8 odcinków MAGAZYNU LEŒNEGO KUJAW I POMORZA na p³ycie DVD

Transkrypt

1 ISSN Nr 4/5(44/45) paÿdziernik-grudzieñ 2007 Rok X Zdrowych, pogodnych Œwi¹t Bo ego Narodzenia i szczêœliwego Nowego Roku ca³ym Rodzinom leœnym, Czytelnikom naszego Biuletynu i Sympatykom yczy Janusz Kaczmarek Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Toruniu 8 odcinków MAGAZYNU LEŒNEGO KUJAW I POMORZA na p³ycie DVD Las to ycie Wieczerza wigilijna i wiersze na zimê Deklaracja Krakowska PTL Martwe drzewa w lesie Nadleœniczy Feliks Soboczyñski Sprz¹tanie Œwiata 2007 Prace laureatów Konkursu Fotograficznego dla Leœników 1

2 Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Toruniu Toruñ, ul. Mickiewicza 9 tel , , fax sekretariat@torun.lasy.gov.pl Dyrektor Janusz Kaczmarek Z-ca dyrektora ds. ekonomicznych Roman Dobrzyñski Z-ca dyrektora ds. gospodarki leœnej Witold Pajkert Sekretariat dyrekcji tel ; fax A. Pion dyrektora, D 1. Wydzia³ Organizacji, Kadr i Szkoleñ, DO tel Naczelnik Agnieszka Mularzuk organizacja@torun.lasy.gov.pl 2. Wydzia³ Kontroli, DK tel Naczelnik Lech Nies³uchowski kontrola@torun.lasy.gov.pl 3. Stanowisko ds. Ekolologii tel i Edukacji Leœnej, G³ówny specjalista Tadeusz Chrzanowski edukacja@torun.lasy.gov.pl 4. Stanowisko ds. owiectwa, D tel G³ówny specjalista Piotr Beszterda hunt@torun.lasy.gov.pl 5. Stanowisko ds. Szkolnictwa Leœnego i Ochrony Mienia, DS tel G³ówny specjalista Robert Paciorek straz@torun.lasy.gov.pl 6. P.o. Rzecznika prasowego tel Specjalista Mateusz Stopiñski internet@torun.lasy.gov.pl B. Pion zastêpcy dyrektora ds. gospodarki leœnej, Z 1. Wydzia³ Hodowli Lasu, ZH tel Naczelnik Jan Pakalski hodowla@torun.lasy.gov.pl 2. Wydzia³ Ochrony Lasu, ZO tel Naczelnik Kazimierz Stañczak ochrona@torun.lasy.gov.pl 3. Wydzia³ Zasobów, ZZ tel Naczelnik Andrzej Stetkiewicz zasoby@torun.lasy.gov.pl 4. Wydzia³ Infrastruktury Leœnej, ZI tel Naczelnik Marek Wy lic infrastruktura@torun.lasy.gov.pl C. Pion zastêpcy dyrektora ds. ekonomicznych, E 1. Wydzia³ Finansowo-Ksiêgowy, EF tel G³ówny ksiêgowy Danuta Ko³tun finanse@torun.lasy.gov.pl 2. Wydzia³ Marketingu, EM tel Naczelnik Dariusz Meyer marketing@torun.lasy.gov.pl 3. Zespó³ Analiz, EA tel G³ówny specjalista - kierownik Hanna Kowalska planowanie@torun.lasy.gov.pl 4. Zespó³ Informatyki, EI tel Kierownik Miros³aw Derwojed informatyka@torun.lasy.gov.pl w numerze 5 pytañ do ksi¹dza Mieczys³awa Bieliñskiego... 3 Rodzinna wieczerza wigilijna... 5 Wiersze na zimê... 6 Nasza choinka Zjazd PTL odby³ siê w Krakowie Deklaracja Krakowska PTL Martwe drzewa w lesie Niech drzewa zgnij¹ Czy grozi nam wzrost populacji dzika w Polsce? owy w Borach Tucholskich Trofea z Miradza, Torunia i o³êdowa Moje byki Konferencja w Tucholi Czêœæ losu ojczyzny Tradycji ci¹g dalszy Prezentujemy prace laureatów Konkursu fotograficznego dla leœników Zaczê³o siê w Toruniu Sprz¹tanie Œwiata Œwiêto Drzewa III Strzeleckie Mistrzostwa Stra y Leœnej Skrwilno gór¹ ABC edukacji leœnej Warsztaty mikologiczne Przymuszewo laureatem Goœciliœmy leœników z otwy Polskie standardy FSC coraz bli ej Ustalenia z narady nadleœniczych Magazyn Leœny Kujaw i Pomorza Wydawca: Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Toruniu Redaktor prowadz¹cy: Tadeusz Chrzanowski tel. (056) edukacja@torun.lasy.gov.pl Rada redakcyjna: Jerzy Bargiel, Artur Karetko, Agnieszka Mularzuk, Robert Paciorek, Kazimierz Stañczak, Mateusz Stopiñski Opracowanie graficzne: Marek Abramowicz Studio Artystyczno-Reklamowe Pomorze tel. (052) ; Zdjêcie na I stronie ok³adki: Mateusz Stopiñski Oddano do druku 30 listopada 2007 r. 2 Biuletyn Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Toruniu jest zarejestrowany w S¹dzie Okrêgowym w Toruniu Wydzia³ Cywilny Sekcja Rejestrowa, pod numerem Pr 255.

3 - rozmowa z ksiêdzem pra³atem Mieczys³awem Bieliñskim, proboszczem Parafii pw. œw. Urszuli Ledóchowskiej w Bydgoszczy, kapelanem leœników diecezji bydgoskiej Fot. Tadeusz Chrzanowski wolno biegaæ tylko w jego pobli u. Nie uœwiadamia³em sobie ich ciê kiej pracy. Mia³em te okazjê sadziæ las jako m³odzieniec w Wypaleniskach i na bydgoskich Jachcicach. Pozna³em wtedy trud pracy leœnika. By³a to praca ca³ej szko³y Liceum Ogólnokszta³c¹cego nr 3 im. Adama Mickiewicza w Bydgoszczy na rzecz lasu i naturalnego œrodowiska, - Czym dla Ksiêdza jest las? Jakie przywodzi skojarzenia, czy znajduje Ksi¹dz czas by czasem las odwiedzaæ? - Las to wielki dar Boga Stwórcy dla ca³ego stworzenia. Las to ycie. Kojarzy mi siê z tym, co najpiêkniejsze, z dzieciñstwem, m³odoœci¹. Mi³oœæ do lasu zaszczepili we mnie ju moi rodzice. Do dziœ niezapomniane s¹ wspólne wyprawy do lasu w Rynkowie, Smukale, czy na Miedzyniu. W niedzielê po Mszy œw. i wspólnym œniadaniu, z wa³ówk¹ w koszyku, wyje d aliœmy ma³¹ kolejk¹ - ciuchci¹, do stacji Czy kówko Las, a potem szliœmy pieszo przez Op³awiec do Smuka³y, albo poci¹giem do Rynkowa i spacer lasami w kierunku Jachcic, czy Myœlêcinka. Dziêki tym wyprawom pokocha³em przyrodê i do dzisiaj wolny czas spêdzam na rowerze w lesie. Pokazujê te piêkno lasu innym. Wêdrujemy po lesie z dzieæmi z Przedszkola Dzieci¹tka Jezus, prowadzonego przez nasz¹ parafiê. Pokaza³em im œcie ki edukacyjne w Bia³ych B³otach i w Z³otowie. Piêkno lasów podziwia³ wraz ze mn¹ Ordynariusz diecezji bydgoskiej biskup Jan Tyrawa spaceruj¹c i je d ¹c rowerem po duktach Puszczy Bydgoskiej i œcie k¹ rowerow¹ z Torunia do Bydgoszczy. Lubiê podgl¹daæ las i zwierzynê. - Kiedy po raz pierwszy zetkn¹³ siê Ksi¹dz z ludÿmi pracuj¹cymi w lesie, z mundurow¹ S³u b¹ Leœn¹? Mo e kogoœ z nich Ksi¹dz szczególnie zapamiêta³? - W naszej licznej rodzinie - bo ojciec mia³ trzynaœcioro rodzeñstwa - by³ równie leœniczy, m¹ mojej kuzynki œp. Henryk Lewandowski. Ju jako dziecko jeÿdzi³em do Nielubia. Podziwia³em pracê leœników. Rano schodzili siê wszyscy do leœniczówki i po odprawie wychodzili do lasu. Zazdroœci³em im, e znaj¹ tajemnice tego ogromnego lasu, bo mi by³o z pewnoœci¹ piêkna lekcja edukacji przyrodniczej. Szczególnie zapamiêta³em swoj¹ pierwsz¹ kolêdê. Jako m³ody kap³an neoprezbiter by³em pos³any do parafii Matki Bo ej Czêstochowskiej w Orzechowie, po³o onej w lasach miêdzy Jarocinem a Wrzeœni¹ w Wielkopolsce. Kolêdê rozpocz¹³em od leœniczówki. Nie pamiêtam nazwiska leœniczego, ale zapamiêta³em uroczyst¹ oprawê kolêdy i sympatyczn¹ goœcinê. Pan leœniczy przys³a³ na plebaniê piêkne, czarne sanie. Aura by³a prawdziwie zimowa, mroÿno, w s³oñcu iskrzy³ siê œnieg. Leœniczy czeka³ przy bramie. Po wspólnym kolêdowaniu i modlitwie zasiedliœmy do sto³u - w kominku strzela ogieñ, a na stole pyszne potrawy, równie dary lasy. Bardzo mocno prze y³em tê wizytê duszpastersk¹. Z mundurow¹ s³u b¹ leœn¹ mam dzisiaj kontakt niemal na co dzieñ. Parafia œw. Urszuli Ledóchowskiej, choæ po³o o- 3

4 Ksi¹dz Mieczys³aw Bieliñski (z lewej) w rozmowie z nadleœniczym Zbigniewem Kowalskim. Fot. Tadeusz Chrzanowski na w Bydgoszczy, otoczona jest lasami Puszczy Bydgoskiej. Korzystamy ze wspania³ego powietrza, piêkna i dobrodziejstw lasu, w czasie budowy koœcio³a pozyskiwaliœmy drewno z lasu na podpory, a tak e budulec. Ca³a stolarka budowlana wykonana jest z drewna, które wyros³o w naszych lasach. W og³oszeniach parafialnych czêsto przypominamy, e warunkiem naszego zdrowia, naszego przetrwania jest sta³a troska o naturalne œrodowisko, o przyrodê, o las. Piêtnujemy zaœmiecanie lasu, jest to dla nas zjawisko bardzo bolesne. - Jak Ksi¹dz zosta³ kapelanem leœników diecezji bydgoskiej i jakie nowe obowi¹zki, zadania pojawi³y siê w zwi¹zku z t¹ duszpastersk¹ misj¹? - Leœnicy zwrócili siê do Ordynariusza diecezji bydgoskiej, Jego Ekscelencji biskupa Jana Tyrawy oraz Krajowego Duszpasterza Leœników - biskupa Edwarda Janiaka o mianowanie duszpasterza leœników diecezji bydgoskiej. Poniewa ju wczeœniej leœnicy obrali sobie nasz koœció³ p.w. œw. Urszuli Ledóchowskiej na swoje œwiêta i uroczystoœci, wybór pad³ na mnie. W naszym koœciele Ksi¹dz abp Henryk Muszyñski, metropolita gnieÿnieñski, poœwiêci³ sztandar leœnej "Solidarnoœci" Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Toruniu. Tu odbywa³y siê uroczystoœci zwi¹zane z 20. i 25-leciem Zwi¹zku Zawodowego "Solidarnoœæ" Leœników przy RDLP. Wraz z powierzeniem mi tej nowej misji, pojawi³y siê obowi¹zki honorowe i duszpasterskie. Towarzyszê leœnikom we wszystkich uroczystoœciach i pielgrzymkach. Pomagam organizowaæ uroczystoœci regionalne i zwi¹zkowe ale przecie ka dy leœnik przynale y do swojej rodziny parafialnej, gdzie jest równie objêty duszpastersk¹ trosk¹ swojego proboszcza. Odwiedzi³em ju wszystkie nadleœnictwa w diecezji bydgoskiej, a moim marzeniem jest dotrzeæ do wszystkich leœników, choæ z tym bêdzie trudniej. Ca³¹ leœn¹ braæ ogarniam moj¹ modlitewn¹ pamiêci¹. Wspieram leœników duchowo w ich odpowiedzialnej pracy na rzecz œrodowiska naturalnego, pochylaj¹c siê nad ka d¹ roœlin¹ przez nich pielêgnowan¹. - Jaka jest - w oczach Ksiêdza - leœna grupa zawodowa, czyli braæ leœna, czym siê wyró nia poœród innych grup? - Leœnicy to szczególna grupa zawodowa. Ich praca to nie jest zwyk³e wype³nianie swoich obowi¹zków. Jest to powo- ³anie do szczególnej wspó³pracy ze Stwórc¹, w dziele stworzenia. To szczególne pochylenie siê nad natur¹ i wype³nianie misji "czynienia sobie ziemi poddan¹". To dziêki ciê kiej pracy leœników polskich, ich kompetencji, mamy tak piêkne lasy. Nie bez znaczenia jest tu równie umi³owanie ojczystej ziemi, patriotyzm, przywi¹zanie do wiary ojców i tradycji, szczególnie chrzeœcijañskich. Do leœników nie trzeba mówiæ o ich osobistej godnoœci i z dum¹ noszonych mundurach, które ju nieraz w historii by³y zroszone krwi¹, z³o on¹ na o³tarzu Ojczyzny. Bliskie obcowanie z piêknem przyrody podnosi do szlachectwa, które zobowi¹zuje. Dlatego tak piêknie prze ywane s¹ wszystkie uroczystoœci Dni Lasu, pielgrzymki leœników, dzielenie siê op³atkiem. St¹d te p³ynie troska o wys³u onych leœników, którzy nadal pozostaj¹ w zwi¹zku z czynnymi zawodowo braæmi leœnikami. Chocia polityka pcha siê równie do lasu, to myœlê, e ogromne poczucie odpowiedzialnoœci za dobro wspólne, polskie lasy, za Ojczyznê, nadal bêdzie najwa niejszym zadaniem leœnika polskiego. - Zbli aj¹ siê œwiêta Bo ego Narodzenia. Czy to dla Ksiêdza okazja do jakiegoœ spotkania z leœnikami? - Œwiêta Bo ego Narodzenia to klimat rodzinnego ciep³a, wspólnego sto³u wigilijnego i dzielenie siê op³atkiem. To wzajemne yczenia, ale te darowanie sobie jakichkolwiek uchybieñ. To zapach œwierkowego drzewka z polskiego lasu. W te Œwiêta chce siê byæ razem z tymi, którzy tak samo myœl¹ i czuj¹, którzy stanowi¹ wspólnotê, rodzinê. Tego wszystkiego yczê polskim leœnikom na nadchodz¹ce Œwiêta Bo ego Narodzenia! Niech w tych dniach bêd¹ razem, choæ nieraz tak daleko rozproszeni wœród lasów i niech wœród nich nie zabraknie ich duszpasterza. - Dziêkujê za rozmowê. Rozmawia³: Tadeusz Chrzanowski Bydgoszcz, 12 listopada 2007 roku 4

5 Odpowiednie przygotowanie spotkania przy wigilijnym stole to bardzo odpowiedzialne zadanie. I chodzi tu nie tylko o tradycyjne potrawy, ale ca³y klimat, jaki ma podczas tego wieczoru panowaæ. Wszak mamy poczuæ atmosferê nocy betlejemskiej, a poprzez obecnoœæ najbli szych, jednoœæ, wspólnotê i mi³oœæ - nastroiæ swe serca tak, aby bi³y bo onarodzeniowym rytmem. Podstawow¹ prawd¹, któr¹ trzeba sobie uœwiadomiæ, przystêpuj¹c do przygotowywania wieczerzy wigilijnej, jest to, e ma ona mieæ charakter religijny. Dlatego nie mo e podczas niej zabrakn¹æ elementów, które ten charakter wyra aj¹ i podkreœlaj¹. Przygotowanie sto³u Stó³ powinien byæ nakryty bia³ym obrusem. Pod nim umieszczamy siano, które przypomina o ubóstwie groty betlejemskiej i Maryi, która z³o y³a narodzonego Chrystusa na sianie w ³obie. Przyozdabiamy go zielonym igliwiem i œwiecami. W centrum k³adziemy op³atek i otwart¹ ksiêgê Ewangelii. Oczywiœcie na stó³ podaje siê Stó³ wigilijny. Fot. jedynie potrawy bezmiêsne i napoje bezalkoholowe. Jedno miejsce przy stole powinno zostaæ wolne - to znak pamiêci o bliskich zmar³ych i o niespodziewanym goœciu. Starym zwyczajem do sto³u zasiadamy, gdy zab³yœnie pierwsza gwiazda. Rodzinna modlitwa Wieczerzê rozpoczyna zapalenie œwiecy wigilijnej, która symbolizuje obecnoœæ w rodzinie Chrystusa - Œwiat³oœci Œwiata. Nastêpnie rodzina wspólnie siê modli, czemu przewodniczy ojciec. Po odmówieniu "Ojcze nasz", "Wierzê w Boga", "Chwa³a Ojcu" odczytuje siê fragment Ewangelii wg œw. ukasza o Bo- ym Narodzeniu ( k 2, 1-14). Dzielenie siê op³atkiem i yczenia Kulminacyjnym momentem wieczerzy wigilijnej jest obrzêd ³amania siê op³atkiem i sk³adania sobie wzajemnie yczeñ. Powinna temu towarzyszyæ atmosfera przebaczenia i pojednania. Bia³y op³atek jest wyrazem wzajemnej mi³oœci i serdecznoœci. Posi³ek Rozpoczyna siê nastêpnie wigilijna uczta. W czasie jej trwania wszyscy winni siê troszczyæ o œwi¹teczn¹ i yczliw¹ atmosferê. Oczywiœcie nie powinno zabrakn¹æ wspólnego rodzionnego œpiewania kolêd, które nale a³oby przed³u yæ zarówno na czas po posi³ku, jak i na kolejne œwi¹teczne dni. Mo na te s³uchaæ p³yt i nagrañ o tematyce bo onarodzeniowej. Wa ne, aby wigilii nie zak³óci³ telewizor. Równie z rozpakowywaniem prezentów lepiej poczekaæ a do skoñczenia uczty. Po ich rozpakowaniu bowiem trudno jest ju czymkolwiek zainteresowaæ dzieci. Wigilia to œwiêto ca³ej rodziny, to wydarzenie o charakterze religijnym. To pocz¹tek radosnego œwiêtowania przyjœcia na œwiat Jezusa, wydarzenia, poprzez które "Bóg odpowiedzia³ z wielk¹ mi³oœci¹ na obecne w naszych sercach pragnienie prawdy, przebaczenia i pokoju" (Benedykt XVI). S³awomir Jagodziñski Nasz Dziennik, grudnia 2006 roku BIULETYN RDLP W T TORUNIU - 4/5(44/45)2007 5

6 U rodzi³a siê na ziemi lwowskiej. Przesiedleñcze losy rzuci³y ca³a rodzinê w Bieszczady. Absolwentka jedynego w Polsce technikum torfowego i filologii rosyjskiej. Pracowa³a, miêdzy innymi, jako nauczycielka w Bieszczadach. Mieszka w Toruniu. Wiersze pisze od trzech lat. W roku 2004 ukaza³ siê jej tomik poetycki pt. Szlakiem.... Utwory o Bieszczadach przeplataj¹ siê w nim z refleksjami o codziennoœci. W roku debiutu wygra³a konkurs poetycki na festiwalu Bieszczadzkie Anio³y. Jej wiersze publikuje regionalna prasa podkarpacka. W przygotowaniu drugi tomik, w którym znajd¹ siê, miêdzy innymi, wiersze poœwiêcone przyrodzie, lasom bieszczadzkim, unikatowym krajobrazom. Jest te autork¹ tekstów piosenek œpiewanych przez grupê wokalno-muzyczn¹ Ma³ eñstwo z Rozs¹dku. Coraz czêœciej po jej teksty siêgaj¹ te inne zespo³y otrzymuj¹c wyró nienia w konkursach. 6

7 Bo e Narodzenie Wiemy, z czego powietrze. Znamy sk³ad naszych koœci. Na mi³oœæ mówimy chemia Nie ma plam bia³ych historia ludzkoœci. Do gwiazd jak do kieszeni siêgamy od niechcenia, i adnych ju tajemnic nie kryje przed nami Ziemia. A dzisiaj wieczór zimowy I s³owo cia³em siê sta³o. A Wielka Ta Tajemnica... bez rêki ludzkiej udzia³u. Gwiazda Trzech Króli wiod³a Gwiazda, by nie zgubili drogi. By w czas zd¹ yli dotrzeæ, do cichej stajenki ubogiej Dziœ tak e Gwiazda prowadzi do domu, gdzie sercu najbli si. A do tych co ju odeszli, pobiegn¹ nasze myœli. I radoœæ ze spotkania, i nad op³atkiem d³onie, i pewnie jak co roku ukradkiem ³ezkê uroniê. Zima bajkowa (dzieciom) Pod jasnym krêgiem latarni, œniegowy rój z³otych muszek z wiatrem wiruje w tañcu jak ten bajkowy Kopciuszek Mijaj¹ mnie œpiesznie ludzie z grubymi szalikami i zaraz na myœl przychodzi Dziewczynka z zapa³kami. A tam zau³kiem przemyka, ci¹gn¹c saneczki ³adnie Kaj z Gerd¹, zanim jeszcze w oko sopelek mu wpadnie. Nad wszystkim czuwa bez przerwy i pieczê nad wszystkim trzyma dostojna, czasem figlarna baœniowa Królowa Zima. 7

8 Zima w lesie A w lesie jak w koœciele, podnioœle i uroczyœcie: bia³ym dywanem siê œciele zima, dawno sfrunê³y ju liœcie. Jarzêbin zmarzniête grona jak szklane kuleczki czerwone, wabi¹ zg³odnia³e ptaki w sto³ówki wisz¹cej stronê. Zmierzch teraz szybko zapada - niebieskim cieniem siê p³o y na dukty, œcie ki, polany a wieczór mrozem siê sro y. Leœna kapliczka Noc grudniowa I noc za oknem i bia³o i ksiê yc z³otem prowadzi po k³adce dziurawej z cieni bo resztkê drogi zawia³o. I ciszê co nieba siêga przecina dzwonu œpiew i wkrótce zabrzmi kolêda w koœciele na górce wœród drzew. Czemu to Ci Chrystusiku lepiej w leœnych g³uszach? Pewnie œpiew iglastych koron, Twoje serce wzrusza. Stromy daszek nad kapliczk¹ jest Twoim schronieniem, bia³a brzoza siê pochyla nad Twym zamyœleniem. Z rzadka siê tu uginaj¹ przed Tob¹ kolana, za to proœby najgorêtsze, skrucha niek³amana. Noc¹ drzewa Noc¹ drzewa rozkwit³y negatywem szadzi. Wronie skrzyd³o jak w szklane kryszta³y uderza. W bia³oœæ lasu leciutki ptasi trop prowadzi i oddech mi przymarza do skraju ko³nierza. 8

9 Przytulam policzek Przytulam policzek, do ciep³ych kafli wspomnieñ. Zagl¹dam do szopki betlejemskiej z po ó³k³ej tektury. Sprawdzam, co zosta³o z moich najskrytszych marzeñ. Niezbêdnie jest mi potrzebny, do ycia.. zesz³oroczny œnieg. Dlaczego? Dlaczego razem ze œniegiem spada na ziemiê cisza? Czmycha chy³kiem brzydota, ³agodniej¹ kontury, zwalnia krwioobieg emocji, sfruwaj¹ zewsz¹d yczenia, Œwie ym siankiem pachnie leœny paœnik, a my znów sk³adamy p³oche obietnice, dlaczego? Min¹³ dzieñ No i znowu opuszczam aluzje, na dzieñ co min¹³ jak mgnienie. Ot, zwyk³y dzieñ jak co dzieñ - kropla rosy co spad³a na ziemiê. Znowu s³oñca po³owa spogl¹da zza ciemnego, na tle nieba, komina. Mo e jutro zrobiê coœ lepiej, mo e jutro bardziej komuœ siê przydam. Kropla rosy, drobinka malutka, nieznacz¹ca w ogromie oceanu, mo e pomóc zielonoœæ podtrzymaæ rosn¹cego gdzieœ w szczelinie, geranium. Ciê kim o³owiem Ciê kim o³owiem, niebo nawisa. Przydro ne chwasty, wiatrem targane. Biel¹ pokryta, doliny misa. S³oñca wygl¹da, zmarzniêty ranek. Pêki jemio³y, tul¹ siê w drzewa jak choinkowe bombki, œwi¹tecznie. I swe zimowe, kolêdy œpiewa wróbel, pod dachem skryty bezpiecznie. I szare chmury i dym z komina. I w duszy szaro, jak póÿnym zmierzchem. I têskn¹ strunê, tr¹caæ zaczyna, Anio³ Zadumy zaspany jeszcze. Wiersze i rysunki: Wies³awa Kwinto-Koczan 9

10 z PRASY Mamy dobr¹ wiadomoœæ dla du ych i ma³ych, smutnych i weso³ych, dziewczynek i ch³opców i w ogóle dla wszystkich. Bêdzie choinka! Pan nadleœniczy Mieczys³aw Kolañski, który baczy, by w jego kniejach pod Golubiem-Dobrzyniem drzewa ros³y zdrowo i wysoko, a jelenie czu³y siê jak na rykowisku, wyszuka³ ju dla nas choinkê, która lada dzieñ stanie pod toruñskim ratuszem. Nie b¹dÿmy skromni, drzewko jest piêkne. Zreszt¹ ju na pocz¹tku przysz³ego tygodnia ka dy bêdzie móg³ sobie wyrobiæ w³asne zdanie. Z przyjemnoœci¹ przytoczymy je w naszej gazecie, która na swoje czterdziestolecie ustawia dwudziest¹ choinkê. Pan Ireneusz Mulski, w³aœciciel firmy transportowej, który ma na wyposa eniu bardzo ciê kie samochody, dÿwigi i podnoœniki, a do kompletu brakuje mu ju chyba tylko czo³gu, nie by³ zaskoczony nasz¹ proœb¹, aby i tym razem, jak to robi³ ju razy kilkanaœcie razy, przywieÿæ to ogromne bo onarodzeniowe drzewko z g³êbi lasu do samego centrum Torunia. Kiedy ciê arówka paradnie zajedzie pod ratusz, choinkê wezm¹ w obroty pracownicy firmy Waldemara Sybilskiego. Od wczesnej wiosny do póÿniej jesieni opiekuj¹ siê oni miejsk¹ zieleni¹. Ekipa pana Waldemara ustawi¹, umocuje i osadzi choinkê w studzience tu przy pomniku Kopernika. To bêdzie gwiazdkowy podarunek leœników dla mieszkañców Torunia i jego goœci. Janusz Kaczmarek, dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych, chocia sam mieszka w lesie i po ciê ko przepracowanym dniu szuka ukojenia wœród mchów, paproci, brzóz, dêbów, na has³o choinka, jako cz³owiek mundurowy odpowiada w krótkich leœniczych s³owach: Bêdzie. Tradycji musi staæ siê zadoœæ. Musimy przyznaæ, e nasi rozmówcy, dobrodzieje z choinkowego krêgu, to ludzie starej daty. Nie pytaj¹ o faktury, pieni¹dze, a wszystko robi¹, a strach powiedzieæ, w czynie spo³ecznym, czyli za darmo. Ju teraz wszystkim serdeczne dziêkujemy, a zaprzyjaÿniona Œnie ynka obiecujê, e zrobi nas na bia³o, kiedy tylko Œwiêty Miko³aj ze swoj¹ misj¹ wyruszy na Ziemiê. Roman Such Nowoœci, Dziêki bezinteresownej pomocy przyjació³, na Rynku Staromiejskim w Toruniu znów bêdzie nastrojowo Choinka na Rynku Staromiejskim w Toruniu w 2006 r. Fot. Tadeusz Chrzanowski 10

11 Tegoroczny, 107. Zjazd Polskiego Towarzystwa Leœnego odby³ siê w Krakowie, od 5 do 7 wrzeœnia. Uczestniczy³o w nim oko³o tysi¹c osób, w tym grupa delegatów z terenu Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Toruniu. W tym roku odby³y siê jubileuszowe uroczystoœci zwi¹zane z 125-leciem Polskiego Towarzystwa Leœnego. Towarzystwo powsta³o na terenie ówczesnego zaboru austriackiego w 1882 roku we Lwowie, g³ównie staraniem profesora Henryka Strzeleckiego dyrektora Krajowej Szko³y Gospodarstwa Lasowego. Zaborcy stosowali represje i wynaradawianie ludnoœci polskiej. Czêsto dochodzi³o do nadmiernych wylesieñ i rabunkowej eksploatacji lasów a równoczeœnie pod ró nymi pretekstami do konfiskaty polskich maj¹tków ziemskich. Przez ca³y XIX wiek stan lasów na ziemiach polskich gwa³townie siê pogarsza³ co zaniepokoi³o œwiat³ych w³aœcicieli ziemskich, jak i leœników oraz mobilizowa³o do dzia³ania. Podejmowano inicjatywy utworzenia Towarzystwa Leœnego, które by mog³o zaradziæ takiej sytuacji. Jedynie w zaborze austriackim pozwolono na powo³anie Galicyjskiego Towarzystwa Leœnego. W³adze Rosji i Prus nie zgadza³y siê na tworzenie podobnych zrzeszeñ. Powsta³e jednak Towarzystwo na terenie Galicji promieniowa³o swoj¹ dzia³alnoœci¹ na ca³y Kraj pod zaborami. Potwierdzeniem tej sytuacji jest fakt zwo³ania I Ogólnego Zjazdu Polskich Leœników w 1907 roku w Krakowie. Godne podkreœlenia jest spontaniczne, bardzo liczne uczestnictwo w ZjeŸdzie. Jak kroniki podaj¹ uczestniczy³o w nim oko³o 700 osób. Dla uczczenia tego wydarzenia, 100. rocznicy, przypadaj¹cej na bie ¹cy rok, jak i 125-lecia istnienia Towarzystwa postanowiono, e oba jubileusze uroczyœcie obchodzone bêd¹ w królewskim mieœcie Krakowie. W tegorocznym, 107. ZjeŸdzie z naszego Oddzia³u (w Polsce mamy 20 Oddzia³ów PTL) uczestniczy³a grupa 26 leœników, na czele z zastêpc¹ dyrektora RDLP w Toruniu dr. in. Witoldem Pajkertem. W grupie tej miêdzy innymi by³o siedmiu delegatów na 107. Zjazd kole anki: Dorota Piechowska (Nadleœnictwo Osie), Alina Siedlecka (Nadleœnictwo Solec Kujawski), Ewa Lipka-Wszo³czyk (biuro RDLP w Toruniu) oraz koledzy: Mieczys³aw Gawron (Nadleœnictwo Runowo), Dariusz Gidaszewski (Nadleœnictwo W³oc³awek), Zygmunt Krzemieñ (Nadleœnictwo D¹browa) oraz Andrzej Tarnawski (Nadleœnictwo Jamy). Byli równie dwaj cz³onkowie zarz¹du G³ównego PTL z terenu naszej Dyrekcji, a mianowicie: Zbigniew Grugel i Henryk Wojtczak. W Uroczystoœciach Jubileuszowych w Krakowie uczestniczy³a rekordowa liczba oko³o tysi¹ca osób. Pomimo towarzysz¹cych Zjazdowi kilkudniowych, ci¹g³ych, ulewnych deszczy nasi cz³onkowie uczestniczyli we wszystkich zjazdowych imprezach i to tak w trasach terenowych, jak i w sesji naukowej oraz w uroczystej Mszy œwiêtej, 7 wrzeœnia w Katedrze na Wawelu. Liturgiê celebrowa³ Eminencja ks. kardyna³ Stanis³aw Dziwisz, zaœ okolicznoœciow¹ homiliê wyg³osi³ Ekscelencja ks. biskup Edward Janiak. Msza œwiêta odprawiona zosta³a w intencji za pomyœlnoœæ i zdrowie polskich leœników i ich rodzin. Dla upamiêtnienia tego wydarzenia nasze, kujawsko-pomorskie Ko³a PTL z³o y³y ofiarê w ³¹cznej wysokoœci tysi¹ca z³otych na bardzo wspania³y, zbo ny cel, jakim jest budowa w Krakowie agiewnikach Centrum Jana Paw³a II Nie lêkajcie siê. Po wspomnianej Mszy œw. w strugach deszczu nast¹pi³ przemarsz orszaku oko³o tysi¹ca leœników ulic¹ Grodzk¹ na Rynek G³ówny. Po drodze z³o ono kwiaty przy: Krzy u Katyñskim, p³ycie Tadeusza Koœciuszki i pomniku Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II. Towarzysz¹ca Zjazdowi Sesja naukowa odby³a siê w Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagielloñskiego. Zosta³y wyg³oszone trzy referaty: prof. dr hab. Andrzej Grzywacz 125 lat dzia³alnoœci Polskiego Towarzystwa Leœnego w s³u bie lasów i spo³eczeñstwa, prof. dr hab. Andrzej Szujecki Osi¹gniêcia i pora ki polskiego leœnictwa w XX wieku, prof. dr hab. Andrzej Klocek oraz prof. dr hab. Lech P³otkowski Wyzwania przysz³oœci polskiego leœnictwa. 11

12 Owocem Sesji Naukowej jest miêdzy innymi Deklaracja Krakowska Polskiego Towarzystwa Leœnego, której treœæ w ca³oœci przytaczamy obok. Wszyscy nasi cz³onkowie uczestnicz¹cy w ZjeŸdzie s¹ w posiadaniu wydania ksi¹ kowego, w którym miêdzy innymi publikowane s¹ wspomniane referaty, do lektury których serdecznie zachêcam. Gor¹co polecam omówienie zawartej w nich tematyki na zebraniach Kó³ PTL i zarêczam, e lektura jest nadzwyczaj interesuj¹ca. Tegorocznemu Zjazdowi towarzyszy³o równie wrêczenie wyró nieñ i odznak honorowych. Z naszego Oddzia³u odznaki honorowe Towarzystwa otrzyma³o siedem osób. Z³ote: Ludmi³a Gawron i Ewa Lipka-Wszo³czyk oraz srebrne: Dariusz Gidaszewski, Dorota Piechowska, Roman Podlaszewski, Tomasz Stasiak i Waldemar Wencel. Pragnê podkreœliæ, e Kolega Dariusz Gidaszewski otrzyma³ równie wyró nienie odznakê Za zas³ugi dla ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej. Wszystkim Kole ankom i Kolegom wyró nionym honorowymi odznakami w imieniu w³adz Oddzia³u bardzo serdecznie gratulujê. Kolejny, 108. Zjazd PTL odbêdzie siê w przysz³ym roku na Ziemi Œwiêtokrzyskiej, w zasiêgu dzia³alnoœci RDLP w Radomiu. Delegaci z naszego Oddzia³u zostan¹ wybrani na Walnym Zebraniu Delegatów Kó³, które jest planowane na prze³omie bie ¹cego i przysz³ego roku. Darz Bór! Henryk Wojtczak Zdjêcia: Józef Barszcz Delegaci toruñskiego Oddzia³u PTL, od lewej: Piotr Kasprzyk, Henryk Wojtczak, Mieczys³aw Gawron i Andrzej Tarnawski, na 107. ZjeŸdzie Towarzystwa w Krakowie. Fot. Kazimierz Gapiñski Uczestnicy uroczystoœci jubileuszowych z okazji 125-lecia dzia- ³alnoœci Polskiego Towarzystwa Leœnego i 100. rocznicy I Ogólnego Zjazdu Polskich Leœników w 1907 r, w Krakowie oraz sesji naukowej Wyzwania przysz³oœci polskiego leœnictwa towarzysz¹cej 107 Zjazdowi Delegatów Oddzia³ów PTL - które odby³y siê w dniach 6-7 wrzeœnia 2007 roku w Krakowie - pragn¹ przypomnieæ spo³eczeñstwu, e lasy s¹ nieroz³¹cznie zwi¹zane z histori¹ i przysz³ym rozwojem naszego kraju, gdy : pe³ni¹ funkcje ochronne, stabilizuj¹ obieg wody, chroni¹ glebê przed erozj¹, kszta³tuj¹ klimat i sk³ad powietrza atmosferycznego, s¹ dominuj¹cym miejscem bytowania rodzimych gatunków roœlin, zwierz¹t, grzybów i mikroorganizmów, s¹ znacz¹cym i bezcennym elementem ojczystego krajobrazu, pe³ni¹ funkcje produkcyjne, dostarczaj¹c surowców i pó³produktów przemys³owych oraz spo ywczych, jak: drewno, owoce, grzyby, zio³a lecznicze, kszta³tuj¹ korzystne warunki dla zdrowia, turystyki i wypoczynku spo³eczeñstwa, wzbogacaj¹ rynek pracy, s³u ¹ rekultywacji terenów zdegradowanych i poprzemys³owych oraz zagospodarowaniu gruntów nieprzydatnych rolnictwu, pe³ni¹ wa n¹ rolê w ochronie przyrody, rozwoju kultury, nauki, oœwiaty, edukacji ekologicznej spo³eczeñstwa oraz obronnoœci pañstwa. Gospodarowanie ekosystemami leœnymi poprzez realizacjê trwa³ej, zrównowa onej, wielofunkcyjnej gospodarki ma znaczenie strategiczne dla bezpieczeñstwa œrodowiskowego pañstwa, ale tak e dla kszta³towania miêdzynarodowej solidarnoœci spo³ecznej, przez realizacjê zasad ekorozwoju oraz wype³nianie konwencji i zobowi¹zañ miêdzynarodowych oraz dyrektyw i przepisów prawnych Unii Europejskiej. Mamy œwiadomoœæ powa nych zagro eñ dla ekosystemów leœnych powodowanych przez klêski ywio³owe oraz bezpoœredni¹ i poœredni¹ dzia³alnoœæ cz³owieka, w postaci: przemys³owych i komunikacyjnych zanieczyszczeñ powietrza; zmniejszania siê zasobów wodnych, w tym obni ania siê poziomu wód gruntowych; wp³ywu na gleby leœne zanieczyszczeñ rzek i jezior; wzrostu zagro enia po arowego lasu; wzmo onej penetracji lasów przez ludzi i zwi¹zanego z tym zaœmiecania lasów; niekiedy nadmiernego pozyskiwania p³odów runa leœnego; k³usownictwa i kradzie y drewna; wzrastaj¹cej podatnoœci drzewostanów na choroby i szkodniki; skutków susz, powodzi i huraganów oraz innych anomalii pogodowych. Przeciwdzia³anie zagro eniom trwa³oœci i zdrowotnoœci lasów wymaga pomocy i wspó³pracy ca³ego spo³eczeñstwa - dzieci, m³odzie y i doros³ych, wszystkich œrodowisk, resortów, jednostek administracji pañstwowej i samorz¹dowej. Wy³¹cznie w³asnymi œrodkami s³u b leœnych nie da siê powstrzymaæ degradacji œrodowiska leœnego. Apelujemy w zwi¹zku z tym o: wysok¹ kulturê zachowa- 12

13 nia siê w lasach, przestrzeganie obowi¹zuj¹cych przepisów, powstrzymanie siê od zaœmiecania lasu i wypalania traw, udzia³ w zalesianiu i zadrzewianiu kraju, ochronê leœnej przyrody. Zapewnienie w przysz³oœci polskim lasom i ojczystej przyrodzie mo liwoœci realizacji licznych funkcji oraz zaspokojenia potrzeb i oczekiwañ spo³ecznych przez leœnictwo wymaga spe³nienia okreœlonych warunków oraz wprowadzenia ró norodnych rozwi¹zañ w krótko i d³ugoterminowej perspektywie, zarówno w sferze polityki leœnej pañstwa, jak i w relacjach miêdzy leœnictwem a jego otoczeniem spo³ecznym oraz w sferze wewnêtrznej gospodarki leœnej. Do wa niejszych problemów i potrzeb ich rozwi¹zañ, nale ¹: 1. W zakresie polityki leœnej pañstwa: zachowanie pañstwowej w³asnoœci lasów zarz¹dzanych przez organizacjê gospodarcz¹ Pañstwowe Gospodarstwo Leœne Lasy Pañstwowe, zapewnienie leœnictwu w³aœciwego i trwa³ego miejsca w strukturach administracyjnych pañstwa, stworzenie lepszych warunków, sprzyjaj¹cych wykonywaniu przepisów prawa leœnego przez w³aœcicieli lasów prywatnych, poprzez doskonalenie nadzoru i doradztwa, udzielanie pomocy finansowej oraz wspieranie zrzeszeñ leœnych, a tak e w³¹czenie leœnictwa prywatnego w system Narodowego Programu Leœnego, zbudowanie sprawnego systemu planistyczno-prognostycznego w leœnictwie dostarczaj¹cego informacji na potrzeby prowadzenia zrównowa onej i wielofunkcyjnej gospodarki leœnej oraz sprawowania nadzoru pañstwa nad lasami, kontynuowanie i aktywizacjê programu zwiêkszenia lesistoœci kraju, zaliczanie wartoœci pozaprodukcyjnych funkcji lasu oraz akumulacji masy drewna na pniu do wartoœci produktu krajowego brutto, urynkowienie przedsiêwziêæ zwi¹zanych z redukcj¹ emisji CO 2 i poch³anianiem wêgla przez ekosystemy leœne, sprzyjanie rozwojowi nauk leœnych i leœnych placówek badawczych, zwiêkszanie roli spo³eczeñstwa, w tym towarzystw naukowych i leœnych zwi¹zków zawodowych w procesie tworzenia i opiniowania polityki leœnej oraz jej realizacji, tworzenie struktur i mechanizmów sprzyjaj¹cych lepszemu wspó³dzia³aniu leœnictwa z w³adzami samorz¹dowymi, wzmocnienie wp³ywu najwy szych w³adz pañstwa na sprawy realizacji przez Lasy Pañstwowe polityki gospodarczej i polityki ekologicznej, a zw³aszcza Polityki leœnej pañstwa, utrzymanie fundamentalnej zasady samofinansowania siê leœnictwa, co wymagaæ bêdzie ekonomicznego wspierania pozaprodukcyjnych funkcji lasu. 2. W zakresie wspó³pracy ze spo³ecznym i gospodarczym otoczeniem leœnictwa: stwarzanie mechanizmów zapewniaj¹cych w³aœciwe relacje cen i kosztów w ramach ca³ego ³añcucha produktów pochodzenia leœnego, a tak e poszukiwanie dodatkowych Ÿróde³ finansowania gospodarki leœnej, w tym równie wzmo enie poda y pozaprodukcyjnych funkcji lasu, uznanie trwa³ego i zrównowa onego u ytkowania ró norodnoœci biologicznej za jedn¹ z form wspó³czesnej ochrony przyrody, jak równie faktu znacz¹cego udzia³u leœnictwa w obszarowej, indywidualnej i gatunkowej ochronie przyrody, a tak e uznanie za ustawow¹ formê ochrony przyrody w lasach tzw. ochrony wielkoobszarowej wraz z Programami ochrony przyrody stanowi¹cymi integraln¹ czêœæ operatów urz¹dzania lasu, w³¹czenie Lasów Pañstwowych w nurt dzia³alnoœci leœnej Unii Europejskiej i zwiêkszenie mo liwoœci korzystania z ró norodnych programów rozwojowych, zwiêkszenie udzia³u terenowych jednostek organizacyjnych Lasów Pañstwowych w aktywizacji obszarów wiejskich i realizacji programów regionalnych, miêdzy innymi poprzez zwiêkszenie szans rozwoju sektora us³ug leœnych, poszerzenie dotychczasowych metod pracy instytucji leœnych i ich kompetencji w zakresie kreowania publicznych funkcji lasu i zapobiegania potencjalnym konfliktom na tle odmiennych sposobów u ytkowania lasów przez ró ne grupy spo³eczeñstwa, wypracowanie zasad zagospodarowania ekosystemów leœnych na obszarach europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, rozwijanie metod, œrodków i obiektów edukacji leœnej spo³eczeñstwa, obejmowanie coraz szerszych krêgów dzieci i m³odzie y procesem dydaktycznym, pe³niejsze wykorzystywanie doœwiadczenia leœników w prowadzeniu edukacji ekologicznej spo³eczeñstwa, przeprowadzenie kampanii spo³ecznych, w tym marketingowych oraz stymulowanie aktywnoœci leœników w celu uzyskania wiêkszego wsparcia spo³eczeñstwa w realizacji za³o eñ polityki leœnej, a zw³aszcza ze strony polityków i parlamentarzystów. 3. W zakresie wewnêtrznej administracji leœnictwa: œledzenie i przygotowanie gospodarki leœnej do ewentualnych zmian klimatu i zjawisk globalizacyjnych, sta³e doskonalenie planów i programów oraz warunków nauczania w œrednim i wy szym szkolnictwie leœnym, aby uzyskiwaæ nowe kadry o najwy szych kwalifikacjach, powo³anie zespo³u naukowego monitoruj¹cego rozwój i problemy leœnictwa w krajach Unii Europejskiej i na œwiecie oraz œledz¹cego zagro enia i przysz³oœciowe wyzwania dla lasów, poznanie i skwantyfikowanie zale noœci przyczynowo-skutkowych miêdzy struktur¹ lasu i poziomem œwiadczonych przez niego funkcji, co powinno prowadziæ do wypracowania metod rozwa nego wykorzystywania i alokacji funkcji lasu na wzór metod regulacji u ytkowania drzewostanów, zwiêkszenie regionalnej i lokalnej samodzielnoœci decyzji oraz odpowiedzialnoœci za w³aœciwe gospodarowanie ekosystemami leœnymi z uwagi na ich regionalne zró nicowanie pod wzglêdem ró norodnoœci i spo³eczno - gospodarczego znaczenia, odejœcie od nadmiernej centralizacji, poszukiwania nowych technologii i metod zagospodarowania drzewostanów oraz ochrony i kszta³towania ró norodnoœci biologicznej z wykorzystywaniem najnowszych zdobyczy nauki i wiedzy leœnej, biologicznej i technicznej, kierowanie siê w doborze kadr leœnych przede wszystkim kwalifikacjami zawodowymi, wiedz¹, doœwiadczeniem i umiejêtnoœci¹ kierowania zespo³ami pracowników, a nie kryteriami pozamerytorycznymi. Warunkiem powodzenia realizacji powy szych zamierzeñ polskiego leœnictwa i sprostania nadchodz¹cym wyzwaniom, jest uwzglêdnienie w codziennej dzia³alnoœci zasad wzrostu, konkurencyjnoœci i spójnoœci w ramach ogólnych zasad ekorozwoju. Generalnym wyzwaniem rozwoju leœnictwa jest opracowanie d³ugookresowej wizji w efekcie szerokiej, spo³ecznej debaty, a póÿniej skonstruowanie strategii i szczegó³owych planów dzia³ania, nowych elementów do za³o eñ polityki leœnej pañstwa. Wszystkim ludziom powinno towarzyszyæ poczucie odpowiedzialnoœci za losy œwiata i ycia na Ziemi, dla obecnych i przysz³ych pokoleñ. Niezwykle wa n¹ rolê w funkcjonowaniu i stanie biosfery odgrywaj¹ ekosystemy leœne. St¹d my leœnicy, w sposób szczególny jesteœmy odpowiedzialni za stan naszych lasów i ca³ego œrodowiska przyrodniczego. Sto lat temu na zakoñczenie I Ogólnego Zjazdu Leœników Polskich opublikowano krótk¹ odezwê do Braci Leœnej. W jej zakoñczeniu zawarto zdanie Trzeba nam w czyn zmieniæ s³owa i obietnice! A wiêc Bracia do pracy!. Czekaj¹ nas liczne wyzwania dla dobra polskich lasów i ojczystej przyrody. Cz³onkowie Polskiego Towarzystwa Leœnego zg³aszaj¹ gotowoœæ do uczestnictwa w ich rozwi¹zywaniu. Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagielloñskiego Kraków, 7 wrzeœnia 2007 roku 13

14 "Na pocz¹tku mojej pracy w leœnictwie musia³em suche drzewa usuwaæ, teraz powinienem czêœæ ich pozostawiaæ!". Te s³owa wypowiedziane przez leœniczego w pe³ni oddaj¹ charakter zmiany, jaka dokona³a siê w podejœciu do pozostawiania martwych drzew w lesie. Zwi¹zane jest to z poznawaniem ich istotnej roli w ekosystemach leœnych. Fot. Micha³ Piotrowski Na pocz¹tku br. roku Pañstwowa Rada Ochrony Przyrody w wystosowanym przez siebie dokumencie pt. "Najwa niejsze problemy ochrony przyrody w Polsce" odnios³a siê tak e do zagadnieñ zwi¹zanych z polskim leœnictwem. W przedstawionym dokumencie mo na znaleÿæ min. punkt 48, którego brzmienie nale y zacytowaæ w ca³oœci ze wzglêdu na jego wymowê: "Niedostatek martwego drewna w ekosystemach leœnych. Polska odstaje negatywnie od reszty Europy i Ame- wi³a siê formalnie w lasach pañstwowych w 1995 roku, kiedy to dyrektor generalny lasów pañstwowych wyda³ zarz¹dzenie w sprawie doskonalenia gospodarki leœnej na podstawach ekologicznych. W obowi¹zuj¹cych Zasadach Hodowli Lasu o drzewach martwych i ich pozostawianiu wspomina siê w kilku miejscach: 139 We wszystkich rodzajach ciêæ pielêgnacyjnych 5. "... Za drzewa po yteczne uznaje moim ZDANIEM ryki Pó³nocnej pod wzglêdem ochrony zasobów martwego drewna, uwa anych obecnie za kluczowy element ekosystemów leœnych. Praktyka polskiego leœnictwa - mimo deklaracji, e problem jest dostrzegany - zak³ada utrzymywanie zasobów na poziomie znacznie mniejszym, ni jest to potrzebne dla ochrony ró norodnoœci biologicznej". Do przedstawionej opinii do³¹czyæ warto tak e fragmenty raportu z audytu zwi¹zanego z certyfikacj¹ lasów polskich przeprowadzonego w jednej z regionalnych dyrekcji lasów pañstwowych: "Powszechny jest brak martwego, rozk³adaj¹cego siê drewna w lesie ", zaznacza siê w nim tak e, e jego zasoby s¹ "znacznie mniejsze od poziomu zapewniaj¹cego minimum dla funkcjonowania populacji ksylobiontów." Powy sze cytaty negatywnie odnosz¹ siê do sposobu postêpowania z martwym drewnem, jakie obecnie jest realizowane w polskich lasach, jednoznacznie podkreœlaj¹c, e zasoby pozostawianych drzew do naturalnego rozk³adu s¹ wyraÿnie niewystarczaj¹ce. Nasuwaj¹ siê tutaj pytania: dlaczego jest ich za ma³o i jaki poziom powinny osi¹gn¹æ, aby by³y wystarczaj¹ce w realizacji ochrony bioró norodnoœci w lasach gospodarczych. Nasze zasady i instrukcje a pozostawianie martwych drzew Tematyka pozostawiania drzew w lesie do ich naturalnego rozk³adu poja- siê równie drzewa dziuplaste i martwe." 6. " Za drzewa szkodliwe uwa a siê: - drzewa pochy³e i martwe o ile zagra- aj¹ bezpieczeñstwu ludzi; pozosta³e drzewa martwe pozostawia siê w lesie" 141 Prace pielêgnacyjne wykonywane w okresie m³odnika 4. Drzewa chore i obumieraj¹ce powinno siê systematycznie usuwaæ zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami "Instrukcji ochrony lasu", zaœ drzewa martwe pozostawiaæ w lesie. 143 Prace pielêgnacyjne wykonywane w okresie dojrza³oœci drzewostanu 1) W drzewostanach bliskorêbnych (IVb, Va kl.w.) stosuje siê g³ównie trzebie doln¹, pozostawiaj¹c na pniu drzewa martwe i dziuplaste, Podsumowuj¹c powy sze zapisy mo - na stwierdziæ, e ZHL o pozostawianiu martwych drzew w lesie mówi¹ jednoznaczne i wskazuj¹, e podczas realizacji zabiegów pielêgnacyjnych nale y obligatoryjnie je pozostawiaæ do ich naturalnego rozk³adu. Podkreœliæ nale y tak e fakt, e podczas wykonywania trzebie y wczesnych i póÿnych nale y je zaliczaæ do drzew po ytecznych. Powstaje zatem pytanie, dlaczego w drzewostanach jest ma³o drzew pozostawianych do ich naturalnego rozk³adu? Odpowiedzi nale y szukaæ w min. w Instrukcji Ochrony Lasu, w której znajduj¹ siê zapisy odnoœnie drzew martwych, mog¹cych stanowiæ posusz czynny i ja³owy. Nale y je przedstawiæ ze wzglêdu na ich szczególn¹ istotê: 4. Nadleœniczy, w celu zapewnienia warunków rozwoju wszystkim organizmom zwi¹zanym z rozk³adaj¹cym siê drewnem, powinien w lesie utrzymywaæ drewno martwych drzew w ró nych stadiach rozk³adu, uwzglêdniaj¹c uwarunkowania przyrodnicze i ekonomiczne. Iloœæ posuszu czynnego nie mo e przekraczaæ 0,5 m 3 na 1 hektar w drzewostanach œwierkowych, 1 m 3 /ha w pozosta³ych drzewostanach iglastych oraz 2 m 3 /ha w drzewostanach liœciastych. Stoj¹cych drzew martwych nie nale y pozostawiaæ wzd³u dróg, szlaków komunikacyjnych i w innych miejscach przebywania ludzi Dzia³ania z zakresu in ynierii ekologicznej obejmuj¹: 5) oddzia³ywanie na obieg materii i przep³yw energii, w tym: b) pozostawianie w lesie martwych drzew do ich biologicznego rozk³adu w celu powstrzymania degradacji gleb i przyspieszenia obiegu materii, 213. Dzia³ania z zakresu hodowli lasu obejmuj¹: 9) zapewnienie istnienia ci¹g³oœci wszystkich faz rozwoju drzew i drzewostanów oraz drzew martwych w ró nym stopniu rozk³adu, 9.2. Ochrona ró norodnoœci biologicznej w praktyce leœnej Jednym z zadañ wspó³czesnego leœnictwa wielofunkcyjnego jest gospodar- 14

15 Fot. Mateusz Stopiñski ka materi¹ organiczn¹ w lesie. Dotychczasowe skrupulatne usuwanie z lasów wszelkiej biomasy drewna powinno byæ ograniczone Martwe drzewa stoj¹ce i le ¹ce oraz odpady i wierzcho³ki opuszczone przez szkodniki eruj¹ce pod kor¹, ale opanowane przez owady eruj¹ce w drewnie, powinny byæ pozostawione do biologicznego rozk³adu. Instrukcja Ochrony Lasu jeszcze wyraÿniej ni ZHL podkreœla potrzebê pozostawiania martwych drzew uwypuklaj¹c ich ekologiczn¹ rolê, jak¹ pe³ni¹ w ekosystemach leœnych. Jednoczeœnie w paragrafie 4 zawarty jest bardzo istotny, rygorystyczny zapis, który determinuje iloœæ pozostawianego martwego drewna w wyniku eliminowania posuszu czynnego. Nale y zwróciæ tak e uwagê na fragment: "Jednym z zadañ wspó³czesnego leœnictwa wielofunkcyjnego jest gospodarka materi¹ organiczn¹ w lesie", który odnosi siê tak e do martwych drzew pozostawianych do naturalnego rozk³adu. Niestety obecnie trudno jest to realizowaæ, poniewa w pracach urz¹dzania lasu nie prowadzi siê oceny zasobów martwego drewna, jego rozmieszczenia i co najwa - niejsze nie podaje siê iloœci, jaka powinna pozostawaæ w lesie, tak aby w pe³ni realizowaæ ochronê bioró norodnoœci. Instrukcja Urz¹dzania Lasu nie wymaga przy tworzeniu planu urz¹dzania lasu dla nadleœnictwa oszacowywania zasobów martwego drewna, jednak taka inicjatywa podjêta przez komisjê techniczno-gospodarcz¹ by³aby bardzo wskazana, poniewa pozwoli³aby realnie gospodarowaæ martw¹ materi¹ organiczn¹. Jakie drzewa pozostawiaæ? Nie ma konkretnej odpowiedzi na to pytanie zarówno co do gatunku jak i formy pozostawianego martwego drewna, poniewa wymienione elementy zale ¹ od specyficznych warunków ka dego drzewostanu. Przedstawione wczeœniej instrukcyjne zapisy, mówi¹, e nale y pozostawiaæ drzewa stoj¹ce i le ¹ce w ró nych stadiach rozk³adu, co mo na uszczegó³owiæ informacj¹ zawart¹ w paragrafie 220 ZHL, który mówi, e dzia³ania zmierzaj¹ce do ochrony bioró norodnoœci powinny byæ realizowane poprzez: "wyznaczanie i pozostawianie w lesie drzew dziuplastych oraz o ma³ej przydatnoœci u ytkowej do ich biologicznej œmierci i naturalnego rozk³adu, wybieraj¹c mo liwie najwiêksz¹ liczbê gatunków". Oprócz tego bardzo konkretna informacja, choæ nie wskazana w sposób bezpoœredni zawarta równie w ZHL znajduje siê w paragrafie 80: "Pozostawione fragmenty starodrzewu, o powierzchni ³¹cznej nie mniejszej ni 5% powierzchni manipulacyjnej pasa zrêbowego, strefy lub smugi i powierzchni jednostkowej nie mniejszej ni 5-10 arów powinny pozostaæ wraz z nienaruszonymi warstwami dolnymi a do naturalnego rozpadu." Czêœciowa odpowiedÿ na powy sze pytanie znajduje siê w obowi¹zuj¹cym zarz¹dzeniu 11a z 1999 roku, w sprawie doskonalenia gospodarki leœnej na podstawach ekologicznych. Mo na w nim przeczytaæ: " pozostawianie w drzewostanach dojrza³ych do wyrêbu, a w miarê mo liwoœci i w m³odszych, niektórych starych drzew do ich fizjologicznej staroœci, a nawet biologicznej œmierci oraz wybranych drzew martwych, drzew dziuplastych jako siedziby licznych organizmów roœlinnych i zwierzêcych decyduj¹cych o bogactwie i procesach samoregulacji w przyrodzie." Autorzy ksi¹ ki "Drugie ycie drzewa" podaj¹ e: "konieczna jest ró norodnoœæ form, rozmiarów stopni rozk³adu martwego drewna; w tym obecnoœæ rozk³adaj¹cych siê grubych k³ód czy martwych drzew stoj¹cych.", a tak e powinny to byæ: " martwe drzewa stoj¹ce, k³ody, drzewa dziuplaste, powy ej 40 cm œrednicy. Proponuj¹ tak e pozostawiæ " wysokie do 3 m pniaki", natomiast w odniesieniu do gatunków " w³aœciwe dla naturalnych ekosystemów na odpowiednim siedlisku...". Bardzo ciekawe rozwi¹zanie zaproponowa³ Borowski (2006), który za wyznacznik pozostawianego drewna w lesie wskaza³ zwi¹zane z nim chrz¹szcze. Podaje, e 65 gatunków, co stanowi 83% wszystkich gatunków chronionych chrz¹szczy w Polsce, jest zwi¹zana z martwymi drzewami. Takie liczby zgodnie z jego stanowiskiem wyraÿnie przemawiaj¹ za pozostawianiem drzew w lasach do ich naturalnego rozk³adu. Bior¹c pod uwagê bionomiê chronionych chrz¹szczy wed³ug autora nale a³oby pozostawiaæ: le ¹ce k³ody lub strza³y w korze (ochrona biegaczowatych), ywe drzewa stoj¹ce z martwicami bocznymi, zw³aszcza w miejscach silnie nas³onecznionych oraz martwe drzewa stoj¹ce o twardym drewnie, równie najlepiej w miejscach nas³onecznionych, nie okorowane pniaki po œciêtych drzewach, drzewa dziuplaste, martwe drzewa stoj¹ce z grub¹ kor¹ lub jej fragmentami oraz widocznymi owocnikami grzybów nadrzewnych. Natomiast sk³ad gatunkowy pozostawianych drzew lub ich fragmentów mo e byæ okreœlony przez stopieñ zasiedlenia gatunków drzew przez dane gatunki owadów. Przyjmuj¹c taki wyznacznik 21% ogólnej liczby pozostawianych drzew powinien stanowiæ d¹b, 13% buk, po 9% sosna, œwierk, 7% topola, 6% brzoza, po 5% jod³a, grab i wi¹z, po 3% lipa, klon, jesion, i po 1% drzewa owocowe. Jak sugeruje dalej docelowy uk³ad mo na by osi¹gaæ w wyniku optymalizacji powy szych 15

16 udzia³ów optymalnym sk³adem gatunkowym zawartym w operacie urz¹dzeniowym sporz¹dzanym dla nadleœnictwa. Ile drzew pozostawiaæ? Odpowiedz na to pytanie jest bardzo trudn¹ kwesti¹, uzale nion¹ od wielu czynników. Z punktu widzenia ochrony ró norodnoœci powinno byæ go jak najwiêcej, jednak taki stan w lasach gospodarczych nie jest mo liwy do zrealizowania, gdy w ramach prowadzenia normalnej gospodarki leœnej pozyskuje siê drewno zaspokajaj¹c wci¹ rosn¹ce potrzeby spo³eczne. Istnieje zatem potrzeba wypracowania kompromisu miêdzy dwoma skrajnie ró nymi spojrzeniami, ale maj¹c zawsze na wzglêdzie funkcjê lasu. Warto wspomnieæ, e w lasach naturalnych w zale noœci od warunków geograficznych, siedliska i fazy rozwojowej drzewostanu, na 1 hektarze mo e znajdowaæ siê œrednio od 100 do 200 m 3, a nawet wiêcej, martwego drewna. Ocenia siê, e w strefie klimatu umiarkowanego, na dnie lasu takiego jak np. Puszcza Bia³owieska, powinno zalegaæ œrednio 120 m 3 /ha, czyli jedna pi¹ta ca³ej naziemnej biomasy lasu (Gutowski i inni 2002). Warto wspomnieæ, e w naturalnych lasach bukowo-jod³owo-œwierkowych wschodniej i œrodkowej Europy iloœæ martwego drewna wynosi a m 3 /ha! W gospodarczych borach sosnowych, które s¹ najliczniej wystêpuj¹cym zbiorowiskiem leœnym w Polsce, mi¹ - szoœæ martwego drewna nie przekracza zwykle 3 m 3 /ha, a bardzo czêsto wynosi poni ej 1 m 3 /ha (Gutowski i inni 2002). Taka iloœæ jest niewystarczaj¹ca, co ogranicza ró norodnoœæ biologiczn¹. Ile powinno byæ, zatem martwego drewna w lasach gospodarczych? Konkretnej odpowiedzi nie ma i co wa ne bêdzie ona ró na w zale noœci od tego jak¹ funkcjê postawi siê przed lasem gospodarczym. Oczywiœcie odpowiedzi nale y szukaæ dla drzewostanów nie bêd¹cych pod wp³ywem negatywnych czynników obni aj¹cych ich stan zdrowotny, które mog³yby zagra aæ jego trwa³oœæ. Instrukcja OL we wspomnianym wczeœniej paragrafie 4 obliguje do utrzymywania w lesie iloœci posuszu czynnego na œciœle okreœlonym poziomie. Jest to zapis chyba najistotniejszy z punktu widzenia pozostawiania martwego drewna w lesie i rodz¹cy konsekwencje, czêsto sprzeczne ze sob¹. Z jednej strony nak³ada obowi¹zek utrzymania w lesie martwych drzew w ró nych stadiach rozk³adu, a z drugiej determinuje iloœæ wspomnianego posuszu czynnego. Trzeba siê zgodziæ z Borowskim (2006), e nale y siê cieszyæ, z zapisu na temat pozostawiania drzew do ich rozk³adu, to jednak w takiej formie mo e on przynosiæ odwrotne skutki do zaplanowanych, poniewa obliguje on leœników do zadbania o to aby w lasach by³o ich jak najmniej. Jak na przyk³ad pogodziæ go z zapisem ZHL mówi¹cym, e powinno pozostawiaæ siê fragmenty starodrzewu do jego naturalnego rozpadu? Rozpad taki w konsekwencji prowadzi do nagromadzenia siê du ej iloœci posuszu na ma³ej powierzchni i w stosunkowo krótkim czasie, z pewnoœci¹ doprowadzaj¹c do przekroczenia norm instrukcyjnych. Zapis o ograniczaniu posuszu czynnego w podanych iloœciach na jednym hektarze wyklucza w³aœciwie wystêpowanie martwych drzew (g³ównie grubych) stoj¹cych, i w konsekwencji le ¹cych w lesie. Ka de, bowiem drzewo, aby staæ siê drewnem rozk³adaj¹cym musi przejœæ najpierw etap posuszu czynnego. W nawi¹zaniu do pytania ile drzew pozostawiaæ trzeba dodaæ, e w IOL proponuje siê w czynnoœciach nieobowi¹zkowych w paragrafie 220: "Nale y wyznaczyæ do 5 drzew na 1 ha lasu, wybieraj¹c mo liwie najwiêksz¹ liczbê gatunków". Zapis ten jest bardzo nieprecyzyjny, gdy jak zauwa y³ Borowski (2006) nie odnosi siê do poszczególnych rodzajów kompleksów leœnych, siedlisk czy zasobnoœci drzewostanów i co istotniejsze wg zapisu, wcale nie musi to byæ 5 grubych drzew (najbardziej cennych ze wzglêdu na swoje oddzia³ywanie ekologiczne), tylko na przyk³ad 1,2 lub 3 drzewa 15 cm gruboœci. Tyle i takich drzew ("dziuplastych oraz o ma³ej przydatnoœci gospodarczej") znajduje siê praktycznie na hek- z PRASY Niech DRZEWA ZGNIJ Tabliczki informacyjne o doœæ intryguj¹cej treœci pojawi³y siê ostatnimi czasy przy szlakach turystycznych w rejonie Baraniej Góry w Beskidzie Œl¹skim. Wyczytaæ z nich mo na, e "Drewno pozostawiono w celu naturalnego rozk³adu". Dlaczego? R ¹bka tajemnicy na temat celu, w jakim tablice w lasach siê pojawi³y i co tak naprawdê oznacza ta informacja, uchyli³ "Kronice" Zenon Rzoñca, zastêpca nadleœniczego w Nadleœnictwie Wis³a. Wyjaœnia, e bardzo czêsto do nadleœnictwa dociera³y sygna³y od odwiedzaj¹cych lasy Beskidu Œl¹skiego osób zaniepokojonych tym, i zalega w nich wiele powalonych butwiej¹cych drzew, których nikt nie uprz¹ta. Osoby te upatrywa³y w tym winy leœników, którzy - ich zdaniem - nierzetelnie i nieprofesjonalnie wykonuj¹ swój zawód. Powalone drzewa - twierdzili oponenci takiego sposobu prowadzenia gospodarki leœnej - nie doœæ, e mog³yby byæ wykorzystane chocia by jako opa³, to jeszcze pozostawione w lesie stanowi¹ po ywkê dla korników i innych leœnych szkodników rozmna aj¹cych siê w butwiej¹cym drewnie. - Tymczasem - wyjaœnia Zenon Rzoñca - prawda jest zgo³a odmienna. Otó, od kilku lat leœnicy w rejonie Baraniej Góry, z uwagi na istniej¹cy tam rezerwat przyrody oraz to, e rzecz ca³a dzieje siê wysoko w górach, prowadz¹ bardziej proekologiczn¹ gospodarkê leœn¹. Zak³ada ona miêdzy innymi, e nie usuwa siê z lasu powalonych suchych drzew i ga³êzi. Pozwala siê im zbutwieæ i rozpaœæ siê w py³. Wszystko po to, aby z jednej strony stworzyæ siedliska dla wielu po ytecznych dla lasu owadów i innych organizmów, w tym grzybów, które w³aœnie w takim rozk³adaj¹cym siê drewnie yj¹ i eruj¹. Z drugiej strony - jak t³umaczy Zenon Rzoñca - z obserwacji wynika, e w wysoko po³o onych partiach górskich, gdzie gleba jest bardzo ja³owa, nowe drzewa wyrastaj¹ najlepiej w miejscach, w których zalegaj¹ resztki butwiej¹cego drewna. Po prostu w miejscu, gdzie umrze i zbutwieje stare drzewo, wyrasta nowe - mówi Zenon Rzoñca. - Dlatego te leœnicy nie uprz¹taj¹ w takich rejonach gór suchych drzew, a jedynie sprz¹taj¹ las ze œmieci i innych niepo ¹danych tam odpadków. Natomiast obawy, e w butwiej¹cym drewnie mog¹ rozmna aæ siê korniki, s¹ - w jego opinii - niezasadne. Korniki eruj¹ bowiem jedynie na ywych drzewach. Stare butwiej¹ce resztki ich nie interesuj¹. Leœnicy dbaj¹ natomiast o to, aby korniki z jeszcze ywych, lecz ju umieraj¹cych drzew, nie przenosi³y siê na drzewa zdrowe. Chore s¹ w tym celu œcinane i pozbawiane kory wraz ze szkodnikami. Kora taka jest nastêpnie palona, zaœ ogo- ³ocone pnie pozostawiane s¹ w lesie, aby zbutwia³y. eby uzmys³owiæ osobom niezorientowanym, w jaki sposób prowadzi siê w wy szych partiach gór proekologiczn¹ gospodarkê leœnicy, aby nie byæ pos¹dzanymi o bezczynnoœæ czy wrêcz brak kompetencji, ustawili tablice informuj¹ce o tym, dlaczego nie zawsze usuwa siê z lasu suche drzewa. (map) "Kronika Beskidzka",

17 tarze ka dego kompleksu leœnego. Ze wzglêdu na brak norm iloœciowych odnoœnie pozostawiania drzew do ich naturalnego rozk³adu opracowanych w polskich lasach, autorzy ksi¹ ki "Drugie ycie drzewa" sugeruj¹ przyj¹æ wytyczne amerykañskie dla stanu Oregon i Washington: w kompleksach leœnych o cechach pierwotnoœci: 15-25% mi¹ szoœci dojrza³ego drzewostanu na danym siedlisku, nie mniej ni 10 grubych (œrednica powy ej 40 cm) rozk³adaj¹cych siê ca³ych k³ód lub martwych drzew stoj¹cych na 1 ha lasu i maksymalnie du o drzew dziuplastych w innych lasach gospodarczych: 5% mi¹ szoœci dojrza³ego drzewostanu na danym siedlisku, nie mniej ni 5 grubych (œrednica powy ej 40 cm) rozk³adaj¹cych siê ca³ych k³ód lub martwych drzew stoj¹cych na 1 ha lasu i maksymalnie du o drzew dziuplastych. Trzeba tutaj jednak zauwa yæ, e takie propozycje s¹ na dzisiaj praktycznie niemo liwe do zastosowania bez zmiany zapisów w instrukcji OL, w szczególnoœci w odniesieniu do nieprecyzyjnego okreœlenia "kompleksy leœne o cechach pierwotnoœci". Podsumowanie Nawi¹zuj¹c ponownie do wypowiedzi leœniczego zawartej we wstêpie artyku³u trzeba podkreœliæ, e podejœcie odnoœnie pozostawiania i roli martwych drzew w lesie w ostatnich kilkunastu latach uleg³o znacznej zmianie. Do niedawna obecnoœæ martwego drewna w lesie postrzegana by³a jako efekt zaniedbañ w zakresie utrzymania odpowiedniego poziomu higieny lasu. Prace badawcze dotycz¹ce tego tematu wskaza³y jednoznacznie, e obecnoœæ martwych drzew w ró nej postaci w lesie jest nieodzownym elementem prawid³owo funkcjonuj¹cego ekosystemu, zwiêkszaj¹c jego bioró norodnoœæ. Niestety brak jest optymalnych norm odnoœnie pozostawiania martwych drzew, stworzonych dla lasów gospodarczych w celu zwiêkszania ich bioró norodnoœci, przy jednoczesnym realizowaniu celów produkcyjnych. Obowi¹zuj¹ce instrukcje i zasady, wed³ug których prowadzona jest gospodarka leœna nie s¹ konsekwentne. Proekologicznym zapisom Zasad Hodowli Lasu wskazuj¹cym na koniecznoœæ pozostawiania dziuplastych drzew i pewnej iloœci martwego drewna towarzyszy koniecznoœæ usuwania posuszu czynnego, przy jednoczesnym zalecaniu pozostawiania w lesie posuszu ja³owego. Do tego brakuje wypracowanych mechanizmów powszechnego monitorowania iloœci i jakoœci rozk³adaj¹cego siê drewna np. w³¹czenia Fot. Mateusz Stopiñski pomiaru tego parametru w zakres prac urz¹dzania lasu. Borowski (2006) odnosz¹c siê do trudnej kwestii pozostawiania iloœci drzew w lesie do ich naturalnego rozk³adu zaproponowa³ trzy drogi rozwi¹zania tego problemu: droga mówi¹ca, e "od czegoœ trzeba zacz¹æ", wprowadzaj¹c np. normy z IOL lub amerykañskie a nastêpnie po wielu latach sprawdzenie skutków, droga naukowa, polegaj¹ca na stworzeniu interdyscyplinarnego projektu badawczego, który wypracowa³by zró nicowane normy dostosowane do rodzaj kompleksu leœnego i siedliska, trzecia droga to indywidualne podejœcie do ka dego kompleksu leœnego przez posiadaj¹cego du ¹ wiedzê leœniczego. Jaka droga zostanie wybrana poka- e czas, natomiast dzisiaj jest pewne, e przy braku jednoznacznych norm i zapisów okreœlaj¹cych ile, gdzie i jakiego drewna martwego powinno byæ w lesie, nale y realizowaæ ochronê bioró norodnoœci poprzez pozostawianie drzew do ich naturalnego rozpadu przy pe³nym wykorzystaniu mo liwoœci jakie daj¹ nam zapisy zawarte w IOL i ZHL. Wydaje siê, e najrozs¹dniejszym miejscem, w którym nale y pozostawiaæ martwe drewno s¹ fragmenty starodrzewu na zrêbach. Z za³o enia s¹ one przeznaczone do naturalnego rozpadu i mog¹ stanowiæ wystarczaj¹cy rezerwuar martwego drewna w odniesieniu do du ych powierzchni, tym bardziej cennego, e sk³adaj¹cego siê z du ych, grubych drzew. Podsumowuj¹c omawian¹ problematykê jako istotny element ochrony przyrody w lasach gospodarczych nale y podkreœliæ, e pozostawianie martwych drzew jest w naturalny sposób ograniczone wymaganiami ekonomicznymi leœnictwa, poniewa z punktu widzenia gospodarki leœnej pozostawianie ich, szczególnie du- ych jest strat¹. Dlatego wydaje siê, e najbardziej rozs¹dnym rozwi¹zaniem jest idea przestrzennego podzia³u lasów na obszary, w których rolê dominuj¹c¹ odgrywa albo funkcja produkcyjna, albo ochrona ró norodnoœci, albo œciœle okreœlona kombinacja tych funkcji (Pancer- Kotejowa, Szwagrzyk 1997). W odniesieniu do lasów gospodarczych wspomniani autorzy proponuj¹ nastêpuj¹cy podzia³: obszary wielofunkcyjnych lasów, gospodarczo u ytkowanych, lecz z przewag¹ funkcji pozaprodukcyjnych (np. leœne kompleksy promocyjne, lasy w parkach krajobrazowych) obszary lasów gospodarczych, z przewag¹ funkcji produkcyjnych (zachowanie ró norodnoœci biologicznej o tyle, o ile nie obni a to efektów gospodarczych). Do tej kategorii zaliczyæ nale y wiêksz¹ czêœæ obszarów leœnych w Polsce, w tym tak e tzw. lasy ochronne. Na chwilê obecn¹ to bezpoœrednio od leœnika, który musi stosowaæ w swojej pracy zapisy zawarte w instrukcjach i zasadach leœnych, zale y czy w lesie znajdziemy pozostawione wybrane suche stoj¹ce drzewa, z³omy, wykroty, grube le ¹ce k³ody i to w³aœnie od niego zale y wielkoœæ bogactwa przyrodniczego naszych lasów. Dzia³ania praktyczne na terenie RDLP w Toruniu Wychodz¹c na przeciw problematyce drzew martwych, na terenie regionalnej dyrekcji LP w Toruniu po³o ono wiêkszy nacisk na ochronê organizmów zwi¹zanych z rozk³adaj¹cym siê drewnem. Do nadleœnictw zosta³y skierowane wytyczne dyrektora RDLP w Toruniu, którymi zobowi¹zuje nadleœniczych do okreœlenia i wprowadzenia zasad pozostawiania martwych drzew do ich naturalnego rozk³adu. Musz¹ byæ one realizowane z wy- ³¹czeniem drzewostanów os³abionych i zagro onych przez choroby grzybowe, owady, emisje przemys³owe, a tak e drzewostanów nasiennych i silnie penetrowanych przez ludzi. Zakaz usuwania drzew martwych okreœlonych jako posuszu ja³owy powinien obowi¹zywaæ w drzewostanach od IV klasy wieku po- ³o onych: w nadbrze nych strefach ekotonowych (przy zbiornikach wodnych, ciekach, torfowiskach itp.); na siedliskach wilgotnych i bagiennych (Bw, BMw, Lw, L³, Ol, OlJ, Bb, BMb, Lb, LMb); 17

18 na obszarach o cechach zbli onych do naturalnych (chronione siedliska przyrodnicze); na obszarach o zwiêkszonej trudnoœci przy pozyskaniu i zrywki (zbocza, w¹wozy, tereny podtopione itp.). Iloœæ pozostawianego posuszu ja³owego w pozosta³ych drzewostanach powinna uwzglêdniaæ uwarunkowania przyrodnicze i ekonomiczne, a tak e zasadê utrzymywania w lesie drewna w ró nych stadiach rozk³adu. Stoj¹cych martwych drzew nie nale y natomiast zostawiaæ wzd³u dróg publicznych, szlaków komunikacyjnych i w innych miejscach przebywania ludzi. Potrzebê pozostawiania martwych drzew nale y tak e realizowaæ na pozostawianych na zrêbach kêpach starodrzewu. Z uwagi na du e zagro enie ze strony "szkodników wtórnych" w lasach nadzorowanych przez RDLP w Toruniu nale y ograniczaæ pozostawianie posuszu czynnego do: 1 m 3 /ha w drzewostanach liœciastych i 0,5 m 3 /ha w drzewostanach iglastych, za wyj¹tkiem œwierkowych, w których obowi¹zywaæ powinno pe³ne usuwanie tego rodzaju drzew. Dzia³ania zwi¹zane z realizacj¹ ochrony organizmów przez pozostawianie w lesie drzew martwych s¹ dokumentowane kartograficznie na szczeblu leœnictwa oraz ewidencjonowane w skali leœnictwa i nadleœnictwa. Takie rozpoczête postêpowanie pozwala na dostarczanie informacji co do iloœci i jakoœci martwych drzew w naszych lasach i co najwa niejsze przyczynia siê do realizacji ochrony organizmów zwi¹zanych z martwymi drzewami i w konsekwencji ekosystemów leœnych. Micha³ Piotrowski Literatura: Borowski J Pozostawianie drzew do ich naturalnego rozk³adu, jako forma ochrony chrz¹szczy (Insekta, Coleoptera). Studia i materia³y centrum edukacji przyrodniczo-leœnej. Rogów. 1: Gutowski J.M., Bobiec A., Pawlaczy P., Zub K., 2004: drugie ycie drzewa. WWF Polska, Warszawa-Hajnówka. Gutowski J.M., Bobiec A., Pawlaczy P., Zub K., 2002: Po co nam martwe drzewa? Œwiebodzin. Instrukcja Ochrony Lasu (opr. zbiorowe), PGL, Lasy Pañstwowe, Warszawa 2004 Pismo dyrektora RDLP w Toruniu do nadzorowanych nadleœnictw (zn.spr. ZO /07) z dnia r. Pancer-Kotejowa E., Szwagrzyk J., 1997: Zachowanie ró norodnoœci biologicznej a gospodarka leœna. Sylwan nr 3. Zasady Hodowli Lasu (opr. zbiorowe), Lasy Pañstwowe, Warszawa 2003 W niniejszym artykule sprawdzono zale noœæ miêdzy zmianami powierzchni upraw kukurydzy w Polsce, na przyk³adzie lat , a wielkoœci¹ populacji dzika w tym okresie. Wyniki badañ porównano równie z danymi opracowanymi w Niemczech. W analizie uwzglêdniono, jako czynnik liczebnoœci populacji, zrealizowany odstrza³ dzików, nie brano natomiast pod uwagê ich stanów inwentaryzacyjnych, gdy mog¹ byæ obarczone zbyt du ymi b³êdami. Tendencjê zmian powierzchni uprawy kukurydzy (na kiszonkê i na ziarno) w analizowanych latach oraz iloœci odstrzelonych w tym okresie dzików przedstawia rycina 1. Analiza przedstawionych danych wskazuje na wystêpuj¹c¹ korelacjê miêdzy powierzchni¹ uprawy kukurydzy a iloœci¹ odstrzelonych dzików. Zauwa- a siê ogóln¹ tendencjê, e wraz z wahaniem siê powierzchni uprawy kukurydzy zmienia siê równie wielkoœæ odstrza³u dzików. Na terenie województwa Fot. Kazimierz Stañczak Dzik, gatunek wystêpuj¹cy pierwotnie w lasach sta³ siê zwierzêciem obecnie polno-leœnym. Wielkopowierzchniowe uprawy rolne, szczególnie kukurydzy i pszenicy, oferuj¹ce wysokoenergetyczn¹ karmê, spowodowa³y zmianê behawioru dzika. kujawsko-pomorskiego, w sezonie 2005/ 2006 na ka de 100 ha obwodu strzeliliœmy 0,37 szt. dzika, przy œredniej krajowej w tym okresie 0,50 szt./100 ha. Nale y zaznaczyæ, e w województwie kujawsko-pomorskim udzia³ powierzchni kukurydzy w uprawach ogó³em wynosi 3,7%, natomiast œrednia krajowa to 2,1%. St¹d nasuwa siê doœæ niepokoj¹cy wniosek - na terenie województwa kujawskopomorskiego za ma³o jest strzelanych dzików. Dla porównania w Niemczech wskaÿnik odstrza³u dzików w roku ³owieckim 2004/05 na 100 ha obwodu zawiera³ siê w przedziale od 0,57 szt. (land Schleswig- Holstein) do 3,29 szt. (land Brandenburgia + Berlin). Ciekawe jest porównanie wzrostu iloœci odstrza³u dzików w tym kraju, w przeliczeniu na 100 ha w okresie ostatnich 30 lat, co przedstawia tabela 1. Jak wynika z tabeli 2, przy podobnym udziale powierzchni kukurydzy w ogólnej powierzchni, w województwie kujaw- 18

19 sko-pomorskim odstrza³ dzików jest prawie 9-ciokrotnie mniejszy ni w landzie Brandenburgia. Problem dynamicznego wzrostu populacji dzika jest obserwowany w Niemczech od wielu lat. Obecnie u naszych zachodnich s¹siadów coraz wiêksze znaczenie gospodarcze ma uprawa kukurydzy na potrzeby energetyczne. Z ogólnego area³u 1,76 mln. ha obsianego kukurydz¹ w 2005 r., uprawy przeznaczone na cele energetyczne obejmowa³y w tym okresie powierzchniê 70 tys. ha, w roku tys. ha, a prognozy na 2007 r. mówi¹ ju o powierzchni 250 tys. ha. Tak wiêc, w ka dym roku prawie podwaja siê powierzchnia tych upraw. I zapewne w tym kierunku bêdzie pod¹ aæ i u nas uprawa kukurydzy. Mo- emy zatem spodziewaæ siê dalszego wzrostu populacji dzika, co nie napawa optymizmem tych dzier awców i zarz¹dców obwodów ³owieckich, którzy ju teraz maj¹ zasadnicze problemy z odszkodowaniami ³owieckimi. Ryc. 1. Odstrza³ dzików na tle powierzchni upraw kukurydzy w latach Tabela 1. Odstrza³ dzików na 1 km 2 obwodu w niemieckich landach s¹siaduj¹cych z Polsk¹ Tabela 2. Zestawienie podstawowych danych statystycznych dot. landu Brandenburgia + Berlin i województwa kujawsko-pomorskiego Przedstawiona analiza nie wyczerpuje innych czynników, mog¹cych mieæ wp³ywy na wielkoœæ populacji dzika, jak: sezonowa obfitoœæ naturalnej karmy ( o³êdzie, bukiew, larwy i poczwarki owadów), d³ugoœæ okresu g³odowego w okresie zimy, choroby, struktura upraw rolnych itp. Niemniej nale y stwierdziæ, e powierzchnia uprawy kukurydzy ma doœæ istotny wp³yw na ogóln¹ tendencjê wzrostu liczebnoœci dzika w tej czêœci Europy. Lech Nies³uchowski Literatura: Unsere Jagd 7/2007, Sorgen bleiben Bestehen, Jürgen Goretzki, Eberswalde. Entwicklung der Schwarzwildstrecke in Deutschland und aktuelle Probleme der Bewirtschaftung, Bd. 32 (2007), die zweite Bundeswaldinventur, Bundesministerium für Verbraucherschutz, Ernährung und Landwirtschaft, 2004 dane statystyczne: GUS, PZ, DGLP, RDLP w Toruniu, der Lifestyle Presseservice. Fot. Lech Nies³uchowski Fot. Lech Nies³uchowski 19

20 Po ytki z myœlistwa: zdrowia dodaye - z g³owy wypêdza melankoliê, cz³owieka rekreuie, do tego ta agitacya uœmierza choroby, czerstwym y do wszelkiego rycerstwa sposobnym czyni - (Jakub Haur - Ekonomika ziemiañska generalna - Kraków 1675) Fot. Piotr Beszterda Co do wyników Tutaj Œwiêty Hubert mia³ wiele do powiedzenia. A trudno uwierzyæ, ale wielokrotnie dawa³ najwiêksze szanse zwierzynie, która uchodzi³a z ostêpów z gracj¹ przez otwarte przestrzenie a dzielni ³owcy jakby urzeczeni odprowadzali j¹ wzrokiem do swoich ostoi przy akompaniamencie sporej iloœci strza³ów. Kunszt strzelecki dubletów na w¹skich duktach chyba odchodzi w niepamiêæ. Ale w tych ³owach nie chodzi³o o rekordowe iloœci strzelonej zwierzyny. Jak zwykle w po³udnie posi³ek. Có tam mickiewiczowski opis bigosu na polowaniu, który w literaturze polskiej nie ma sobie równego. Posi³ki dane w sobotê mo na porównaæ tylko do niego. Po po³udniu ze zdwojon¹ si³¹ i czujnoœci¹ ruszono znów do kniei. A e niebawem zmierzcha³o by³o jeszcze kilka spotkañ ze zwierzem z czego jedno mia³o nietypowy epilog ale dopiero w dniu nastêpnym. Pokot Nie ma chyba w tradycji ³owieckiej leœników piêkniejszych momentów ni uroczyste zakoñczenie ³owów. Las, ogniska, zwierzyna na jedlinie, ³owcy, naganka, psy. No i muzyka ³owiecka. Sygna³y niesione echem w najdalszy zak¹tek boru. A potem przejmuj¹ca cisza. pojedziemy NA ÓW... Tradycyjnie w oktawie Œwiêtego Huberta spotkaliœmy siê w lesie. Z mocy polecenia dyrektora RDLP w Toruniu Janusza Kaczmarka dano do wiadomoœci wszystkich nadleœnych, naczelników, dyrektorów oraz inspektorów, co by z w³asnej woli przybyli 10 listopada A.D do stóp kapliczki Œw. Huberta w Œwicie o œwicie. Cel wiadomy ob³awa na grubego zwierza w rewirach Borów Tucholskich. Niech mi bêdzie wolno w imieniu organizatorów nadleœniczych Zbigniewa Wamke oraz Jana Rychlickiego skreœliæ parê s³ów na temat tego leœnego wydarzenia. Pocz¹tek polowania jak w "Panu Tadeuszu" - msza by³a krótka bo do boru trza spieszyæ a dzieñ nied³ugi, choæ rzeœki by³ i s³oneczny. Nasz dzielny ks. Kapelan Andrzej Koss znanym sobie sposobem pogodzi³ sprawy boskie i doczesne dodaj¹c nam si³ i otuchy wspierany baczeniem naszego Patrona. Byliœmy dumni, e bêdziemy godni ujrzeæ zwierza. Dalej wszystko posz³o jak z p³atka. Organizacja poszczególnych miotów w wykonaniu s³u - by leœnej i naganki nadleœnictw Tuchola i Ró anna nie pozostawi³a adnych z³udzeñ. Perfekcja i opanowanie. Taki by³ cel szkolenia. Trzeba przyznaæ, ze najwiêkszym sprzymierzeñcem tych ³owów by³a aura. D³ugo by szukaæ w pamiêci tak pogodnego dnia jakim by³a ta sobota. Choæ niejednokrotnie silny wiatr przeszkadza³ nieco dzielnym ³owcom nas³uchuj¹cym zbli aj¹cej siê zwierzyny a dla zwierzyny by³ sprzymierzeñcem. Star¹ tradycj¹ ³owów jest wybór Króla polowania. Nie inaczej by³o w t¹ sobotê. Królem polowania w Tucholi zosta³: Adam Wenda nadleœniczy z Zamrzenicy, natomiast w Ró annie kreœl¹cy te s³owa, maj¹cy do dziœ w pamiêci wy szoœæ opanowania nad emocj¹, danego mi zapew- Nadleœniczy Adam Wenda król polowania w Tucholi. Fot. Piotr Beszterda 20