokazuje, iż Urząd nie uwzględnił, ani też nie odniósł się do wyjaśnień i dowodów przedkładanych przez Polkomtel S.A. w trakcie postępowania, co doprowadziło do błędnego uznania kolektywnej pozycji znaczącej na omawianym rynku. Tezy przedstawione w projekcie decyzji dotyczące rzekomej skoordynowanej polityki wobec potencjalnych MVNO oparte są na wyrywkowych informacjach zgromadzonych od 5 spółek. Prezes UKE nie wyjaśnia, wedle jakiego kryterium dokonał wyboru tych 5 podmiotów. Ponadto, otrzymane informacje nie zostały zweryfikowane, pomimo dostarczenia przez Polkomtel S.A. odpowiedniej dokumentacji. Wycinkowy materiał zaprezentowany w projekcie Decyzji oraz fakt nieuwzględnienia rzeczywistego przebiegu i stanu negocjacji pomiędzy MNO a MVNO prowadzi do błędnego wniosku o skoordynowanej przez MNO akcji blokowania dostępu do ich sieci. Poniżej przytoczone są kluczowe fakty niezbędne do oceny rzeczywistego stanu rozwoju rynku. Polkomtel S.A. jest otwarty na współpracę z wiarygodnymi partnerami i nie blokuje współpracy z nimi. Prowadzi niezależną od innych operatorów politykę polegającą na negocjowaniu indywidualnych warunków współpracy. Udostępnienie przez obecnych MNO oraz, w przyszłości, przez P4 i TK, sieci do usług MVNO/SP praktycznie usuwa barierę wejścia wobec nowych usługodawców i minimalizuje nakłady związane z wprowadzeniem usług na rynek. Na rynku pojawi się nowy gracz Telekomunikacja Kolejowa (TK), ogłoszona przez Prezesa UKE zwycięzcą przetargu na częstotliwości GSM TK deklaruje koncentrację na sprzedaży dostępu do przyszłej, własnej sieci wirtualnym operatorom komórkowym. Deklaracja ta jest kluczowa z punktu widzenia rozwoju rynku dostępu i rozpoczynania połączeń. Do rozwoju konkurencji przyczynia się również sposób dystrybucji częstotliwości przez regulatora, promujący podmioty wchodzące dopiero na rynek, a ustawowa konstrukcja 4

5 przetargu istotnie utrudnia obecnym już na rynku graczom uzyskanie częstotliwości. Wynika to z brzmienia art. 116 ust. 5 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Ponadto Prezes UKE ma także możliwość takiego ukształtowania warunków przyszłych przetargów, które faktycznie uniemożliwią dotychczasowym graczom uzyskanie spektrum na rozsądnych (tj. uzasadnionych z ekonomicznego punktu widzenia) warunkach Zjawisko migracji klientów pomiędzy operatorami, charakterystyczne dla rynku polskiego, znacząco podniesie konkurencyjność rynku w świetle wejścia P4 oraz MVNO/SP. Wprowadzenie proponowanych w projekcie decyzji obowiązków regulacyjnych doprowadzi do odwrotnych od zamierzonych skutków obniży konkurencyjność rynku poprzez zwiększenie jego przejrzystości i pozbawienie operatorów bodźców do inwestycji w nowoczesną infrastrukturę telekomunikacyjną. UKE nie wykazał, aby Polski rynek usług komórkowych tworzył warunki do istnienia cichej zmowy między operatorami oraz aby były na nim jakiekolwiek przejawy koordynacji działań antykonkurencyjnych. Co więcej, ostatnie zmiany na rynku przeczą tezom postawionym przez UKE. Niski stopień przejrzystości rynku oraz niedostępność skutecznych mechanizmów odwetowych powoduje brak występowania na rynku polskim warunków do zaistnienia cichej zmowy. Ciągły spadek cen detalicznych wynikający z silnej rywalizacji pomiędzy operatorami obrazuje brak możliwości zastosowania skutecznych mechanizmów odwetowych zmuszających operatora inicjującego spadki cen do powrotu do ich pierwotnego poziomu. Projekt Decyzji, udowadniając rzekome istnienie mechanizmów odwetowych, popełnia zasadniczy błąd pomijając w definicji mechanizmów odwetowych ich główny element powrót do pierwotnego punktu równowagi Żaden z MNO na rynku polskim nie jest notowany na giełdzie papierów wartościowych, co praktycznie uniemożliwia określenie wpływu strategii marketingowej oraz w szczególności współpracy z MVNO/SP na wyniki finansowe i wartość operatorów. Negocjacje pomiędzy MNO a MVNO/SP są poufne i powiązane z klauzulą wyłączności na negocjacje, co uniemożliwia stosowanie mechanizmów odwetowych. Potwierdzeniem tego założenia jest przytaczany w projekcie decyzji, fakt prowadzenia negocjacji pomiędzy PTC Era a P4 na zasadzie wyłączności, co wynika z listu intencyjnego podpisanego 17 sierpnia Otwarcie rynku hurtowego jest nieodwracalne i nawiązywanie współpracy MNO z nowymi MVNO/SP o różnej sile rynkowej nie jest w stanie przywrócić stanu pierwotnego. W historii rynku polskiego nigdy nie nastąpiła podwyżka cen. Wprowadzenie oferty Heyah spowodowało ich spadek o ok. 40% oraz pozyskanie ok. 1 mln klientów w ciągu 3 miesięcy. Reakcją pozostałych graczy było dostosowanie poziomu swoich cen do Heyah oraz wprowadzenie nowych ofert (nowy Pop PTK Centertel, Sami Swoi Polkomtel S.A.). W kolejnych miesiącach obniżki cen były kontynuowane. Wprowadzanie przez operatorów nowych ofert i marek na rynek jako wynik walki konkurencyjnej i odpowiedzi na działania konkurentów, jest określane przez regulatora jako rzekome działania odwetowe. Działania te wg Prezesa UKE prowadziłyby do absurdalnej polityki odchodzenia od pierwotnego punktu równowagi, obniżania cen i rentowności własnych klientów. W tym samym dokumencie działania te przedstawione 5

6 są one jako element zmowy wspólnej i skoordynowanej polityki prowadzonej przez MNO - obniżki cen operatorów. Przedstawianie skrajnie odmiennej i błędnej interpretacji tych samych faktów rynkowych świadczy o braku spójności argumentacji. Ciągłe spadki cen na polskim rynku usług komórkowych trwają od 2003 roku. Należą one do najniższych w odniesieniu do innych rynków europejskich, co zostało potwierdzone w Raporcie 11. Komisji Europejskiej. To z pewnością stanowi silny argument przemawiający za tezą, iż omawiany rynek jest w istocie konkurencyjny. Polkomtel S.A. przedstawia dowody pokazujące znaczące spadki cen. Znaczące spadki cen rozpoczęły się w 2003, przed pierwszymi zapowiedziami regulatora dotyczącymi regulacji rynku. Spadki cen są kontynuowane. Dowodem na to są nowe taryfy abonamentowe wprowadzone 10 maja 2006 przez Polkomtel S.A., promowane pod hasłem darmowe godziny. Poprzez zwiększenie dostępnych w ramach abonamentu godzin i spadek cen za minutę, doprowadziły do zmniejszenia średnich rachunków abonamentowych o ok. 10% w stosunku do poprzednich taryf, niezależnie od stopnia użycia usług. Polkomtel S.A. wskazuje na merytoryczne błędy w przedstawionej w projekcie Decyzji analizie cen, prowadzące do fałszywych wniosków. Dokument UKE porównuje ceny usług mobilnych w krajach Europy skorygowane o PPP w sytuacji, gdy nakłady inwestycyjne oraz koszty świadczenia tych usług są zbliżone. Metoda korekcji cen o PPP nie występuje również w analizach KE, w tym w raporcie 11. Ponadto, analiza występowania na polskim rynku zjawiska price-squeezing zawiera błędy merytoryczne i została źle przeprowadzona i zinterpretowana. Porównywane są płaskie stawki detaliczne ze stawkami rozliczeń międzyoperatorskich w szczycie. Od listopada 2003 roku stawki detaliczne spadły o: ponad 80% za połączenia on-net w ofercie prepaid i o 63%-76% za połączenia offnet w ofercie prepaid. od 50% do 63% za połączenia off-net i od 47% do 53% za połączenia do sieci własnej i sieci stacjonarnych. Średnie rachunki klientów oferty przedpłaconej spadły w 2005 roku o 30% (w porównaniu do 2004). Średnie rachunki klientów ofert abonamentowych o przeciętnym użyciu spadły w 2005r. o 37%. Spadek ten był większy dla osób dzwoniących mało (40%) i mniejszy dla intensywnych użytkowników (20%) Miesięczne obciążenia klientów na rynku polskim są niższe niż średnia krajów europejskich odpowiednio o 11% w przypadku ofert abonamentowych i o 26% w przypadku oferty przedpłaconej Poziom indeksu HHI dla rynku polskiego jest wyjątkowo niski. Minimalna teoretyczna wartość tego wskaźnika dla rynku o trzech graczach wynosi W Polsce poziom tego wskaźnika w roku 2005 niewiele odbiegał od tego poziomu i wynosił według udziałów mierzonych przychodami oraz według udziałów mierzonych liczbą użytkowników. Są to wartości niższe niż na rynkach, które zostały uznane przez regulatorów krajowych za konkurencyjne, w tym wspomniane już Węgry oraz Finlandia (poziom HHI według udziałów mierzonych liczbą użytkowników). 6

7 Wybrane w dokumencie Decyzji przedziały wartości, jakie powinien spełniać omawiany indeks, aby rynek został zakwalifikowany jako wysoko, umiarkowanie lub w niewielkim stopniu skoncentrowany, nie znajdują odniesienia w literaturze fachowej. Wymaganie od rynku z trzema operatorami spełnienia wymogu Indeksu HHI poniżej 1800 jest niemożliwe. O wysokim natężeniu działań konkurencyjnych pomiędzy operatorami świadczą konkretne fakty rynkowe: dynamika udziałów rynkowych, wysoki poziom migracji i rezygnacji klientów, znikomy koszt zmiany operatora. Silna konkurencja powoduje, że operatorzy komórkowi niezmiennie od 2001 roku należą do czołówki reklamodawców na polskim rynku reklamy. Na rynku występuje silna dynamika udziałów rynkowych. PTK Centertel zdobył w ciągu ostatnich 3 lat 8,4 % udziału w rynku mierzonego wartością przychodów, kosztem pozostałych operatorów. Doprowadziło to do zbliżenia udziałów wszystkich graczy. Jeden procent rynku usług komórkowych w Polsce stanowi ok. 200 mln zł (ok. 50 mln Euro) co obrazuję skalę konkurencji rynkowej. Zmiany udziałów rynkowych są wynikiem różnych udziałów w pozyskaniach klientów oraz wysokiej migracji klientów pomiędzy operatorami. PTC Era była w okresie liderem rynku zdobywając ok. 40% nowych klientów. W 2005 udział PTC Era w pozyskaniach spadł do 26%, a liderem rynku został PTK Centertel z 41% udziałem w pozyskaniach. Wskaźnik churn w 2005 w Polkomtel S.A. wynosił 26%, a w PTC Era 30% i znacząco przewyższał poziomy z innych rynków europejskich. O silnej konkurencji świadczy też poziom migracji klientów pomiędzy operatorami. Znaczna część nowych klientów operatorów to klienci przejęci od konkurencji lub dotychczasowi klienci danego operatora. Świadczy to o ciągłym wzroście atrakcyjności nowych ofert w stosunku do poprzednich oraz o dużej konkurencyjności ofert pomiędzy operatorami. Tak wysoki poziom migracji był możliwy dzięki ciągłemu spadkowi kosztów zmiany operatora. Obecnie koszt zestawu startowego usług prepaid kształtuje się na poziomie od 5 zł do 10 zł (od 1,25 do 2,5 ). W usługach abonamentowych najniższe abonamenty miesięczne wraz z subsydiowanym telefonem i pakietem darmowych minut dostępne są od poziomu 25zł (ok. 6 ). O ogromnej intensywności i konkurencji działań marketingowych świadczy poziom wydatków reklamowych branży komórkowej. Od 2001 do dziś wszyscy trzej operatorzy znajdują się w czołowej 6 (!) największych reklamodawców na rynku polskim, a poziom ich wydatków w tym okresie nieustannie wzrastał w tempie od 3 do 11% rocznie. Silna konkurencyjność rynku nie pozwoliła, aby którykolwiek z graczy zmniejszył swoje nakłady reklamowe. Rynek polski ciągle znajduje się w fazie wzrostu. Świadczą o tym wysoka dynamika wzrostu użycia oraz silna elastyczność względem ceny. Wzrost użycia (czas rozmów wychodzących) jest z każdym rokiem większy, nie można więc mówić o zastoju ani umiarkowanym wzroście popytu. W roku 2005 wzrósł on w stosunku do 2004 o 40%. Wzrost ten jest widoczny we wszystkich segmentach rynku. Elastyczność popytu na rynku detalicznym (co do wartości bezwzględnej) utrzymuje się na wysokim poziomie. Spadek ceny wywołuje każdorazowo wzrost popytu większy niż 7

8 proporcjonalny. Skłonność do konkurencji cenowej będzie więc utrzymywać się na wysokim poziomie. Taka elastyczność popytu pozostawia pole do dalszej walki konkurencyjnej. Konkurencyjność rynku polskiego wyrażona stopniem koncentracji oraz poziomem cen jest znacząco większa niż rynku węgierskiego, który został uznany przez regulatora za konkurencyjny. Ocena węgierskiego regulatora została zaakceptowana przez Komisję Europejską. Stopień koncentracji rynku węgierskiego opisany indeksem HHI wynosił w roku 2004, w momencie podejmowania decyzji przez regulatora węgierskiego, 4 018, podczas gdy w Polsce w roku 2005, wynosił Średni roczny spadek cen w latach wahał się w Polsce od 30 do 62% (zależnie od sposobu płatności i kierunku połączeń) podczas gdy na Węgrzech wyniósł on 10% Definicja rynku właściwego nie powinna zawierać usług dostępu i rozpoczynania połączeń w oparciu o sieć trzeciej generacji (3G) z uwagi na początkową fazę rozwoju tego rodzaju usług w sieciach UMTS. W Decyzji proponuje się włączenie usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w sieci UMTS/3G do zakresu produktowego rynku właściwego dostępu i rozpoczynania połączeń w publicznych ruchomych sieciach telefonicznych. Rynek usług świadczonych w publicznych ruchomych sieciach UMTS jest w Polsce rynkiem w początkowej fazie rozwoju i poddawanie go regulacjom w tak wczesnym stadium jest sprzeczne z podstawowymi celami regulacji rynku, w tym z rozwojem i wykorzystaniem nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej oraz zapewnieniem użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Ponadto, zgodnie z punktem 66 Wytycznych KE zakres rynku właściwego obejmuje jedynie GSM 900 i GSM

9 1 Negocjacje Polkomtel SA z potencjalnymi MVNO / SP W projekcie Decyzji kilkakrotnie podnosi się, iż do końca 2004 r. MNO prowadzili wspólną strategię w zakresie odmowy potencjalnym uczestnikom rynku hurtowego dostępu do sieci ruchomych. Polkomtel SA uważa tę tezę za nieprawdziwą i niepopartą żadnymi dowodami i faktami. 2 Potencjalni konkurenci na polskim rynku telefonii komórkowej Wejście nowego operatora infrastrukturalnego, nowi gracze wyłonieni z przetargu na częstotliwości GSM oraz MVNO i SP znacząco podniosą konkurencyjność rynku detalicznych usług komórkowych. Na przykładzie operatora 3 z innych rynków europejskich widać, że nowy operator infrastrukturalny może zdobyć od 6 do 8% udziału w rynku wyrażonego liczbą użytkowników po 3 latach działalności (por. Wykres 1). Udział w rynku jako % liczby abonentów 20 Sformatowano: Polski Sformatowano: Polski Typowy zakres: 3 do 6% wciągu 2-3 lat Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q Sformatowano: Polski Orange (CH) O2 (D) Telia (FI) 3 (AT) 3 (SW) 3 (UK) 3 (IT) Wykres 1. Udział w rynku operatorów wchodzących na rynek z wykorzystaniem roamingu krajowego. Źródło: Merill Lynch, Global Wireless Metrics; BAH Analysis Na rynku pojawi się nowy gracz Telekomunikacja Kolejowa (TK), ogłoszona przez Prezesa UKE zwycięzcą przetargu na częstotliwości GSM Sformatowano: Spis treści 7, Dopasuj odstęp między tekstem łacińskim i azjatyckim, Dopasuj odstęp między azjatyckim tekstem i liczbami 9

10 TK deklaruje koncentrację na sprzedaży dostępu do przyszłej, własnej sieci wirtualnym operatorom komórkowym. Deklaracja ta jest kluczowa z punktu widzenia rozwoju rynku dostępu i rozpoczynania połączeń. Udostępnienie przez obecnych MNO oraz, w przyszłości, przez P4 i TK, sieci do usług MVNO/SP praktycznie usuwa barierę wejścia wobec nowych usługodawców i minimalizuje nakłady związane z wprowadzeniem usług na rynek. Podmioty funkcjonujące jako MVNO/SP nie są zmuszone do budowania własnej infrastruktury telekomunikacyjnej, Nakłady poniesione przez każdego z działających na rynku polskim MNO na budowę sieci komórkowej oraz systemów informatycznych rzędu 7 mld zł w ciągu 9 lat nie mogą stanowić punktu odniesienia dla nowych usługodawców, w tym P4. Przede wszystkim, przytoczone liczby dotyczą pokrycia praktycznie całego terytorium Polski dla bazy użytkowników rzędu 10 mln. Tymczasem początkowy okres funkcjonowania P4 wymaga wybudowania bardzo ograniczonego zasięgu dla relatywnie niewielkiej liczby użytkowników, Brakujący zasięg będzie z powodzeniem uzupełniany poprzez współpracę P4 oraz innych MVNO/SP z MNO. Założenie, że każdy nowy gracz wchodzący na rynek zmuszony jest do poniesienia nakładów inwestycyjnych na budowę sieci, jest błędne. Możliwe jest wzniesienie sieci przez nowych graczy na zasadzie np. dzierżawy lub leasingu poszczególnych jej elementów, co radykalnie ogranicza koszty wejścia na rynek, uzmiennia koszty, przyspiesza budowę sieci i jej uruchomienie oraz praktycznie niweluje ryzyko kosztów utraconych w przypadku niepowodzenia na rynku. Obecnie na rynku telekomunikacyjnym w Polsce działa wiele firm, dostawców usług i operatorów świadczących dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych szeroki zakres usług o charakterze hurtowym. Do usług takich należą m.in.: usługi dzierżawy łączy; usługi dzierżawy sieci szkieletowych, usługi dzierżawy miejsca na dachach, budynkach, masztach e; usługi zapewnienia obsługi technicznej i konserwacji urządzeń. Prezes UKE stale poszerza możliwości korzystania z takich zasobów, czego przykładem może być decyzja w sprawie zatwierdzenia oferty ramowej TP SA na dzierżawę łączy oraz uwolnienie lokalnej pętli abonenckiej. Także wiele usług o charakterze operacyjnym i w zakresie utrzymania klienta można realizować na zasadzie outsourcingu, co ogranicza zdecydowanie koszty działalności przedsiębiorców telekomunikacyjnych Koniecznie należy też zwrócić uwagę, że potencjalna konkurencja ze strony nowych uczestników rynku, jest tym silniejsza im mniejsze są bariery przejścia użytkowników pomiędzy operatorami. W Polsce, zjawisko migracji pomiędzy operatorami występuje na znaczną skalę, co jest potwierdzeniem niskich barier przejścia. Szczegółowe dane obrazujące skalę rezygnacji z usług operatora oraz migrację klientów pomiędzy operatorami zostały opisane w części 3 tego rozdziału odnoszącej się do kwestii podobieństwa udziałów rynkowych. Należy założyć, że wejście nowego gracza P4 najprawdopodobniej wzmocni to zjawisko. Zjawisko to z pewnością będzie potęgować wprowadzona w styczniu 2006 r. przenaszalność numerów w sieciach ruchomych. 10

11 2.1 WPŁYW WPROWADZENIA OBOWIĄZKÓW REGULACYJNYCH NA KONKURENCYJNOŚĆ RYNKU W projekcie decyzji Prezes UKE zapowiedział nałożenie na wszystkich polskich operatorów sieci ruchomych szerokiego katalogu obowiązków regulacyjnych. Rozciągają się one od szeroko zakreślonego obowiązku uwzględniania uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego, poprzez obowiązek równego traktowania przedsiębiorców w zakresie dostępu i obowiązek promulgacji informacji dotyczących bardzo licznych aspektów działalności każdego z operatorów komórkowych, aż po konieczność ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty. Niezależnie od podniesionej w niniejszym stanowisku argumentacji, wskazującej jednoznacznie, iż na rynku właściwym w Polsce nie występują opisywane przez Prezesa UKE zakłócenia konkurencji, jak i że nie działali i nie działają na nim przedsiębiorcy posiadający znaczącą pozycję rynkową, podnieść należy, że zastosowanie proponowanego zestawu obowiązków regulacyjnych będzie miało szereg negatywnych, długofalowych i w istocie nieodwracalnych następstw. Obowiązki te są bowiem albo nieadekwatne, nieproporcjonalne i zdefiniowane zbyt szeroko albo w ogóle bezprzedmiotowe (ponieważ operatorzy od dawna zachowują się w sposób, jaki ma im dopiero narzucać decyzja). Niewątpliwie też nakładane są w sposób nie uwzględniający realnych możliwości ich skutecznego wdrożenia przez najbardziej nawet zdeterminowanego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego jest to ogólna uwaga odnosząca się do każdego z proponowanych remediów - dotyczy zbyt szybkiej (w większości przypadków natychmiastowej) konieczności wdrażania wszystkich obowiązków. Obowiązek uwzględniania wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego (art. 34 ustawy Prawo telekomunikacyjne) Osią rozstrzygnięcia projektowanej decyzji a zmierza ona do zapewnienia szeroko dostępnego, opartego o koszty dostępu telekomunikacyjnego - jest obowiązek uwzględniania uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie dostępu. Zgodnie z art. 34 ust. 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne wniosek o zapewnienie dostępu uważany jest za zasadny, gdy uwzględnia zakres obowiązku ustalonego w decyzji. Ten ostatni został w projekcie ujęty szeroko. W istocie, można wręcz mówić, że obowiązek zapewniania dostępu został tak skonstruowany, że stał się obowiązkiem nieograniczonym; projekt decyzji Prezesa UKE zawiera bowiem, obok wyliczenia przykładowych form dostępu, jakie każdy z adresatów decyzji ma zapewniać, stwierdzenie o zapewnianiu każdej innej formy korzystania z urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub usług świadczonych przez innego przedsiębiorcę. Takie ujęcie ma szereg negatywnych dla rynku polskiego następstw. Po pierwsze, każdy operator sieci ruchomej musi liczyć się z faktem, iż już z dniem doręczenia mu natychmiast wykonalnej decyzji będzie zobowiązany do zapewnienie każdemu przedsiębiorcy telekomunikacyjnemu, który przedstawi takie żądanie, dowolnie przez tego przedsiębiorcę zdefiniowanej formy dostępu. Należy oczekiwać, że beneficjenci dostępu zapewnianego w drodze interwencji regulacyjnej będą swobodnie i szeroko formułować ( na wszelki wypadek ) swoje żądania, domagając się wszelkich zasobów, jakimi dysponuje operator infrastrukturalny, tak, by zestaw elementów oferowanych przez tego operatora najpełniej odpowiadał ich modelowi biznesowemu. Najpoważniejszym bodźcem do takich działań 11

12 będzie chęć minimalizowania ich własnego wysiłku organizacyjnego i finansowego oraz przerzucenie możliwie największego zakresu kosztów na operatora zobowiązanego. Oczywiste jest przy tym, że zasoby operatora infrastrukturalnego są skończone i muszą zaspokajać potrzeby jego samego, kontrahentów, z którymi współpracuje na warunkach komercyjnych oraz podmiotów uzyskujących dostęp na warunkach regulacyjnych. Przy proponowanym, zdecydowanie zbyt szerokim i zbyt ogólnie ujętym, obowiązku zapewniania dostępu równie oczywiste jest powstanie konfliktu między tymi potrzebami, w tym konfliktów interesów w ramach samych beneficjentów dostępu, konkurujących o ograniczone dobra operatora infrastrukturalnego (takie rozwiązanie dodatkowo stymulować będzie składanie wniosków formułowanych dla zwiększenia szans wnioskodawcy na uzyskanie określonych zasobów - w sposób możliwie najszerszy). Proponowana definicja dostępu rodzi także oczywiste pytania o sposób, w jaki operator infrastrukturalny ma rozwijać swoje zasoby planowanie odpowiedniego, racjonalnego rozwoju sieci i zasobów będzie wyjątkowo trudne (kwestię bodźców do inwestowania omówiono niżej). Z powyższymi problemami ściśle wiąże się kolejna kwestia, jaką jest wpływ tak zredagowanego obowiązku zapewniania dostępu na już toczące się i zaawansowane negocjacje między operatorami infrastrukturalnymi a potencjalnymi service providerami i MVNO. Należy oczekiwać, że propozycja kształtu omawianego remedium w sposób oczywisty odciągnie przyszłych beneficjentów dostępu od negocjacji, albowiem będą oni oczekiwać, że uzyskają znacznie więcej (w zasadzie cokolwiek) na podstawie decyzji Prezesa UKE. Mając na uwadze fakt, że negocjacje te toczą się od wielu miesięcy i osiągnęły już w wielu przypadkach bardzo zaawansowane stadium, propozycja Prezesa UKE może mieć wyjątkowo negatywny wpływ na rozwój konkurencji na rynku i demontować efekty pracy i kilkunastomiesięczny nieraz wysiłek MNO i potencjalnych MVNO/service providerów. Kolejną wadą szeroko ujętego zakresu obowiązku zapewniania dostępu jest jego demobilizujący wpływ na rozwój sieci i zasobów operatorów infrastrukturalnych. Będzie to miało rzecz jasna negatywny wpływ na ogólny poziom rozwoju infrastrukturalnego i technologicznego w całym sektorze, z negatywnymi konsekwencjami po stronie całej gospodarki, konsumującej w coraz szybszym tempie coraz bardziej zaawansowane usługi telekomunikacyjne i usługi o nie oparte. Proponowana definicja obowiązku zapewniania dostępu zupełnie zniesie bodźce do inwestowania we własną sieć i rozwój własnych zasobów. Każda inwestycja w rozwój własnych zasobów może być bowiem potencjalnie skonsumowana przez podmioty zewnętrzne, i to w oparciu o regulowane warunki finansowe (kwestię obowiązku ustalania opłat w oparciu o ponoszone koszty omówiono w dalszej części niniejszego rozdziału). Obowiązek równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego oraz obowiązek ogłaszania informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego (art. 36 i 37 ustawy Prawo telekomunikacyjne) Propozycja Prezesa UKE zmierza do zobowiązania obecnych na rynku operatorów infrastrukturalnych do niedyskryminującego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie oferowanego dostępu telekomunikacyjnego, przez co rozumie się w szczególności oferowanie jednakowych warunków współpracy w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie usług i udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych niż stosowane w ramach własnego przedsiębiorstwa (lub w 12

13 stosunkach z podmiotami zależnymi). Projektowane rozstrzygnięcie zawiera także propozycję zobowiązania operatorów infrastrukturalnych do ogłaszania informacji dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, przy dodatkowym wymogu uwzględnienia podziału na operatorów infrastrukturalnych, MVNO oraz service providerów. Projekt decyzji przewiduje, iż informacje zostaną sporządzone i opublikowane na stronach internetowych zobowiązanych operatorów nie dalej, jak w ciągu miesiąca od dnia doręczenia im decyzji Prezesa UKE. Zastosowanie powyższych obowiązków regulacyjnych jest nieuzasadnione. Nie oznacza to, iż Polkomtel S.A. jest przeciwny w jakimkolwiek zakresie niedyskryminacji czy też zwiększaniu przejrzystości w procesie negocjowania warunków współpracy. Niemniej jest. rzeczą bezsporną, iż zakres przedmiotowy obowiązku równego traktowania obejmuje zachowania, które cechują Polkomtel S.A. od początku działalności Spółki, od 1996 roku. Także obecnie prowadzone negocjacje z partnerami na szczeblu hurtowym w pełni respektują zasadę równego traktowania i oferowania niedyskryminujących warunków współpracy. Na marginesie zaznaczyć należy, że jednym z głównych czynników uniemożliwiających jak dotąd powstanie warunków do jakiejkolwiek skutecznej koordynacji działań operatorów infrastrukturalnych była niska przejrzystość rynku na szczeblu hurtowym hurtowym omawiana w 3.1 rozdziale tego dokumentu. Wynikało to przede wszystkim z tajności negocjowanych warunków współpracy pomiędzy MVNO/service providerami a operatorami. Wprowadzenie zatem obowiązku przejrzystości w kształcie zaproponowanym przez Prezesa UKE, a więc publikacji informacji o wszelkich niemalże uwarunkowaniach dotyczących współpracy na szczeblu hurtowym, zwiększy przejrzystość rynku, co zgodnie z przyjętą praktyką regulacyjną stanowi charakterystykę strukturalną rynku sprzyjającą zawiązywaniu i trwaniu niepożądanych porozumień. Proponowany kształt tego remedium regulacyjnego może więc doprowadzić do efektów odwrotnych do zamierzonych. Obowiązek polegający na ustalaniu opłat z tytułu dostępu i rozpoczynania połączeń w oparciu o ponoszone koszty operatora (art. 40 ustawy Prawo telekomunikacyjne) Kolejnym obowiązkiem regulacyjnym, którego nałożenie proponuje Prezes UKE, jest obowiązek ustalania opłat z tytułu dostępu i rozpoczynania połączeń w oparciu o ponoszone koszty. Wprowadzenie takiego obowiązku stoi w sprzeczności z podstawowymi celami ustawodawstwa wspólnotowego oraz ustawy Prawo telekomunikacyjne, przewidujących konieczność tworzenia odpowiednich warunków do rozwoju i wykorzystywania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Wespół z omówionym już obowiązkiem zapewniania dostępu telekomunikacyjnego obowiązek oparcia opłat o ponoszone koszty skutecznie: o zniechęci operatorów wchodzących na rynek (a tacy są zasadnie oczekiwani w Polsce vide P4 Sp. z o.o oraz przyszły zwycięzca przetargu na częstotliwości GSM 1800) do inwestowania w rozwój własnej sieci (jako że koszt świadczenia usług w nowej sieci jest zawsze wyższy od kosztów użytkowania infrastruktury istniejących operatorów). o W szczególności dotyczy to inwestycji rozwój usług w oparciu o najnowocześniejsze technologie radiowe, w tym UMTS. Jest to niezrozumiałe zwłaszcza w świetle celów regulacyjnych, do których zgodnie z Art.1 pkt 2 ust 2 ustawy Prawo Telekomunikacyjne należy rozwój i wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej. 13

14 Zaawansowane stadium negocjacji na szczeblu hurtowym jest w ocenie Polkomtel S.A. najlepszym dowodem na skuteczność mechanizmów rynkowych w kształtowaniu atrakcyjnych dla odbiorców hurtowych usług dostępu i rozpoczynania połączeń poziomów opłat za tego typu usługi. 3 Rywalizacja operatorów: brak przejawów cichej zmowy Kluczowymi elementami określającymi to, czy dany rynek poprzez swoją strukturę sprzyja powstawaniu zjawiska milczącej koordynacji działań są cechy strukturalne sprzyjające zawiązaniu pomiędzy uczestnikami rynku cichej zmowy. Należą do nich: wysoki stopień przejrzystości rynku, możliwość zastosowania skutecznych mechanizmów odwetowych wobec przedsiębiorstw, które wyłamały się z zasad cichej zmowy, które to mechanizmy spowodują powrót do punktu pierwotnej równowagi. Główne elementy określające stopień przejrzystości rynku to: informacje o prowadzeniu negocjacji w sprawie rozpoczęcia współpracy jako MVNO/SP, informacje o podpisaniu umowy o współpracy pomiędzy MNO i MVNO/SP, informacje o warunkach współpracy w obszarze cen i warunków technicznych. Jako główne mechanizmy odwetowe możliwe do zastosowania na analizowanym rynku należy wymienić: podpisanie analogicznych umów z innymi MVNO/SP na rynku hurtowym, podpisanie analogicznej (konkurencyjnej) umowy z tym samym MVNO/SP na warunkach korzystniejszych tak, aby ukarać MNO, który wyłamał się ze zmowy i jako pierwszy podpisał umowę z MVNO/SP, odebranie klientów na rynku detalicznym tym MVNO/SP, które podpisały umowy o współpracy z operatorem komórkowym wyłamującym się ze zmowy. 3.1 GŁÓWNE ARGUMENTY DOTYCZĄCE PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU Jednym z warunków zaistnienia cichej zmowy jest możliwość szybkiego i precyzyjnego monitorowania działań uczestników rynku tak, aby wykryć odstępstwa od ewentualnej zmowy i zastosować wobec operatora wyłamującego się skuteczne mechanizmy odwetowe. Główną przyczyną braku przejrzystości rynku jest brak danych finansowych pozwalających ocenić skuteczność poszczególnych działań rynkowych konkurentów. Żaden z operatorów w Polsce, w przeciwieństwie do wielu innych europejskich rynków, nie jest notowany na giełdzie, co pociąga za sobą brak dostępu do głównych danych finansowych i wyników działalności. Tym samym nie jest możliwe określenie wpływu prowadzonej strategii marketingowej, a co ważniejsze współpracy z MVNO/SP, na wyniki i wartość danego operatora. 14

15 Akcje żadnego z operatorów działających na rynku polskim nie są notowane na giełdzie papierów wartościowych, co w sposób oczywisty zmniejsza stopień przejrzystości rynku. Niemożliwe jest bowiem uznanie rynku za wysoce przejrzysty jedynie w oparciu o znajomość ofert dla klientów masowych na stronach internetowych. Brak jest podstawowej informacji o wpływie działań rynkowych na podstawowy wskaźnik spółki jej wartość określaną na podstawie notowań giełdowych. Ponadto nie jest możliwe określenie wpływu konkretnych działań marketingowych na poziom przychodów, wolumeny ilościowe, w szczególności liczby pozyskanych klientów, rentowność operatora. Podobne problemy odnoszą się do rynku hurtowego. Uczestnicy rynku nie są w stanie precyzyjnie określić wpływu rozpoczęcia przez konkurentów współpracy z MVNO/SP na ich wynik finansowy. Wprawdzie główny udziałowiec PTK Centertel jakim jest TP S.A. jest notowany na warszawskiej GPW, jednak stopień dostępnych dzięki temu informacji o PTK jest wysoce ograniczony (prezentowane są bowiem wyniki finansowe całej grupy kapitałowej TP S.A.). W przeciwieństwie do wielu innych rynków europejskich informacja o działaniach operatorów polskich jest dalece niewystarczająca, aby mówić o wysokim stopniu przejrzystości. Praktyka biznesowa wskazuje, że rozpoczęcie poważnych rozmów na temat umowy o współpracy pomiędzy MNO a MVNO/SP powiązane jest, jako warunek konieczny rozpoczęcia negocjacji, z podpisaniem umów na wyłączność negocjacyjną. Fakt potwierdzający to założenie to, przetaczane w projekcie decyzji, prowadzenie negocjacji pomiędzy PTC Era a P4 na zasadzie wyłączności wynikające z listu intencyjnego podpisanego 17 sierpnia Pozostali operatorzy nie mogli więc stosować żadnych mechanizmów odwetowych gdyż P4 był związany na okres negocjacji z PTC i nie prowadził równoległych negocjacji z żadnym z innych operatorów. Ponadto, nawet gdyby MVNO/SP negocjujący z operatorami komórkowymi udzielali informacji na temat postępu w negocjacjach lub istotnych warunków umów innym operatorom komórkowym, to taka informacja i tak nie mogłaby być przyjęta jako wiarygodna, ponieważ operator komórkowy nie miałby pewności, czy jest ona prawdziwa. Wysyłanie fałszywych sygnałów do pozostałych uczestników rynku może być elementem strategii negocjacyjnej MVNO/SP. Niepewność, co do prawdziwości otrzymywanych informacji powoduje, że nie mogą one być podstawą do wszczęcia działań odwetowych. Fakty z polskiego rynku pokazują, że deklaracje prasowe dotyczące prowadzonych rozmów nie mogą być interpretowane jako informacje o szczegółowych warunkach współpracy pomiędzy MNO i potencjalnymi MVNO/SP. Informacje o podpisaniu umowy publikowane są po fakcie. Tym samym nie są spełnione przesłanki do zastosowania skutecznych mechanizmów odwetowych. Celem przygotowania odpowiednich działań odwetowych i zneutralizowaniu działań współpracujących MNO i MVNO/SP konieczno byłoby posiadanie takich informacji ze znacznym wyprzedzeniem. Dostępne informacje dotyczą jedynie samego faktu rozpoczęcia współpracy. 15

16 Szczegółowe informacje i warunki współpracy objęte są tajemnica handlową i z oczywistych względów nie podlegają publikacji. Brak wiedzy o szczegółowych warunkach współpracy nie pozwala na uruchomienie skutecznych działań odwetowych. Nie jest też możliwe oszacowanie warunków współpracy w oparciu o znajomość cen detalicznych usług MVNO/SP. Wynika to z braku znajomości modelu kosztowego MVNO/SP. Ponieważ MVNO nie posiadają własnej sieci, ich model kosztowy jest znacząco odmienny do od modeli kosztowych MNO. Odmienność ta występuje zarówno w strukturze kosztów, jak i w poziomie poszczególnych elementów kosztowych. Ponadto z uwagi na brak infrastruktury telekomunikacyjnej działania MVNO/SP mogą charakteryzować się większą efektywnością operacyjną. Nie jest też znany zakres usług świadczonych MNO na rzecz MVNO/SP, zwłaszcza usług billingowych i obsługi klienta. MVNO/SP może bowiem skorzystać z oferty tych usług świadczonych przez MNO lub kupować je u innych podmiotów. Tym samym posiadane doświadczenie MNO w zakresie budowania modeli kosztowych usług komórkowych operatora infrastrukturalnego o ogólnokrajowym zasięgu działania staje się nieprzydatne przy próbie oszacowania warunków kosztowych umowy o współpracy konkurencyjnego MNO z MVNO/SP. Brak tej wiedzy nie pozwala na uruchomienie skutecznych mechanizmów odwetowych Tak więc dostępna informacja o współpracy pomiędzy MNO i MVNO/SP nie spełnia przesłanek przejrzystości rynku: szybkiego i precyzyjnego dostępu do informacji. Zastosowanie obowiązków regulacyjnych spowoduje powszechną znajomość warunków współpracy pomiędzy operatorami. Tym samym rynek hurtowy będzie charakteryzował się pełną przejrzystością, co w dramatyczny sposób obniży stopień jego konkurencyjności. 3.2 GŁÓWNE ARGUMENTY DOTYCZĄCE MECHANIZMÓW ODWETOWYCH Fakt otwarcia rynku hurtowego jest nieodwracalny i dlatego powrót do pierwotnego punktu równowagi (zamknięty rynek hurtowy) poprzez zastosowanie mechanizmów odwetowych nie jest możliwy. Argument ten został również zauważony w Decyzji. Podpisanie umów z innymi MVNO/SP nie jest skutecznym mechanizmem odwetowym. Każdy z potencjalnych partnerów posiada inną siłę rynkową, w szczególności: siłę marki (znajomość, wizerunek), oferty adresowane do innych segmentów o różnej wielkości i sile nabywczej, sieć dystrybucji. Współpraca z innymi MVNO/SP może, lecz nie musi, doprowadzić do zrównoważenia udziałów w rynku hurtowym. Ponadto umowy podpisywane są na innych warunkach, co wynika z omówionej już ograniczonej przejrzystości rynku. Przykładami z rynku polskiego mogą być operatorzy telekomunikacyjni, świadczący usługi stacjonarne: usługi głosowe oraz dostępu do Internetu w oparciu o rozwiązania dial-up i xdsl. Do grupy tej należą podmioty posiadające zezwolenie na działalność jako MVNO/SP: Netia, NOM, Dialog. Spółki te posiadają znakomity potencjał do tworzenia 16

17 łączonej oferty usług stacjonarno mobilnych i kierowania jej do swojej obecnej bazy klientów, zarówno indywidualnych, jak i biznesowych, poprzez posiadaną już sieć sprzedaży i obsługi klienta. Należy podkreślić, że podmioty te różnią się nie tylko potencjałem wyrażonym liczbą klientów, ale także geograficznym obszarem działalności, który w znacznej części jest różny. Inną kategorią partnerów są partnerzy nietelekomunikacyjni. Ich głównym atutem jest siła marki oraz sieć dystrybucji. Ponadto mogą oni łączyć oferty z ich obecnego obszaru działania z usługami komórkowymi. Podpisanie umów z kolejnymi MVNO/SP może przyczynić się do zrównoważenia udziałów na rynku hurtowym, jednak nie przywróci, a wręcz przeciwnie, oddali rynek od sytuacji wyjściowej zamknięcia rynku hurtowego. Brak przejrzystości rynku opisany we wcześniejszym rozdziale doprowadzi do walki pomiędzy MNO o najlepszych MVNO/SP. Na rynku polskim istnieje ograniczona liczba potencjalnych partnerów spełniających kryteria biznesowe. Lista spółek posiadających markę o dobrym wizerunku i stopniu znajomości, sieć dystrybucji, bazę klientów jest ograniczona do: stacjonarnych operatorów telekomunikacyjnych (Netia, Dialog, NOM), banków internetowych (mbank, Inteligo), sieci dystrybucji (Avon, Amway, Zepter, Tesco, Carrefour) portali internetowych (Onet.pl, Wirtualna Polska, Interia.pl) oraz sieci kablowych (UPC, Aster) Sytuacja ta powoduje ograniczone możliwości nawiązania współpracy z innym partnerem o podobnej sile rynkowej jako odpowiedź na działanie konkurencyjnego MVNO/SP. Powyższy obraz rynku należy określić jako ograniczoną podaż wartościowych MVNO/SP. Tylko silni partnerzy gwarantują opłacalność całego przedsięwzięcia. Wynika to z faktu wysokiego prawdopodobieństwa przejęcia przez partnera MVNO/SP o silnej pozycji rynkowej, większej ilości klientów konkurencji niż hostującego MNO. Nawiązanie przez innego MNO współpracy z silnym MVNO/SP praktycznie oznacza utracenie udziałów w rynku hurtowym. Sytuacja taka wymusza walkę pomiędzy MNO o najbardziej atrakcyjnych MVNO, czego przykładem mogą być rozmowy dotyczące udostępnienia P4 sieci jednego z MNO. Ten fakt rynkowy dobitnie wskazuje na brak warunków do zaistnienia cichej zmowy na polskim rynku hurtowym. Próbując określić przyszłość rynku hurtowego w perspektywie 2-3 letniej należy stwierdzić, że spodziewana silna konkurencja pomiędzy MNO o kooperację z najsilniejszymi MVNO/SP najprawdopodobniej spowoduje wysoką dynamikę wzrostu tego rynku. Podpisanie umowy z tym samym MVNO/SP również nie może być określane jako mechanizm odwetowy. Umowy jednego MVNO/SP z kilkoma MNO nie są uzasadnione z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia. Dlatego rozpatrywana może być jedynie rezygnacja ze współpracy z jednym i rozpoczęcia z innym MNO. Zmiana taka z pewnością doprowadzi do zmian udziałów na rynku hurtowym, jednak nie przywróci stanu pierwotnego. Ponadto, aby zmiana taka była możliwa i skuteczna, konieczna jest znajomość pierwotnych warunków umowy tak, aby było możliwe zaoferowanie MVNO warunków dla niego korzystniejszych 17

18 Rozpoczęcie współpracy z MNO wymaga ze strony MVNO/SP znacznego wysiłku inwestycyjnego, jak również organizacyjnego. W szczególności dotyczy dostosowania do współpracy systemów bilingowych i obsługi klienta, budowy punktów styku. Korzystanie z sieci więcej niż jednego MNO wiąże się z poniesieniem kolejnych nakładów (MVNO/SP musi sfinansować zapewnienie pojemności w sieci drugiego MNO). Dlatego z ekonomicznego punktu widzenia nie jest uzasadniona współpraca z więcej niż jednym MNO. Bardziej efektywnym rozwiązaniem jest wynegocjowanie korzystniejszych warunków współpracy z jednym MNO wynikających ze zwiększonego wolumenu ruchu generowanego przez klientów MVNO/SP. Potwierdzeniem powyższych założeń jest brak na rynku europejskim MVNO lub SP współpracujących z więcej niż jednym MNO. Ewentualne przejęcie MVNO/SP przez innego MNO musi być powiązane z korzystniejszymi warunkami dla MVNO/SP. To z pewnością doprowadzi do pogorszenia efektywności współpracy ze strony przejmującego MNO. To z kolei poprawi możliwości konkurowania MVNO/SP na rynku detalicznym i oddali rynek od punktu wyjścia. Dlatego też przejęcie MVNO/SP przez nowego MNO na korzystniejszych warunkach nie może być określane jako skuteczny mechanizm odwetowy. MNO ponosi określone nakłady na rozbudowę pojemności własnej sieci celem przeniesienia ruchu generowanego przez MVNO/SP. Dlatego też podpisywane są wieloletnie umowy celem zabezpieczenia zwrotów z poniesionych inwestycji. Zmiana MNO przez MVNO/SP musi być więc obarczona kosztami i tym samym mało prawdopodobna. Rozpoczęcie współpracy z MVNO/SP oznacza dla MNO przeniesienie zwiększonej ilości ruchu generowanego przez klientów MVNO/SP. Wynika to z faktu przejęcia części klientów MNO hostującego oraz jego konkurentów, co w sumie zwiększa liczbę obsługiwanych klientów w stosunku do stanu wejściowego. Obsługa tego ruchu wymaga ze strony MNO inwestycji na rozbudowę pojemności sieci radiowej. Gwarancję zwrotu z poniesionych inwestycji może stanowić jedynie długotrwała współpraca z MVNO/SP. Dlatego też konieczne jest umieszczenie w umowach o współpracy klauzuli zabezpieczających MNO przed rezygnacją ze współpracy ze strony MVNO/SP. Klauzule takie dążą do obarczenia MVNO/SP kosztami powodującymi brak opłacalności zmiany MNO. Łącząc powyższe argumenty należy stwierdzić małe prawdopodobieństwo zmiany MNO przez MVNO/SP i dlatego sytuacja taka nie może być rozpatrywana jako skuteczny mechanizm odwetowy. Całkowite odebranie klientów działającemu MVNO/SP jako mało realne nie może być rozpatrywane jako skuteczny mechanizm odwetowy. Przykłady z rynku brytyjskiego, a przede wszystkim polskiego pokazują, że nie jest możliwe odebranie klientów nowej marce wprowadzonej na rynek. Całkowite odebranie klientów MVNO/SP na rynku detalicznym jest praktycznie niemożliwe. W Wielkiej Brytanii MVNO/SP Virgin Mobile zdobyła znaczący udział w rynku. Mimo podjętych prób przeciwdziałania - operatorzy komórkowi obniżyli ceny, zintensyfikowali działania marketingowe - nie udało się im odzyskać utraconych udziałów rynkowych. Virgin Mobile systematycznie zwiększało swój stan posiadania (liczba aktywnych użytkowników wynosiła odpowiednio tys. na koniec 2003, tys. na koniec 2004 i tys. na 18