Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku. Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy

Transkrypt

1

2 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy Gdańsk, 2014

3 Koordynacja projektu PI-PWP Wielowymiarowy model wsparcia i identyfikacji kompetencji zawodowych Wydział Programów Rynku Pracy Projekt i publikacja współfinansowane są przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Autor: dr inż. Katarzyna Jach Wymieniony autor jest pracownikiem Politechniki Wrocławskiej, Wydziału Informatyki i Zarządzania Copyright by Gdańsk 2014 Jakiekolwiek drukowanie, kopiowanie i inne rodzaje wykorzystania treści publikacji dozwolone jest wyłącznie w celach niekomercyjnych i dla użytku własnego. Projekt graficzny i skład: Piotr Machola ISBN ISBN Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Wydawca: ul. Podwale Przedmiejskie Gdańsk tel fax wup@wup.gdansk.pl Arbetsfˆrmedlingen

4 Spis treści 3 Spis treści 1. Wprowadzenie...5 a. Definicja pojęcia ergonomia...6 i. Ergonomia koncepcyjna...8 ii. Ergonomia korekcyjna...8 b. Definicja i zakres doradztwa w zakresie ergonomii stosowanego w ramach Modelu...8 c. Korzyści z wdrożenia doradztwa ergonomicznego w zakres usług Publicznych Służb Zatrudnienia...10 d. Potencjał rozwojowy usługi doradztwa ergonomicznego Przebieg doradztwa ergonomicznego ramach Modelu...12 a. Opis procesu doradztwa ergonomicznego...12 b. Przygotowanie do doradztwa...13 i. Analiza dokumentacji...13 ii. Analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE)...13 iii. Przygotowanie sali, narzędzi, materiałów...14 c. Realizacja doradztwa ergonomicznego realizowanego w ramach Modelu...15 i. Wywiad wprowadzający...15 ii. Przebieg doradztwa ergonomicznego...16 iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu prowadzenia doradztwa ergonomicznego...49 d. Podsumowanie doradztwa ergonomicznego...49 i. Dyskusja asesorska...49 ii. Opracowanie raportu z badań część ergonomiczna...49 iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu formułowania raportu...54 iv. Wzór raportu ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń ergonomicznych...54 v. Sesja informacji zwrotnych zalecenia ergonomiczne Narzędzia...57 a. Podręcznik ergonomiczny...57 b. Poradnik Ergonomii Pracy...58 c. Broszura Ergonomia, czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej...58 d. Wyposażone pomieszczenie do doradztwa ergonomicznego...58 e. Wyposażona sala gimnastyczna...60 f. Wykaz publikacji przydatnych dla terapeuty zawodowego Literatura cytowana...62 Zał. 1. Wzór raportu z objaśnieniami...63 Zał. 2. Poradnik Ergonomii Pracy...73 Zał. 3. Lista osób mogących wspomóc merytorycznie terapeutę zawodowego...77 Zał. 4. Podręcznik ergonomiczny Zał. 5. Broszura Ergonomia, czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej

5 4 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy Alfabetyczny wykaz skrótów FCE Functional Capacity Evaluation ocena możliwości funkcjonalnych Macierz zawodów narzędzie elektroniczne (arkusz) zestawiające w tabeli poziom wymagań funkcjonalnych niezbędnych do pracy na danym stanowisku Model PI PWP Wielowymiarowy Model Wsparcia i Identyfikacji Kompetencji Zawodowych O*NET The Occupational Information Network OK Ośrodek Kompetencji OT Occupational Therapist terapeuta zawodowy PAR-Q Physical Activity Readiness Questionnaire kwestionariusz gotowości do aktywności fizycznej POK Pomorski Ośrodek Kompetencji PSZ Publiczne Służby Zatrudnienia

6 1. Wprowadzenie 5 1. Wprowadzenie Zeszyt Metodyczny przeznaczony jest dla osób, które chciałyby poznać wypracowane w Modelu standardy nowej w polskich Publicznych Służbach Zatrudnienia (PSZ) usługi doradztwa ergonomicznego. Szczególnymi odbiorcami Zeszytu powinny być osoby mające pracować jako terapeuci zawodowi, np. w nowych Ośrodkach Kompetencji. Ze względu na fakt, że świadomość ergonomiczna w polskim społeczeństwie jest raczej niska, w Zeszycie zamieszczono podstawowe informacje o ergonomii jako nauce, a także wskazano jej zakres stosowania, również z uwzględnieniem specyfiki Modelu. W Zeszycie przedstawiono usługę polegającą na doradztwie ergonomicznym. Doradztwo ergonomiczne jest to specjalistyczna pomoc w wykonywaniu czynności roboczych przez Klienta w taki sposób, żeby zminimalizować jego obciążenie pracą, z uwzględnieniem indywidualnych preferencji oraz ograniczeń Klienta. Dokładną definicję przedstawiono w dalszej części Zeszytu. Celem doradztwa ergonomicznego w Modelu jest zwiększenie świadomości Klienta dotyczącej pracy własnego ciała, trening prawidłowej (zmniejszającej obciążenie) techniki pracy oraz zmotywowanie Klienta do pracy nad rozwojem własnych możliwości funkcjonalnych lub przeciwdziałania problemom zdrowotnym poprzez odpowiednią aktywność fizyczną. Trening prawidłowej techniki pracy polega na nauce regulacji wyposażenia stanowiska pracy w sposób umożliwiający ergonomiczną pracę, a także na wskazaniu Klientowi istotnych parametrów jego postawy ciała podczas pracy, ewentualnie Klientowi proponuje się także pomoce ergonomiczne zwiększające komfort pracy. Szczegółową procedurę doradztwa ergonomicznego opisano w rozdziale 2 Zeszytu Metodycznego. Doradztwo ergonomiczne uwzględnia wyniki testów funkcjonalnych przedstawionych szczegółowo w Zeszycie Metodycznym nr 3 oraz obserwacji specjalistów terapeutów zawodowych. Dla potrzeb Modelu przyjęto, że terapeutą zawodowym jest doświadczony fizjoterapeuta po dodatkowym specjalistycznym szkoleniu m.in. z zakresu ergonomii oraz prowadzenia badań FCE. Szczegółowo wymagane kompetencje i kwalifikacje terapeutów zawodowych, a także zadania realizowane przez nich w ramach Modelu zawiera Zeszyt Metodyczny nr 5. Rezultatem usługi doradztwa ergonomicznego są zalecenia z doradztwa ergonomicznego zawarte w raporcie. Otrzymuje go Klient i doradca zawodowy / doradca klienta kierujący Klienta do Ośrodka Kompetencji. Wskazówki te zawierają ogólne, uniwersalne zalecenia dotyczące ergonomicznego sposobu pracy z uwzględnieniem planów zawodowych Klienta, jak i indywidualne rekomendacje związane ze stanem zdrowia Klienta, jego ograniczeniami zdiagnozowanymi podczas badania FCE oraz wymaganiami stawianymi przez pracę, jaką Klient wykonuje lub zamierza wykonywać. W rozdziale 3 Zeszytu przedstawiono narzędzia niezbędne do realizacji usługi doradztwa ergonomicznego: podręcznik dla terapeuty zawodowego, broszury dla Klientów, wyposażenie pomieszczeń przeznaczonych do realizacji usługi.

7 6 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy a. Definicja pojęcia ergonomia Twórcą pojęcia ergonomia jest polski przyrodnik Wojciech Bogumił Jastrzębowski. W dziele pt. Rys Ergonomji czyli nauki o pracy opartej na naukach poczerpniętych z Nauki Przyrody opublikowanym w 1857 roku w czasopiśmie Przyroda i Przemysł napisał: Nazwiskiem Ergonomji, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności. Współczesne definicje nie odbiegają bardzo od pierwowzoru, podkreślając antropocentryzm tej nauki, np. definicja ergonomii proponowana przez United States Department of Health stwierdza: Ergonomia jest nauką, która zajmuje się dopasowaniem warunków miejsca pracy i wymogów wykonywanej pracy do zdolności pracowników. Współcześnie rozszerza się jednak tę naukę poza pojęcie pracy ludzkiej, obejmując nią wszystkie aspekty życia codziennego w układzie człowiek środowisko, w tym naukę, pracę, rekreację itd. CZŁOWIEK CECHY PSYCHOLOGICZNE Pamięć Postrzeganie Uwaga... CECHY fizjologiczne Budowa anatomiczna Antropometria Wytrzymałość fizyczna... ERGONOMIA Analiza Projektowanie... OTOCZENIE ŚRODOWISKO Oświetlenie Mikroklimat... OBIEKTY TECHNICZNE Narzędzia pracy (młotek, komputer...) Wyposażenie (krzesło, biurko...)... Rys. 1. Układ człowiek otoczenie. Źródło: Serwis Laboratorium Ergonomii Politechniki Wrocławskiej. Zakres zainteresowań ergonomii ilustruje schemat człowiek otoczenie (rys. 1). Rolą ergonomii jest dopasowanie otoczenia środowiska pracy i obiektów technicznych do człowieka, jednostki o określonych cechach psychologicznych i fizjologicznych. Model struktury nauki ergonomii wg E. Franusa (rys. 2) wskazuje na interdyscyplinarność ergonomii. W Modelu Franusa można wyodrębnić podstawowy podział dyscyplin składowych ergonomii jako na grupy nauk dotyczących człowieka: społecznych i medycznych oraz dotyczących techniki: technicznych i ekonomiczno-organizacyjnych. Wspólnym ich celem jest zrównoważony stan układu człowiek maszyna i niezawodność jego funkcjonowania,

8 1. Wprowadzenie 7 a zasadą metodologiczną kompleksowość i komplementarność działań. W centrum zainteresowań ergonomii jest człowiek, a nie efekt ekonomiczny będący wtórną konsekwencją inicjatyw podejmowanych w trosce o zdrowie i życie ludzkie. Ergonomia łączy zatem w sobie naukę o człowieku z naukami technicznymi i ekonomicznymi. Ergonomia jest więc nauką bardzo wszechstronną z tendencją jej dalszego rozszerzania. ergonomiczna urbanistyka antropologia z antropometrią higiena ergonomiczna fizjologia ergonomiczna psychologia ergonomiczna medycyna ergonomiczna socjologia ergonomiczna pedagogika ergonomiczna prakseologia ergonomiczna człowiek praca ergonomiczna architektura ergonomiczna inżynieria maszyn ergonomiczna inżynieria transportu ergonomiczna inżynieria rekreacji ergonomiczna technologia ergonomiczna organizacja ergonomiczna ochrona pracy ergonomiczna estetyka ergonomiczne prawo Rys. 2. Model struktury nauki ergonomii. Źródło: Olszewski Wyróżnia się dwa podstawowe kierunki działania ergonomii w dostosowywaniu maszyn i urządzeń do psychofizycznych możliwości człowieka (Rosner 1985): ergonomię koncepcyjną, ergonomię korekcyjną. Oba kierunki działania ergonomii mają charakter iteracyjny: po wdrożeniu zmian obserwuje się ich efekty i dokonuje dalszych modyfikacji działania. Tak więc cykl działań ergonomicznych jest stale powtarzany, zawsze jest możliwość udoskonalenia obecnych rozwiązań.

9 8 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy i. Ergonomia koncepcyjna Ergonomia koncepcyjna powstaje na bazie wiedzy i doświadczeń ergonomii korekcyjnej. Celem tego kierunku ergonomii jest uwzględnienie prawidłowych rozwiązań ergonomicznych już w fazie przygotowywania projektów maszyn, urządzeń itp. Poprawne projektowanie ergonomiczne oznacza uwzględnienie w projekcie wszystkich danych dotyczących człowieka, takich jak dane fizjologiczne, antropometryczne czy psychologiczne. Informacje te powinny być poparte badaniami laboratoryjnymi, dogłębnymi analizami i specjalistycznymi pomiarami. Jedną z głównych barier rozwoju ergonomii koncepcyjnej jest konieczność spojrzenia na projekt pod kątem wielu dziedzin naukowych, czyli na stworzeniu zespołu specjalistów różnych dziedzin (np. inżynier, psycholog, fizjolog, technik). Ergonomia koncepcyjna zastosowana we wczesnej fazie opracowywania rozwiązań technicznych jest o wiele bardziej racjonalna i skuteczna niż ergonomia korekcyjna. ii. Ergonomia korekcyjna Jak sama nazwa wskazuje, ergonomia korekcyjna zajmuje się już istniejącymi rozwiązaniami z punktu widzenia dostosowania ich do cech antropometrycznych, psychicznych i fizjologicznych człowieka. Celem tego kierunku ergonomii jest eliminacja nieprawidłowości występujących w przyjętych rozwiązaniach za pomocą formułowania i wprowadzania odpowiednich zaleceń i zmian. Ergonomia korekcyjna stanowi dziedzinę badań stosowanych obejmującą następujące obszary (Olszewski 1997): minimalizację wysiłku fizycznego i psychicznego (optymalizacja przyjętej pozycji, optymalizacja organizacyjno-technicznych warunków odbioru informacji), poprawę parametrów materialnych otoczenia (zmniejszenie hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, mikroklimatu). Działania korekcyjne poza przypadkami, w których wykryte usterki zagrażają życiu lub zdrowiu człowieka, mają ustalone granice naturalne, wyznaczone względami ekonomicznymi i możliwościami technicznymi. Ergonomia korekcyjna to proces ciągły, trwający przez cały czas eksploatacji urządzenia. b. Definicja i zakres doradztwa w zakresie ergonomii stosowanego w ramach Modelu Definicja ergonomii zastosowana w Modelu jest zawężona. Obejmuje tylko aspekty związane ze sposobem wykonywania pracy przez człowieka. Wydaje się więc, że definicja przyjęta przez amerykański United States Department of Health jest jak najbardziej adekwatna dla Modelu: Ergonomia jest nauką, która zajmuje się dopasowaniem warunków miejsca pracy i wymogów wykonywanej pracy do zdolności (potencjału) pracowników. Definicja ta podkreśla indywidualne różnice między pracownikami. Ich badaniem zajmuje się diagnoza funkcjonalna (FCE)

10 1. Wprowadzenie 9 opisana w Zeszycie Metodycznym nr 3. W tym Zeszycie Metodycznym omówiono działania, które mogą przyczynić się do lepszego dopasowania wymogów stawianych przez pracę do możliwości i ograniczeń potencjalnego pracownika. Doradztwo ergonomiczne w Modelu obejmuje takie działania, jak dobór odpowiednich do wymiarów antropometrycznych Klienta wielkości parametrów przestrzennych stanowiska pracy, sformułowanie zaleceń odnoszących się do specyfiki konkretnej pracy i stanowiska czy też doradztwo w zakresie materialnego środowiska pracy. W Modelu przyjęto za kierunek ergonomicznych działań oddziaływanie o charakterze korekcyjnym, czyli obserwację istniejącego stanu rzeczy i próbę jego poprawy. Przyjętym celem jest więc minimalizacja obciążenia pracą, czyli wysiłku fizycznego i psychicznego potrzebnego do wykonania pracy. Szczególnie duże znaczenie w Modelu ma ograniczenie obciążenia biomechanicznego pracą, którego widoczną oznaką bywa często ból. Zgodnie z metodologią działań ergonomicznych przyjęto zasadę kompleksowości i komplementarności działań. Doradztwo ergonomiczne skupia się więc na określeniu wymagań stawianych przez pracę, a także możliwości i ograniczeń Klienta oraz pokazanie Klientowi takiego sposobu wykonywania pracy aby zminimalizować jego obciążenie. Rolą terapeuty zawodowego realizującego doradztwo ergonomiczne jest wskazanie Klientowi optymalnego dla niego sposobu pracy, a także ewentualnego dodatkowego wyposażenia poprawiającego warunki pracy na danym stanowisku. Ze względu na ograniczenia ekonomiczne i czasowe Modelu, zakres doradztwa ergonomicznego jest ograniczony, co ilustruje rys. 3. CZŁOWIEK CECHY PSYCHOLOGICZNE Pamięć Postrzeganie Uwaga... CECHY fizjologiczne Budowa anatomiczna Antropometria Wytrzymałość fizyczna... ERGONOMIA Analiza Projektowanie... OTOCZENIE ŚRODOWISKO Oświetlenie Mikroklimat... OBIEKTY TECHNICZNE Narzędzia pracy (młotek, komputer...) Wyposażenie (krzesło, biurko...)... Rys. 3. Ergonomiczny układ człowiek otoczenie. Elementy uwzględnione w Modelu.

11 10 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy c. Korzyści z wdrożenia doradztwa ergonomicznego w zakres usług Publicznych Służb Zatrudnienia Usługa doradztwa ergonomicznego jest nowością w Publicznych Służbach Zatrudnienia. Daje możliwość lepszego dopasowania rekomendowanych miejsc pracy do możliwości i ograniczeń Klientów PSZ. Terapeuta zawodowy dysponujący wiedzą z dziedziny ergonomii może pomóc Klientowi w wykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku lub uświadomić możliwość podjęcia pracy w nowym zawodzie. Innym wariantem usługi doradztwa, nietestowanym w modelu ze względu na ograniczenia prawne, jest świadczenie usług doradztwa ergonomicznego dla osób pracujących, które nie są w stanie podołać wymaganiom stawianym przez pracę np. na skutek urazów, chorób lub procesu starzenia się. Wobec aktualnych zmian demograficznych, starzejącego się społeczeństwa i wydłużenia wieku produkcyjnego usługa taka będzie coraz bardziej potrzebna. Również większa motywacja do pracy osób niepełnosprawnych w połączeniu z polityką równościową powinna zwiększać popularność usługi doradztwa ergonomicznego, pozwalającej na indywidualny dobór pomocy ergonomicznych, również w przypadku osób niesprawnych nieposiadających orzeczenia o niepełnosprawności. Usługa doradztwa ergonomicznego ma również charakter motywacyjny pozwala uświadomić Klientowi, że mimo jego ograniczeń i dysfunkcji jest w stanie wykonywać pracę. Szczególnie cenne wydaje się włączenie usług świadczonych przez terapeutę zawodowego do katalogu usług świadczonych w punktach doradztwa zawodowego na różnych poziomach edukacji, na etapie poszukiwania zatrudnienia lub w razie problemów z podołaniem wymogom stawianym przez aktualnie wykonywaną pracę. Naturalnym miejscem wykonywania takich usług powinny stać się Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej funkcjonujące przy Wojewódzkich Urzędach Pracy. d. Potencjał rozwojowy usługi doradztwa ergonomicznego Podstawową metodą rozwoju usługi doradztwa ergonomicznego jest włączenie w jej zakres również pracodawców. Terapeuci zawodowi wykonujący usługę doradztwa ergonomicznego powinni mieć możliwość spotkania z Klientem w miejscu, gdzie wykonuje pracę lub zamierza pracować. W takim wariancie stanowisko pracy Klienta nie byłoby symulowane, ale w pełni odpowiadałoby rzeczywistości. Przyczyniłoby się to do lepszych rekomendacji, bardziej adekwatnych do rzeczywistych warunków. Możliwością rozwoju usługi doradztwa ergonomicznego w Polsce jest prowadzenie przez terapeutów zawodowych działań profilaktycznych koncentrujących się na ochronie pracownika przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie wykonywania pracy (Olszewski 1997). Tego typu działania zapobiegające wystąpieniu chorób zawodowych i chorób pośrednio związanych z pracą już teraz prowadzą niektóre bardziej świadome ergonomicznie polskie przedsiębiorstwa. Najczęściej są to działania inicjowane przez głównych specjalistów ds. BHP w firmie, którzy dostrzegają problemy związane z ergonomią i szukają pomocy w zakresie

12 1. Wprowadzenie 11 edukacji pracowników oraz zmian w systemie produkcyjnym. Wydaje się, że terapeuci zawodowi mogliby świadczyć taką pomoc również pracodawcom. Takie usługi w Polsce zaczynają świadczyć firmy prowadzące działalność z zakresu ochrony zdrowia (np. Luxmed program Profilaktyka w rękach pracodawcy, Medicover programy ergonomiczne Ergonomiczna ocena stanowisk pracy i Szkolenia ergonomiczne ). W ramach procedury doradztwa ergonomicznego można rozszerzyć doradztwo o dobór i metody użycia narzędzi ręcznych. Taka procedura wymaga zestawu narzędzi. Terapeuci zawodowi pracujący w POK w zasadzie nie używali tych narzędzi, nie było również zapotrzebowania ze strony Klientów na doradztwo w tej dziedzinie, jednak wydaje się, że przy zwiększonej współpracy miedzy terapeutą zawodowym a pracodawcą stosującym konkretne rozwiązania techniczne taka procedura byłaby wykorzystywana. Z powodu ograniczeń testowanego Modelu terapeuci zawodowi nie prowadzili również indywidualnego doboru pomocy ergonomicznych lub wyposażenia stanowisk pracy dla Klientów, demonstrując im jedynie takie pomoce i wyposażenie. Z doświadczenia tego typu ośrodków zagranicznych (w Holandii i Szwecji) wynika jednak, że nowe rozwiązania należy testować przez dłuższy czas (kilka godzin, dni, a nawet tygodni), stąd w przypadku rozwoju usługi doradztwa ergonomicznego byłoby wskazane uzyskanie możliwości dłuższego testowania sprzętu w formie prób pracy, a po okresie testowania wsparcie Klientów w ewentualnych zakupach pomocy ergonomicznych. Również trening ergonomiczny (np. z zakresu technik przenoszenia ciężarów) powinien być powtarzany. Wydaje się naturalne, aby rozszerzyć działalność fizjoterapeutów, których elementem pracy jest diagnostyka funkcjonalna pacjentów na świadczenie usług doradztwa ergonomicznego dla swoich Klientów. Wymagałoby to wprowadzenia w program studiów fizjoterapeutycznych nowej specjalności lub też wdrożenia studiów podyplomowych.

13 12 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu a. Opis procesu doradztwa ergonomicznego Doradztwo ergonomiczne obejmuje następujące etapy: Przygotowanie do doradztwa historia Klienta analiza dokumentacji analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE) wybór odpowiedniej procedury/procedur doradztwa Ustawienie stanowiska przez Klienta ocena prawidłowości ogólnej pozycji i wysokości roboczej ocena ułożenia poszczególnych segmentów ciała korekta pozycji i/lub regulacja wyposażenia Regulacja stanowiska ustawienie wysokości płaszczyzny pracy i innych parametrów stanowiska zastosowanie pomocy ergonomicznych Zapewnienie ruchu ruchomość pozycji ćwiczenia podczas przerw Specyfika pracy ustawienie wysokości płaszczyzny pracy dostosowanie geometrii stanowiska do wysokości roboczej Redukcja bólu omówienie źródeł bólu metody redukcji bólu poprzez regulację stanowiska i zmianę zachowań Klienta metody redukcji bólu poprzez wyposażenie dodatkowe Symulacja miejsca pracy Klienta symulacja, ocena i korekta rzeczywistych warunków pracy (dotyczy osób zatrudnionych) Zalecenia ogólne rekomendowane pomoce ergonomiczne rekomendowana aktywność fizyczna Rys. 4. Schemat przebiegu doradztwa ergonomicznego. Źródło: opracowanie własne.

14 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu 13 b. Przygotowanie do doradztwa i. Analiza dokumentacji W praktyce Pomorskiego Ośrodka Kompetencji doradztwo ergonomiczne odbywało się zazwyczaj bezpośrednio po badaniu FCE, stąd też nie było potrzeby zapoznawania się z dokumentacją Klienta powtórnie przed sesją doradztwa ergonomicznego. Istotne dla doradztwa ergonomicznego dokumenty to skierowanie Klienta oraz dokumentacja z badania FCE, najczęściej jeszcze w formie roboczej (w trakcie opracowywania). Istotne w zakresie doradztwa ergonomicznego elementy skierowania to (oprócz danych identyfikujących): ocena niepełnosprawności Klienta (orzeczenie, stopień niepełnosprawności, rodzaj niepełnosprawności, wymagane pomoce), odczuwanie bólu (ewentualnie załączony kwestionariusz bólu), potrzeba doradztwa ergonomicznego wraz z ewentualnym zakresem określonym w polu Oczekiwania wobec wizyty w Ośrodku Kompetencji. Jeśli na doradztwo ergonomiczne został skierowany pracujący Klient, w tym miejscu powinien się znaleźć bardziej szczegółowy opis jego problemów w pracy, rola zawodowa określenie roli zawodowej, wykonywane zawody zgodne z rolą zawodową, preferencje wobec zawodów w przyszłości, mocne strony (samospostrzegane), jeśli uwzględniają cechy psychofizyczne. Poza skierowaniem terapeuta zawodowy może dysponować innymi danymi, np. zestawem najbardziej istotnych w danym zawodzie cech psychofizycznych określonych na podstawie wywiadu wprowadzającego, macierzy relacji zawody/wymagania, opisów zawodów zawartych w Klasyfikacji zawodów i specjalności oraz bazy O*NET. ii. Analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE) Jak wspomniano powyżej, w momencie doradztwa ergonomicznego dokumentacja wyników badania FCE jest w formie roboczej, ponieważ najczęściej badanie bezpośrednio poprzedza sesję doradztwa ergonomicznego. Zaletą takiego rozwiązania jest fakt, że terapeuta zawodowy pamięta konkretne badanie zarówno dokumentację Klienta, jak i zachowania obserwowane podczas badania FCE. W tym rozwiązaniu brak jest możliwości konsultacji wyników badania FCE z pozostałymi członkami personelu Ośrodka Kompetencji, jednak w praktyce działalności POK na tym etapie konsultacje były z reguły zbędne. Istotne wyniki z badania FCE to: kwestionariusz PAR-Q, kwestionariusz bólu oraz informacje z wywiadu wprowadzającego dotyczące stanu zdrowia Klienta,

15 14 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy wykonywany do tej pory zawód może wskazać terapeucie zawodowemu specyficzne wymagania dla narządu ruchu Klienta oraz może tłumaczyć powstanie wielu schorzeń i zniekształceń statycznych będących skutkiem przeciążenia pracą. Podczas doradztwa ergonomicznego terapeuta powinien zwrócić szczególną uwagę na technikę pracy oraz sposób wykonywania czynności roboczych charakterystycznych dla wykonywanego zawodu, ponieważ są one najczęściej powtarzane przez Klienta, zawód preferowany umożliwia dobór maksymalnie trzech rodzajów czynności roboczych, dla których przeprowadzane jest doradztwo ergonomiczne. Możliwe aktywności do wyboru to: praca w pozycji siedzącej, praca z komputerem stacjonarnym, praca z komputerem mobilnym, praca w pozycji stojącej, praca wymagająca czynności transportu ręcznego (noszenie ciężarów), nieukończone lub niewykonane testy z baterii testów FCE dają informację o ograniczeniach dotyczących czynności i pozycji roboczych i powinny zostać uwzględnione podczas doradztwa ergonomicznego, wyniki testów transportu ręcznego (noszenie ciężarów) dają informację o maksymalnych masach ciężarów możliwych do przenoszenia przez Klienta podczas doradztwa ergonomicznego. iii. Przygotowanie sali, narzędzi, materiałów Przed rozpoczęciem doradztwa ergonomicznego, należy przygotować odpowiednio pomieszczenie, narzędzia i materiały: w pomieszczeniu do doradztwa ergonomicznego powinno znajdować się wyposażenie opisane w rozdziale Narzędzia, w sali gimnastycznej powinno znajdować się wyposażenie opisane w rozdziale Narzędzia, pomieszczenia powinny być przewietrzone, w pomieszczeniu powinna być woda dla Klienta, w pomieszczeniu powinien być przygotowany zestaw dokumentacji Klienta: skierowanie, kwestionariusz bólu, kwestionariusz PAR-Q, zestaw kwestionariuszy z wyników badań i obserwacji Klienta z badania FCE, w pomieszczeniu powinny być przygotowane zestawy do zapisu zaleceń z doradztwa ergonomicznego, jednak w praktyce działalności POK takie zapisy nie były prowadzone. Tego typu dokumentacja jest pomocna w pisaniu raportu, jednak jej prowadzenie zaburza naturalną rozmowę z Klientem. Terapeuci zawodowi w POK preferowali sporządzanie raportu w krótkim odstępie czasowym po sesji doradztwa ergonomicznego, kiedy pamiętali dobrze Klienta i zalecenia dla niego.

16 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu 15 c. Realizacja doradztwa ergonomicznego realizowanego w ramach Modelu i. Wywiad wprowadzający Celem wywiadu wprowadzającego jest zapoznanie Klienta z sensem działalności OK i przedstawienie ogólnego procesu diagnozy, a także pozyskanie od Klienta nowych informacji i potwierdzenie informacji o Kliencie otrzymanych wraz ze skierowaniem. Wywiad wprowadzający wprowadza łącznie do usługi diagnozy funkcjonalnej i doradztwa ergonomicznego. Wywiad obejmuje następujące części: przedstawienie się terapeuty zawodowego oraz sposobu badania w OK, uzupełnienie dokumentacji, w tym zgody na badania i zgody na przetwarzanie danych osobowych (jeśli nie wypełniono ich wcześniej) oraz sprawdzenie kompletności dokumentacji Klienta, w tym wypełnienie lub omówienie kwestionariusza bólu, wywiad dotyczący niesprawności, wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej, a także konkretnych zawodów, w których Klient widzi swoją przyszłość, wywiad fizjoterapeutyczny bez pomiaru obwodów i długości oraz zakresów ruchomości segmentów ciała, zaproszenie do badania. Dokładny przebieg wywiadu wprowadzającego przedstawiono w Zeszycie Metodycznym nr 3. Z punktu widzenia doradztwa ergonomicznego szczególnie istotny jest kwestionariusz bólu, wywiad dotyczący niesprawności, wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej oraz wywiad fizjoterapeutyczny. Kwestionariusz bólu stanowi punkt wyjścia do rozmowy o dolegliwościach odczuwanych przez Klienta i sytuacjach bólowych. Pozwala na ocenę ogólnej sytuacji bólowej Klienta oraz sygnalizuje terapeucie zawodowemu, na jakie zachowania Klienta podczas badania powinien zwrócić szczególną uwagę. Przykładowo, bóle w odcinku szyjnym kręgosłupa przy pracy przy komputerze mogą świadczyć o nieprawidłowym (zbyt wysokim, zbyt niskim lub nie na wprost) usytuowaniu monitora albo o zbytnim usztywnieniu podczas pracy. Takie zachowanie może zostać zaobserwowane podczas testu pracy w pozycji siedzącej, podczas wykonywania testów oceny możliwości funkcjonalnej rąk oraz podczas doradztwa ergonomicznego. Problem bólowy związany z odcinkiem szyjnym kręgosłupa powinien się ujawnić w teście pracy z rękoma uniesionymi oraz w teście pracy w pozycji pochylonej. Wywiad dotyczący niesprawności służy identyfikacji specyficznych potrzeb Klienta. W przypadku stwierdzenia niepełnosprawności Klienta (popartej orzeczeniem lub na podstawie samooceny) terapeuta zawodowy może posłużyć się ankietą samooceny osoby niepełnosprawnej. Kwestionariusz ankiety może być traktowany jako scenariusz wywiadu ustrukturalizowanego 1. 1 Ankieta samooceny osoby niepełnosprawnej opisana jest w Zeszycie Metodycznym nr 3.

17 16 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy Do określenia sytuacji sprawiających trudność lub ból Klientowi można wykorzystać informacje przekazane w części B ankiety (historia zatrudnienia). Na tej podstawie należy omówić z Klientem jego potrzeby, ograniczenia i oczekiwania w zakresie działania terapeuty zawodowego. Wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej, a także konkretnych zawodów, w których Klient widzi swoją przyszłość, ma na celu identyfikację potrzeb Klienta w zakresie doradztwa ergonomicznego i ewentualnych problemów Klienta na dotychczasowych stanowiskach pracy. Należy zwrócić szczególną uwagę na komponent fizyczny pracy na omawianych stanowiskach. Informacje, jakie powinien przekazać Klient, powinny dotyczyć typowych pozycji pracy (stojącej, siedzącej, klęczącej, pochylonej), czynności, wymiaru czasu pracy, wymogów dotyczących podnoszenia i noszenia ciężarów (masa, częstość). Wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej jest niezbędny do ustalenia, czego ma dotyczyć zakres doradztwa ergonomicznego, ponieważ bez tego ograniczenia nie jest możliwe przedstawienie Klientowi wszystkich możliwości doposażenia stanowiska i prawidłowej techniki pracy. Terapeuta zawodowy, prowadząc doradztwo ergonomiczne, musi ograniczyć się do maksymalnie trzech różnych rodzajów prac ze względu na ograniczenia czasowe oraz możliwości przyjęcia różnego rodzaju nowych informacji przez Klienta. Wywiad fizjoterapeutyczny jest ostatnim istotnym dla doradztwa ergonomicznego źródłem wiedzy o Kliencie. Istotne z punktu widzenia doradztwa ergonomicznego informacje dotyczą szczególnie aktualnego stanu zdrowia Klienta (przebyte choroby i urazy ciała, zabiegi operacyjne, choroby dziedziczne, obecnie przyjmowane leki). Informacje z tej części wywiadu mogą stanowić przeciwskazanie do wykonywania części testów z baterii testów FCE lub mogą zdecydować o skorzystaniu ze skróconej procedury badania FCE. Informacje o objawach bólowych, ich nasileniu, charakterze i rejonie odczuwania dolegliwości oraz dane dotyczące ewentualnej rehabilitacji, stosowanych zabiegów i ich efektów kierunkują terapeutę zawodowego na istotne zagadnienia podczas doradztwa. Terapeuta zawodowy powinien również poznać rodzaj i zakres wykorzystywanych pomocy, jak kule, protezy, ortezy itp. i uwzględnić użytkowanie tych pomocy przez Klienta przy propozycjach usprawnień ergonomicznych 2. ii. Przebieg doradztwa ergonomicznego Wszystkie proponowane procedury wymagają wyjaśniania Klientowi w trakcie ich stosowania celu działania (np. redukcja obciążenia, unikanie przeciążenia, unikanie bólu, profilaktyka zdrowotna) ze szczególnym wskazaniem segmentów ciała odciążanych w wyniku ergonomicznego ustawienia geometrii stanowiska. Terapeuta zawodowy może modyfikować samodzielnie procedurę. Przykładowo, jeden z terapeutów w POK podczas doradztwa ergonomicznego prowadzonego bezpośrednio po badaniach koncentrował się na stronie fizycznej klienta, demonstrując mu kilka ćwiczeń, które mogą poprawić funkcjonowanie ciała. Natomiast właściwą procedurę doradczą i pełny zestaw ćwiczeń terapeuta prowadził po analizie zapisków z badania i napisaniu raportu, podczas sesji informacji zwrotnych. Wydaje się to bardziej przemyślane i trafniejsze dla badanego. 2 Schemat wywiadu fizjoterapeutycznego znajduje się w Zeszycie Metodycznym nr 3.

18 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu 17 Procedura doradztwa w zakresie pracy w pozycji siedzącej I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy biurku i samodzielne przygotowanie stanowiska dla siebie. A. Należy ocenić ogólną prawidłowość przyjętej pozycji, szczególnie jej symetrię oraz kąty w stawie skokowym, kolanowym, biodrowym wszystkie powinny być równe przynajmniej 90. B. Należy ocenić ogólną prawidłowość wysokości stanowiska: 1. siedzisko powyżej wysokości podkolanowej, 2. oparcie siedziska wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa, 3. płaszczyzna robocza na wysokości łokciowej, 4. podłokietniki zapewniające oparcie przedramionom. C. Należy ocenić ogólną prawidłowość ułożenia poszczególnych segmentów ciała: 1. stóp na podłożu, prosto, 2. nóg bez przyginania, z dystansem między płaszczyzną siedziska a dołem podkolanowym, 3. pleców podparte na całej długości, 4. przedramion podparte i proste, 5. szyi brak skręcenia, pochylenia od przodu lub zadzierania głowy do góry. D. Należy ocenić zakres regulacji stanowiska, z jakiego skorzystał Klient. E. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klientowi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy.

19 18 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy II. Terapeuta reguluje stanowisko pracy dla Klienta. A. Ustawienie wysokości płaszczyzny pracy. 1. Jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby obie stopy spoczywały na podłożu, a kąt zgięcia nóg w stawach kolanowych był równy przynajmniej 90. W tej pozycji należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji siedzącej. 2. Jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby blat stołu znajdował się na wysokości łokciowej Klienta w pozycji siedzącej. Jeżeli stopy Klienta nie są oparte na podłożu, należy zastosować podnóżek. B. Regulacja innych parametrów siedziska: 1. wysokość płaszczyzny siedziska powyżej wysokości podkolanowej, 2. głębokość płaszczyzny siedziska przewyższająca długość ud, tj. w położeniu zapewniającym dobre wykorzystanie oparcia (wsparcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa), można zmieścić pięść między nogą a krawędzią siedziska, 3. pochylenie płaszczyzny siedziska w stronę powierzchni roboczej, wspierające prawidłową postawę, 4. oparcie siedziska wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa; uwypuklona część oparcia wspiera naturalną lordozę kręgosłupa, 5. podłokietniki zapewniające oparcie przedramionom; należy ustawić szerokość i wysokość podłokietników. C. Zastosowanie pomocy ergonomicznych. UWAGA: należy stosować pomoce ergonomiczne interwencyjnie, a nie jako standardowe wyposażenie stanowiska: 1. podnóżek powinien być ustawiony na wprost użytkownika w takiej pozycji, aby użytkownik nie zginał nóg nadmiernie (pod kątem ostrym). Należy zwrócić uwagę, że podnóżek stabilizuje pozycję z tego powodu lepszy jest podnóżek ruchomy. Należy uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na konieczność uwzględnienia obcasów). Należy ustawić wysokość i kąt pochylenia podnóżka, 2. poduszka lędźwiowa powinna podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wykorzystywana, gdy głębokość siedziska jest zbyt duża (dotyczy szczególnie osób poniżej 50. centyla) wtedy celem jej zastosowania jest skrócenie siedziska lub gdy oparcie nie wspiera naturalnej krzywizny kręgosłupa. Należy dobrać rozmiar poduszki lędźwiowej dla Klienta. Lepiej jest zastosować poduszkę zbyt małą niż zbyt dużą, 3. podpórka żelowa pod nadgarstki powinna być umieszczona na wprost, w pozycji zapewniającej podparcie nadgarstków przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów dłoni,

20 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu poduszka typu klin na siedzisko zapewniająca pochylenie w stronę płaszczyzny pracy. Należy zwrócić uwagę, aby kąt pochylenia nie był zbyt duży, tak aby Klient nie opierał ciężaru ciała na stopach i kolanach. III. Zapewnienie ruchu podczas pracy (redukcja obciążenia statycznego). A. Ruchomość pozycji: 1. idea siedzenia dynamicznego, tj. ciała w ruchu w pozycji siedzącej należy pokazać, jak odblokować mechanizm synchroniczny, 2. praca z różnym dystansem od stołu pozycja bardziej odchylona lub wyprostowana 3. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, wiercenie się na krześle), 4. praca częściowo w pozycji stojącej, z wykorzystaniem regulacji blatu do wysokości łokciowej w pozycji stojącej Klienta. B. Ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw: 1. podnoszenie nóg na zmianę (przestępowanie z nogi na nogę), 2. podnoszenie nóg łącznie (ćwiczenie izotoniczne), 3. krążenia ramion (przedramiona oparte), 4. bujanie się na krześle, 5. krążenia głowy. C. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw: 1. przeciąganie się, 2. przeprost z dłońmi na biodrach pogłębianie lordozy lędźwiowej i szyjnej, 3. skłony i skręty (rozciąganie pleców) skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy, 4. wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach, 5. wymachy ramion. IV. Uwzględnienie specyfiki pracy w roli zawodowej Klienta. A. Ustawienie wysokości pracy według obiektu pracy zgodnie z uwzględnieniem: 1. siły im większa siła jest wyzwalana, tym płaszczyzna pracy powinna być niżej, 2. wymiarów przedmiotu pracy im większe wymiary, tym płaszczyzna pracy powinna być niżej, 3. precyzji im większa wymagana precyzja ruchu, tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej,

21 20 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy 4. trudności zadania wzrokowego im większa trudność (np. brak kontrastu, niewielkie rozmiary obiektu, trudne warunki oświetleniowe), tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej. B. Dostosowanie geometrii stanowiska do wysokości pracy ustalonej w punkcie A (jak w punkcie IIB). V. Redukcja bólu odczuwanego przez Klienta. A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy siedzącej należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i ewentualne obciążenie monotypowe kończyn górnych oraz niekorzystne przyzwyczajenia Klienta: 1. zmiana przyzwyczajeń Klienta tak, aby przyjmowana przez niego postawa była prawidłowa (patrz punkt I), 2. możliwości zwiększenia ruchomości pozycji (patrz punkt III A), 3. ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw (patrz punkt III B). B. Omówienie metod redukcji odczuwanych dolegliwości Klienta poprzez regulację stanowiska pracy. Poniżej podano katalog typowych objawów bólowych wraz z parametrami stanowiska wymagającymi szczególnej uwagi Klienta: 1. ból w dolnym odcinku pleców symetria pozycji, położenie oparcia, głębokość płyty siedziska, 2. ból szyi symetria pozycji, wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy, 3. ból kolan symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90, używanie podnóżka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesła, 4. żylaki nóg symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90, używanie podnóżka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesła, odległość między krawędzią siedziska a nogami (głębokość płyty siedziska), 5. żylaki odbytu pochylenie płaszczyzny siedziska, dobór nakładki na siedzisko, unikanie statyczności pozycji, 6. ból ramion/barków/karku podparcie przedramion (podłokietniki), wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy, 7. ból nadgarstków położenie przedramion, podparcie przedramion (podłokietniki), wysokość płaszczyzny pracy, 8. ból głowy zgięcie szyi, trudność zadania wzrokowego, napięcie mięśni. C. Omówienie metod redukcji odczuwanych dolegliwości Klienta poprzez wyposażenie dodatkowe. Poniżej podano przykładowy katalog objawów bólowych wraz z wyposażeniem mogącym ograniczyć dolegliwości Klienta:

22 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu ból w dolnym odcinku pleców poduszka lędźwiowa zmniejszająca głębokość płyty siedziska, 2. ból kolan podnóżek, 3. żylaki nóg podnóżek (zmiany pozycji), poduszka lędźwiowa zmniejszająca głębokość płyty siedziska, 4. żylaki odbytu podnóżek (zmiany pozycji), poduszka lędźwiowa zmniejszająca głębokość płyty siedziska, poduszka klin, nakładka na siedzisko, 5. ból ramion/barków/karku podkładka żelowa pod nadgarstki, 6. ból nadgarstków podkładka żelowa pod nadgarstki. VI. Alternatywne rodzaje siedzisk. A. Technika korzystania z piłki jako siedziska: 1. dobór średnicy piłki oraz regulacja stopnia napompowania, 2. pozycja kręgosłupa oraz jego ruchomość, 3. czasowe wykorzystanie piłki jako siedziska. B. Inne możliwości, np. krzesło piłka, klękosiad, praca w pozycji stojącej. VII. Ustawienie stanowiska według wskazówek Klienta (dotyczy osób zatrudnionych). A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wysokości płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie siedziska najbardziej zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient w pracy. B. Samodzielna regulacja parametrów stanowiska przez Klienta, zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta. C. Ocena parametrów stanowiska przez terapeutę i ewentualna regulacja zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta. D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt IIC): 1. podnóżek, 2. poduszka lędźwiowa, 3. podpórka żelowa pod nadgarstki, 4. poduszka typu klin na siedzisko.

23 22 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy E. Zastosowanie alternatywnych pomocy ergonomicznych: 1. podnóżek zastąpiony przez gruby segregator (ruchomy i pochylony), niski taboret, skrzynkę na owoce, ryzę papieru; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo a także wielkość powierzchni, np. ryza papieru jest zbyt mała, aby można było oprzeć dwie nogi, 2. poduszka lędźwiowa zastąpiona przez poduszkę (możliwie twardą), nieduży wałek tapicerski lub zrolowany ręcznik umieszczony pomiędzy tylną krawędzią siedziska a oparciem, 3. podpórka żelowa pod nadgarstki zastąpiona przez nieduży ręcznik złożony w kilka warstw; dla poprawy oparcia można umieścić ręcznik w poszwie na poduszkę. 4. poduszka typu klin na siedzisko zastąpiona przez asymetrycznie złożony ręcznik (koc) grubszy od strony oparcia; to rozwiązanie podnosi wysokość siedzenia, należy zwrócić uwagę na konieczność obniżenia siedziska. F. Wszystkim Klientom pracującym w pozycjach statycznych należy uświadomić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu zachowania się w pracy (np. chodzenie po schodach), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym. Procedura doradztwa w zakresie pracy z komputerem stacjonarnym

24 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu 23 I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy komputerowym stanowisku pracy i samodzielne przygotowanie stanowiska dla siebie. A. Należy ocenić ogólną prawidłowość przyjętej pozycji, szczególnie jej symetrię oraz kąty w stawie skokowym, kolanowym, biodrowym wszystkie powinny być równe przynajmniej 90. B. Należy ocenić ogólną prawidłowość wysokości stanowiska: 1. siedzisko powyżej wysokości podkolanowej, 2. oparcie siedziska wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa, 3. płaszczyzna robocza na wysokości łokciowej, 4. podłokietniki zapewniające oparcie przedramionom 5. monitor na wprost użytkownika, górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, lekko pochylony, tak aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do linii wzroku, w zalecanej odległości od użytkownika (40 75 cm), 6. klawiatura na wprost użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków, lekko pochylona w stronę Klienta (środkowa linia klawiszy ok. 1,5 cm powyżej płaszczyzny pracy), ok. 10 cm od krawędzi stołu, 7. myszka na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków; raczej praca przedramieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu. C. Należy ocenić ogólną prawidłowość ułożenia poszczególnych segmentów ciała: 1. stóp na podłożu, prosto, 2. nóg bez przyginania, z dystansem między płaszczyzną siedziska a dołem podkolanowym, 3. pleców podparte na całej długości, 4. szyi brak skręcenia, pochylenia od przodu lub zadzierania głowy do góry, 5. przedramion podparte i proste, 6. nadgarstków w pozycji neutralnej, bez skręceń. D. Należy ocenić zakres regulacji stanowiska, z jakiego skorzystał Klient. E. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klientowi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy. II. Terapeuta reguluje stanowisko pracy dla Klienta. A. Ustawienie wysokości płaszczyzny pracy:

25 24 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy 1. jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby obie stopy spoczywały na podłożu, a kąt zgięcia nóg w stawach kolanowych był równy przynajmniej 90. W tej pozycji należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji siedzącej, 2. jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby blat stołu znajdował się na wysokości łokciowej Klienta w pozycji siedzącej. Jeżeli stopy Klienta nie są oparte na podłożu, należy zastosować podnóżek. B. Regulacja innych parametrów siedziska: 1. wysokość płaszczyzny siedziska powyżej wysokości podkolanowej, 2. głębokość płaszczyzny siedziska przewyższająca długość ud, tj. w położeniu zapewniającym dobre wykorzystanie oparcia (wsparcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa) można zmieścić pięść między nogą a krawędzią siedziska, 3. pochylenie płaszczyzny siedziska w stronę powierzchni roboczej, wspierające prawidłową postawę, 4. oparcie siedziska wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa; uwypuklona część oparcia wspiera naturalną lordozę kręgosłupa, 5. podłokietniki zapewniające oparcie przedramionom; należy ustawić szerokość i wysokość podłokietników. C. Ustawienie peryferiów komputerowych: 1. klawiatura na wprost użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków, lekko pochylona w stronę Klienta (środkowa linia klawiszy ok. 1,5 cm powyżej płaszczyzny pracy), ok. 10 cm od krawędzi stołu 2. myszka na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków; raczej praca przedramieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu, 3. monitor na wprost użytkownika, górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, lekko pochylony, tak aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do linii wzroku, w zalecanej odległości od użytkownika (40 75 cm). D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych. UWAGA: należy stosować pomoce ergonomiczne interwencyjnie, a nie jako standardowe wyposażenie stanowiska: 1. podnóżek powinien być ustawiony na wprost użytkownika, w takiej pozycji, aby użytkownik nie zginał nóg nadmiernie (pod kątem ostrym). Należy zwrócić uwagę na to, że podnóżek stabilizuje pozycję z tego powodu lepszy jest podnóżek ruchomy. Należy uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na konieczność uwzględnienia obcasów). Należy ustawić wysokość i kąt pochylenia podnóżka,

26 2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu poduszka lędźwiowa powinna podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wykorzystywana, gdy głębokość siedziska jest zbyt duża (dotyczy szczególnie osób poniżej 50. centyla) wtedy celem jej zastosowania jest skrócenie siedziska lub gdy oparcie nie wspiera naturalnej krzywizny kręgosłupa. Należy dobrać rozmiar poduszki lędźwiowej dla Klienta. Lepiej jest zastosować poduszkę zbyt małą niż zbyt dużą, 3. podpórka żelowa pod nadgarstki powinna być umieszczona na wprost, w pozycji zapewniającej podparcie nadgarstków przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów dłoni. 4. podpórka żelowa zintegrowana z podkładką pod mysz powinna być umieszczona na wprost ręki użytkującej mysz, w pozycji zapewniającej podparcie dla nadgarstka w zasięgu normalnym ręki, 5. poduszka typu klin na siedzisko zapewniająca pochylenie w stronę płaszczyzny pracy. Należy zwrócić uwagę, aby kąt pochylenia nie był zbyt duży, tak aby Klient nie opierał ciężaru ciała na stopach i kolanach. III. Zapewnienie ruchu podczas pracy (redukcja obciążenia statycznego). A. Ruchomość pozycji: 1. idea siedzenia dynamicznego, tj. ciała w ruchu w pozycji siedzącej należy pokazać, jak odblokować mechanizm synchroniczny, 2. praca z różnym dystansem od stołu pozycja bardziej odchylona lub wyprostowana, 3. praca rąk w różnej odległości od krawędzi blatu (ale z zapewnieniem podparcia nadgarstków) 4. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, wiercenie się na krześle), 5. praca częściowo w pozycji stojącej, z wykorzystaniem regulacji blatu do wysokości łokciowej w pozycji stojącej Klienta. B. Ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw: 1. podnoszenie nóg na zmianę (przestępowanie z nogi na nogę), 2. podnoszenie nóg łącznie (ćwiczenie izotoniczne), 3. krążenia ramion (przedramiona oparte), 4. bujanie się na krześle, 5. krążenia głowy, 6. krążenia nadgarstków, 7. zmiana kierunku spojrzenia, spojrzenie w dal, mruganie oczami, ruchy okrężne gałek ocznych.

27 26 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy C. Przerwy w pracy: 1. uświadomienie klientowi roli przerwy: mikroprzerwa rozluźnienie; przerwanie pracy zapewnienie ruchomości całego ciała, 2. przedstawienie regulacji prawnych pracownikowi pracującemu przy komputerze przysługuje 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy (rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe). Przerwy te są wliczane do czasu pracy. Nie jest jednak możliwe wykorzystanie zsumowanego czasu przerw za jednym razem. Dotyczy to pracowników (w tym stażystów) użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. 3. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw: przeciąganie się, przeprost z dłońmi na biodrach pogłębianie lordozy lędźwiowej i szyjnej, skłony i skręty (rozciąganie pleców) skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy, wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach, wymachy ramion. IV. Uwzględnienie specyfiki pracy w roli zawodowej Klienta. A. Ustawienie odległości od monitora z uwzględnieniem: 1. wielkości monitora im większa średnica monitora, tym większa odległość optymalna (w granicach cm), 2. trudności zadania wzrokowego im większa trudność (np. brak kontrastu, niewielkie rozmiary czcionek, trudne warunki oświetleniowe), tym odległość powinna być mniejsza, 3. indywidualnych cech badanego, w szczególności odległości ostrego widzenia. B. Dostosowanie geometrii stanowiska do wysokości pracy ustalonej w punkcie A (jak w punkcie IIB). C. Ustalenie optymalnego położenia innych elementów wyposażenia stanowiska pracy, np. telefonu (sięganie), drukarki, skanera, kserokopiarki itp. wskazanie Klientowi możliwości aktywności ruchowej przy obsłudze tych urządzeń. V. Redukcja bólu odczuwanego przez Klienta. A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy przy komputerowym stanowisku pracy należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i ewentualne obciążenie monotypowe kończyn górnych oraz niekorzystne przyzwyczajenia Klienta: