Skrypt. Bezkręgowce. poskładał do kupy: Andrzej Żondeł, materiały: Asia Strzęp, Kasia Szaraniec

Transkrypt

1 Skrypt Bezkręgowce poskładał do kupy: Andrzej Żondeł, materiały: Asia Strzęp, Kasia Szaraniec Symetria dotyczy ułożenia struktur organizmu względem osi ciała. Płaszczyzna symetrii dzieli ciało na 2 identyczne połowy TYPY SYMETRII: brak (ameba, gąbki,ślimaki). Brak polaryzacji ciała. Nie możemy określić gdzie jest przód, tył, strona brzuszna i grzbietowa. symetria sferyczna występuje u zwierząt mających kształt kuli. W symetrii sferycznej występuje nieskończona ilość płaszczyzn symetrii, dzielących na 2 różne połowy. Płaszczyzna symetrii zawsze przechodzi przez środek. Brak polaryzacji ciała. symetria promienista (radialna) występuje u zwierząt które mają kształt walca lub dysku. W przypadku tego rodzaju symetrii nie wyróżnia się przodu i tyłu ciała. U zwierząt tych występuje jedna oś zwana osią oralno-aboralną idealna u niektórych gąbek oraz polipów. U zwierząt tych występuje nieograniczona ilość płaszczyzn symetrii, pod warunkiem że płaszczyzny symetrii biegną przez oś oralno-aboralną dwupromienista koralowce, żebropławy czteropromienista meduzy i polipy krążkopławów pieciopromienista rozgwiazdy z pięcioma wielopromienista rozgwiazdy z wieloma ramionami symetria dwuboczna występuje u większości zwierząt. Wyróżniamy jedną płaszczyznę symetrii, zwaną płaszczyzną strzałkową która dzieli ciało na 2 połowy. Główna oś wyznacza przód i tył ciała. U ameb i gąbek brak symetrii jest cechą pierwotną. U ślimaków (brzuchonogów) brak symetrii jest cechą wtórną. TYPY PRZEKROJÓW: przekrój podłużny - dzieli ciało na część lewą i prawą. Szczególnym przypadkiem przekroju podłużnego jest przekrój strzałkowy, który dzieli ciało na 2 równe połowy. przekrój poprzeczny - biegnie prostopadle do głównej osi ciała przekrój czołowy (frontalny) - biegnie w płaszczyźnie czołowej (prostopadłej do strzałkowej) i dzieli ciało na stronę brzuszną i grzbietową

2 Komórki jajowe dzielimy ze względu na ilość żółtka. Zwykle jest ono nierównomiernie rozmieszczone, dlatego jaja posiadają oś animalno-wegetatywną. Na biegunie wegetatywnym zgromadzone jest żółtko, czyli materiał wegetatywny dla zarodka. TYPY KOMÓREK JAJOWYCH: Podział ze względu na ilość żółtka: jaja alecytalne bez żółtka (ssaki łożyskowe) oligolecytalne ubogie w żółtko (lancetnik, jeżowce) mezolecytalne - (płazy) polilecytalne dużo żółtka (owady, ptaki) Podział ze względu na rozmieszczenie żółtka: izolecytalne żółtko rozmieszczone równomiernie (jeżowce) telolecytalne żółtko na jednym biegunie (ptaki) centrolecytalne żółtko w centrum (owady) Bruzdkowanie pierwszy etap rozwoju zarodkowego podczas którego zachodzą intensywne podziały zapłodnionej lub pobudzonej do partenogenezy kom. jajowej. W wyniku bruzdkowania powstaje zarodek wielokomórkowy, złożony z wielu blastomerów. Na przebieg bruzdkowanie decydujący wpływ ma ilość i rozmieszczenie żółtka. Najistotniejszym skutkiem tego procesu jest segregacja cytoplazmy, gdyż do różnych rejonów zarodka trafia cytoplazma o różnych właściwościach. TYPY BRUZDKOWANIA: Podział ze względu na przebieg bruzd podziałowych: bruzdkowanie całkowite procesowi temu ulegają kom. jajowe nie zawierające żółtka, lub zawierające jego

3 małe lub średnie ilości. Bruzdkowanie całkowite dzielimy ze względu na wielkość blastomerów: b. równomierne (strzykwy) Jaja strzykwy zawierają niewielkie ilości żółtka rozmieszczonego równomiernie, dlatego blastomery także są równomierne b. nierównomierne (lancetnik, jeżowce) U lancetnika występuje dużo żółtka w biegunie wegetatywnym, dlatego w wyniku bruzdkowania powstają mikromery w biegunie animalnym i makromery w biegunie wegetatywnym. mikromery makromery bruzdkowanie częściowe zachodzi w kom. jajowych polilecytalnych, gdyż żółtko uniemożliwia całkowity podział komórki. Powstają blastomery niekompletne, gdyż bruzdy dochodzą tylko do żółtka. Bruzdkowanie tarczowe (u ptaków, gadów). Jaja ptaków są skrajnie telolecytalne, czyli żółtko wypełnia większą część jaja, a cytoplazma pozbawiona jaja występuje na biegunie animalnym. Bruzdy powstają w rejonie bieguna animalnego, a zarodek nosi nazwę tarczki zarodkowej. Bruzdkowanie częściowo-powierzchniowe występuje w jajach centrolecytalnych (np. u owadów). Po podziale jądra nie występuje podział cytoplazmy, a w konsekwencji tego powstaje zarodek który ma charakter syncytium. Następuje kilka serii podziałów jąder kom., po czym jądra zaczynają przemieszczać się do cytoplazmy powierzchniowej, która jest pozbawiona żółtka. Jądra układają się pod błoną kom. i jest to stadium blastodermy syncytialnej. Część jąder pozostaje w masie żółtka i powstają z nich kom. żółtkowe, które będą trawić żółtko. Część jąder która leży na biegunie tylnym (wegetatywnym) przekształci się w komórki prapłciowe. Następnie zachodzi zjawisko celularyzacji, czyli tworzenia błon komórkowych i powstawania kom. w cytoplazmie powierzchniowej. W konsekwencji zarodek zbudowany jest z jednej powierzchniowej warstwy komórek czyli tzw. blastodermy oraz centralnej masy żółtka. Zarodek w tym stadium to blastoderma komórkowa.

4 Podział ze względu na ułożenie blastomerów względem siebie: bruzdkowanie promieniste (u jeżowców, lancetnika, strzykw). Określane jest jako regulacyjne i niezdeterminowane gdyż losy blastomerów ustalane są relatywnie późno. W procesie tym kolejne blastomery ułożone są jeden na drugim. bruzdkowanie spiralne (u pierścienic, mięczaków). Określane jako mozaikowe i zdeterminowane, gdyż losy blastomerów ustalane są bardzo wcześnie. W procesie tym następuje skręcenie wrzeciona podziałowego o 45 stopni, i blastomery skręcone są o ten sam kąt. U większości zwierząt występuje skręt w prawo W czasie bruzdkowania zwiększa się liczba kom. ale nie zwiększa się objętość zarodka. Blastulacja etap rozwoju zarodka, który prowadzi do powstania jednowarstwowego pęcherzyka, zwykle posiadającego wewnątrz jamę blastocel, jest to pierwotna jama ciała wypełniona płynem. Taka budowa zarodka umożliwia ruchy komórek w czasie następnego etapu rozwoju, czyli w fazie gastrulacji. TYPY BLASTUL: celoblastula (u strzykw, jeżowców, lancetnika). Typowo wykształcona blastula czyli jednowarstwowy pęcherzyk z jamą w środku. Powstaje w wyniku bruzdkowania całkowitego, równo lub nierównomiernego. dyskoblastula (u ptaków) stereoblastula (u parzydełkowców) peryblastula (u owadów) Gastrulacja etap rozwoju zarodkowego w czasie którego część blastomerów przemieszcza się do wnętrza blastuli, i zostaje objęta przez komórki które pozostają na powierzchni zarodka. W czasie gastrulacji następuje ruch komórek i zmiana ich położenia w zarodku Wyróżniamy 2 etapy gastrulacji: 1. Etap tworzenia endodermy i ektodermy. W tym etapie powstaje zarodek dwuwarstwowy, a powstałe warstwy to tzw. listki zarodkowe. a) Inwaginacja (wpuklenie) w celoblastuli ektoderma prajelito blastocel biegun wegetatywny endoderma

5 b) ingresja (migracja) w celoblastuli c) delaminacja (rozwarstwienie) w celoblastuli d) epibolia (obrastanie) w stereoblastuli e) inwolucja w dyskoblastuli

6 f) typ mieszany 2. Etap tworzenia mezodermy i celomy z kom. pramezodermalnych (u zwierząt pierwoustych Protostomia) W gastruli po bokach prajelita w pobliżu pragęby powstają skupienia kom. pramezodermalnych, czyli zawiązków mezodermy. Dzielą się one intensywnie, kom. w każdym skupieniu odsuwają się od siebie, w wyniku czego w każdym skupieniu powstaje wtórna jama ciała zwana celomą. Zjawisko rozsunięcia się komórek to schizocelia. Nabłonek otaczający powstały woreczek celomatyczny to nabłonek mezodermalny (nabłonek perytonealny). Powstałe 2 worki celomatyczne rozrastają się i u większości zwierząt prawie całkowicie wypierają blastocel. Dlatego definitywną jamą ciała jest wtórna jama ciała czyli celoma. U Protostomia mezoderma powstaje z komórek pramezodermalnych a celoma powstaje w wyniku schizoceli. Pragęba pozostaje do końca. z fałdów prajelita (u zwierząt wtóroustych Deuterostomia) Na dachu prajelita powstają 2 fałdy które rosną i odrywają się od prajelita. Powstałe worki rozrastają się i w końcu wypełniają pierwotną jamę ciała (u większości zwierząt definitywną jamą ciała jest celoma).

7 Jama wewnątrz worka to celoma. U Deuterostomia zjawisko fałdowania dachu prajelita (a w efekcie powstawania celomy i mezodermy) nosi nazwę enterocelii. Pragęba z czasem zarasta i powstaje z niej otwór odbytowy. Wtórna jama ciała (celoma) wypełniona jest płynem i posiada własną ścianę wyścielone jest nabłonkiem perytonealnym lub otrzewnowym U Protostomia i Deuterostomia procesy idą inaczej, ale prowadzą do tego samego. Organizacja nabłonka perytonealnego: otrzewna ścienna - pod ścianą ciała otrzewna trzewna - otacza jelito

8 krezki (grzbietowa i brzuszna) zawieszają układ pokarmowy w jamie ciała disseptimenty oddzielają segmenty od siebie Podczas gastrulacji ruchy komórek zachodzą dzięki modyfikacją cytoszkieletu, a także dzięki współdziałaniu z kom. sąsiednimi. KLASYFIKACJA ORGANIZMÓW: Protozoa (pierwotniaki) jednokomórkowe Metazoa (tkankowce) wielokomórkowe Placozoa (płaskowce) Orthonectida (prostopływce) Rhombozoa (rombowce) Parazoa (beztkanowce) Eumetazoa (tkankowce właściwe) Eumetazoa tkankowce właściwe Diblastica = Radiata dwuwarstwowce symetria promienista Cnidaria Triblastica = Bilateria -trójwarstwowce symetria dwuboczna Ctenophora Protostomia Deuterostomia PROTOSTOMIA DEUTEROSTOMIA Bruzdkowanie spiralne Bruzdkowanie promieniste Z pragęby otwór gębowy Z pragęby otwór odbytowy Mezoderma z kom. pramezodermalnych Mezoderma z fałdów prajelita Celoma na drodze schizocelii Celoma na drodze enterocelii Typy: Annelida (pierścienice) Mollusca (mięczaki) Arthropoda (stawonogi) Typy Echinodermata (szkarłupnie) Chordata (strunowce) Systematyka to dziedzina biologi zajmująca się klasyfikacją organizmów na podstawie ich cech: anatomicznych biochemicznych embriologicznych Celem systematyki jest tworzenie jednostek systematycznych, posiadających własną nazwę i sklasyfikowanych w system. Klasyfikacja ma dwa znaczenia:

9 proces klasyfikowania czyli uporządkowania i ułożenia organizmów w grupy zgodnie z zasadami systematyki produkt tego procesu czyli wynik działania systematyka Klasyfikacja ma ogromne znaczenie gdyż istnieje bardzo duża liczba gat. Pierwszym twórcą klasyfikacji był Arystoteles. Wyróżnił 500 gat. W wyniku klasyfikacji organizmy zostają ułożone w taksony czyli grupy podobnych sobie organizmów posiadających nazwę. Taksony mają różne rangi i tworzą hierarchie. Gatunek > Rodzaj > Rodzina > Rząd > Gromada > Typ > Królestwo > Cesarstwo Kryterium wyróżniania taksonów jest podobieństwo które powinno świadczyć o pokrewieństwie. Pokrewieństwo pokazane jest graficznie w postaci drzew filogenetycznych czyli dendrogramów 3 rodzaje klasyfikacji organizmów: systematyka fenetyczna (taksonomia numeryczna) opiera się na analizie podobieństw cech poszczególnych grup, na liczbie wspólnych cech. systematyka filogenetyczna (kladystyka) opiera się na pokrewieństwie czyli wspólnym pochodzeniu ewolucyjnym W 1950 r. niemiecki uczony Henig opracował 5 zasad systematyki filogenetycznej: 1. wzajemne związki między kopalnymi a współczesnymi organizmami są wynikiem ich wspólnego pochodzenia 2. takie związki istnieją między osobnikami w populacji, między populacjami i między gatunkami 3. wszystkie typy zależności pozostają w związku z filogenetycznym pochodzeniem organizmów i podlegają modyfikacjom w czasie ewolucji 4. powiązania filogenetyczne między organizmami mogą być odkryte w wyniku analizy szczegółowych cech dokumentujących te związki 5. najlepszą klasyfikacją jest ta która określa związki filogenetyczne pomiędzy organizmami Klasyczna systematyka ewolucyjna (ortodoksyjna) opiera się na równoczesnej analizie anatomicznej, embriologicznej i paleozoicznej badanych grup. Łączy cechy systematyki fenetycznej i filogenetycznej. Najbardziej popularna jest kladystyka. Występują tam tylko grupy monofiletyczne. Terminologia stosowana przez kladystów: takson jest to grupa organizmów o określonej nazwie (gatunek i taksony wyższe) takson naturalny grupa gatunków o wspólnym pochodzeniu grupa monofiletyczna jest to grupa naturalna pochodząca od wspólnego przodka wraz z tym przodkiem grupa parafiletyczna grupa sztuczna, obejmująca tylko część gatunków pochodzących od wspólnego przodka. Gady są grupą parafiletyczną gdyż nie obejmują ptaków i ssaków grupa polifiletyczna grupa obejmująca gatunki pochodzące od różnych przodków grupa siostrzana najbliższa filogenetycznie linia rozwojowa w stosunku do badanego filogenetycznego taksonu kladogram drzewo filogenetyczne czyli graficzny obraz pochodzenia i związków między organizmami wywodzącymi się od tego samego przodka kladogeneza jest to typ specjacji gdy z jednego gatunku powstają 2 gatunki potomne, a gatunek wyjściowy wymiera grupa zewnętrzna jest to linia rozwoju dalsza filogenetycznie, jednak posiadająca cechy dające się homologizować

10 z cechami danego taksonu anageneza proces zmian cech w czasie ewolucji cecha jest to każda cecha organizmu pozwalająca się definiować i badać w sposób obiektywny cecha plezjomorficzna jest to cecha na bazie której powstaje nowa cecha, czyli jest to cecha prymitywna albo pierwotna, która występuje u przodków i jest cechą wyjściową cecha apomorficzna jest to cecha powstała na bazie innej cechy, czyli cecha wyspecjalizowana, wtórna, nowa, zaawansowana. cechy synapomorficzne występują u wszystkich taksonów niższych w obrębie taksonu wyższego, ale nie występują u przodka. Są to cechy wspólne dla wszystkich taksonów niższych cech autapomorficzne występują tylko u jednego taksonu niższego wewnątrz badanego taksonu wyższego, nie występują u przodka. cechy symplezjomorficzne występują u przodka i wszystkich organizmów potomnych, czyli są to cechy odziedziczone po przodku i wspólne dla każdego taksonu (np. kręgosłup u kręgowców) Cechy muszą być rozpatrywane w odniesieniu do konkretnego taksonu, np. skrzydła są cechą apomorficzną dinozaurów z których powstały ptaki, a dla nich są cechą plezjomorficzną. Homoplazje są to cechy mające taki sam stan morfologiczny, ale powstałe niezależnie. Są to identycznie wyglądające cechy u różnych taksonów: konwergencje są to podobnie wyglądające cechy ale powstałe niezależnie u form niespokrewnionych. Np. podobny kształt ciała u ryb i ssaków morskich. Paralizmy podobnie wykształcone cechy ale powstałe niezależnie u form blisko spokrewnionych Nomenklatura biologiczna jej celem jest prawidłowe nazwanie każdego organizmu jedną jedyną nazwą. Dwa organizmy nie mogą mieć tej samej nazwy, ten sam organizm nie może mieć kilku nazw. Do połowy XVII funkcjonowały tylko nazwy tradycyjne, nie była stworzona systematyka. W 1758 szwedzki uczony Karol Linneusz w dziele 'Systema Nature' opracował zasady nomenklatury biologicznej. Nomenklatura to nosi nazwę binominalnej. Każdy organizm posiada nazwę dwuczłonową, gdzie pierwszy człon to nazwa rodzajowa a drugi człon to nazwa gatunkowa. Drugi człon jest też najczęściej epitetem określającym daną cechę organizmu. ZASADY NOMENKLATURY LINNEUSZA: 1. Nomenklatura botaniczna, zoologiczna i bakteriologiczna są niezależne od siebie, czyli organizmy należące do różnych królestw mogą mieć tą samą nazwę rodzajową 2. Takson może nosić tylko jedną nazwę 3. Nazwy rodzajowe nie mogą powtarzać się w obrębie królestw 4. Oficjalne nazwy są zawsze po łacinie 5. Obowiązuje nazwa nadana przez pierwszą osobę 6. występują rodzaje i gatunki typowe czyli najbardziej zbliżone do rodzaju czy rodziny (species) Klasyfikacja organizmów żywych na 3 cesarstwa(domeny): Bacteria

11 Prokaryota (Archea i Eukaryota) Cesarstwo: Eukaryota Królestwo: Fungi Królestwo: Animalia Królestwo: Choanozoa Królestwo: Amebozoa, Lobosa + Conosa Królestwo: Heliozoa Królestwo: Retaria, Foraminifera + Radiolaria Królestwo: Cercozoa Królestwo: Euglenozoa Królestwo: Plantae. Glaucophyta + Rhodophyta + Viridiplantae Królestwo: Chromista Królestwo: Alveolata Królestwo: Metamonada Królestwo: Parabasalia W 1970 do klasyfikacji zaczęto używać rybosomalnego RNA. Jeśli dwa organizmy miały podobne sekwencje nukleotydów to znaczyło to że były blisko spokrewnione. Używano rrna gdyż jest ono w każdej komórce i rzadko ulega mutacjom. Pierwsze prokarionty pojawiły się na Ziemi ok. 3,7 mld lat temu i były podobne do bakterii gram (między błonami warstwa peptydoglikanu, DNA w formie kolistej). Z organizmów tych powstały α-proteobakterie, cyjanobakterie oraz bakterie gram +. Z bakterii gram + powstały Archea i Eukaryota (850 mln lat temu) Prokariont α-proteobakterie cyjanobakterie bakterie gram + Archea Eukaryota wspólny przodek Bacteria Archea Eukariota Przodek eukariontów (bakteria gram+) był heterotrofem, oddychał tlenowo, miał mitochondria, jądro kom., jedną wić. Endosymbioza I rzędu: Powstanie mitochondriów fagocytoza α-proteobakterii Powstanie chloroplastów fagocytoza cyjanobakterii w wyniku fagocytozy cyjanobakterii powstały grupy: Rhodophyta Glaucophyta Viridiplantae

12 Endosymbioza zaszła w 2 liniach: eukarionty mają chitynową ścianę komórkową, wić z tyłu ciała, płaskie grzebienie mitochondrialne. Powstają grupy: Fungi, Animalia, Choanozoa eukarionty nabyły ścianę celulozową, wić z przodu ciała, tubularne grzebienie mitochondrialne. Powstają grupy: Amebozoa, Parabasalia, Metamonada, Euglenozoa, Alveolata, Plantae, Heliozoa, Retaria, Cercozoa, Chromista. Endosymbioza II rzędu: Organizm z Viridiplantae fagocytował eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Euglenozoa i Cercozoa (Chlorarachnion). Organizm z Rhodophyta fagocytował innego eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Chromista i Alveolata (Ciliata, Dinoflagellata, Apikomplexa) Endosymbioza III rzędu: Eukariont wchłonął komórkę z typu Chromista i powstało Dinoflagellata. Dowody teorii endosymbiotycznej: 2 błony fagocytowanego obiektu kolisty DNA rybosomy typu bakteryjnego powstawanie przez podział

13 Organizmy tkankowe powstały z organizmów jednokomórkowych ok mln lat temu. Nie wiadomo jak wyglądały ani jak powstały. Wszystkie teorie zakładają monofiletyczne pochodzenie tkankowców. KONCEPCJE POWSTANIA TKANKOWCÓW (METAZOA): 1. teoria syncytialna przodek tkankowców podobny był do orzęska, ale posiadał bardzo wiele jąder. Żył w wodzie poruszał się po dnie, w czasie ewolucji nastąpiła cellularyzacja. Część jąder skupiła się pod błoną komórkową w powierzchniowej warstwie ciała. Jądra te z pobliską cytoplazmą zostały otoczone błonami komórkowymi. W ten sposób powstał nabłonek tworzący powierzchnie ciała. Część jąder pozostała wewnątrz ciała tworząc syncytium. Wykształcił się otwór gębowy i gardziel. 2. teoria kolonijna teoria ta zakłada że przodkiem była kolonia wiciowców o kulistym kształcie, z witkami skierowanymi na zewnątrz, z jamą ciała w środku. Kolonia ta nazwana została Blastea, przypominała celoblastule. W czasie ewolucji zaszła inwaginacja i powstała 2-warstwowa Gastrea. Wewnętrzna warstwa endoderma, zewnętrzna ektoderma. Prawo autogenetyczne rekapitulacja przodków, w czasie rozwoju zarodkowego powtarzamy cechy swoich przodków Teoria kolonijna została zmodyfikowana przez Miecznikowa, uważał że przodek tkankowców był organizmem podobnym do stereoblastuli

14 3. teoria Wolperta Wolpert zaobserwował że wiciowiec Chlamydomonas w optymalnych warunkach hodowli rośnie bardzo szybko, a po zmianie warunków na gorsze zaczyna się intensywnie dzielić. Z każdej komórki wiciowca powstają 2 komórki które się od siebie nie oddzielają. Mogło się zdarzyć że w czasie ewolucji wiciowce utworzyły kuliste kolonie które się poruszać, a następnie zaczęły funkcjonować jako wielokomórkowy osobnik. gromada PROTOZOA (pierwotniaki) OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA: jednokomórkowe głównie heterotrofy Protozoa jest grupą parafiletyczną pod względem planu budowy podobne do wielokomórkowych w większości przypadków jednojądrowe cytoplazma zróżnicowana na: ektoplazmę (cienka warstwa pod błoną komórkową) endoplazmę (cała reszta z wszystkimi organellami) u większości występuje wzmocniona błona, czyli pellikula (np. błona+epiplazma+cytoszkielet zbudowany z mikrotubul) pellikula u Apikomplexa błona + 2 dodatkowe błony + mikrotubule

15 pellikula u Ciliophora błona + alweole(spłaszczone woreczki) + epiplazma + mikrotubule niektóre organizmy potrafią wytwarzać pancerzyki, nieorganiczne (np. otwornice z węglanu wapnia) lub organiczne. występują wakuole pokarmowe oraz wakuole kurczliwe(służą do usuwania wody i metabolitów) cytostom otwór gębowy cytopyge otwór odbytowy ekstrusomy organelle występujące tuż pod błoną. Służą do pobierania pokarmu lub obrony. Pod wpływem określonego bodźca wyrzucają na zewnątrz swoją zawartość. Rodzaje ekstrusomów: kinetocysty u Heliozoa. Organizmy te posiadają sztywne pseudopodia, na końcu których występują kinetocysty. Wydzielają one lepką substancje która pomaga pobierać pokarm z otoczenia haptocysty u sysydlaczków. Struktury te pośrednicza przy pobieraniu pokarmu. Haptocysty wbijają się w ciało ofiary, a rurki ssące wysysają pokarm z ciała ofiary. toksocysty wydzielają toksyny które paraliżują ciało ofiary trichocysty u pantofelka to cieniutkie igiełki które bronią przed drapieżnikami FUNKCJE ŻYCIOWE: Odżywianie heterotroficzne (osmoza, pinocytoza, fagocytoza, cytostom, rury ssące, mikropory u Apikomplexa) autotroficzne miksotroficzne Wydalanie całą powierzchnią ciała przez wakuole kurczliwe Oddychanie u większości organizmów tlenowe beztlenowo przez rozkład glikogenu Ruch amebowaty (pseudopodia - nibynóżki) rzęski u orzęsków(zbudowane tak jak wici tylko że krótsze) wici system aktynowo miozynowy u Apikomplexa (pełzanie) brak ruchu (np. Sysydlaczki, Wirczyk) Rozmnażanie U pierwotniaków zachodzi mitoza zamknięta lub półotwarta osłonka jądrowa się nie rozpada lub posiada otwory na wrzeciono podziałowe bezpłciowe przez podział podłużny u wiciowców, poprzeczny u orzęsków pączkowanie (podział asymetryczny) schizogonia (u Apikomplexa) jądro osobnika dzieli się na wiele jąder potomnych i powstaje komórka wielojądrowa, która z czasem rozpada się na pojedyncze komórki.

16 płciowe gamety. U organizmów haploidalnych po po kopulacji gamet i powstaniu diploidalnej zygoty od razu zachodzi mejoza koniugacja u orzęsków autozapłodnienie u słonecznic typ AMEBOZOA: Najbardziej prymitywna grupa pierwotniaków cudzożywne, drapieżne zdolne do ruchu pseudopodia typu lobopodiów u amebowiciowców wić na stałe, u innych tylko okresowo rozmnażanie bezpłciowe przez podział, niektóre przez plazmotomnia u Arcella występuje samozapłodnienie podtyp LOBOSA: ameby nagie (brak pellikuli) Amoeba proteus ameby pancerzykowate Arcella pancerzyk z substancji organicznej, w kształcie kapelusza grzyba Difflugia pancerzyk z substancji organicznej inkrustowany piaskiem lub pancerzykami okrzemek podtyp CONOSA: charakterystyczny stożek z mikrotubul przy wici są to pasożyty prowadzące do poważnych schorzeń (Entamoeba Histolytica powoduje czerwonkę) Entamoeba - żyje w warunkach beztlenowych, utrata mitochondriów które przekształciły się w mitosomy. Synteza ATP zachodzi w cytoplazmie. Mitosomy produkują składnik enzymu który uczestniczy w syntezie ATP. Pelomyxa palustris organizm duży, posiadający do 1000 jąder. Żyje w warunkach beztlenowych. Posiada jedno pseudopodium oraz wici. Budowa bardzo uproszczona zanik mitochondriów, AG, ER. Posiada zazwyczaj dużo endosymbiontów. Rozmnażanie bezpłciowe przez plazmotomnie

17 Dictyostelium discoideum wykazuje zjawisko chemotaksji. W przyrodzie występuje w 2 postaciach: myksoameb oraz pseudoplazmodiów. Przy warunkach niekorzystnych rozmnaża się bezpłciowo: Myksoameby dzięki chemotaksji gromadzą się w agregaty, dzięki czemu tworzy się nibyśluźnia (pseudoplazmodium). Z tego powstaje sorokarp który wytwarza spory. Spory po pewnym czasie przekształcają się w myksoameby typ HELIOZOA: grupa polifiletyczna nibynóżki zupełnie inne niż u amebozoa, wyrastają promieniście, mają stały kształt, nie zanikają ani nie pojawiają się. Aksopodium posiada szkielet złożony z mikrotubule organizmy jedno lub wielojądrowe rozmnażanie bezpłciowe przez podział, pączkowanie, autogamia typ RETARIA: podtyp RADIOLARIA: organizmy morskie, wolno żyjące szkielet zbudowany z igieł, z krzemionki lub SrSO4 wytwarzają aksopodia lub filopodia (które w przeciwieństwie do aksopodiów nie mają cytoszkieletu) posiadają torebkę centralną zawierającą jądro komórkowe i endoplazmę, na zewnątrz ektoplazma. posiadają liczne endosymbionty podtyp FORAMINIFERA otwornice: organizmy morskie skorupka wzmocniona ciałami obcymi lub węglanem wapnia. W skorupce otworki na retikulopodia(ruch i zdobywanie pożywienia). Skorupka jest szkieletem wewnętrznym, okrywa go cytoplazma. Skorupki są czasem wielokomorowe, jeśli pierwsza jest największa to skorupkę nazywamy makrosferyczną a w przeciwnym razie mikrosferyczną obserwujemy ciemniejszą endoplazmę i bezbarwną ektoplazmę

18 rozmnażanie przemiana pokoleń: Skorupka mikrosferyczna posiada diploidalne jądro i zachodzi w niej rozmnażanie wegetatywne. Jądro przechodzi szereg podziałów (ostatnia jest mejoza), w wyniku czego powstaje mnóstwo jąder haploidalnych. Powstaje schizogonium, komórki wydostają się na zewnątrz otworkami w skorupce Skorupka makrosferyczne posiada jądro haploidalne. Następuje dużo podziałów jądra, po jakimś czasie podział cytoplazmy. Tak powstałe gamety mają po 2,3 wici. Gamety od tego samego osobnika nie mogą kopulować. typ CERCOZOA: grupa powstała w wyniku endosymbiozy II rzędowej brak lobopodiów, obecne retikulopodia i filopodia chlorarachnion agregat ameb, komórki połączone są za pomocą retikulopodiów. Występuje nukleomorf jądro glonu w wyniku endosymbiozy II rzędu. Organizm ten posiada 4 rożne genomy: jądro komórki, jądro glonu, mitochondria i chloroplasty. typ METAMONADA: wiciowce wtórnie utraciły mitochondria i plastydy Giardia Lamblia przyczepia się do mikrokosmków za pomocą dysków czepnych i utrudnia wchłanianie pokarmu typ PARABASALIA: wiciowce, pasożyty żyją w warunkach beztlenowych brak mitochondriów i plastydów skomplikowana budowa wewnętrzna: silnie rozbudowany aparat Golgiego, w połączeniu z cytoszkieletem tworzy aparat parabazalny aksostyl biegnie wzdłuż dłuższej osi komórki, jest zbudowany z mikrotubul i tworzy kręgosłup komórki kosta pełni podobną funkcje jw.

19 hydrogenosomy są to silnie zmodyfikowane mitochondria, wytwarzają H2, mitoza zamknięta Parabasalia żyją w przewodach pokarmowych termitów. Syntetyzują celulazę, dzięki czemu termity mogą trawić drewno. Przedstawiciel Trichomonas vaginalis typ EUGLENOZOA: powstały w wyniku endosymbiozy II rzędowej podtyp EUGLENOIDEA: organizmy cudzożywne i samożywne posiadające 2 wici stigma plamka światłoczuła mitoza zamknięta rozmnażanie bezpłciowe, podział podłużny materiał zapasowy paramylon

20 Euglena 2 wici osadzone w zagłębieniu, jedna dobrze wykształcona a druga szczątkowa. W chloroplastach ziarna paramylonu. Podtyp KINETOPLASTEA: organizmy cudzożywne i samożywne kinetoplast kompleks setek kolistych cząstek DNA znajdujących się w dużym organellum, podobnym do mitochondrium glikosomy organelle gdzie zachodzi glikoliza przedstawiciel Trypanosoma (powoduje śpiączkę) typ DINOFLAGELLATA: 2 bruzdy: poprzeczna i podłużna wici mają początek w bruździe podłużnej, jedna wić w całości chowa się w bruździe poprzecznej obracają się wokół własnej osi odżywianie auto hetero i mixotroficznie w pellikuli alweole z celulozą chromosomy są skondensowane przez cały czas rozmnażanie przez podział ukośny i izogamety Noctiluca miliaris zdolny do bioluminescencji typ APIKOMPLEXA: występuje kompleks apikalny przyczepia pasożyta do komórki żywiciela i umożliwia wniknięcie brak wici i innych narządów ruchu, lecz są zdolne do poruszania się dzięki położonymi pod pellikulą glideosomami złożonymi z miozyny i aktyny, przemieszczają się ruchem ślizgowym większość to patogeny haploidalne silnie zmodyfikowane rozproszone plastydy Gregarinida pasożyty bezkręgowców w przewodzie pokarmowym Cykl życiowy Gregarina polymorpha Trofozoid (forma wegetatywna) ziarna paraglikogenu pellikula deutomerit (z jądrem) protomerit

21 Sporozoity żyjące w komórkach nabłonka jelita przemieszczają się do światła jelita i przekształcają się w trofozoity. Następnie rosną i stają się gamontami zdolnymi do rozmnażania (męskimi i żeńskimi). Gamonty łączą się w pary (protomerit styka się zawsze z deutomeritem) i powstaje syzygium. Przekształca się ono w gametocyste, która posiada osłonkę. Tworzą się wielojądrowe gamonty męskie i żeńskie. Gamonty rozpadają się na gamety, powstają diploidalne zygoty które otaczając się otoczką tworzą spory. Z każdej spory powstaje 8 sporozoitów, w wyniku podwójnej mejozy. Cykl życiowy zarodźca malarii: Dojrzałe sporozoity mogą żyć w komórce komara do 6 tygodni, potem obumierają. Podczas ugryzienia komara sporozoity dostają się do krwi, a wraz z nią płyną do wątroby i innych narządów a tam zmieniają się w schizonty. Następnie rozpoczyna się schizogonia schizont rozpada się na kilkaset schizozoitów. W 10 dniu od zarażenia schizozoity z narządów znów wracają do krwiobiegu. Wnikają do erytrocytów i znów przemieniają się w schizonty. W tym momencie rozpoczynają się objawy choroby. W regularnych odstępach czasu schizonty w erytrocytach przechodzą schizogonię, następuje rozpad wielu czerwonych ciałek i zarażenie nowych. Co 3 dzień atak malarii. Następnie tworzą się gamonty, jeśli gamont trafi do żołądka komara to opuszcza erytrocyt. Gametocyty męskie produkują kilka mikrogamet a gametocyty żeńskie makrogametę. Następuje kopulacja gamet, powstaje ookinet który wwierca się w ścianę żołądka komara. Tam otacza się osłonką, jądro dzieli się i powstaje tysiące sporozoitów. Otoczka pęka sporozoity dostają się do gruczołów ślinowych komara. Typ CILIOPHORA orzęski: najbardziej złożona budowa mają 2 jądra makro i mikronukleus zachodzi koniugacja rzęski narządem ruchu. Każda rzęska osadzona jest na ciałku podstawowym kinetosomie. Rząd rzęsek to kineta. Struktury rzęskowe: cirri pełni funkcje narządu ruchu błonka falująca rzęski w obrębie jednego rzędu grupują się funkcjonują jako całość membranella podobne tylko że rzęski grupują się w kilku rzędach, struktura grubsza i krótsza. Błonka falująca i membranella mają za zadanie napędzać pokarm do otworu gębowego adoralna strefa membranelli 1 błonka falująca + 3 membranelle cytofarynks - gardziel Kinetofragminophorea wszystkie rzęski jednakowo równomiernie rozłożone

22

23 gromada PARAZOA beztkankowce typ PLACOZOA płaskowce morza słodkie, namorzyny organizm niewielki, do 3 mm długości,kształt płytki asymetryczny, brak polaryzacji ciała(brak osi przód-tył) brak otworu odbytowego i gębowego organizm składa się z 2 warstw komórek: grzbietowej płaskie komórki z rzęskami, liczne krople tłuszczu brzusznej (gastrodermy) składa się z 2 rodzajów komórek: I typ: posiadają rzęski i mikrokosmki, służą do adhezji i wchłaniania strawionego pokarmu II typ: komórki gruczołowe między obydwiema warstwami występuje jama wypełniona płynem(mezoglea), w tej przestrzeni są obecne kom. włókniste, wielojądrowe, liczne elementy cytoszkieletu które pełnią funkcję mięśni gdyż organizm może się dzięki nimi kurczyć i rozkurczać(fałdowanie). Ruch także przy pomocy rzęsek. organizm uwypukla się i powstaje komora trawiąca do które wydzielane są enzymy trawienne i gdzie następuje wchłanianie rozmnażanie bezpłciowe przez podział i pączkowanie: uwypukla się strona grzbietowa do które wnika część warstwy brzusznej i kom. włókniste. Rozmnażanie płciowe słabo poznane Przedstawiciel: Trichoplax adhaerens komora trawiąca typ PORIFERA gąbki: brak wykształconych tkanek, obecność komórek totipotencjalnych - archeocytów. Kiedy mają kształt amebowaty nazywane są amebocytami. Mogą przekształcać się w kom. płciowe mioblasty skleroblasty spongocyty (odpowiednik mięśni) choanocyty - posiadają wić i kołnierzyk z mikrokosmków które ułatwiają przepływ wody, odpowiadają za trawienie trawienie wewnątrzkomórkowe u form dorosłych tryb życia osiadły, ruch tylko u larw żyją samotnie lub kolonijnie, w wodach słodkich lub słonych osiągają bardzo różne kształty osculum otwór wyrzutowy, tylko tędy wydostaje się woda z gąbki ściana zbudowana z 3 warstw: pinakoderma zewnętrzna okrywająca. Składa się z płaskich pinakocytów. Występują w niej

24 porocyty i kanaliki przez które wnika woda do wnętrza. Porocyty mają zdolność kurczenia się i rozkurczania w celu zamknięcia przepływu wody. choanoderma wewnętrzna z choanocytami mezoglea pomiędzy choanodermą a pinakodermą. Galaretowata substancja w której są różne komórki np. archeocyty właściwości totipotencjalne. spongocel jama wewnątrz gąbki szkielet, 2 rodzaje: sklerocyty szkielet nieorganiczny zbudowany z igieł krzemionkowych lub wapiennych spongocyty zbudowane z włóknistej substancji organicznej podobnej do kolagenu choanoderma 3 plany budowy gąbek: (rośnie złożoność budowy i powierzchnia choanodermy) askon sykon leukon

25 odżywianie: przez fagocytozę. Woda z pokarmem wnika przez pory i kanaliki do spongocelu. Substancje nieorganiczne są fagocytowane i wyrzucane poza organizm. Organiczne cząstki pokarmu są fagocytowane przez choanocyty, gdzie zachodzi wchłanianie zewnątrz komórkowe. Oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała. rozmnażanie: płciowe:występują osobniki rozdzielnopłciowe oraz hermafrodytyczne, brak gonad, komórki rozrodcze różnicują się z archeocytów w mezoglei. Plemniki dostają się wraz z wodą. Po zapłodnieniu rozwój zachodzi w mezoglei, młoda gąbka posiada otwór gębowy którym zjada sąsiednie komórki. Gastrulacja zachodzi poza organizmem macierzystym, ponieważ zachodzi listków zarodkowych nie wyróżniamy ekto i endodermy. bezpłciowe: pączkowanie zachodzi na 2 sposoby zewnętrzne: pączek tworzy się na powierzchni, i odrywa się od organizmu lub żyje blisko. wewnętrzne: tylko u słodkowodnych. Przed nadejściem zimy w mezoglei tworzą się skupienia archeocytów, które są otoczone osłonka z elementami cytoszkieletu (amfidyski). Gąbki z gemmulami zimują, na wiosnę z masy archeocytów powstaje młoda gąbka. Gemmule są formami przetrwalnikowymi gdyż tylko one potrafią przetrwać niskie temperatury. niektóre gatunki gąbek produkują związki antybakteryjne, antywirusowe lub antynowotworowe podtyp Symplasma ponad 70% ciała to wielojądrowe syncytium a reszta ma budowę komórkową, komórki połączone są mostkami plazmatycznymi z plazmodium podtyp Cellularia budowa komórkowa organizmu gromada Demospongiae gąbki różnoszkieletowe, może być szkielet krzemionkowy, wapienny lub sponginowy gromada Calcarea szkielet wapienny

26 typ RHOMBOZOA rombowce: pasożyty układu moczowego u głowonogów morskich bardzo niewielkie rozmiary, do 2, 3 mm długości nematogen dorosły osobnik somatoderma warstwa okrywająca, składa się z komórek orzęsionych, pełni wszystkie funkcje wegetatywne komórka osiowa bardzo wydłużona komórka występująca w centralnej części organizmu, w niej występują aksoblasty zdolne do rozmnażania rozmnażanie bezpłciowe: Aksoblast dzieli się na dużą i mała komórkę. Mała intensywnie się dzieli i powstaje wiele małych komórek które otaczają dużą, i tworzą zaczątek somatodermy. Duża komórka dzieli się na 2: znów na dużą i małą. Duża fagocytuje małą i powstaje larwa. Larwa wydostaje się z nematogenu i przechodzi do moczu głowonoga. Tam przyczepia się do nabłonka i rozwija w dojrzały nematogen. rozmnażanie płciowe: komórki somatodermy powiększają się, wypełniają się żółtkiem i powstaje forma zwana rombogenem. Aksoblasty w komórce osiowej rombogenu dzielą się i przekształcają w struktury zwane infusorigenami są to grupy gamet złożone z gamet żeńskich i męskich, kom. jajowe na zewnątrz, plemniki wewnątrz. Po zapłodnieniu powstają orzęsione larwy które opuszczają rombogen i wraz z moczem wydostają się do morza. Po pewnym czasie wnikają do głowonoga i przekształcają się w nematogeny typ ORTHONECTIDA: pasożyty u różnych bezkręgowców morskich bardzo małe wymiary <1mm bezkształtne wielojądrowe plazmodium, część jąder spełnia funkcje wegetatywne a część to agamety rozmnażanie bezpłciowe: przez fragmentacje rozmnażanie płciowe: Plazmodium produkuje osobniki żeńskie lub męskie, lub oba naraz Agamety grupują się, dochodzi do procesu celularyzacji, powstaje osobnik męski lub żeński. Nowo powstały organizm uwalnia się z plazmodium do wody i tam zachodzi kopulacja. Samice są żyworodne, uwolnione larwy dostają się do wody i atakują żywiciela. W żywicielu larwa traci orzęsioną warstwę komórek i rozwija się plazmodium

27 EUMETAZOA tkankowce właściwe typ CNIDARIA parzydełkowce: Gromada Hydrozoa (stułbiopławy) polipy rząd:hydroidea rząd: Siphonophora Gromada Cubozoa (kostkomeduzy) -meduzy Gromada Scyphozoa (krążkopławy) - meduzy Gromada Anthozoa (koralowce) polipy podgromada Hexacorallia (koralowce sześciopromienne) podgromada Octocorallia (koralowce ośmiopromienne) głównie organizmy morskie, rzadko słodkowodne posiadają oś oralno-aboralną symetria promienista ektoderma pokrywa ciała endoderma wyściela jamę chłonąco-trawiącą która tworzy się z prajelita mezoglea rozdziela ekto i endodermę. Tylko okazjonalnie zawiera komórki. mają 2 formy życiowe osiadły polip i wolnożyjąca meduza Polip ma kształt cylindryczny, u góry tarcza gębowa na której na stożku gębowym występuje otwór gębowy. Tarcza gębowa otoczona jest licznymi ramionami. Podstawa podziału systematycznego Hydrozoa hydropolip Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca jest okrągła na przekroju Scyphozoa scyfopolip Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca ma 4 przegrody

28 Cubozoa brak Anthozoa autopolip Otwór gębowy przesunięty na dno ektodermalnego wpuklenia zwanego gardzielą, jama tworzy wiele przegród: 8, 6 lub wielokrotność 6. meduza: ma kształt dzwonu lub parasolu o silnie skróconej osi. U góry znajduje się wypukła eksumbrella a na dole płaska subumbrella(jest odpowiednikiem tarczy gębowej u polipa.) Otwór gębowy na środku, skierowany w dół. Otaczają go ramiona, na których występują liczne parzydełka. Hydrozoa hydromeduza Mezoglea cienka, brak w niej komórek. Prosto zbudowane narządy zmysłów. Występuje żagielek na krawędzi. Scyphozoa scyfomeduza Większe od hydromeduzy, dużo mezoglei w której obecne są komórki i włókna białkowe. Brak żagielka ale występują czułki. Narządy zmysłów dobrze rozwinięte zebrane w kolby zmysłowe albo ropalia. Cubozoa kostkomeduza mają żagielek, świetnie rozwinięty narząd wzroku Anthozoa brak knidocyty komórki parzydełkowe, jeśli zostaną podrażnione uruchamiają wyrzucenie parzydełka. W komórce znajduje się jamka wypełniona płynem oraz spiralnie skręcona nicią. Jamka przykryta jest wieczkiem. Na zewnątrz wystaje knidocyl wypustek czuciowy który reaguje na podrażnienie i uruchamia mechanizm wyrzucania nici. Służą do zdobywania pokarmu oraz pełnią funkcje obronną funkcję układu trawiennego pełni jama chłonąco-trawiąca. Do jamy prowadzi jeden otwór który pełni funkcje otworu gębowego i odbytowego występuje trawienie mieszane: najpierw zewnątrzkomórkowe w jamie chłonąco-trawiącej a następnie w endodermie oddychają całą powierzchnią ciała

29 układ nerwowy w postaci sieci, brak jego centralizacji. Na bodziec reagują całym ciałem a nie konkretnym fragmentem. Komórki nerwowe położone są u podstawy komórek nabłonkowo-czuciowych, największe ich zagęszczenie występuje w okolicach otworu gębowego, przewodzą impuls bardzo wolno. w ektodermie są komórki zmysłowe, gruczołowe często występuje przemiana pokoleń gdzie meduza rozmnaża się płciowo planulla orzęsiona pływająca larwa gromada HYDROZOA: rząd Hydroidea: występuje polip, który może żyć pojedynczo (np. Hydra ) lub kolonijnie (np. Obelia) zazwyczaj rozmnażanie bezpłciowe, rzadziej płciowe hydromeduzy zazwyczaj pływają, ale mogą być osiadłe. Zazwyczaj rozmnażają się płciowo. ciało składa się z 2 warstw: epidermy (pochodzenie ektodermalne) komórki nabłonkowo-mięśniowe cylindryczne płaskie komórki z długimi wypustkami, skierowane wzdłuż osi ciała, wszystkie wypustki tworzą warstwę kurczliwą, ponieważ posiadają wewnątrz kurczliwe mikrofibryle komórki interstycjalne kom. totipotencjalne, mogą z nich powstawać knidocyty i gamety knidocyty powstające z knidoblastów komórki zmysłowe leżą pojedynczo pomiędzy kom. nabłonkowo-mieśniowymi, posiadają długie wypustki którymi odbierają bodźce ze środowiska. Sygnały przewodzą do kom. nerwowych komórki gruczołowe zlokalizowane na stopie, przyczepiają polipa do podłoża gastroepidermy (pochodzenie endodermalne) nie występują w niej knidocyty i komórki czuciowe komórki gruczołowe wydzielają enzymy trawienne rozmnażanie płciowe: plemniki opuszczają organizm macierzysty i zapładniają innego osobnika (zapłodnienie wewnętrzne). Powstaje orzęsiona planula, która opada na dno i przekształca się w polipa. Ten rozmnaża się przez pączkowanie i powstają meduzy, które po osiągnięciu dojrzałości mogą rozmnażać się płciowo. cenosark część żywa organizmu perisark okrywa dla cenosarku, organiczna lub nieorganiczna Hydra

30 Obelia sp. cenosark polip perisark Plumularia rząd Siphonophora (cewiopławy): wolnopływające kolonie morskie mające skomplikowaną budowę wielkość do 20 m pień centralna część kolonii na którym znajdują się liczne polipy jak i meduzy. Rodzaje polipów: odżywcze obronne rozrodcze pneumofory znajdują się na szczycie kolonii i posiadają kilka komór gazowych dzięki czemu unoszą się na wodzie

31 Rodzaje meduz: gonofory produkują komórki rozrodcze dzwony płynne poruszanie się kolonii dzwony o kształcie liścia osłaniają kolonie przedstawiciel Żeglarz portugalski typ CTENOPHORA: dwuwarstwowce nie tworzą kolonii między ekto i endodermą leży mezoglea która zawiera 98 %. Występują w niej komórki podpierające oraz włókna mięśni gładkich ciało w kształcie kulistym, u dołu otwór gębowy a u góry narząd szczytowy symetria 2-promienista ponieważ posiada 2 ramiona chwytne, których funkcją jest zdobywanie pokarmu. Na ramionach występują komórki z rzęskami oraz komórki lepkie kolloblasty które pochodzą z komórek interstycjalnych. Zbudowane są one z kopułki która wystaje ponad powierzchnie ciała, z włókna spiralnego i włókna prostego. Kopułka zbudowana jest z licznych ziaren sekrecyjnych które produkują lepką substancje. Włókno spiralne i włókno proste tkwią w mezoglei. Przy podrażnieniu włókno spiralne wyrzucane jest na zewnątrz, chwyta zdobycz i przyciąga je. obecność narządu ruchu zbudowanego z 8 rzędów południkowych płytek powstałych ze sklejonych rzęsek. obecność szczytowego narządu zmysłowego który koordynuje prace płytek rzęskowych. Narząd szczytowy jest narządem czuciowo motorycznym. Jest to zagłębienie w ektodermie, wyścielone orzęsionymi komórkami zmysłowymi. Rzęski komórek zmysłowych ułożone są w 4 pęki, tzw, balansery. Na balanserach opiera się statolit zbudowany z wielu ziarenek węglanu wapnia. Zmiana położenia statolitu powoduje uciska w konsekwencji pobudzenie określonych kom. zmysłowych. Sygnał zostaje następnie przekazany do określonego rzędu płytek. Uszkodzenie narządu ruchu prowadzi do braku koordynacji ruchu. brak komórek parzydełkowych układ chłonno-trawiący z otworem gębowym i odbytowym. Trawienie zewnątrz i wewnątrz komórkowe brak układu oddechowego i wydalniczego. Gromada SCYPHOZOA krążkopławy: cykl życiowy chełbi modrej: w meduzie komórki rozrodcze powstają w gonadach. Po zapłodnieniu powstaje larwa (efyra), która osiada i przekształca się w scyfopolipa. Rozmnaża się on przez pączkowanie lub podział poprzeczny. Z polipa powstaje duża meduza. Koralowce ośmio i sześciopromienne: Koralowce ośmiopromienne Koralowce sześciopromienne 8 przegród (ramion) ramiona pierzaste organizmy kolonijne szkielet wewnętrzny 6 przegród (ramion) ramiona gładkie kolonijne i pojedyncze szkielet zewnętrzny

32 Wachlarz Wenery (8 promienne) Meandrina (6-promienne) ośmiopromienne

33 TRIBLASTICA w czasie rozwoju zarodkowego wykształca się 3 listek zarodkowy mezoderma. Powstaje z niej układ wydalniczy, układ krążenia, gonady i mięśnie z ektodermy powstaje okrycie ciała które chroni organizm przed środowiskiem, oraz powstaje układ nerwowy posiadają wyodrębniony odcinek głowowy, proces jej wyodrębniania cefalizacja Protostomia pierwogębe Deuterostomia wtórogębe Pragęba zarodka staje się definitywnym otworem gębowym Pragęba staje się otworem odbytowym a otwór gębowy powstaje wtórnie Triblastica Acelomata Coelomata bezwtórojamowce, brak celomy wtórojamowce, jest celoma Triblastica Parenchymata pierwotna jama ciała (blastocel), wypełniona Pseudocoelomata Bezwtórojamowce pozorne, jama

34 tkanką pochodzenia mezodermalnego. ciała wypełniona płynem, jest turgor. Brak turgoru typ ROBAKI PŁASKIE Platyhelminthes: pasożyty ale i gat. wolno żyjące symetria dwuboczna, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, brak segmentacji ciała wór powłokowo-mięśniowy, zbudowany z 2 warstw: nabłonka i warstwy mięśni U wirków nabłonek komórkowy z rzęskami, u przywr i tasiemców nabłonek bez rzęsek wnętrze organizmu wypełnione parenchymą, która pełni funkcje zapasowe oraz gromadzi wodę. brak przewodu pokarmowego i odbytu u pasożytów. Role odbytu pełni otwór gębowy. U 'nie-pasożytów' układ pokarmowy wykształcony normalni układ protonefridialny pełni funkcje regulacyjne oraz wydalnicze. układ nerwowy parzysty zwój mózgowy i pnie biegnące wzdłuż ciała brak układu krwionośnego i oddechowego układ rozrodczy obojnaczy u jednorodźców występuje jeden żywiciel, brak żywicieli pośrednich gromada WIRKI Turbellaria: wolnożyjące, niektóre pasożyty zewnętrzne, do 50 cm długości symetria dwuboczna, brzeg ciała cieńszy i pofałdowany co ułatwia pływanie zaczątek wyodrębniania się głowy, na niej mogą występować czułki oraz oczy po brzusznej stronie ciała znajduje się otwór gębowy oraz ujście narządów rozrodczych poruszają się za pomocą rzęsek i skurczów ciała u większości występuje jelito, brak odbytu oddychają całą powierzchnią ciała narząd zmysłu oczka (ocelle). Występuje 2 rodzaje oczu: proste części światłoczułe skierowane do źródła światła inwertowane części światłoczułe skierowane są przeciwnie do światła. Za nimi występuje kubek pigmentowy który odbiera światło i odbije je do części światłoczułych. Oczy nie odbierają obrazu ale informują o kierunku padania światła Posiadają narząd zmysłu równowagi statocysty które występują na odcinku głowowym i mają postać pęcherzyka ze statolitem. Statolit opiera się na wypustkach komórek zmysłowych. są hermafrodytami, występuje zapłodnienie krzyżowe. Czasem występuje zapłodnienie hypodermalne samiec przebija ciało samicy penisem zjawisko protandrii wcześniejsze dojrzewanie plemników wór powłokowo-mięśniowy zbudowany jest z nabłonka orzęsionego, zanurzonego o budowie komórkowej, pod nim występują mięśnie. W komórkach nabłonka występują rabdoidy są to struktury które przy podrażnieniu wyrzucane są na zewnątrz i wydzielają lepką śluzowata substancje która pokrywa powierzchnię ciała i chroni przed wysuszeniem, a także przed napastnikami. Rabdity występują w parenchymie i mają podobną funkcję. Rabdity i rabdoidy występują tylko u wirków i są cecha synapomorficzną. Pod naskórkiem leżą mięśnie okrężne a pod nimi mięśnie podłużne(czasem ukośne). Zrośnięte są z naskórkiem, wszystkie to mięśnie gładkie.

35 wnętrze ciała wypełnia parenchyma pochodzenia mezodermalnego, może być syncycjalna lub komórkowa. U wirków bezjelitowych w niej zachodzi trawienie. Występują w niej neoblasty uczestniczą w procesie regeneracji, dzięki nim zdolności regeneracyjne wirków są ogromne układ pokarmowy: otwór gębowy występuje po stronie brzusznej, prowadzi do gardzieli. Gardziel może być prosta (bez mięśni), bulwiasta (umięśniona) i fałdowa (umięśniona i unerwiona) U wirków bezjelitowych pokarm przechodzi do parenchymy, tam następuje trawienie(najpierw zewnątrzkomórkowe poprzez trawienie, potem po fagocytozie wewnątrzkomórkowe). U reszty wirków występuje jelito które jest proste i zakończone ślepo. U wirków trójjelitowych jelito złożone z 3 części, u wielojelitowych w postaci 'drzewka'. Wirki odżywiają się drobnymi bezkręgowcami, glonami i okrzemkami. Jeśli napotkają większy organizm to wydzielają enzymy trawienne poza ciało i trawią wstępnie poza organizmem. W jelicie są komórki gruczołowe które wydzielają enzymy, oraz komórki fagocytujące w których zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe. Mogą nie jeść nawet rok i odżywiać się własnymi tkankami, nawet do 99,5 % układ protonefridialny system kanalików(nefridioduktów) zakończonych komórkami płomykowymi. Kanaliki łączą się w 2 i wychodzą na zewnątrz nefridioporem, zazwyczaj z tyłu ciała. W komórkach płomykowych(kształt buławkowy) występuję wici które przesuwają płyn i regulują przepływ wody. funkcję wydalniczą pełnią paranefrocyty związane układem protonefridialnym, pochłaniają one szkodliwe metabolity, które pozostają w komórkach lub są usuwane kanałami układu protonefridialnego. układ nerwowy: u bezjelitowych układ subepidermalny czyli sieć położona pod naskórkiem z większą koncentracją w odcinku głowowym u wyższych wirków układ submuskularny czyli neurony położone pod mięśniami. Występuje zagęszczenie nerwów w odcinku głowowym i powstają prymitywne zwoje głowowe. Zachodzi także zagęszczenie nerwów w tułowiu i powstają w ten sposób pnie nerwowe u najbardziej zaawansowanych w głowowej części powstają parzyste zwoje mózgowe połączone poprzecznym połączeniem komisurą. W tułowiu pnie także połączone są za pomocą komisur. Układ tego typu to układ drabinkowy układ rozrodczy męski liczne jądra w parenchymie, od nich odchodzą kanaliki odprowadzające(vas efferens) które łączą się w nasieniowody (vas defferens), które łączą się w pęcherzyka nasienny. Z niego wychodzi przewód wytryskowy, dalej jest prącie. układ rozrodczy żeński: Archoophora Wirki prymitywne germovitellarium: jajnik (ovarium) w nim formują się komórki jajowe w których tworzy się żółtko (jaja endolecytalne) bruzdkują całkowicie, w sposób zbliżony do całkowitego w rozwoju występuje planktonowa larwa Müllera Neoophora Gonada skład się z 2 części: jajnika właściwego (germarium) produkuje komórki jajowe pozbawione żółtka żółtnika (vitellarium) produkuje komórki żółtkowe które służą do odżywiania kom. jajowej. Wędrują z vitellarium do germarium przewodem żółtkowym, tam dołączane są do kom. jajowych i otaczane osłonami jajowymi. Jajo składa się z komórki jajowej i komórek żółtkowych (jaja ektolecytalne) bruzdkują w sposób anarchiczny, rozwój bez stadium larwalnego

36 Rozmnażanie: bezpłciowo(szczególnie przy korzystnych warunkach) Podział poprzeczny na 2 lub wiele osobników. Jest to paratomia fragmentacja płciowo Zaplemnienie krzyżowe hypodermalne, występuje protandria (wcześniejsze dojrzewanie komórek rozrodczych męskich) niektóre obojnaki niektóre rozdzielnopłciowe niektóre partogenetycznie Typ: ROBAKI PŁASKIE gromada: TURBELLARIA (wirki) Polycelis nigra Gromada PRZYWRY Trematoda: występują 3 przyssawki: 2 na przodzie ciała z otworem gębowym i jedna brzuszna zazwyczaj hermafrodyty, rozdzielnopłciowe rzadko pomimo że jest pasożytem posiada układ pokarmowy układ protonefridialny wór powłokowo-mięśniowy u przywr składa się z nabłonka zanurzonego. Nie ma budowy komórkowej, brak rzęsek. Jest to syncycjum, nabłonek przechodzi przez warstwę mięśni do parenchymy (tam jest też jądro) układ rozrodczy męski: 2 jądra (testis) kanaliki nasienne łączące się w nasieniowody, które przechodzą w kanały wytryskowe uchodzące do przedsionka płciowego. Na końcu kanału wytryskowego znajduje się narząd kopulacyjny cirrus który wysuwany jest z przedsionka płciowego. układ rozrodczy żeński: Centralną częścią jest ootyp, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Gonada składa się 2 części: germarium wytwarza komórki jajowe. Germarium łączy się z ootypem jajowodem (oviductus). Od ootypu odchodzi macica (uterus) z ujściem na zewnątrz. 2 żółtniki od których odchodzą przewody żółtkowe do ootypu zachodzi zapłodnienie krzyżowe lub samozapłodnienie. Jaja wydalane są z macicy na zewnątrz. cykl życiowy motylicy wątrobowej:

37 Żyje ona w przewodach żółciowych bydła. Larwa zaczyna się rozwijać już w macicy. Jajo wypada do środowiska, wychodzi z niego larwa (miracidium) która jest zdolna do ruchu. W ciągu 24h musi dostać się do żywiciela pośredniego którym jest ślimak. Miracidium lokalizuje się w trzustkowątrobie, traci orzęsienie i przekształca się w sporocystę. Komórki płciowe miracidium grupują się i powstają kule zarodkowe, z których tworzą się redia (wszystko w obrębie sporocysty). W rediach powstają kolejne pokolenia redii, oraz cerkarie. Sporocysta pęka, redie pozostają w żywicielu a cerkarie wydostają się do środowiska i osiadają na źdźbłach trawy, cerkarie encystują i przekształcają się w metacerkarie, które są zjadane i z jelita przedostają się do wątroby. typ: ROBAKI PŁASKIE gromada: CESTODA Gromada TASIEMCE : podgr: EUCESTODA Taenia solium ciało złożone z 3 części: głowa tam występują narządy czepne. Czasem rostellum wieniec haczyków szyjka strefa twórcza, tam formują się człony strobila złożona z członów zwanych proglotydami. Na jej końcu znajdują się człony dojrzałe które są wypełnione macicą z jajami. męskie i żeńskie narządy płciowe występują w każdym członie. Zachodzi zapłodnienie krzyżowe. Jeśli w żywicielu jest kilka tasiemców to kopulują pomiędzy sobą. Jeśli jest jeden osobnik to kopulują ze sobą różne człony układ rozrodczy: Przednia część germarium to owikapt wychwytuje komórki jajowe i wysyła je do jajowodu. Germarium(są 2) łączy się z jajowodem(2) które przechodzi w rozszerzenie zwane ootypem. Tam zachodzi zapłodnienie. Do ootypu uchodzą: gruczoły Mehlisa produkują wydzielinę która ułatwia przesuwanie jaja oraz substancje upłynniającą kom. żółtkowe, dzięki czemu mogą być łatwiej dołączane do kom. jajowych. Vitellarium nieparzyste, produkuje kom. żółtkowe oraz materiał na osłony jajowe przewód Laurera magazynuje lub usuwa nadmiar komórek żółtkowych germarium zbiornik nasienia w którym przechowywana jest sperma Ootyp przechodzi w długą macice, która kończy się ślepo. Tam rozwijają się zapłodnione komórki jajowe, inne elementy układu rozrodczego degenerują,

38 macica rozrasta się na cały człon. Atrium genitale przedsionek płciowy Tasiemiec nieuzbrojony cykl życiowy: Mikroskopowej wielkości larwa spędza część życia w postaci cysty usadowionej w tkance mięśniowej krowy. Człowiek po spożyciu zakażonego mięsa trawi otoczkę cysty i uwalnia larwę. Ona przyczepia się do ścianki jelita i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika, który wkrótce osiąga długość 15 metrów. Pasożyt ten zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wyrzucać kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami. Dorosły pasożyt zadomawia się na dobre w jelicie swego żywiciela i może pozostać tu przez okres swego życia, czyli około 10 lat. By cykl życiowy tasiemca został zamknięty, jego jajo musi być zjedzone przez żywiciela pośredniego, w tym przypadku przez krowę. Spełnienie tego warunku wcale nie jest łatwe i właśnie dlatego tasiemce muszą produkować aż tyle jaj, by choć jednemu z nich udało się przejść pełny cykl rozwojowy. Jajo może dostać się do organizmu zwierzęcia, gdy zje trawę zanieczyszczonymi ludzkimi odchodami. Z jaja połkniętego przez krowę wychodzi larwa i przebija się z jelita do mięśni. Tam otacza się cystą i czeka na dostanie się do organizmu ostatecznego żywiciela Bruzdogłowiec szeroki cykl życiowy: Jaja wydostają się z członu na zewnątrz do światła jelita, następnie wydalane są z kałem. W wodzie, będącej warunkiem dalszego rozwoju bruzdogłowca szerokiego, z jaja wykluwa się larwa, koracidium, która musi zostać połknięta przez planktonicznego skorupiaka (np. oczlika). W jego jelicie powstaje kolejne stadium larwalne: oswobodzona z otoczek onkosfera, przekształcająca się w procerkoid. Jeśli oczlika połknie ryba jednego z określonych gatunków, larwa wewnątrz niej przekształca się w plerocerkoid. Teraz, gdy rybę zje z kolei jakiś drapieżny ssak (kot, foka, niedźwiedź, pies) lub też człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca. Zakażenie żywiciela ostatecznego następuje przez zjedzenie surowej lub niedogotowanej czy niedosmażonej ryby z plerocerkoidami. Tasiemiec uzbrojony cykl życiowy: Człowiek zaraża się zjadając surową wołowinę lub wieprzowinę zawierającą larwy tasiemców. Spędza ona część

39 życia w postaci cysty usadowionej w tkance mięśniowej np. krowy i człowiek zjadając mięso trawi otoczkę cysty i uwalnia larwę. Przyczepia się do ścianki jelita i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika. Osiąga długość od 2-7 metrów, Skoleks tego tasiemca przyjmuje kształt kulisty 4 małymi przyssawkami oraz ryjkiem zaopatrzonym w podwójny wieniec haków. Pasożyt zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wytwarzać kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami. Pozostaje w organizmie swojego żywiciela przez całe życie, czyli około 20 lat. Człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym pasożyta uzbrojonego. Tasiemiec bąblowcowy cykl życiowy: Dojrzały tasiemiec pasożytuje w jelicie cienkim psowatych: psa, wilka, szakala, lisa, rzadziej u innych mięsożernych ssaków (np. kota). Postaci dojrzałe tasiemców są małe, mają od 2,5 do 6 mm długości. Posiadają kulisty skoleks z podwójnym wieńcem haczyków. Na strobilę składają się tylko trzy proglotydy: jałowy, hermafrodytyczny i najdłuższy maciczny. Oderwane proglotydy wydostają się samodzielnie przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego. Jaja znajdujące się w sierści zwierzęcia stanowią źródło inwazji dla żywiciela pośredniego, także dla ludzi. W żołądku lub jelicie żywiciela pośredniego z jaja wydostaje się onkosfera, która czynnie przedostaje się do krążenia i z prądem krwi dostają się do narządów wewnętrznych, głównie drogą żyły wrotnej do wątroby, ale także do płuc, mięśni, kości, mózgu, oka, śledziony, nerek, tkanki podskórnej. W narządzie onkosfera przekształca się w kolejne stadium rozwojowe, jakim jest bąblowiec.

40 Typ MOLLUSCA mięczaki w większości formy wolnożyjące mają duże znaczenie w gospodarce człowieka tworzą skamieniałości, niektóre to skamieniałości przewodnie 2 typy morfologiczne: ciało wydłużone w osi grzbietobrzusznej, z otworem odbytowym z przodu ciała: (brzuchonogi, głowonogi, łódkonogi) ciało wydłużone w osi przedniotylnej z otworem gębowym z przodu ciała a otworem odbytowym z tyłu ciała (bezpłytkowce, jednopłytkowce, małże, tarczkonogi, wielopłytkowce) główne elementy budowy głowa dobrze wykształcona u głowonogów i brzuchonogów, u większości ulega redukcji lub zanika worek trzewiowy główna część ciała z większością narządów, znajduje się po grzbietowej stronie ciała płaszcz (palium) fałd worka trzewiowego powstały w wyniku nierównomiernego wzrostu worka jama płaszczowa pomiędzy workiem trzewiowym a płaszczem. Uchodzi do niej układ pokarmowy, wydalniczy i rozrodczy. Tam znajdują się też skrzela. U lądowych jama płaszczowa przekształca się w

41 jamę płucną. muszla jest wytworem gruczołów płaszcza, kształt muszli jest kształtem worka trzewiowego. Ma 3 warstwy: zewnętrzna warstwa konchiolinowa środkowa warstwa porcelanowa wewnętrzna warstwa perłowa noga (u głowonogów, małży) narząd ruchowy, służy także do wiercenia w dnie. Ściana ciała zbudowana z jednowarstwowego naskórka, tkanki łącznej oraz mięśni gładkich. Występuje wór powłokowo-mięśniowy. W naskórku występują gruczoły produkujące śluz, oraz rzęski (tam gdzie nie ma muszli) mięśnie nie tworzą warstw, przebiegają w różnych kierunkach. Wór powłokowo-mięśniowy ma różną grubość (tam gdzie muszla mała grubość, w nodze duża) jama ciała to blastocel, który częściowo wypełniony jest tkanką łączną i do którego wpływa krew z układu krążenia(dlatego jest to hemocel). Celoma zredukowana jest do światła narządów typowo mezodermalnych czyli do światła gonad, oraz do worka okołosercowego zwanego osierdziem układ nerwowy: u większości parzyste zwoje mózgowe, trzewiowe, nożne i płaszczowe. Zwoje połączone są ze sobą spoidłami. Narządy zmysłów: oczy proste czułki statocysty osfradia reagują na bodźce chemiczne układ pokarmowy: nabłonek jelita orzęsiony, w jamie gębowe znajdują się narządy służące do rozdrabniania: szczęki mogą być zbudowane z chityny lub konchioliny tarka zbudowana jest z umięśnionej fałdki zwanej języczkiem. Języczek pokryty jest chityną która tworzy liczne bardzo twarde ząbki, impregnowane solami żelaza i krzemu. Ulegają one ścieraniu a w ich miejsce powstają nowe. Ząbki produkowane są przez komórki z tylnej części tarki odontoblasty. Języczek jest usztywniony przez chrząstkę zwaną odontoforem. Do odontoforu przyczepiane są mięśnie wysuwające i wciągające tarkę. Ruch do przodu i do tyłu powoduje skrobanie pokarmu a ruch w górę i w dół miażdżenie Przewód pokarmowy jest na całej długości umięśniony. Do jelita środkowego uchodzi gruczoł trzustkowowatrobowy który produkuje enzymy trawienne oraz magazynuje pokarm. Trawienie głównie wewnątrzkomórkowe, tylko u gatunków żywiących się drobnym pokarmem komórki jelita środkowego są zdolne do fagocytozy (zjawisko wtórne) układ krążenia otwarty, serce leży po grzbietowej stronie worka trzewiowego. Serce otoczone jest workiem osierdziowym, posiada kilka przedsionków. Krew wylewa się z serca przez aortę do hemocelu, następnie opłukuje narządy oddechowe i wraca do serca żyłą skrzelową lub płucną. Krew zbudowana jest z osocza oraz bezbarwnych ciałek krwi. Barwnik oddechowy hemocyjanina, rozpuszczana jest w osoczu. Oddychanie: formy wodne oddychają skrzelami (ktenidiami). Mogą się one znajdować w jamie płaszczowej lub być wysunięte poza nią. Skrzela zbudowane są z części osiowej i osadzonych na niej wyrostkach (jedno lub dwustronnych). U niektórych mięczaków powstają skrzela wtórne czyli cienkościenne

42 wpuklenia ściany ciała po bokach płaszcza formy lądowe oddychają silnie ukrwionymi ścianami płaszcza czyli jamą płucną układ wydalniczy metanefridialny rozmnażanie: wyłącznie płciowe, występują formy obojnacze i rozdzielnopłciowe. Bruzdkowanie całkowite spiralne, jedynie u głowonogów częściowe tarczowe. W rozwoju występuje larwa, lecz w jej rozwoju celoma nie ulega segmentacji mięczaki pojawiły się w morzach, część przeszła do wód słodkich a niewielka grupa osiedliła się na lądzie symetria dwuboczna cechą pierwotną, część brzuchonogów wtórnie stała się asymetryczna prawoskrętnie. segmentacja zachowana u jednopłytkowców i wielopłytkowców, u reszty brak segmentacji os sepiae kość szczepiowa u głowonogów hipotetyczny przodek mięczaków: gromada MONOPLACOPHORA jednopłytkowce: szkielet w postaci pojedynczej płytki metameria (segmentacja) gromada POLYPLACOPHORA wielopłytkowce: głowa zredukowana, noga dobrze wykształcona szkielet wewnętrzny zbudowany z 8 płytek metameria skrzela

43 gromada TARCZKONOGI caudofoveata: ciało robakowato wydłużone noga przekształca się w orzęsioną tarczkę która służy do rycia brak muszli, płaszcz pokryty chitynowym oskórkiem w którym znajdują się wapienne igły gromada BEZPŁYTKOWCE aplacophora: brak szkieletu (muszli) głowa i noga szczątkowe niektóre pasożytami parzydełkowców gromada BRZUCHONOGI ślimaki gastropoda: ciało składa się z dobrze wykształconej głowy, worka trzewiowego, płaszcza w postaci typowej muszli pierwotnie symetria dwuboczna, potem zaburzona przez skręcenie muszli muszla złożona z 3 warstw. Posiada wierzchołek, skręty i ujście które w zimie może zamknięte być wieczkiem - operculum. U niektórych muszla zanika. Chiastoneuria zjawisko polegające na ósemkowatym skrzyżowaniu pary spoideł nerwowych łączących zwoje płaszczowe i trzewiowe. Prawe spoiwo przemieszcza się nad jelito na lewą stronę zwierzęcia a lewe spoiwo po jelito na prawą stronę zwierzęcia

44 3 główne podgromady: pseudoskrzelne tyloskrzelne płucodyszne typ MIĘCZAKI gromada BRZUCHONOGI podgr PŁUCODYSZNE gromada MAŁŻE Lamellibranchiata: ciało spłaszczone dwubocznie, brak głowy, dwuklapowana muszla mało ruchliwe, w większości osiadłe bisior włókienkowata wydzielina nogi przy pomocy której przyczepiają się do podłoża u niektórych gatunków brzeg płaszcza zrasta się. U innych nie do końca i powstają otwory przez które małż wysuwa nogę. U części gatunków przez otwór w tylnej części ciała wnika woda i może być także tamtędy usuwana. U innych 2 otwory: wpustowy przez który woda dostaje się do wnętrza, opływa skrzela i wydostaje się przez otwór wyrzutowy. U części brzeg wywija się i powstają syfony. Są filtratorami, odżywiają się materią organiczną zawieszoną w wodzie. Dwie połowy muszli połączone są więzadłem. Obok występuje zamek który uniemożliwia przesuwanie się połówek. Małż może otwierać i zamykać muszle. Oczy umieszczone na brzegu płaszcza Powstawanie perły do wnętrza organizmu dostaje się obce ciało i małż stara się je izolować

45 typ MIĘCZAKI gromada MAŁŻE podgr BLASZKOSKRZELNE WŁAŚCIWE ANODONTA CYGNEA SZCZEŻUJA WIELKA gromada ŁÓDKONOGI: muszla w postaci rurki otwartej po obydwóch stronach typ MIĘCZAKI gromada ŁÓDKONOGI SCAPHOPODA gromada GŁOWONOGI Cephalopoda: u łodzików muszla kilkukomorowa, zbudowana z węglanu wapnia, zwierze żyje w ostatniej komorze. U płaszczoobrosłych szkielet w postaci os sepiae. Os sepiae i muszle innych głowonogów to narządy homologiczne (tak samo powstają a inaczej wyglądają) układ nerwowy: w głowie na wysokości przełyku występuje koncentracja wszystkich zwojów nerwowych zwana mózgiem. Uważa się że głowonogi mają najlepszą pamięć i ośrodki kojarzenia wśród bezkręgowców. Oczy także są najdoskonalej wykształcone wśród bezkręgowców, mają zdolność do akomodacji. Są podobnie zbudowane do oczu kręgowców, lecz inaczej powstają, więc są to narządy analogiczne szkielet wewnętrzny w postaci chrzęstnej puszki otaczającej mózg noga ulega silnej modyfikacji przekształca się w lejek który wyrzuca wodę i powoduje ruch do przodu. Woda wnika przez szczelinę która znajduje się tuż pod lejkiem. Przednia część nogi przekształcona w ramiona które mają przyssawki, gdyż jest to narząd chwytny. Ramion może być 8 (ośmiornice), 10 (dziesięciornice). U samców mątw jedno lub dwa przekształcają się w narządy kopulacyjne hektokotylusy brak stadium larwalnego

46 4 główne rzędy mątwy kałamarnica wampirzyce ośmiornice 10 ramion 8 ramion typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY JAJA MĄTWY WINOGRONA MORSKIE typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY OS SEPIAE

47 typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd KAŁAMARNICE typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY