WRAZ Z OTOCZENIEM to. narząd zębowy TKANKI TWARDE: Zębina. TKANKI MIĘKKIE: - Miazga. - Błona ozębna (więzadło zębowe) - Dziąsło

Transkrypt

1 ZĄB Narząd zębowy WRAZ Z OTOCZENIEM to część 1: narząd zębowy TKANKI TWARDE: * Budowa i czynność czynność tkanek zmineralizowanych (twardych): - zębina - szkliwo - cement ZĄB IN SITU Szkliwo Sumaryczny obraz tkanek uwidocznionych na skrawku i szlifie KORONA Miazga SZYJKA Odontoblasty Rowek dziąsłowy Dziąsło Więzadła * Szkliwo * Cement TKANKI MIĘKKIE: zęba - Miazga - Błona ozębna (więzadło zębowe) - Dziąsło SKRAWEK ZĘBA wraz z otoczeniem. Brak szkliwa (uległo rozpuszczeniu w trakcie odwapniania) Obecne: zębina cement, kość i wszystkie tkanki miękkie SZLIF obecne wyłącznie zmineralizowane tkanki twarde szkliwo Szyjka anatomiczna (złącze szkliwnozębinowe) KORZEŃ Cement zębina Kość zębodołu Kanał korzeniowy bezkomórkowy Naczynia i nerwy cement komórkowy ORGANICZNE SKŁADNIKI ZĘBINY Odontoblasty produkują prezębinę Substancja organiczna pręzębiny ulega modyfikacji i przekształca się w zębinę. rezębina ulega mineralizacji (front mineralizacji na granicy prezębina/zębina Blok zębinowy, w miarę produkcji odsuwa odontoblasty, które pozostawiają w nim swe wypustki (włókna Tomesa biegnące w kanalikach). * Kolageny: ok. 92% wszystkich składowych organicznych, (głównie kolagen typu I) budujący fibrylle, grubsze w zębinie (ok. 100 nm) niŝ w prezębinie. Włókna zębiny nie tworzą pęczków. Inne kolageny (typów III i V) występują w nieznacznych ilościach. Białka niekolagenowe: fosfoforyny - wybitnie kwaśne białka, specyficzne dla zębiny, naleŝące do grupy fosfoprotein. WiąŜą silnie jony Ca++, uczestniczą w mineralizacji. Inne białka zębiny takie jak: białka zawierające kwas g-karboksyglutaminowy, osteonektyna, osteopontyna są odpowiednikami białek tkanki kostnej. roteoglikany: głównie niskocząsteczkowe (biglikan, dekoryna). - sialoproteina I i II uczestniczące w inicjacji i regulacji procesu mineralizacji. Czynniki wzrostu: insulinopodobny czynnik wzrostu, transformujący czynnik wzrostu (TGF podobny do BM kości). Lipidy: (ok. 2% składu zębiny) występują głównie we froncie mineralizacji kolokalizacja z proteoglikanami (znaczenie w tworzeniu kryształów). 1

2 ZAWARTOŚĆ KANALIKÓW rezębina NIEORGANICZNE SKŁADNIKI ZĘBINY (niezmineralizowana) Zawartość 70%, głównie hydroksyapatyty Ca10(O4)6 2(OH-) Wielkość kryształów 35x10x100 nm (heksagonalne pryzmaty) Skład kryształów i stopień mineralizacji zmienia się zaleŝnie od obszaru zębiny. Zawartość pierwiastkowa (średnia): Wapń 30% Fosfor 13.2 Węglany 4.6 Magnez 0.8 onadto śladowe ilości innych pierwiastków. Zebina: *międzykanalikowa ka na lik OBSZARY ZĘBINY zajmująca większość obszaru odontoblastów * Afferentne włókna (międzykanalikowa) *okołokanalikowa (wewnątrzkanalikowa): - wyściela wewnętrzną powierzchnię kanalików nie zawiera wł. kolagenowych, ma inny skład macierzy; - bliŝej powierzchni zębiny kryształy są mniejsze, jej pokład jest grubszy i silnie zmineralizowany. - stąd w starszym wieku powoduje to obliterację kanalików. * Wypustki zębinowe nerwowe: - najliczniejsze w kanalikach korony - sięgają nie dalej jak 1/3 od początku kanalika * Wypustki komórek prezentujących antygeny (w początkowych najszerszych odcinkach kanalików); ich ilość wzrasta pod ubytkami zębiny. rezębina * ozakomórkowy płyn kanalikowy, jego przepływ i zmiany ph wywołują wraŝenia bólowe. ZAWARTOŚĆ KANALIKOW ZĘBINOWYCH * Zakres wypełnienia kanalików zębinowych włóknami Tomesa jest zmienny: zaleŝy od wieku, obszaru zębiny i stopnia rozwoju zębiny około/wewnątrzkanalikowej. zębina okrywowa łyn kanalikowy * Zawsze, bez względu na rzeczywistą długość i szerokość kanalika, występuje w nim płyn (bogaty w jony potasowe) sięgający dalej niŝ wypustki i otaczający je na prezębina całej długości. Miazga zęba ZĘBINA OKRYWOWA (MANTLE DENTIN) mikroskop konfokalny Szkliwo Wypustka odontoblasta Włókno nerwowe S szkliwo ZO zębina okrywowa S Lokalizacja: -korona zęba -zewnętrzny pokład zębiny (pod szkliwem) szerokości um ZO Odmienność budowy i powstawania: - powstaje jako pierwsza - mineralizuje przy udziale pęcherzyków macierzy - kanaliki zębinowe silnie się rozgałęziają. - wykazuje mniejszy stopień mineralizacji. Odontoblast SKRAWKI (NORMALNE) ODŁÓśNE I ORZECZNE KANALIKÓW ZĘBINY KANALIK ZĘBINY (na poziomie prezębiny) - włókno Tomesa - włókno nerwowe Włókno Tomesa prezębina wł. nerwowe 2

3 korony zęba: *kanaliki zębinowe o falistym przebiegu *przestrzenie międzykuliste (czarne obszary) odpowiadają niezmineralizowanej zębinie. roces mineralizacji jest wieloogniskowy a powiększające się obszary (kalkosferyty) nie zawsze zlewają się ze sobą Szkliwo: *pęczki pryzmatów krzyŝujące się ze sobą () * skośnie przebiegające linie dobudowy Retziusa (R). owierzchnię szkliwa pokrywa błonka nazębna (tu niewidoczna). Reszty fosforanowe mogą być podstawiane przez węglany, wapń przez magnez a grupy hydroksylowe przez jony fluorkowe. Te ostatnie zwiększają oporność szkliwa na działanie środowiska kwaśnego. R Warstwa początkowa SKŁADNIKI SZKLIWA * Nieorganiczne (ok. 96%), głównie hydroksyapatyty, tworzące bardzo duŝe kryształy (układ heksagonalny wymiary 60x30 nm), ich długość moŝe być równa długości pryzmatów. * Organiczne: - białka podobne do cytokeratyn: amylogeniny enameliny, ameloblastyny, tufteliny). Ich rolą jest inicjacja wapnienia oraz regulacja wzrostu kryształów: (wpływ na kształt kryształów i uniemoŝliwienie ich fuzji, mimo osiągnięcia wielkich rozmiarów). W okresie rozwoju niektóre z nich mają funkcje sygnalizacyjne. - białka enzymatyczne (proteinazy) Sekwencyjna aktywacja genów dla bialek szkliwa powoduje zmiany składników organicznych w zaleŝności od stadium jego dojrzewania. Stąd w skład składników organicznych dojrzałego szkliwa wchodzą białka róŝnej wielkości od kd. rzebieg pryzmatów w szkliwie: tworzą krzyŝujące się pęczki (w szlifie odpowiednikiem są diazonie i parazonie - naprzemienny układ pęczków pryzmatów przeciętych poprzeczne i podłuŝnie. (Efekt optyczny: linie HunterSchregera) SZKLIWO NIE ODWANIONE ZEKROJE ODŁUśNE Wartwa końcowa W początkowym i końcowym okresie tworzenia szkliwa brak podziału na pryzmaty i istotę międzypryzmatyczną D Kształt pryzmatów w szlifie poprzecznym: kształt łusek względnie dziurek od klucza Obraz SEM po krótkim działaniu kwasu (etching) na powierzchnię przekroju szkliwa diazonie -D i parazonie - Skrawek szkliwa pęczki pryzmatów tworzące układy: diazonii (A) i parazonii (B) Skrawek zęba (ME) Kryształy A i B są A pryzmaty ułoŝone pod B istota międzypryzmatyczna innym kątem. Skrawek zęba (ME) b.duŝe powiększenie A kryształy pryzmatów B kryształy istoty międzypryzmatycznej 3

4 UKŁAD RYZMATÓW W ZĘBIE MYSZY (O NADTRAWIENIU KWASEM). SEM CEMENT Najmniej zmineralizowana (65% składników nieorganicznych) i najbardziej miękka tkanka twarda zęba. Kryształy mają głównie charakter dwuhydroksyapatytów, z większą domieszką innych soli wapnia niŝ zębina i szkliwo. Są drobne (podobne do występujących w kości). Istota organiczna przypomina równieŝ swym składem tkankę kostną. Cement dzielimy na bezkomórkowy (pierwotny) i komórkowy (wtórny). Oba zbudowane są z kolejno odkładanych i ulegających mineralizacji warstw widocznych jako tzw linie Saltera. Włókna kolagenowe cementu dzielimy na: zewnętrzne pochodzące z więzadeł ozębnej, wtórnie obmurowanych przez macierz i zmineralizowanych (włókna Scharpeya), zakotwiczają one więzadła w cemencie oraz wewnętrzne (własne) wytworzone przez cementoblasty. Te dwa typy wókien ułoŝone są do siebie prostopadle. Cement komórkowy jamki cementocytów Cement komórkowy korzenia: końcowe odcinki kanalików na granicy z cementem tworzą pętle i rozszerzenia. Gdy zostaną wypełnione powietrzem dają obraz warstwy ziarnistej Tomesa Warstwa ziarnista Tomesa KORZEŃ ZĘBA - SKRAWEK BUDOWA CEMENTU A WŁÓKNA OZĘBNEJ (ME) LFB - Włókna zakotwiczające więzadło zębowe AEFC - Cement bezkomórkowy o włóknach zewnętrznych (więzadłowych) CIFC - Cement komórkowy o włóknach wewnętrznych (własnych) Cement komórkowy: A cementocyty, strzałki pokazują blaszkowato ułoŝone linie dobudowy (linie przyrostowe Saltera) B-zębina Zarówno cement bezkomórkowy jak i komórkowy zawierają oba układy włókien (szczególnie silnie rozwinięte włókna o rodowodzie więzadłowym występują w obszarach przyczepu więzadeł). Umocowanie zęba zaleŝy od 3 struktur: (1) Miejsc umocowania więzadeł ozębnej do cementu (2) Masy cementu (3) ołączenia cementozębinowowego * rzez wszystkie te warstwy włókna kolagenowe przebiegają w sposób ciągły i w miejscu połączenia rozpadają się na fibrylle rozprzszające się w zębinie. *w miejscu przyczepu (1) oraz w obszarze połączenia cementozębinowego (3), włókna wykazują podobny moduł spręŝystości. *Stąd w rzeczywistości ząb zawiera dwa stawy o typie więzozrostów działające, przy obciąŝeniu zęba, jak amortyzatory 4

5 owstaje w wyniku KAMIEŃ mineralizacji płytki zębowej. - łytka powstaje przez nałoŝenie się na ochronną błonkę nazębną: białek śliny, produktów bakteryjnych i samych bakterii. Ich ilość i charakter zaleŝą od M procesów zapalnych przyzębia. NAZĘBNY - W wyniku działania proteinaz bakteryjnych, niszczących zawarte w ślinie inhibitory krystalizacji, płytka ulega mineralizacji i powstaje kamień nazębny) z bogatą florą bakteryjną).? B SZKLIWO - Związki nieorganiczne kamienia to głównie fosforany o charakterze przejściowym do hydroksyapatytów. - Kamień występuje na powierzchni zęba oraz poddziąsłowo, jest waŝnym czynnikiem patogennym w chorobach przyzębia i zęba. Kamień nazębny: A, M obszary zmineralizowane pozostała część (B) zawiera liczne bakterie RÓ RÓCHNICA I CHOROBY RZYZĘ RZYZĘBIA Najpowszechmiejsze choroby zębów to: nieprawidłowe wyrzynanie się zębow prowadzące do wad zgryzu próchnica choroby przyzębia Zmiany próchnicze powstają, gdy bakterie obecne na powierzchni Zęba (płytka bakteryjna) wytwarzają kwas, który rozpuszcza hydroksyapatyty szkliwa. Takie ognisko odwapnienia pogłębia się, doprowadzając w końcu do erozji głębszych warstw zębiny, skąd kwas i bakterie juŝ znacznie szybciej przedostają się przez kanaliki zębinowe powodując jej zapalenie i ból zęba. rzeciągający się stan zapalny prowadzi do ropnia i zgorzeli miazgi Zniszczenie miazgi wraz t jej systemem naczyniowym prowadzi do śmierci odontoblastów i do obumarcia zęba ZĘBINA RÓ RÓCHNICA I CHOROBY RZYZĘ RZYZĘBIA (c.d.) łytka bakteryjnej (kamień nazębny- zwapniałe reszki pokarmowe, bakterie) powstająca w rowku dziąsłowym jest takŝe powodem chorób przyzębia. Taka lokalizacja wywołuje stan zapalny dziąsła i jego odsunięcie od zęba. Rowek dziąsłowy ulega poszerzeniu co prowadzi do wytworzenia głębokich kieszonek przyzębych, w których gromadzą się resztki pokarmowe i bakterie. Rozwój flory bakteryjnej prowadzi do nasilenia stanu zapalnego dziąsła (gingivitis) i ozębmej (periodontitis); efekty tych procesów, oprócz zmian lokalnych, mają równieŝ charakter ogólnoustrojowy rzewlekle zapalenie ozębnej niszczy więzadło zębowe, powoduje rozchwianie zęba/zębów i ewentualnie ich utratę. 5