CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 3 (157) 21 ISSN Barbara RYMSZA Janusz RYMSZA CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ W ciągach dróg publicznych są uŝytkowane promy śródlądowe. W pracy zaprezentowano wyniki badań dotyczących moŝliwości wykorzystania promów na cywilne i wojskowe cele transportowe. O moŝliwościach transportowych promu decyduje jego nośność oraz długość i szerokość uŝytkowa. W artykule przedstawiono charakterystykę przepraw promowych w ciągach dróg publicznych w Polsce oraz wyniki analizy ww. parametrów technicznych wpływających na ocenę moŝliwości wykorzystania promów cywilnych do celów wojskowych. Słowa kluczowe: promy śródlądowe, przeprawy promowe, infrastruktura drogowa, transport wojskowy WSTĘP Dostosowanie infrastruktury drogowej Polski do przyjmowania wojsk sojuszniczych polega m.in. na zapewnieniu sprawnego uzgadniania przebiegu tras transportowych i warunków przejazdu pojazdów sił zbrojnych, przy zachowaniu podstawowych wymagań określonych w umowach standaryzacyjnych NATO. Zadanie to ułatwia stosowanie na terenach państw sojuszniczych jednolitych standardów określonych w umowie standaryzacyjnej STANAG 221 [2, 4 i 5]. Dzięki nim moŝna określić wojskową klasę obciąŝenia (klasę MLC) pojazdów oraz obiektów mostowych. Do wyznaczania klasy MLC obiektów mostowych w Polsce jest stosowana metoda MILORY [3], która umoŝliwia wyznaczenie klas MLC typowych konstrukcji stałych obiektów mostowych. W Instytucie Badawczym Dróg i Mostów opracowano takŝe program, który jest wykorzystywany do wyznaczania klasy MLC pojazdów. doc. dr hab. Barbara RYMSZA, prof. UWM - Instytut Badawczy Dróg i Mostów w Warszawie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie dr inŝ. Janusz RYMSZA - Instytut Badawczy Dróg i Mostów w Warszawie

2 CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ Problemem pozostaje określenie klasy MLC w odniesieniu do przepraw promowych. Niniejsza publikacja prezentuje promy śródlądowe zlokalizowane w ciągach dróg publicznych na terenie Polski - stanowi wynik oceny parametrów technicznych promów oraz analizy dotyczącej moŝliwości wykorzystania cywilnych przepraw promowych, takŝe do celów wojskowych. 1. DEFINICJE DOTYCZĄCE PRZEPRAW PROMOWYCH ORAZ PROMÓW W dziedzinie dotyczącej promów i przepraw promowych cywilnych powszechnie stosowane są takie określenia, jak: przeprawa miejsce, w którym przebywa się rzekę, góry, wąwóz [7]; przeprawa promowa jest to sposób przemieszczania: ludzi, samochodów, pociągów i ładunków za pomocą promów między stałymi punktami załadunku i wyładunku. Przeprawa promowa, w zaleŝności od rodzaju akwenu, moŝe odbywać się z wykorzystaniem promów morskich lub śródlądowych; prom jest to statek wodny słuŝący do przewozu ludzi i ładunków przez rzeki, kanały, mniejsze akweny morskie itp., kursujący między dwoma odcinkami drogi lądowej, poruszany zwykle napędem własnym (parowym, spalinowym) lub za pośrednictwem liny odpowiednio rozwieszonej między brzegami, prom parowy, linowy, prom pasaŝerski, pasaŝersko-towarowy, towarowy [7]; prom śródlądowy jest to statek wodny łączący brzegi rzeki, kanału lub jeziora (z własnym napędem lub przeciągane wzdłuŝ liny) [8]; prom morski - jest to odmiana statku, który wykształcił się ze statków pasa- Ŝerskich [8], obsługujących regularne połączenia między portami. Są promy wyłącznie pasaŝerskie, ale takŝe jednostki pasaŝersko-towarowe, lub typu combi - łączące więcej funkcji (pasaŝerską, samochodową lub kolejową). W odniesieniu do zagadnień wojskowych określenia te wymagają uzupełnienia o definicje wynikające z nowelizacji Normy Obronnej NO-54-A21:1998/A1 z 27 r. [1]: człon mostowy jest to odcinek mostu pontonowego powstały z połączenia kilku bloków pontonowych; blok pontonowy jest to najmniejszy, funkcjonalnie samodzielny odcinek mostu pontonowego lub promu pontonowego dający się przewozić na jednym środku transportu; wyróŝnia się bloki brzegowe (do oparcia o brzeg przeszkody wodnej) i pływające; nośność mostu jest to największe moŝliwe obciąŝenie mostu pontonowego pojazdem (pojazdami) o klasie obciąŝenia nie większej niŝ klasa mostu wg STANAG 221; nośność promu jest to największe moŝliwe obciąŝenie promu sumaryczną masą pojazdów przeprawianych jednym rejsem o klasie obciąŝenia nie większej niŝ klasa promu wg STANAG 221; układ mostu pontonowego jest to konfiguracja bloków pontonowych tworzących most pontonowy w zaleŝności od przewidywanej masy przeprawianych pojazdów i prędkości powierzchniowej wody; 35

3 Barbara RYMSZA, Janusz RYMSZA W niniejszym opracowaniu zostaną poddane analizie wyłącznie promy śródlądowe. układ promu pontonowego jest to konfiguracja bloków pontonowych tworzących prom pontonowy w zaleŝności od przewidywanej masy przeprawianych pojazdów i prędkości powierzchniowej wody; układ podstawowy mostu pontonowego jest to układ mostu pontonowego umoŝliwiający przeprawę pojazdów o masie do 6 t przy prędkości powierzchniowej wody nie mniejszej niŝ 1,5 m/s; układ podstawowy promu pontonowego jest to układ promu pontonowego umoŝliwiający przeprawę pojazdów o masie do 6 t przy prędkości powierzchniowej wody nie mniejszej niŝ 1,5 m/s. 2. PROMY UśYTKOWANE W CIĄGACH DRÓG PUBLICZNYCH Z danych uzyskanych z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad wynika, Ŝe w roku 28 r. w ciągach polskich dróg publicznych eksploatowano 68 promów, w tym na następujących rzekach: Martwa Wisła: 1; Wisła: 14; Odra: 9; Warta: 24; Noteć: 2; Dunajec: 4; San: 8; Świna: 2; Nogat: 1; oraz na zbiornikach wodnych: Zalew Koronowski: 1; Jezioro Gopło: 1; Jezioro Bełdany: 1. Przykładowe promy śródlądowe oraz ich parametry techniczno-eksploatacyjne takie, jak: nośność, długość, szerokość, zanurzenie, rodzaj napędu, pokazano na rysunkach 1 3. Promy są zlokalizowane głównie na drogach powiatowych i gminnych, ale 22 promy są na drogach wojewódzkich, a 1 prom - na drodze krajowej. Jednocześnie promy charakteryzują się bardzo zróŝnicowanymi rozwiązaniami technicznoeksploatacyjnymi, i tak np.: 56 promów posiada klasę Ŝeglowności; 28 promów jest dolnolinowych; 28 promów jest górnolinowych; 11 promów ma specjalną konstrukcję; 36

4 CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ 8 promów jest międzybrzeŝnych; 2 promy są holowane na linie międzybrzegowej; 3 promy są przewozowo-wahadłowe do przewozu towarów i osób; jest 8 promów San, 1 prom Krakus, 1 prom Ciechanów i 2 promy Odra ; 3 promy są pasaŝersko-samochodowe. Rys. 1. Przeprawa promowa na rzece Warcie. Parametry techniczno-eksploatacyjne promu: nośność 12 kn, długość 12,4m, szerokość 5m, zanurzenie,5m, napędzany przez nurt rzeki Rys. 2. Przeprawa promowa na rzece Wiśle. Parametry techniczno-eksploatacyjne promu: nośność 87 kn (ograniczenie do 5t), długość 12m, szerokość 5m, zanurzenie,4m, napędzany przez nurt rzeki 37

5 Barbara RYMSZA, Janusz RYMSZA Rys. 3. Prom Bielik obsługujący przeprawę promową Warszów na rzece Świnie. Parametry techniczno-eksploatacyjne promu: nośność 424 kn, długość 49,84m, szerokość 15,6m, zanurzenie 2,25m, napędzany silnikiem spalinowym o mocy 75kW 3. ANALIZA PARAMETRÓW TECHNICZNO-EKSPLOATACYJNYCH PROMÓW UśYTKOWANYCH W CIĄGACH DRÓG PUBLICZNYCH Na podstawie wykazu promów przeprowadzono analizę parametrów technicznoeksploatacyjnych, które mają wpływ na wyznaczanie ich wojskowej klasy obciąŝenia (klasy MLC promów). Za parametry istotne w tej analizie uznano: długość, szerokość i nośność promu. Przyjęto, Ŝe w analizie nie będą wykorzystane promy, których dane technicznoeksploatacyjne takie, jak: nośność, długość i szerokość promu, oraz zanurzenie promu i wysokość burt, są niepełne. W ten sposób spośród 68 jednostek odrzucono 4 promy. Graficzną prezentację tych parametrów przedstawiono na rysunkach 4 7. W odniesieniu do trzech promów poza ich nośnością określono takŝe dopuszczalną liczbę pasaŝerów, przykładowo: prom o nośności 175 kn, maksymalna liczba pasaŝerów 3; prom o nośności 13 kn, maksymalna liczba pasaŝerów 8; prom o nośności 12 kn, maksymalna liczba pasaŝerów 16. Na podstawie przeprowadzonej analizy naleŝy stwierdzić, Ŝe ze względu na parametry techniczno-eksploatacyjne promy o długości ok. 12 m, szerokości ok. 5m i nośności 5 15 kn stanowią ok. 9% wszystkich promów obsługujących przeprawy promowe na drogach publicznych RP. 38

6 CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ 7 Długość promów 6 Długość promu [m] L.p. [-] Rys. 4. Graficzna prezentacja długości promów zlokalizowanych na sieci dróg publicznych w Polsce Szerokość promów Szerokość promu [m] l.p. [-] Rys. 5. Graficzna prezentacja szerokości promów zlokalizowanych na sieci dróg publicznych w Polsce 39

7 Barbara RYMSZA, Janusz RYMSZA Nośność promów Nośność promu [kn] l.p. [-] Rys. 6. Graficzna prezentacja nośności promów zlokalizowanych na sieci dróg publicznych w Polsce 25 Nośność promów Nośność promów [kn] l.p. [-] Rys. 7. Graficzna prezentacja nośności promów w przedziale do 25 kn (w stosunku do rysunku 6. odrzucono 4 promy o nośności: 5, 424 i 85 kn) NiŜej uzupełniono analizę parametrów techniczno-uŝytkowych o prezentację nośności promów w funkcji ich długości L, szerokości s oraz umownej objętości rozumianej, jako iloczyn L s h, gdzie h oznacza maksymalne zanurzenie promu (rys ). 31

8 CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ 25 Nośność promów w funkcji ich dugości Nośność promu [kn] Dlugość promu [m] Rys. 8. Graficzna prezentacja nośności promów w funkcji ich długości 25 Nośność promów w funkcji ich szerokości Nośność promu [kn] Szerokość promu [m] Rys. 9. Graficzna prezentacja nośności promów w funkcji ich szerokości 311

9 Barbara RYMSZA, Janusz RYMSZA 25 Nośność promów w funkcji ich umownej objętości Nośność promu [kn] , 2, 4, 6, 8, 1, Objętość [m 3 ] Rys. 1. Graficzna prezentacja nośności promów w funkcji ich umownej objętości PODSUMOWANIE NaleŜy stwierdzić, Ŝe sposób wykorzystania cywilnych promów śródlądowych jest uzaleŝniony od ich klasy MLC. KaŜdy prom powinien mieć nadany jeden numer klasyfikacyjny, wspólny dla przejazdu pojazdów kołowych i gąsienicowych, oraz niezaleŝnie od tego czy pojazdy poruszają się w jednej czy w dwóch kolumnach. Numer ten powinien uwzględniać trzy parametry: klasę dopuszczalnego obciąŝenia promu; maksymalną klasę MLC pojazdu, który moŝe wjechać na prom; dopuszczalny nacisk osi pojazdu kołowego, który moŝe wjechać na prom lub poruszać się po drodze dojazdowej do promu. W wyniku przeprowadzonej analizy dokumentacji promów oraz wyników wizji lokalnej naleŝy stwierdzić, Ŝe moŝliwości wykorzystania promów cywilnych na potrzeby sił zbrojnych są bardzo ograniczone. Ograniczenie to wynika przede wszystkim z małej nośności promów oraz z ich niewielkich gabarytów, które umoŝliwiają transport jednorazowo co najwyŝej kilku pojazdów o niewielkiej masie. LITERATURA [1] Norma obronna NO-6-A54: Drogi i infrastruktura drogowa. [2] Zarządzenie Nr 4 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 14 stycznia 22 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania Instrukcji oznakowania obiektów mostowych i promów znakami wojskowej klasyfikacji obciąŝeń. [3] Decyzja Ministra Transportu Nr 21/26 z dnia 27 lipca 26, w sprawie wojskowej klasyfikacji obciąŝenia obiektów mostowych usytuowanych w ciągach dróg publicznych zmieniająca Decyzję Ministra Transportu i Budownictwa Nr 1/26 312

10 CYWILNE PRZEPRAWY PROMOWE JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY DROGOWEJ z dnia 29 marca 26, w sprawie wojskowej klasyfikacji obciąŝenia obiektów mostowych usytuowanych w ciągach dróg publicznych oraz Decyzję Ministra Infrastruktury Nr 65/25 z dnia 26 października 25, w sprawie wojskowej klasyfikacji obciąŝenia obiektów mostowych usytuowanych w ciągach dróg publicznych. [4] Umowa standaryzacyjna NATO STANAG 221: Wojskowe obliczenia klasyfikacji mostów, promów, tratw i pojazdów, wydanie nr 6. [5] Rymsza J., Analiza naukowo-techniczna wojskowej klasyfikacji obiektów mostowych, promów i tratw oraz pojazdów według umowy standaryzacyjnej NATO STANAG 221, Instytut Badawczy Dróg i Mostów. Warszawa 27, s [6] Rymsza J., Rymsza B., Opracowanie zgodnie z umową standaryzacyjną NATO STANAG 221 koncepcji i metody wyznaczania wojskowej klasy obciąŝenia (klasy MLC) promów, Maszynopis, IBDiM, Warszawa [7] Szymczyk M., Słownik języka polskiego, pod red. Szymczak M. t. 2, PWN Warszawa [8] Petrozolin-Skowrońska B., Nowa encyklopedia powszechna, pod red. B. Petrozolin- Skowrońskiej, t. 5, PWN-Warszawa CIVIL FERRY CROSSINGS AS ELEMENT OF ROAD INFRASTRUCTURE Summary On public roads inland ferries are used. The paper presents the results of the research related to the possibilities of using ferries for civil and military transport purposes. The ferry s carrying capacity, its length and usable width determine its forwarding possibilities. The author depicts characteristics of ferry crossings on public roads in Poland and analyses technical parameters influencing the evaluation of possibilities of civil ferries use for military purposes. Key words: inland ferries, ferry crossings, road infrastructure, military transport Artykuł recenzował: płk dr hab. inŝ. Dariusz SKORUPKA, prof. nadzw. WSOWL 313