MÓZG, UMYSŁ I OSOBA W PROCESIE STARZENIA SIĘ
|
|
- Aniela Świątek
- 3 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się 11 Przemysław Ratka Specjalista psychiatra, konsultant, Psychogeriatric Team, Borås Sweden Södra Älvsborg Hospital (SÄS) Psychiatric Clinic MÓZG, UMYSŁ I OSOBA W PROCESIE STARZENIA SIĘ Przemijamy. To jedna z niewielu rzeczy w naszym życiu, której jesteśmy pewni. Z każdym dniem nasz umysł i nasze ciało starzeją się, podlegają ciągłej zmianie. Mimo to nadal jesteśmy sobą. Każdego dnia, w nas samych, siły zmienności ścierają się z siłami porządku. W niniejszym tekście postaram się nieco bliżej przyjrzeć procesowi starzenia mózgu i umysłu na kilku poziomach. Mózg jest narządem, jest materią, która generuje funkcję i generuje nasze bycie w świecie. Umysł jest funkcją mózgu, a więc zawierają się w nim wszystkie aktywności mózgu, takie jak spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, odczuwanie emocji, uczenie się, uwaga. CZĘŚĆ I BIOLOGIA STARZENIA SIĘ PODSTAWY Aby dobrze zrozumieć dalszy ciąg niniejszego wywodu, niezbędne będzie przede wszystkim zapoznanie się z wybranymi aspektami anatomii i fizjologii mózgu. Mózg jest narządem zamkniętym w czaszce. Na zewnątrz pokryty jest cienkimi błonami oddzielającymi go od kości czaszki. Błony te nazywamy oponami. Najgłębiej położona opona
2 12 Przemysław Ratka mózgu, zwana oponą miękką, wraz z naczyniami krwionośnymi wnika w jego głąb, tworząc jedną z warstw współuczestniczących w wymianie substancji pomiędzy mózgiem a krwiobiegiem. Tuż nad nią znajduje się opona pajęcza. Oponę pajęczą i miękką oddziela przestrzeń podpajęczynówkowa wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Jednocześnie przez przestrzeń podpajęczynówkową przechodzą naczynia krwionośne doprowadzające krew do mózgu. Ogólnie rzecz ujmując, mózg jako narząd składa się z miąższu, w którego skład wchodzi tkanka nerwowa i tkanka glejowa, oraz z naczyń wijących się po powierzchni mózgu i wnikających do jego szczelin niczym winorośl. Mózg nie jest strukturą litą. W jego środku znajduje się przestrzeń zwana układem komorowym mózgu, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy występuje również w przestrzeniach okołonaczyniowych, gdzie pośredniczy w wymianie substancji odżywczej pomiędzy tkanką nerwową a naczyniami. Tkanka nerwowa Podstawową komórką tkanki nerwowej mózgu jest neuron, złożony ze struktury centralnej, zwanej ciałem neuronu, oraz z części receptorowej, tj. licznych drzewkowatych wypustek, zwanych dendrytami, odbierających impulsy dochodzące do neuronu. Trzecim elementem neuronu jest pojedyncze włókno odśrodkowe, zwane aksonem lub neurytem, odprowadzające impulsy z neuronu. Neurony nie łączą się ze sobą bezpośrednio. Istnieją między nimi przestrzenie, szczeliny, zwane szczelinami synaptycznymi, do których wydzielane są substancje chemiczne zwane neuroprzekaźnikami. Po jednej stronie szczeliny impuls elektryczny uruchamia wydzielenie neuroprzekaźnika do szczeliny, po drugiej zaś jej stronie wydzielona substancja chemiczna moduluje wzbudzony impuls elektryczny, który biegnie dalej do następnej szczeliny. Makroskopowo, w pewnym uproszczeniu, skupiska ciał komórek nerwowych tworzą istotę szarą, natomiast skupiska dróg eferentnych, tj. aksonów, tworzą istotę białą.
3 Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się 13 W uproszczeniu substancja szara przyjmuje nazwę od szarej barwy, jaką dają makroskopowo ciała komórek nerwowych. Substancja szara obejmuje całą powierzchnię mózgu, formując się powierzchniowo w grubą warstwę zwaną korą mózgową. Makroskopowo tworzy ona pofałdowania i szczeliny, które odpowiednio nazywamy zakrętami i bruzdami mózgu. Zakręty i bruzdy są najsilniej rozwinięte u ssaków naczelnych. Tradycyjnie, z topograficznego punktu widzenia, dzielimy je na większe skupiska nazywane płatami mózgu. Najbardziej z przodu mózgu wyróżniamy płaty czołowe, ku bokom płaty skroniowe, z tyłu płaty potyliczne, natomiast od góry mózg formują płaty ciemieniowe. Ze względu na funkcje, korę mózgową dzieli się na korę asocjacyjną (inaczej kojarzeniową), słuchową, wzrokową, ruchową i czuciową. Lokalizacja poszczególnych ośrodków kory mózgu również ma swój charakterystyczny gatunkowy wzorzec u wszystkich ssaków. Kora mózgowa składa się z neuronów, które tworzą w niej uporządkowaną warstwowo strukturę. Nowsza ewolucyjnie kora mózgowa, zajmująca u ludzi 90% całej kory, ma sześć warstw, natomiast starsza ewolucyjnie kora mózgowa ma trzy warstwy. Kora składa się z komórek piramidowych, nazwanych tak od swojego kształtu przypominającego piramidkę, i z komórek niepiramidowych. W obrębie komórek niepiramidowych wyróżniamy komórki niepiramidowe kolczyste i niekolczyste. Komórki piramidowe są najważniejszymi komórkami kory i są jednocześnie najbardziej podatne na niedokrwienie, w związku z czym w niekorzystnych warunkach to one najwcześniej ulegają zanikowi. Są to trójkątne komórki szczytem ustawione ku powierzchni mózgu, a podstawą ku jego głębi. Właśnie z ciała komórek piramidowych wychodzi długie włókno odśrodkowe zwane aksonem. W kierunku dośrodkowym kora mózgu tworzy kolumnowe struktury zwane mikrokolumnami. Rola mikrokolumn nie jest w pełni znana. Obecnie uważa się, iż jest to funkcjonalno-morfologiczna jednostka reprezentująca aktywność kory mózgowej rejestrowaną w przypadku
4 14 Przemysław Ratka odpowiedzi kory, np. na konkretne bodźce wzrokowe i słuchowe. Mikrokolumny składają się z uorganizowanych kolumnowo od powierzchni mózgu w kierunku dośrodowym różnych typów neuronów, które współdziałają ze sobą w sytuacji percepcji i opracowywania bodźca. Mikrokolumnowość najwyraźniej uwidacznia się w korze wzrokowej lub słuchowej, ale występuje również w innych rejonach kory mózgu. Wnikając w głąb mózgu, istota szara stopniowo traci swoje uporządkowanie mikroskopowe, przyjmując bardziej porządek cytochemiczny widzialny w specjalnych technikach barwienia nastawionych na uwidocznienie neuroprzekaźników. Jednocześnie makroskopowo możemy nadal wyróżnić pewne duże struktury, takie jak ukryte pod płaszczem kory prążkowie i wzgórze, będące mieszaniną dużych skupisk istoty szarej poprzecinanych drogami nerwowymi formowanymi z istoty białej. Istota biała składa się w większości ze zgrupowań aksonalnych wypustek nerwowych wychodzących jak wcześniej wspomniałem z komórek piramidowych. Te zgrupowania tworzą szersze drogi, zależnie od swojej grubości oraz usytuowania w mózgu zwane torebkami, pęczkami, prążkami, blaszkami, promienistościami, spoidłami. Ich podstawową funkcją jest kontaktowanie, kojarzenie ze sobą różnych okolic mózgu, umożliwiające zsynchronizowaną i efektywną ich współpracę. Swoją nazwę istota biała wzięła od barwy białej, jaką przyjmuje w preparatach mózgu, pochodzącej od mieliny, będącej cukrowo-tłuszczową osłonką wypustek nerwowych. Jeszcze do niedawna wydawało się niemożliwe zrozumienie tak nieskończonej plątaniny połączeń, jednak dzięki współczesnym metodom obrazowania i rozwojowi aparatu matematycznego udało się zajrzeć nieco w głąb tej tajemnicy. W ujęciu neuroinformatycznym mózg traktowany jest jako tzw. konektom, czyli wysoce złożona sieć połączeń biegnących w różnych kierunkach; połączenia te przecinają się w wielu punktach, tworząc tzw. węzły lub huby, czyli punkty krytyczne sieci, w których rozmaite impulsy są hamowane albo wzmacnianie (Shi, Toga, 2017; Park,
5 Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się 15 Friston, 2013). Punkty te to skupiska neuronów mających umiejętność wzmacniania lub wyciszania sygnału. Ich podośrodki stale synchronicznie oscylują, wzajemnie się pobudzając i hamując zależnie od dopływających do nich bodźców z innych ośrodków mózgu. W obrębie konektomu istnieją grupy, czy też kombinacje połączeń, które ulegają powtarzalnej aktywacji w sytuacji impulsacji określonymi bodźcami lub wykonywania przez człowieka określonych zadań. Te określone, powtarzalne wzorce aktywacji i połączeń nazywamy sieciami neuronalnymi. W obrębie konektomu możemy wyróżnić sieci dużej skali, odpowiedzialne między innymi za funkcje wykonawcze, uwagę, percepcję wnętrza ciała, śledzenia własnej aktywności, oraz mniejsze podsieci, jednak w dalszym ciągu jest to dopiero początek rozumienia złożonej struktury istoty białej (Menon, 2015). Tkanka glejowa Jak wspomniałem wcześniej, oprócz tkanki nerwowej w skład mózgu wchodzi również tkanka glejowa. Obecnie znamy cztery podstawowe rodzaje komórek wchodzących w jej skład. Pierwszym, najbardziej rozpowszechnionym rodzajem jest astrocyt, którego nazwa pochodzi od jego gwiaździstego kształtu. W mózgu znajdują się rejony składające się nawet z 50% tych komórek. Astrocyty pełnią wielorakie funkcje, niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Między innymi tworzą rusztowanie mózgu, inicjują mielinizację, czyszczą mózg z różnych toksycznych substancji np. bardzo aktywnych chemicznie wolnych rodników mających wysoki potencjał uszkadzania DNA inicjują neurogenezę, wchodzą w skład bariery krew mózg. Drugim typem komórek są oligodendrocyty, których jedyną do tej pory poznaną rolą jest produkcja osłonki mielinowej. Trzecim typem komórki glejowej są komórki mikrogleju pełniące między innymi funkcję oczyszczania mózgu z substancji pozostałych po rozpadach neuronów lub innych substancji nierozpuszczalnych w wodzie. Choć rola tego rodzaju komórek wydaje się nieskomplikowana, to właśnie między innymi ich dysfunkcja może leżeć u podłoża
6 16 Przemysław Ratka choroby Alzheimera, w której niezdolność do oczyszczania mózgu z pozostałości po komórkach nerwowych inicjuje spichrzanie się tych substancji w mózgu i kaskadowy proces zapalny. Czwartym rodzajem komórek są komórki czwarte uczestniczące w procesie neurogenezy. Naczynia mózgu Ogólnie można powiedzieć, iż mózg jest odizolowany od reszty środowiska ciała. Nawet kontakt mózgu z naczyniami krwionośnymi jest poważnie ograniczony barierą krew mózg. Jednocześnie warto zwrócić uwagę, iż mózg wykorzystuje około 20% całkowitego zużycia tlenu i 25% zużycia glukozy w organizmie, jak też stanowiąc około 2% masy ciała spala energię około 10 razy szybciej niż reszta organizmu (Nagata i in., 2016). Tak więc dla jego prawidłowego funkcjonowania niezmiernie ważny jest stan naczyń krwionośnych. Mózg jest unaczyniony przez dwa osobne duże pnie tętnicze, które łączą się u jego podstawy w tzw. koło tętnicze Willisa. Tylna część mózgu dostaje krew z tętnicy podstawnej pnącej się ku mózgowi od strony kręgosłupa, przednia część unaczyniona jest z tętnicy szyjnej wewnętrznej, która wchodzi do przestrzeni wewnątrzczaszkowej od boku, przez specjalny otwór w czaszce zwany otworem tętnicy szyjnej wewnętrznej. Tętnice odchodzące od dużych pni naczyniowych wnikają do mózgu na dwa sposoby. Cześć tętnic wnika do mózgu od jego podstawy, perforując ją i unaczyniając głębokie, schowane pod płaszczem kory struktury, takie jak wzgórze. Jest to struktura odpowiedzialna za automatyzmy ruchowe, procesy motywacyjne, jak też integrująca bodźce napływające do mózgu z wnętrza organizmu i środowiska zewnętrznego. Pozostała część tętnic wnika do mózgu od jego górnej powierzchni, unaczyniając w ten sposób korę mózgu. Budowa tętnic korowych i tętnic prążkowia jest różna tętnice korowe tworzą gęstą sieć połączeń, która w przypadku uszkodzenia którejś z tętnic ma zdolność kompensacji ubytku w unaczynieniu; tętnice prążkowia, nie mając pobocznic, nie są w stanie skompensować mikrouszkodzenia. Dlatego też rejon prążkowia jest dużo bardziej wrażliwy na uszkodzenia (Wardlaw, Smith, Dichgans, 2013).
7 Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się 17 Tętnice wnikają w głąb mózgu, dzielą się na coraz mniejsze gałązki, przechodząc ostatecznie w tzw. kapilary, naczynia włosowate. Zarówno kapilary, jak i małe tętniczki są miejscem wymiany substancji pomiędzy tkanką mózgu a krwiobiegiem. Jednak wymiana ta nie zachodzi w sposób bezpośredni. Naczynia są odgraniczone od mózgu barierą krew mózg, na którą składa się struktura zwana jednostką neuronaczyniową. Pominę tu opis unaczynienia żylnego mózgu, gdyż nie jest ono istotne dla dalszych rozważań w tym rozdziale. Bariera krew mózg Jak wspomniałem wcześniej, podstawową strukturą formującą barierę krew mózg, a więc miejsce styku naczynia krwionośnego z tkanką nerwową, jest tzw. jednostka neuronaczyniowa (Hawkins, Davis, 2005). W jej skład wchodzi naczynie krwionośne a dokładniej, nabłonek naczynia krwionośnego, dalej nazywany endotelium następnie astrocyt, przylegający do naczynia krwionośnego, kolejnym elementem jest specjalna komórka pośrednicząca, o nie do końca jasnej roli, zwana perycytem, ostatni zaś element to neuron. Nie będę tu dokładniej wnikał w szczegóły anatomii mózgu. Dla dalszych rozważań istotne jest jedynie, aby wspomnieć, iż niezwykle ważnym elementem, bardzo podatnym na procesy starzenia się, jest endotelium naczynia. Komórki nabłonka endotelium przylegają do siebie, tworząc ścisłe połączenia (tight junctions). Takie połączenia są bardzo ścisłe na poziomie kapilar mózgowych, jednak nieco mniej ścisłe na poziomie tętniczek, dlatego też to właśnie małe tętniczki w pierwszej kolejności podlegają uszkodzeniu w sytuacji niedotlenienia lub degeneracji. Układ komorowy Ostatnim ważnym elementem mózgu jest układ komorowy wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy wypełnia zarówno komory, jak i przestrzeń podpajęczynówkową. Nie do końca jest znana jego rola, wiadomo natomiast, iż on także odizolowany jest od naczyń krwionośnych, barierą, nawet ściślejszą niż bariera krew mózg (Apple, Fonseca, Kokovay, 2017).
8 18 Przemysław Ratka Dodatkowo w okolicy okołokomorowej znajdują się komórki nerwowe zachowujące zdolność do neurogenezy przez całe życie człowieka. Przedstawiony przegląd nie wyczerpuje w pełni tematu anatomii mózgu. Być może warto jedynie wspomnieć, że w niniejszej analizie pominąłem starsze rozwojowo struktury mózgu, zwane zbiorczo śródmózgowiem, skupiając się na strukturach szczególnie rozwiniętych u człowieka. STARZENIE SIĘ MÓZGU Dlaczego mózg się starzeje? Na to pytanie w chwili obecnej nie ma wyczerpującej odpowiedzi. Niewątpliwie można powiedzieć, iż nasza intensywnie działająca przez całe życie maszyna molekularna, funkcjonująca wokół matrycy DNA, pod wpływem licznych czynników środowiskowych i wewnętrznych z wiekiem traci swoją efektywność. Powstające w procesie metabolizmu komórki, wolne rodniki, które są bardzo aktywne chemicznie, uszkadzają DNA, a mechanizmy naprawcze nie są w stanie skutecznie tych uszkodzeń usuwać. Stres fizjologiczny, psychiczny lub inne czynniki środowiskowe mają wpływ na końcówki chromosomów zwane telomerami. W tych miejscach znajdują się odcinki repetycji nukleotydów, a ich skrócenie na skutek wieloczynnikowych oddziaływań wydaje się bardzo silnie związane z procesem starzenia. W procesie starzenia się dochodzi również do zmian w mitochondrialnym DNA. Mitochondria to autonomiczne organella komórkowe mające własny DNA i będące strukturami generującymi energię. Ich uszkodzenie i spadek efektywności działania niewątpliwie znacznie przyspiesza proces starzenia się komórki (Akhtar, 2018). Te, i zapewne wiele innych, procesy doprowadzają do sytuacji, w której produkcja i struktura wytwarzanych białek nie jest już tak precyzyjna i efektywna jak kiedyś, co prowadzi do wielorakich konsekwencji, o których dalej.
9 Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się 19 Tym, co zmienia się w pierwszej kolejności w skali makroskopowej w mózgu, jest jego objętość (brain volume). Spadek objętości mózgu dokonuje się w dwóch procesach. Pierwszym z nich jest zanik komórek nerwowych. Ilość komórek nerwowych, wbrew obiegowym opiniom, nie zmniejsza się dramatycznie wraz z procesem starzenia. Codziennie obumiera około 10 tysięcy komórek nerwowych z ogólnej liczby 100 miliardów komórek (Górska, Grabowska, Zagrodzka, 2012). Spadek ilości istoty szarej notuje się już od około 20. roku życia (Harada, Natelson Love, Triebel, 2013). Przyjmuje się iż średni spadek ilości neuronów to około 0,4 0,5% rocznie u osób normalnie starzejących się i około 1% rocznie u osób z demencją. Pewne rejony mózgu są bardziej wrażliwe na zanik niż inne; dotyczy to na przykład kory przedczołowej i płata skroniowego, szczególnie jego wewnętrznej części w rejonie hipokampa, oraz kory węchowej, będącej pośrednikiem między hipokampem a obszarami kojarzeniowymi kory mózgowej (tamże). Warto jednak zaznaczyć, iż hipokamp przez całe życie zachowuje zdolność do regeneracji. Drugim takim obszarem jest specjalny nabłonek znajdujący się okołokomorowo w strukturze zwanej strefą subependymalną. Drugim procesem odpowiedzialnym za spadek objętości mózgu jest stopniowy spadek jego uwodnienia. Na poziomie komórkowym doprowadza to do znaczącego wzrostu zawartości białek w neuronach i ma wpływ na przebieg procesów metabolicznych i na aktywność neuronów. Nie wszystkie okolice mózgu są jednakowo podatne na te zmiany. Pewne okolice kory, jak kora ciemieniowa i potyliczna, które zawierają dużo małych neuronów, tzw. komórek ziarnistych, nie tracą więcej niż 8% swojej zawartości (Górska, Grabowska, Zagrodzka, 2012). Dużo więcej wody tracą duże neurony piramidowe, będące głównymi neuronami kory ruchowej i kory przedczołowej pełniącej kluczową rolę w procesach poznawczych, motywacyjnych i wykonawczych.
10 20 Przemysław Ratka O ile mózg traci stosunkowo niewiele ciał komórek nerwowych, o tyle najbardziej widzialne zmiany zachodzą w ich wypustkach synaptycznych tych, o których pisałem wcześniej, iż formują istotę białą. Wydaje się, że czynnikiem ważniejszym niż ogólny spadek ilości neuronów jest spadek ilości i gęstości połączeń między nimi, co doprowadza do spadku integralności i spoistości istoty białej. To właśnie ta redukcja gęstości synaptycznej jest najistotniejszym w praktyce klinicznej elementem starzenia się. Zmiany związane ze starzeniem się obejmują również dendryty komórek nerwowych, gdzie dochodzi do znacznego spadku gęstości ich drzewkowatych rozgałęzień (Harada, Natelson Love, Triebel, 2013). Również efektywność i funkcje tkanki glejowej ulegają osłabieniu zarówno astrocyty, jak i komórki mikrogleju nie nadążają pochłaniać substancji szkodliwych, wydzielanie różnego rodzaju białek ulega zmniejszeniu. Dotyczy to między innymi białek reperujących, białek sygnalizacyjnych, zwanych cytokinami, uczestniczących w wielu procesach metabolicznych mózgu, takich jak procesy zapalne, procesy pobudzajace neurogenezę czy też zaprogramowaną śmierć komórek, tzw. apoptozę. W tej sytuacji zaburzeniu ulega zdolność mózgu do aktywnej, dynamicznej i skoordynowanej przebudowy, co objawia się między innymi zwiększeniem się ilości komórek glejowych w zastępstwie obumierających neuronów. Wszystkie opisane zmiany prowadzą do spadku efektywności transmisji neuronalnej, co objawia się utratą neuroplastyczności mózgu, będącą jego kluczową zdolnością adaptacyjną. Polega ona między innymi na aktywnej morfologicznej przebudowie połączeń synaptycznych, co umożliwia wprowadzenie względnie trwałej zmiany ilości, jakości i drogi przebiegu sygnału elektrycznego, będącego reakcją na bodźce środowiskowe. Istotą przekazu neuronalnego jest kombinacja sygnału elektrycznego z przekaźnictwem chemicznym. W procesie starzenia się dochodzi również do spadku transmisji chemicznej w zakresie
biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa
Układ limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski
Jacek Salamon Tomasz Starczewski Przetwarzanie informacji przez mózg kognitywistyka III Co to takiego? Inaczej układ rąbkowy lub układ brzeżny. Jest zbiorczą nazwą dla różnych struktur korowych i podkorowych.
Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie
Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość przewodnictwo
Dr inż. Marta Kamińska
Nowe techniki i technologie dla medycyny Dr inż. Marta Kamińska Układ nerwowy Układ nerwowy zapewnia łączność organizmu ze światem zewnętrznym, zezpala układy w jedną całość, zprawując jednocześnie nad
Neuroanatomia. anatomia móżdżku i kresomózgowia jądra podstawy układ limbiczny. dr Marek Binder
Neuroanatomia anatomia móżdżku i kresomózgowia jądra podstawy układ limbiczny dr Marek Binder 4 móżdżek funkcje utrzymanie równowagi i napięcia mięśniowego dostrojenie precyzji ruchów (objawy uszkodzenia:
Kresomózgowie 2. Krzysztof Gociewicz
Kresomózgowie 2 Krzysztof Gociewicz krzysztof.gociewicz@doctoral.uj.edu.pl Czas na Ciebie! :-) Kora mózgowa funkcje percepcja kontrola ruchowa uwaga pamięć emocje myślenie główne struktury płaty:
tel:
Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego
Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym
Budowa i funkcje Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wewnętrznych.
Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103
ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 Wprowadzenie Udar mózgu jest schorzeniem uszkadzającym mózg. W związku
Co nam siedzi w głowie?
Co nam siedzi w głowie? Mózg - organ znajdujący się pod czaszką, waży ponad kilogram. Mózgowie wyglądem przypomina orzech włoski, dlatego łatwo można wyobrazić sobie jego budowę. Na zewnątrz mózgu widać
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA MECHANIZMY KONTROLI RUCHOWEJ SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie
grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)
grupa a Regulacja nerwowo-hormonalna 37 pkt max... Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 20 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź.... Za rozwiązanie
Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8
Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE
BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I PAM IĘCI BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) Objętość ok. 1300 cm 3 Kora mózgowa powierzchnia ok. 1m 2 Obszary podkorowe: Rdzeń przedłużony (oddychanie, połykanie,
Ośrodkowy układ nerwowy. Zmiany morfologiczne i funkcjonalne.
Ośrodkowy układ nerwowy. Zmiany morfologiczne i funkcjonalne. Prof. dr hab. med. Monika Puzianowska-Kuznicka Zakład Geriatrii i Gerontologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Zespół Kliniczno-Badawczy
Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU
Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Ośrodkowy układ nerwowy zaczyna się rozwijać na początku 3. tygodnia w postaci płytki nerwowej, położonej w pośrodkowo-grzbietowej okolicy, ku przodowi od węzła
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych.
Układ nerwowy Zadaniem układu nerwowego jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych żywego organizmu oraz umożliwianie mu kontaktów ze światem zewnętrznym. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową
Sopockie Centrum Terapii Poznawczo-Behawioralnej Michał Kuchczyński
Sopockie Centrum Terapii Poznawczo-Behawioralnej Michał Kuchczyński 81-703 Sopot; ul. Marii Skłodowskiej-Curie 7/1, tel. kom. 604 858 808; e-mail: michal@terapiasopot-sctpb.pl www.terapiasopot-sctpb.pl
Po co nam uwaga? Podstawowe zadania uwagi to:
Uwaga Po co nam uwaga? Podstawowe zadania uwagi to: Orientowanie się organizmu ku bodźcom sensorycznym (szczególnie wzrokowym) Badanie elementów przestrzeni (zewnętrznej i wewnętrznej) Utrzymywanie organizmu
TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK
TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA MECHANIZMY KONTROLI RUCHOWEJ SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3. Część podsumowująca. III. Karty pracy.
Platy kory mózgowej. Szczelina podłużna.
Kora mózgowa Platy kory mózgowej Szczelina podłużna http://www.daviddarling.info/encyclopedia/b/brain.html powierzchnia boczna: 1- część oczodołowa, 2- część trójkątna, 3- część wieczkowa zakrętu czołowego
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) specjalizacja strukturalna i funkcjonalna ze względu na rodzaj bodźca oraz
Co nam siedzi w głowie?
Co nam siedzi w głowie? Mózg - organ znajdujący się pod czaszką, waży od 1200 do 1400 gramów. Cały mózg składa się z mózgowia, móżdżku i obszarów podkorowych. Mózgowie wyglądem przypomina orzech włoski,
Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy
Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy System Nerwowy Ośrodkowy System Nerwowy Analizuje, interpretuje i przechowuje informacje Zarządza organami Obwodowy System Nerwowy Transmisja informacji z i do OSN
Temat: Budowa i działanie narządu wzroku.
Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Oko jest narządem wzroku. Umożliwia ono rozróżnianie barw i widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Oko jest umiejscowione w kostnym oczodole.
Móżdżek. Móżdżek położony jest w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku. Sąsiaduje z płatem skroniowym, potylicznym oraz z pniem mózgu.
Móżdżek 1) Budowa i położenie Móżdżek położony jest w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku. Sąsiaduje z płatem skroniowym, potylicznym oraz z pniem mózgu. Składa się z dwóch półkul oddzielonych od
spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16
spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16 1. Rozwój i podział układu nerwowego Janusz Moryś... 17 1.1. Rozwój rdzenia kręgowego... 17
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym workiem zwanym osierdziem. Wewnętrzna powierzchnia osierdzia
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.
Tajemnice świata zmysłów oko.
Tajemnice świata zmysłów oko. Spis treści Narządy zmysłów Zmysły u człowieka Oko Budowa oka Model budowy siatkówki Działanie oka Kolory oczu Choroby oczu Krótkowzroczność Dalekowzroczność Astygmatyzm Akomodacja
Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne
Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne napięcie elektryczne, zwane napięciem na błonie. Różnica potencjałów to ok.
Regulacja nerwowo-hormonalna. 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza.
Regulacja nerwowo-hormonalna 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza. 2. Zaznacz nazwę struktury, która koordynuje działalność wszystkich
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek
Neurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych. Halszka Kwiatkowska
Neurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych Halszka Kwiatkowska Co to są emocje? Termin wywodzi się od łacińskiego czasownika movere oznaczającego poruszyć Każde poruszenie czy zakłócenie umysłu, każdy
Układ komorowy znacznie poszerzony. Zaniki korowe. Bez zmian ogniskowych r,
Nr Nazwisko 4/99 Wiek 381. Dzień śmierci 6.01.1999r, Utrwalony materiał: Alkohol Formol l.czoło 1. 2.Zwoje podstawy 1. 3.Skroń z amonem 1. 4.Ciernie 1. 5.Centralna 1. 6.Potylica 1. 7.Potylica p.(większy
Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne
Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne napięcie elektryczne, zwane napięciem na błonie. Różnica potencjałów to ok.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3.
Szkoła Główna Handlowa 9 listopada 2016 r.
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Gimnastyka umysłu czyli jak uczyć się szybciej i osiągać lepsze efekty dr Katarzyna Mikołajczyk Szkoła Główna Handlowa 9 listopada 2016 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
Tkanka nabłonkowa. (budowa)
Tkanka nabłonkowa (budowa) Komórki tkanki nabłonkowej tworzą zwarte warstwy, zwane nabłonkami. Są układem ściśle upakowanych komórek tworzących błony. 1) główną masę tkanki stanowią komórki. 2) istota
Fizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej
w kontekście percepcji p zmysłów
Układ nerwowy człowieka w kontekście percepcji p zmysłów Układ nerwowy dzieli się ę na ośrodkowy i obwodowy. Do układu nerwowego ośrodkowego zalicza się mózgowie (mózg, móżdżek i pień mózgu) oraz rdzeń
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ nerwowy wykrywa zmiany zachodzące wewnątrz i na zewnątrz ustroju i reaguje na nie. Steruje wieloma ważnymi dla życia funkcjami
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Emocje. dr hab. Adriana Schetz IF US
Emocje dr hab. Adriana Schetz IF US adriana.schetz@gmail.com Emocje leżą u podłoża mechanizmów relacji społecznych oraz są kojarzone z aktywnością typu: Neurony lustrzane Empatia Samoświadomość Bezpieczeństwo
Podstawowe zagadnienia. Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński
Podstawowe zagadnienia Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński NEUROPLASTYCZNOŚĆ - zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w procesie uczenia się (Konorski,, 1948) Główne
KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA. jako metoda pracy z dziećmi z dysfunkcjami rozwojowymi
KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA jako metoda pracy z dziećmi z dysfunkcjami rozwojowymi Autorzy Kinezjologii Edukacyjnej Paul Dennison dyslektyk, z wadą wymowy, wadą wzroku Gail Dennison tancerka, choreograf Chcieli
UK AD NERWOWY 21. Tabela Neuroprzekaźniki synaptyczne układu nerwowego.
UK AD NERWOWY 21 Anatomicznie dzielimy go na dwie części: ośrodkowy układ nerwowy (OUN) i obwodowy układ nerwowy. Wyodrębniona jest również trzecia część układ nerwowy autonomiczny. Ośrodkowy układ nerwowy
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo. pl
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo. pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników
Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe
Układ nerwowy Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Tkanka nerwowa Komórki nerwowe NEURONY Komórki glejowe Typy neuronów Czuciowe (afferentne)
Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające)
Tkanka nerwowa neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające) Sygnalizacja w komórkach nerwowych 100 tys. wejść informacyjnych przyjmowanie sygnału przewodzenie
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw
Wstęp do neuroanatomii. Kacper Łukasiewicz
Wstęp do neuroanatomii Kacper Łukasiewicz Płaszczyzny przekrojów czołowa poprzeczna strzałkowa Rozwój Źródło: Anatomia Ośrodkowego Układu Nerwowego dla Studentów H. Dobaczewska Neurulacja: ektoderma, czyli
Podstawy anatomii, wykłady
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Nauk Przyrodniczych Zakład: Anatomii i Antropologii Podstawy anatomii, wykłady Osoby prowadzące przedmiot: Barbara Duda, prof. nadzw. dr hab.,
biologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA
biologia w gimnazjum 2 UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA SKŁAD KRWI OSOCZE Jest płynną częścią krwi i stanowi 55% jej objętości. Jest podstawowym środowiskiem dla elementów morfotycznych. Zawiera 91% wody, 8%
Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację
Temat: Świat ssaków. Ssaki, w ujęciu systematycznym, są gromadą i należą do królestwa zwierząt. Są szeroko rozpowszechnione na Ziemi żyją we wszystkich środowiskach, zarówno lądowych, jak i wodnych. Tę
Układ nerwowy. Ośrodkowy i Obwodowy
Układ nerwowy Ośrodkowy i Obwodowy Układ nerwowy Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy (CUN) Obwodowy układ nerwowy (OUN) Odbiera sygnały z otoczenia lub narządów wewnętrznych i przekazuje je za pośrednictwem
Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie
Tkanka mięśniowa Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana poprzecznie prążkowana serca gładka Tkanka mięśniowa Podstawową własnością
Mózgowe porażenie dziecięce - postepowanie rehabilitacyjne BEATA TARNACKA
Mózgowe porażenie dziecięce - postepowanie rehabilitacyjne BEATA TARNACKA Podziały Patofizjologiczna: spastyczność, atetoza, ataksja, atonia, drżenie Topograficzna: monoplegia, paraplegia, hemiplegia,
Fizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Grant NCN 2011/03/B/ST7/03649. Model anatomiczno-neurologiczno-radiologiczny: obszar unaczynienia objawy neurologiczne - lokalizacja
Grant NCN 2011/03/B/ST7/03649 Model anatomiczno-neurologiczno-radiologiczny: obszar unaczynienia objawy neurologiczne - lokalizacja obszar unaczynienia objawy lokalizacja TĘTNICA SZYJNA WEWNĘTRZNA (OCZNA
Multi-sensoryczny trening słuchowy
Multi-sensoryczny trening słuchowy Rozumienie mowy w hałasie Co daje trening słuchowy? Trening słuchowy gwarantuje powiększenie i polepszenie pracy ośrodków odpowiedzialnych za słyszenie na 5 lat. Pacjent,
Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do:
FUNKCJE KOŚCI Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: wzrostu adaptacji naprawy ROZWÓJ KOŚCI przed 8 tyg. życia płodowego szkielet płodu złożony jest z błon włóknistych i chrząstki szklistej po 8
Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu
Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu Neuron jest podstawową jednostką przetwarzania informacji w mózgu. Sygnał biegnie w nim w kierunku od dendrytów, poprzez akson, do synaps. Neuron
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
Co działa na nerwy rdzeniowi kręgowemu? Marta Błaszkiewicz
Co działa na nerwy rdzeniowi kręgowemu? Marta Błaszkiewicz Rdzeń kręgowy > część ośrodkowego UN > bodźce z mózgowia do obwodowego UN > Ф 1cm, 30g, 45cm > poniżej L2: ogon koński Uszkodzenia rdzenia kręgowego
OKO BUDOWA I INFORMACJE. Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x
OKO BUDOWA I INFORMACJE Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x OCZY - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji,
Układ szkieletowy Iza Falęcka
Układ szkieletowy Iza alęcka Zaznacz podpunkt, w którym nie wymieniono kości krótkich. a) kość łokciowa, kość miednicza, rzepka b) kość krzyżowa, paliczki, łopatka c) kość nadgarstka, kręgosłup, kość śródręcza
CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z
CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z NARZĄD CORTIEGO RZĘSKI ZEWNĘTRZNA KOMÓREK SŁUCHOWYCH JORASZ, U., WYKŁADY Z PSYCHOAKUSTYKI, WYDAWNICTWO NAUKOWE UAM, POZNAŃ 1998
Pamięć i uczenie się Zaburzenia pamięci
Egzamin TEN SLAJD JUŻ ZNAMY 1. Warunkiem przystąpienia do egzaminu: zaliczenie ćwiczeń. 2. Egzamin: test 60 pytań (wyboru: a,b,c,d i otwarte) treść: ćwiczenia i wykłady minimum 50% punktów punkty uzyskane
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją?
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją? Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka Centrum Medycyny Ratunkowej stale podnosi jakość prowadzonego
Ekstrakt z Chińskich Daktyli
Ekstrakt z Chińskich Daktyli Ekstrakt z Chińskich Daktyli TIENS Lekarze z Chin uważają, że owoce głożyny znane jako chińskie daktyle Pomagają zachować sprawność Poprawiają odporność Wspomagają pracę żołądka
Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania. Świadomość. Michał Biały
Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania Świadomość Michał Biały Aspekty świadomości: tło i doznania bieżące Tło poczucie odrębności jako osoby,
Trening funkcji poznawczych u osób starszych
Trening funkcji poznawczych u osób starszych Dr n. med. Adrianna Maria Borowicz Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Oddział w Poznaniu Funkcje poznawcze to
Fizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Podstawy fizjologii zwierząt
Podstawy fizjologii zwierząt DR MAGDALENA MARKOWSKA ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI ANTROPOZOOLOGIA - PODSTAWY FIZJOLOGII ZWIERZĄT 1 Plan wykładu
Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka
Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu
Techniki szybkiego uczenia się
Akademia Młodego Ekonomisty Techniki szybkiego uczenia się dr Katarzyna Mikołajczyk Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 21 listopada 2017 r. AKADEMIA MŁODEGO EKONOMISTY WWW.GIMVERSITY.PL = organ, który
Potencjał spoczynkowy i czynnościowy
Potencjał spoczynkowy i czynnościowy Marcin Koculak Biologiczne mechanizmy zachowania https://backyardbrains.com/ Powtórka budowy komórki 2 Istota prądu Prąd jest uporządkowanym ruchem cząstek posiadających
Układ nerwowy ośrodkowy Systema nervosum centrale Systema nervosum centrale Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) obejmuje mózgowie (mózg, pień mózgu i móŝdŝek) oraz rdzeń kręgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość
Komunikacja wewnątrz organizmu
Komunikacja wewnątrz organizmu Układ nerwowy generowanie i koordynacja szybkiej oraz precyzyjnej odpowiedzi Układ hormonalny koordynacja przebiegu i utrzymanie stanu równowagi kontrola funkcji realizowanych
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
dr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, r.
dr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, 08.06.2017 r. O czym będę mówić? n O ulubionym organie w ciele ludzkim. n O tym jak go stymulować?
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
ośrodkowy układ nerwowy
receptory ośrodkowy układ nerwowy efektory układ autonomiczny ... ośrodkowy układ nerwowy receptory... układ autonomiczny obwodowy układ nerwowy Ogólny schemat połączeń systemu nerwowego... efektory układu
KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY
KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki
Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki Jak świat światem, nikt nikogo niczego nie nauczył. Można tylko się nauczyć. Nikt z nas nie został nauczony chodzenia, my nauczyliśmy
WSTĘP. 6. Układ oddechowy złożony z dróg oddechowych i płuc.
WSTĘP Biologia jest nauką zajmującą się opisywaniem budowy i funkcjonowania organizmów żywych. Dzielimy ją na takie działy, jak: morfologia, która jest nauką o budowie organizmu, i fizjologia, która jest
SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Biological mechanisms of behaviour - physiology 3.
Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo
Komórki: komórki nerwowe (neurony) - sygnalizacja, neurosekrecja komórki neurogleju (glejowe) - ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość
PODSTAWY NEUROANATOMII
ROZDZIAŁ 1 PODSTAWY NEUROANATOMII Urok neurologii, w porównaniu z innymi dziedzinami medycyny praktycznej, polega na sposobie, w jaki zmusza nas do codziennego kontaktu z naukami podstawowymi. Aby wyjaśnić
SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA
SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA Sen i Czuwanie U ludzi dorosłych występują cyklicznie w ciągu doby dwa podstawowe stany fizjologiczne : SEN i CZUWANIE SEN I CZUWANIE Około 2/3 doby przypada na czuwanie.
Biologiczne mechanizmy zachowania I. Anatomia funkcjonalna mózgu. Karolina Świder Zakład Psychofizjologii UJ
Biologiczne mechanizmy zachowania I. Anatomia funkcjonalna mózgu Karolina Świder Zakład Psychofizjologii UJ 1 BMZ I - 30 godz. wykładów + 30 godzin ćwiczeń egzamin testowy - obecność na ćwiczeniach: 2
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I UKŁADY WYKONAWCZE SYSTEM MOTORYCZNY. SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I UKŁADY WYKONAWCZE SYSTEM MOTORYCZNY SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie ruchami dowolnymi) Ośrodki pnia