ZARZĄDZANIU ORGANIZACJĄ GOSPODARCZĄ

Transkrypt

1 MODELOWANIE PROCESÓW DECYZYJNYCH W STRATEGICZNYM ZARZĄDZANIU ORGANIZACJĄ GOSPODARCZĄ Zbigniew Twardowski Stanisław Stanek Wstęp Tezę, w myśl której problematyka metodologii budowy inteligentnych systemów doradczych, wspierających dynamiczne modelowanie procesów decyzyjnych w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą, wpisuje się w główny nurt problemów badawczych zarówno w wymiarze poznawczym jak i utylitarnym, proponujemy oprzeć na przesłankach charakteryzujących: Zmiany w otoczeniu organizacji gospodarczych i wynikających z tego implikacji dla funkcji i celów nowoczesnego zarządzania strategicznego Podatność na operacjonalizacje procedur modelowania procesów decyzyjnych zarówno w obszarze analizy strategicznej jak i projektowania oraz monitorowania strategii. Rozwój komputerowych systemów wspomagania decyzji w kierunku wspierania uŝytkowników na najwyŝszych szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem Istotę rozwaŝanego problemu, przedmiotem którego jest rozpoczęty w Zakładzie InŜynierii Systemów Informatycznych Zarządzania Katedry Informatyki Akademii Ekonomicznej w Katowicach projekt badawczy, ująć moŝna najlepiej w formie sześciu zasadniczych pytań: W jakim stopniu moŝliwe jest efektywne wsparcie procesów zarządzania strategicznego organizacji gospodarczej, komputerowym systemem wspomagania decyzji. Na czym polega specyfika procesów podejmowania decyzji strategicznych z punktu widzenia procedur gromadzenia informacji strategicznych, rozpoznawania problemów, budowy modeli decyzyjnych oraz analiz decyzyjnych i prezentacji informacji zarządczych. 564

2 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... Jak odwzorować strukturę oraz dynamikę procesów decyzyjnych zarządzania strategicznego w modelach analitycznych. W jakim stopniu specyfika wymaganych zasobów informacyjnych, modeli analitycznych oraz kontekst decyzyjny determinuje uŝycie określonych technologii informatycznych, w tym technologii sztucznej inteligencji, do budowy efektywnych systemów wspomagania decyzji w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą. Jak wykorzystać wiodące technologie sztucznej inteligencji oraz platformy bazodanowe, w tym wielowymiarowe bazy danych OLAP, by uzyskać efekt synergii niezbędny do efektywnego wsparcia: analizy strategicznej, projektowania strategii oraz wczesnego ostrzegania przed zagroŝeniami na etapie monitorowania realizacji strategii. W jakim stopniu i jakie determinanty warunkują wdroŝenie systemów wspomagania decyzji w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą. Proces zarządzania strategicznego Zarządzanie strategiczne rozpatrzone moŝe być jako proces składający się z czterech głównych faz: diagnozy strategicznej, projektowania strategii, wdra- Ŝania rozwiązań oraz monitorowania realizacji (rys.1.) Dla kaŝdej z trzech faz (pominięta zostanie faza wdraŝania) przeprowadzona jest analiza moŝliwości wsparcia decydenta, komputerowym systemem wspomagania decyzji. Jednocześnie dla kaŝdej fazy procesu określana jest specyfikacja wymagań funkcjonalnych: projektowania, realizacji, wdraŝania oraz eksploatacji komputerowych systemów wspomagania decyzji. Szczególny nacisk połoŝony musi być na technologie informatyczne zdolne rozwiązywać problemy słabo ustrukturalizowane, jakimi w znakomitej większości są zagadnienia projektowania strategii oraz interpretacji słabych sygnałów ostrzegawczych. Kierunki poszukiwań skoncentrować naleŝy na takim dobraniu odpowiednich kombinacji (hybrydy) wiodących technologii sztucznej inteligencji oraz platform bazodanowych by uzyskać efekt synergii, niezbędny do efektywnego wsparcia procesów decyzyjnych w strategicznym zarządzaniu organizacją gospodarczą 565

3 ROZDZIAŁ V Rys. 1. Proces zarządzania strategicznego Bowiem... Strategia jest jednym z podstawowych instrumentów zarządzania. To właśnie dobrej strategii wiele firm w gospodarce rynkowej zawdzięcza swój sukces, a co najmniej równie wiele niepowodzeń moŝna wyjaśnić strategicznymi błędami w zarządzaniu [Obłój95, s. 123]. Jednym z waŝniejszych determinantów dobrej strategii jest informacja jej pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie oraz udostępnianie. Tworzenie przewagi konkurencyjnej opartej na informacji zaleŝy w duŝym stopniu od dostępu do zasobów informacyjnych oraz sprawności sytemu przetwarzającego zdobyte informacje w wielowariantowe propozycje decyzji w formie scenariuszy działań. Jak piszą W.M. Grudzewski i I.K. Hejduk: Dynamiczne zmiany w gospodarce światowej zmuszają firmy do permanentnego doskonalenia sposobów funkcjonowania. Trzecie tysiąclecie przynosi raptowne przeobraŝenia we wszystkich obszarach aktywności firmy, wywraca lub odrzuca dotychczasowe kanony i zasady [Grudz03]. Tezę tę potwierdza takŝe S. Marciniak, pisząc:...w tym celu coraz intensywniej poszukiwane są róŝne narzędzia, które mogłyby wspomóc procesy podejmowania decyzji. Wspomaganie polega przede wszystkim na takim opisie sytuacji decyzyjnej, który pozwala decydentowi na podjęcie jak najbardziej efektywnej i racjonalnej decyzji w danych warunkach [Marcin04, s. 9]. Wiele przedsiębiorstw, jak pisze J. Penc cytując Alvina Tofflera,..staje wobec problemu przedwczesnego nadejścia przyszłości, wskutek czego nie mogą nadąŝyć za bieŝącymi zmianami, wyczerpują swoje siły witalne starając się sprostać rosnącym wymaganiom w warunkach zawęŝających się moŝliwości wyboru strategicznego [Penc01 s. 9]. Wydaje się, iŝ w świetle powyŝszych, cytowanych przesłanek, efektywne, informatyczne wsparcie procesów decyzyjnych w ramach analiz strategicznych, wariantowania strategii jak równieŝ wczesnego 566

4 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... ostrzegania przed zagroŝeniami na etapie jej realizacji, stać się moŝe jednym z decydujących czynników budowania trwałej przewagi konkurencyjnej organizacji gospodarczej. Proponowane podejście badawcze Jak podaje S. Stanek: badania prowadzone w obszarze nauk zarządzania coraz częściej wskazują na nowe moŝliwości jakościowych zmian w funkcjonowaniu organizacji w związku z innowacyjnym wprowadzaniem najnowszych technologii informacyjnych [Stan99 s. 11]. Trzecia i czwarta generacja systemów informacyjnych w zakresie wspierania procesów o charakterze strategicznym pozwala na rozwiązywanie problemów źle albo niepełnie zdefiniowanych. Pozwalają więc rozwiązać problem, dla którego identyfikacji brak jest danych. W ramach tej generacji wydzielić moŝna systemy, które pozwalają na korzystanie z bazy wiedzy oraz takie, które uczą się i same rozszerzają swoją wiedzę [KisSrok99 s.29]. I dalej kontynuując myśl autorów..istota wspomagania dotyczy zrozumienia, w jaki sposób menedŝerowie rozwiązują problemy i podejmują decyzje i w jaki sposób mogą rozszerzyć swoje umiejętności w tym zakresie wykorzystując komputery. System komputerowy jest udostępniany decydentowi tak, aby mógł wykorzystać dane i modele dla rozpoznania, zrozumienia i formułowania problemu oraz wykorzystania porady analitycznej dla oceny wariantów rozwiązań i podjęcia decyzji [KisSrok99]. Obecny rozwój technologii informatycznej, pozwala więc na koncentrację wysiłków badawczych w kierunku budowy systemów wspomagających obsługę strategicznych procesów decyzyjnych organizacji gospodarczej, w tym modelowanie strategii konkurencyjnych. Na uwagę zasługuje tu dynamiczny rozwój technologii OLAP i hurtowni danych oraz technologii internetowych [Stan03]. Jak podaje literatura przedmiotu..koncepcja tworzenia hurtowni danych zakłada ułatwianie podejmowania decyzji strategicznych. Takie decyzje wymagają zrozumienia tendencji i wzorców w biznesie, które mogą mieć wpływ na nowy model działalności firmy, strategii dotyczących produktów, rozwoju oferty dla klientów i tak dalej.. [Poe00, s. 73]. Technologia OLAP skutecznie wspiera procesy strategiczne w zakresie wydobywania związków przyczynowo skutkowych, operując na danych ilościowych [Gray03, Jag03, Gray97]. Najlepsze efekty biznesowe uzyskuje się tu poprzez odpowiednią integracje z systemami klasy MRP/ERP [Stan04]. Podejście taki szeroko stosowane jest w drąŝeniu danych ilościowych. Z kolei niektóre komponenty sztucznej inteligencji z powodzeniem obsługują dane jakościowe (symboliczne) przykładowo systemy ekspertowe czy logika rozmyta. Wydaje się, iŝ w świetle dotychczasowych rozwaŝań połączenie mocnych stron technologii OLAP z komponentami sztucznej inteligencji, wspierającymi symboliczne przetwarzanie danych, pozwoli na konstrukcję platformy technologicznej zdolnej efektywnie obsługiwać procesy decyzyjne szczebla 567

5 ROZDZIAŁ V strategicznego [Stol03]. KaŜda z wiodących technologii sztucznej inteligencji (SI) wykazuje zarówno mocne jak i słabe strony w zaleŝności od kontekstu zastosowań [Medsker98]. Efektywne zastosowanie SI, wymaga więc uŝycia odpowiedniej kombinacji technik wiodących w celu uzyskania efektu synergii. Literatura przedmiotu dostarcza licznych przykładów udanych aplikacji, opartych na paradygmacie hybrydyzacji wiodących technik SI [Goon95, Jain97]. Dodatkowo hybrydyzacja rozwiązań rozpatrywana moŝe być z punktu widzenia relacji pomiędzy uŝytą platformą bazodanową a technikami przetwarzania danych. W takim ujęciu przestrzeń poszukiwań kombinacji komponentów, uŝytych do rozwiązania problemu, staje się zdecydowanie większa, stwarzając tym samym potencjalną moŝliwość wyboru rozwiązania optymalnego Jako punk wyjścia kompleksowego ujęcia problematyki projektowania i budowy inteligentnych systemów wspomagania decyzji w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą, wykorzystać moŝna koncepcję modelu badawczego A-S-K zawierającego [Stan03, Stan04]: ANALIZATOR (A) skanujący środowisko w trybie ciągłym, w poszukiwaniu słabych sygnałów (typu szanse, zagroŝenia) wskazujących na potencjalną sytuację decyzyjną w zakresie odpowiedzialności decydenta. SYMULATOR (S) elementu działającego dyskretnie, dostarczającego modele biznesowe oraz platformę dla symulacji komputerowych w procesie rozwoju zrozumienia sytuacji decyzyjnej i ewentualnego racjonalnego podjęcia decyzji (wykorzystuje się wyniki badań oraz narzędzia w obszarze modelowania i symulacji w biznesie) KOMUNIKATOR (K) - elementu skupiającego kompetencje w zakresie dialogu człowiek komputer dla potrzeb podejmowania decyzji takie jak meta-wiedzę dziedzinowa, mechanizmy wspierania kreatywności, moduły bogatej komunikacji (zgodnie z wynikami badań nad złączem z uŝytkownikiem w SWD, agentami interfejsu, przetwarzaniem języka naturalnego, grami strategicznymi) Proponowane podejście o charakterze integrującym, systemowym pozwoli na wypracowanie stanowiska poznawczego w dziedzinie projektowania, budowy oraz wdraŝania inteligentnych systemów wspomagania decyzji w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą. Realizacja projektu obejmować będzie trzy zasadnicze etapy. Na etapie pierwszym prototypowania zdefiniowany zostanie pilotaŝowy model procesów, dla kaŝdej z faz zarządzania strategicznego, z wykorzystaniem nowoczesnych technik modelowania systemów gospodarczych (min. z uŝyciem metod dynamiki systemowej). Następnie wykorzystane zostaną wiodące technologie sztucznej inteligencji do rozwiązania tak postawionego problemu. Analiza mocnych oraz słabych stron uŝytej technologii pozwoli na wypracowanie kierunków doskonalenia rozwiązania. 568

6 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... Etap drugi obejmować będzie zagadnienia budowy tzw. produkcyjnych modeli procesów zarządzania strategicznego w organizacjach gospodarczych. Doświadczenia etapu pierwszego pozwolą na dobór odpowiednich technik modelowania procesów oraz pozwolą na wstępną weryfikacje efektywności zastosowań poszczególnych komponentów sztucznej inteligencji. Powstałe w wyniku syntezy inteligentne obiekty hybrydowe zostaną połączone z platformami bazodanowymi. Wykorzystana tu zostanie w pełni koncepcja modelu badawczego A- S-K [Stan93]. Budowa analizatora oparta zostanie na czterowarstwowej koncepcji inteligentnej linii analitycznej, gdzie podstawowymi komponentami są OLAP oraz eksperckie bazy wiedzy (rys.2.) [Kost02]. Rys. 2. Platforma implementacji analizatora Koncepcja symulatora natomiast, oparta zostanie na idei połączenia wielowymiarowych baz danych OLAP z systemami logiki rozmytej oraz systemami ekspertowymi (Rys.3.) [Kost04]. Koncepcja ta zostanie rozwinięta dla potrzeb wsparcia procesów podejmowania decyzji w obszarze zarządzania strategicznego. Weryfikacja modeli dokonywana będzie w dwóch płaszczyznach. Teoretycznej, gdzie podjęta zostanie próba określenia, co w modelu spełnia kryteria naukowości, oraz empirycznej poprzez odpowiednio skonstruowane procedury falsyfikacji modeli. Jednocześnie przeprowadzana będzie weryfikacja proponowanych rozwiązań z punktu widzenia efektywności wykorzystania modeli 569

7 ROZDZIAŁ V w procesie podejmowania decyzji. W tym celu odpowiednio rozwinięta strategiczna gra decyzyjna IKGwI AE2000 zostanie udostępniona przedstawicielom praktyki gospodarczej. Rys. 3. Koncepcja symulatora Wnioski Efektywne wsparcie uŝytkownika najwyŝszego szczebla zarządzania organizacją gospodarczą komputerowym systemem wspomagania decyzji, wymagać będzie wielowymiarowego odwzorowania realnych procesów decyzyjnych w dziedzinowych modelach analitycznych. Wariantowanie strategii, poprzedzone diagnozą strategiczną, oraz wczesne ostrzeganie przed zagroŝeniami na etapie monitorowania realizacji strategii poprzedzone musi być wielokryterialną analizą wraŝliwości oraz symulacją skutków podjętych decyzji z punktu widzenia realizacji załoŝonych celów. Proponowane podejście oparte jest na dwóch fundamentalnych załoŝeniach niezbędnych w procesie przeprowadzania dynamicznej analizy decyzyjnej. Pierwszym (ontologicznym), w myśl którego zarówno w rozpatrywanym systemie jak i jego otoczeniu istnieją takie strukturalne oraz dynamiczne relacje, identyfikacja których umoŝliwi wybór i wariantowanie decyzji. Drugim, episte- 570

8 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... mologicznym, wyraŝającym się stwierdzeniem, iŝ relacje te moŝna poznać (zmierzyć i opisać) w efekcie otrzymując konceptualny model dziedziny. Dla złoŝonych procesów, jakimi są procesy decyzyjne strategicznego zarządzania organizacją gospodarczą, metoda wspomagająca modelowanie, musi być równieŝ metodą złoŝoną adekwatną do struktury i dynamiki odwzorowywanych w modelach funkcji oraz procesów. Inteligentne systemy hybrydowe są tą formą metod złoŝonych, która moŝe pozwolić na skuteczne wsparcie procesów decyzyjnych zarządzania strategicznego w organizacji gospodarczej. Aktywną formą weryfikacji oraz wdraŝania inteligentnych systemów doradczych w obszarze modelowania decyzji strategicznych są strategiczne gry decyzyjne. Odpowiednio przygotowane scenariusze rozgrywek, kaŝdorazowo traktowane jako kolejny eksperyment symulacyjny realizowany z udziałem przyszłych uŝytkowników, umoŝliwią weryfikację implementowanych procedur oraz modeli. Dodatkowo pozwolą na wypracowanie takich procedur wdroŝeniowych, by proponowane rozwiązanie stało się integralną częścią procesu wspomagania decyzji przyszłych uŝytkowników systemu. Literatura [Obłój95] [Grudz03] [Marcin04] [Penc01] [Stan99] [KisSrok99] [Stan03] Obłój K., Trybuchowski M., Zarządzanie strategiczne. Zarządzanie. Teoria i praktyka, red. A.K. Koźminski, W. Piotrkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1995 Grudzewski W.M, Hejduk I.K, Zarządzanie wiedzą wyzwaniem dla współczesnych przedsiębiorstw, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 2003, nr 1.. Marciniak S., Controlling. Filozofia. Projektowanie, Difin, Warszawa Penc J, Strategiczny system zarządzania. Holistyczne myślenie o przyszłości. Formułowanie misji i strategii, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, Stanek S, Metodologia budowy komputerowych systemów wspomagania organizacji, Akademia Ekonomiczna, Katowice, Kisielnicki J, Sroka H., Systemy informacyjne biznesu. Informatyka dla zarządzania, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, Stanek S., Sroka H., Twardowski Z.: Decision Suport Systems and New Information Technologies at the Beginning of Internet Age, 7 th Int. conf. of Int. Society for Decision Support Systems DSS in The Uncertainty of the Internet Age, Akademia Ekonomiczna, Katowice

9 ROZDZIAŁ V [Poe00] [Gray97] [Gray03] [Jag03] [Stan04] [Stol03] [Medsker98] [Goon95] [Jain97] [Kost02] [Kost04] Poe V., Klauer P., Brobst S., Tworzenie hurtowni danych. Wspomaganie podejmowania decyzji, WNT, Warszawa, Gray P., Data Warehouses, OLAP, Data Mining, and the New DSS, in Proceedings of the 4th International Conference of the International Society for Decision Support Systems, University of Lousanne, Business Intelligence: a New Name or the Future of DSS, 7 th Int. conf. of Int. Society for Decision Support Systems DSS in The Uncertainty of the Internet Age, Akademia Ekonomiczna, Katowice Jagielska I., Drake P., Zagari G., Business Intelligence Systems for Decision Support: Concepts, Procesess and Practice, 7 th Int. conf. of Int. Society for Decision Support Systems DSS in The Uncertainty of the Internet Age, Akademia Ekonomiczna, Katowice Stanek S., Sroka H., Twardowski Z., Directions for an ERPbased DSS, The 2004 International Conferences on Decision Support Systems in Uncertain and Complex World, IFIP, Prato - Florence, Italy, Stolecki G., Kostrubała S, Twardowski Z., The multidimensional intelligent analytical platform in hybrid controlling decision support system development, Proceedings of the bth International Conference of the Business Information Systems (Red. W. Abramowicz), Akademia Ekonommiczna w Poznaniu, Poznań Medsker L.R., Hybryd Intelligent Systems, Kluwier Academic Press, Boston, Goonatilake S., Khebbal S., Intelligent Hybrid Systems, John Wiley, Chichester, Jain L.C., Jain R.K. (eds.), Hybrid Intelligent Engineering Systems, World Scientific Publishing, Singapore, Kostrubała S., Stolecki G., Twardowski Z., Integracja technologii OLAP oraz eksperckich baz wiedzy dla potrzeb budowy wielowymiarowych systemów wspomagania decyzji ekonomicznofinansowych, Komputerowo zintegrowane zarządzanie, Red. R. Knosala, WNT, Warszawa, Kostrubała S., Stolecki G., Twardowski Z., The Multidimentional Intelligent Analytical Platform in Hybrid Controlling Decision Support System Development, Proc. 7th International Conference on Business Information Systems Red. W. Abramowicz, Poznań, Poland, April, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań,