Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli Jacek Jezierski

Transkrypt

1 Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli Jacek Jezierski Warszawa, dnia 29 kwietnia 2010 r. KBF /2010 P/10/022 Pan Piotr Wiesiołek Pierwszy Zastępca Prezesa Narodowego Banku Polskiego WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli skontrolowała Narodowy Bank Polski (NBP) w zakresie wykonania ZałoŜeń polityki pienięŝnej w 2009 r. 2 W związku z kontrolą, której wyniki zostały przedstawione w protokole kontroli podpisanym w dniu 15 kwietnia 2010 r., NajwyŜsza Izba Kontroli (NIK), na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie wykonanie załoŝeń polityki pienięŝnej w 2009 r. 1. Rada Polityki PienięŜnej (RPP) w ZałoŜeniach polityki pienięŝnej na 2009 r. postanowiła, Ŝe będzie kontynuować realizację ciągłego celu inflacyjnego ustalonego na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń ± 1 punkt procentowy (p.p.) 3. RPP podtrzymała dotychczasowy sposób rozumienia celu inflacyjnego i jego realizacji podkreślając, Ŝe polityka pienięŝna będzie jednoznacznie ukierunkowana na utrzymanie inflacji jak najbliŝej celu 2,5%. RPP zapowiedziała dostosowanie polityki pienięŝnej do zmieniających się warunków w gospodarce i przyjęła, Ŝe w przypadku wystąpienia silnych wstrząsów 4 w gospodarce, polityka pienięŝna będzie prowadzona w sposób 1 Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz ze zm. 2 Wprowadzonych Uchwałą Rady Polityki PienięŜnej z dnia 24 września 2008 r. w sprawie ustalenia załoŝeń polityki pienięŝnej na 2009 r. (M.P. Nr 74, poz. 669 ze zm.). 3 Cel ten odnosi się do inflacji mierzonej roczną zmianą cen towarów i usług konsumpcyjnych w kaŝdym miesiącu w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. 4 Wstrząsy o charakterze popytowym (np. wzrost wynagrodzeń) oraz wstrząsy o charakterze podaŝowym (np. wzrost/spadek wydajności pracy).

2 umoŝliwiający realizację celu inflacyjnego w średnim horyzoncie czasowym. Sposób prowadzenia polityki pienięŝnej miał sprzyjać utrzymaniu zrównowaŝonego wzrostu gospodarczego. W całym 2009 r. inflacja mierzona wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) kształtowała się powyŝej celu inflacyjnego (2,5%), a od marca do sierpnia w przedziale 3,5% 4% tj. powyŝej górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego. Średnioroczny wzrost inflacji w 2009 r. wyniósł 3,5% i był mniejszy od wskaźnika CPI w 2008 r. (4,2%). Wzrost wskaźnika CPI w poszczególnych miesiącach był głównie rezultatem zwiększenia cen nośników energii (9,8% 13,9% r/r), cen Ŝywności i napojów bezalkoholowych (4,0% 5,6% r/r), oraz wyrobów akcyzowych tj. wyrobów tytoniowych i wyrobów alkoholowych (9,2% 12,1%). Wysoka dynamika cen nośników energii związana była przede wszystkim z zatwierdzoną przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki podwyŝką taryf energii elektrycznej oraz usług przesyłowych dla gospodarstw domowych. Wzrost cen Ŝywności i napojów bezalkoholowych spowodowany był głównie zwiększeniem średnio w roku cen mięsa o 8,5%, (w związku cyklicznym ograniczeniem podaŝy mięsa wieprzowego), ryb o 8,4%, cukru i jego przetworów o 6,5% oraz warzyw o 4,3%. W pierwszej części roku (do kwietnia) wzrost cen Ŝywności, pomimo spadku cen produktów rolnych na rynkach światowych, spowodowany był głównie silną deprecjacją złotego. Na ograniczenie inflacji w 2009 r. wpłynął w całym roku duŝy spadek cen odzieŝy i obuwia (średnio w roku 7,4%), głównie na skutek obniŝania się cen towarów importowanych z krajów o niskich kosztach wytwarzania oraz spadek cen paliw w kraju (o 6,9% średnio w roku), pomimo ich wyraźnego wzrostu w ostatnich dwóch miesiącach 2009 r. Na obniŝenie inflacji oddziaływały takŝe osłabienie wzrostu krajowego PKB do 1,7%, spadek popytu krajowego o 0,9% oraz znaczące zmniejszenie jednostkowych kosztów pracy. Główne czynniki powodujące utrzymanie inflacji na podwyŝszonym poziomie pozostawały poza bezpośrednim oddziaływaniem polityki pienięŝnej. Wskazuje na to utrzymanie się w 2009 r. wskaźnika inflacji bazowej po wyłączeniu cen administrowanych i wskaźnika inflacji bazowej po wyłączeniu cen Ŝywności i energii, wyraźnie poniŝej pozostałych wskaźników inflacji bazowej. W projekcjach inflacji i prognozach eksperckich NBP z 2009 r., jak i w prognozach ośrodków zewnętrznych niedoszacowano, w szczególności w I półroczu 2009 r., skali wzrostu cen (wskaźnika CPI, cen Ŝywności), jaki nastąpił na koniec poszczególnych kwartałów 2009 r. WyŜszy od zakładanych w projekcjach, wzrost cen Ŝywności i energii w szczególności wynikał z mniejszej załoŝonej dynamiki ścieŝki światowych cen surowców rolnych oraz cen surowców energetycznych. W prognozach eksperckich NBP inflacja została niedoszacowana z powodu spadku podaŝy w pierwszej części roku na rynku mięsa, warzyw oraz cukru i w konsekwencji wyŝszych od zakładanych wzrostów cen tych produktów. 2

3 2. Do czerwca 2009 r. stopy procentowe zostały obniŝone czterokrotnie, łącznie o 1,50 p.p. Średnioroczna realna stopa procentowa była niŝsza o 1,25 p.p. 5 niŝ w 2008 r. Od marca 2009 r. realna stopa referencyjna była bliska zeru. Sprzyjało to wzmocnieniu popytu i wsparciu wzrostu gospodarczego, a jednocześnie zwiększało ryzyko inflacyjne. RPP akceptowała niski poziom stóp realnych, poniewaŝ zakładała, Ŝe inflacja będzie się kształtowania w średnim okresie poniŝej celu inflacyjnego 2,5%. Podejmując decyzje o obniŝeniu stóp procentowych, RPP wskazywała na czynniki sprzyjające ograniczeniu inflacji związane ze znaczącym spowolnieniem tempa wzrostu gospodarczego poniŝej tempa wzrostu potencjalnego PKB 6, spowodowane recesją u głównych partnerów handlowych Polski. Rada podkreślała, Ŝe presję inflacyjną obniŝało ograniczenie popytu i silny spadek jednostkowych kosztów pracy, spowodowany wzrostem wydajności pracy przy coraz niŝszym wzroście płac, a takŝe utrudniony dostęp do kredytów wynikający ze wzrostu ryzyka kredytowego i znacznego zaostrzenia warunków kredytowych przez banki. Na decyzje o łagodzeniu polityki pienięŝnej w I półroczu 2009 r. miały wpływ bieŝące wyniki prognoz i projekcji inflacji NBP na rok W stosunku do ukształtowania się rzeczywistego wzrostu cen w IV kw. w 2009 r. nastąpiło niedoszacowanie prognoz CPI w trzech kolejnych projekcjach inflacji z modelu NECMOD 7 od 0,2 p.p. do 0,4 p.p. RPP w okresie styczeń wrzesień oceniała prawdopodobieństwo ukształtowania się inflacji w średnim okresie poniŝej celu inflacyjnego za wyŝsze od prawdopodobieństwa, Ŝe inflacja będzie ponad celem. Ponadto uprzednie podwyŝki stóp dokonane w 2008 r., łącznie o 1 p.p., oddziaływały na zaostrzenie warunków monetarnych, a zatem na ograniczenie presji inflacyjnej. Od lipca RPP nie zdecydowała się na zmiany parametrów polityki pienięŝnej. Istotny wpływ na decyzje Rady o utrzymywaniu stóp procentowych na niezmienionym poziomie, pomimo inflacji bieŝącej znacznie przewyŝszającej cel inflacyjny, miało utrzymywanie się niepewności na ile trwałe okaŝe się wyhamowywanie recesji w gospodarce światowej, a takŝe co do skali i trwałości oczekiwanego oŝywienia i jego wpływu na gospodarkę polską. W dalszym ciągu ograniczana była akcja kredytowa dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Łagodzeniu presji inflacyjnej w II połowie 2009 r. sprzyjała niska presja popytowa, ograniczone tempo wzrostu wynagrodzeń i od marca wyraźna aprecjacja złotego. Rada, zgodnie z październikową projekcją inflacji, oczekiwała, Ŝe w 2010 r. nastąpi istotne obniŝenie średniorocznego wskaźnika CPI do 1,5% przy wzroście PKB o 1,8%. W obliczu poprawiającej się koniunktury międzynarodowej, RPP od października zmieniła nastawienie w polityce pienięŝnej na neutralne, przyjmując prawdopodobieństwo 5 Jest to wynikiem spadku średniorocznej stopy procentowej w 2009 r. (w operacjach otwartego rynku) o 1,95 p.p. przy obniŝeniu średniorocznego wskaźnika inflacji o 0,7 p.p. 6 Produkt potencjalny PKB definiowany jest jako miara wielkości produkcji w gospodarce przy załoŝeniu pełnego zatrudnienia czynników produkcji w gospodarce. Luka popytowa w trzech projekcjach z modelu ECMOD w 2009 r. była wyraźnie ujemna do 2011 r. i łagodziła presję inflacyjna, gdy wzrost potencjalnego PKB przewyŝsza wzrost PKB. Według obowiązującego rządowego Programu Konwergencji aktualizacja 2009 wzrost potencjalnego PKB wynosi 4,0%. 7 Podstawowy model do prognozowania inflacji, stosowany przez NBP, którego wyniki są prezentowane w raportach o inflacji. 3

4 ukształtowania się inflacji w średnim okresie poniŝej lub powyŝej celu inflacyjnego za zbliŝone. Rada uznała, Ŝe poprawa koniunktury globalnej i dokonane złagodzenie polityki pienięŝnej sprzyjały powrotowi Polski na ścieŝkę potencjalnego wzrostu gospodarczego. W sytuacji recesji w gospodarce globalnej, RPP prowadziła politykę pienięŝną w 2009 r. z uwzględnieniem zarówno prognoz inflacji, jak i zmieniających się danych o przebiegu procesów gospodarczych. W ocenie NIK było to zgodne z przyjętymi w ZałoŜeniach zasadami realizacji celu inflacyjnego, przewidującymi m.in. uwzględnienie przy podejmowaniu decyzji całokształtu dostępnych informacji, a nie tylko wyników projekcji inflacji. Podejmowane decyzje o zmianach stóp procentowych nakierowane były na obniŝenie inflacji do załoŝonego celu w średnim okresie. Zmiany stóp procentowych NBP wpływały na wysokość rynkowych stóp procentowych ustalanych przez banki. ObniŜkom stóp procentowych NBP w 2009 r. łącznie o 150 punktów bazowych (p.b.) towarzyszył wyraźny spadek międzybankowych stawek rynkowych, w tym stawki WIBOR 3M o 161 p.b. Jednak mechanizm transmisji instrumentów polityki pienięŝnej działał z zakłóceniami i opóźnieniem. W szczególności w II kwartale 2009 r., pomimo obniŝek stóp procentowych NBP, stawki WIBOR wyraźnie wzrosły. Warunki pienięŝne na rynku międzybankowym pozostawały w 2009 r. w dalszym ciągu zaostrzone, ze względu na utrzymujący się znacznie podwyŝszony (szczególnie od maja) poziom stawki rynkowej WIBOR 3M ponad stopę referencyjną. Średnie odchylenie stawki WIBOR 3M ponad stopę referencyjną w 2009 r. wyniosło 58 p.b. 8 i było wyŝsze niŝ w 2008 r. (56 p.b.). W II połowie roku stawka WIBOR 3M kształtowała się na stabilnym poziomie ok. 4,20%, przy utrzymującym się odchyleniu ponad stopę referencyjną. Do najwaŝniejszych przyczyn zakłóceń mechanizmu transmisji polityki pienięŝnej naleŝał istotny wzrost ryzyka kredytowego kontrahenta, który spowodował zwiększenie premii kredytowej zawartej w stawkach rynkowych WIBOR oraz niechęć banków do wzajemnego poŝyczania środków. Podobnie jak w 2008 r., nastąpił wzrost marŝ kredytowych banków 9, przy spadku oprocentowania kredytów bankowych. Związane to było z wysoką niepewnością przebiegu procesów gospodarczych. Banki utrzymywały limity na transakcje na rynku międzybankowym i mocno ograniczone było funkcjonowanie rynku pienięŝnego (występowały transakcje w zakresie terminów do 1 miesiąca). 8 Najbardziej średniomiesięczny WIBOR-3M odchylał się ponad stopę referencyjną NBP w maju o 70 p.b. i w czerwcu o 84 p.b. 9 MarŜa wyliczona jako róŝnica pomiędzy oprocentowaniem kredytów a stawką WIBOR-3M zwiększyła się w grudniu 2009 r. r/r w przypadku kredytów ogółem dla gospodarstw domowych o 1,2 p.p., a dla przedsiębiorstw ogółem o 0,4 p.p. Średnie waŝone oprocentowanie kredytów bankowych złotowych ogółem dla gospodarstw domowych w grudniu 2009 r. zmniejszyło się w stosunku do grudnia 2008 r. o 1,1 p.p., a dla przedsiębiorstw o 1,8 p.p. 4

5 3. W 2009 r. nastąpił znaczny wzrost średniorocznej nadpłynności systemu bankowego 10. Nadpłynność operacyjna sektora bankowego mierzona średniorocznym poziomem emisji bonów pienięŝnych w operacjach otwartego rynku w 2009 r. wyniosła 31,9 mld zł i była wyŝsza w stosunku do 2008 r. o 20,3 mld zł (tj. o 176,4%) 11. W związku ze zwiększeniem emisji bonów pienięŝnych NBP, pomimo zmniejszenia stopy referencyjnej, nastąpił wyraźny wzrost kosztów dyskonta bonów pienięŝnych z 667,9 mln zł w 2008 r. do 1.180,4 mln zł w 2009 r., tj. o 512,5 mln zł (o 76,7%). Na zwiększenie płynności najmocniej wpływał średnioroczny skup walut obcych netto 12 przez NBP wynoszący 11,9 mld zł (szczególnie znaczący w II połowie 2009 r.) oraz przedterminowy wykup obligacji NBP o wartości nominalnej 7.816,4 mln zł. Na zmniejszenie płynności w układzie średniorocznym oddziaływał najbardziej wzrost gotówki w obiegu o 9,4 mld zł. Na wielkość emisji bonów pienięŝnych istotnie wpłynęły działania zwiększające płynność banków. Miały one na celu zapewnienie stabilności sektora bankowego, w sytuacji małej aktywności rynku międzybankowego i wyraźnego spadku zaangaŝowania banków we wzajemne operacje 13. W celu długoterminowego wsparcia płynności, NBP w styczniu 2009 r. wykupił przed terminem 10-letnie obligacje wyemitowane przez NBP w 2002 r. Operacja ta zasiliła banki w płynność w kwocie 8.221,1 mln zł. 14 oraz spowodowała zmniejszenie kosztów NBP z tytułu odsetek naleŝnych bankom w stosunku do roku ubiegłego o 406,4 mln zł. 15 W 2009 r. NBP kontynuował operacje zasilające REPO z 3-miesięcznym okresem zapadalności, a począwszy od 19 maja 2009 r. wprowadził operacje REPO 6-miesięczne. Zasilenie w płynność przeprowadzono w 20 operacjach REPO w wysokości popytu zgłoszonego przez sektor bankowy. Średni poziom tych operacji w 2009 r. wyniósł mln zł. NBP zwiększył dostępność operacji REPO rozszerzając z dniem 12 maja 2009 r. listę akceptowalnych zabezpieczeń m.in. o obligacje dłuŝne nominowane w EUR. Przychody NBP w 2009 r. z tytułu odsetek z operacji REPO wyniosły 513 mln zł i wzrosły o 375,7 mln zł w stosunku do 2008 r. RPP obniŝyła z dniem 30 czerwca 2009 r. stopę rezerwy obowiązkowej do 3%, tj. o 0,5 p.p., co spowodowało wzrost płynności banków o mln zł. 10 W związku z wykorzystaniem w 2009 r. instrumentów wprowadzonych w ramach Pakietu Zaufania, miernik krótkoterminowej płynności sektora bankowego uwzględniający oprócz emisji bonów pienięŝnych równieŝ wielkość operacji zasilających (repo), swapów walutowych (absorbujących płynność złotową), oraz operacji depozytowo-kredytowych, wzrósł średnio rocznie do mln zł, podczas gdy w 2008 r. wynosił mln zł. 11 Średni poziom bonów pienięŝnych NBP wzrósł z 16,3 mld zł w styczniu 2009 r. do 52,1 mld w grudniu 2009 r. 12 W całym 2009 r. łączne saldo transakcji walutowych (skupu netto) powodujących zwiększenie płynności wyniosło mln zł i było wynikiem skupu walut obcych z tytułu wykorzystania funduszy unijnych, sprzedaŝy walut z tytułu przewalutowania składki członkowskiej w NBP wpłaconej na rachunek Komisji Europejskiej oraz sprzedaŝy walut obcych dla MF na obsługę zadłuŝenia zagranicznego. 13 Według danych z NBP w 2009 r. w porównaniu do 2008 r. wartość obrotów na międzybankowym rynku złotowym zmniejszyła się średnio w roku o 29,3%, a na rynku walutowym o 19,1%. 14 Na kwotę tę składało się 7.816,4 mln zł kapitału i 404,7 mln zł odsetek. 15 Uwzględniając, Ŝe uwolnione środki pochodzące z wykupu obligacji, w warunkach dalszego wzrostu nadpłynności systemowej, zostały zaabsorbowane poprzez operacje otwartego rynku w NBP, to dodatkowe koszty tych operacji w 2009 r. wyniosły 272,3 mln zł. Per saldo koszty NBP z tego tytułu zmniejszyły się o 186,7 mln zł. 5

6 NBP umoŝliwił takŝe bankom zawieranie transakcji Swap walutowy 16, które zasiliły banki w finansowanie w walutach 17. Jednocześnie NBP absorbował w ten sposób z rynku płynność złotową w wysokości mln zł. NBP realizował transakcje swapowe 7-dniowe, akceptując wszystkie zgłoszone oferty na te operacje. Łączne koszty NBP związane z kształtowaniem nadpłynności, stanowiące wynik netto czynników zwiększających i absorbujących płynność przez NBP, były mniejsze o 633,4 mln zł w stosunku do 2008 r. Prowadzenie dwukierunkowych operacji otwartego rynku przez NBP spowodowało, Ŝe bank centralny w znacznej mierze przejął zadania rynku międzybankowego. Banki, które miały problemy z płynnością, zasilały się w banku centralnym, a banki posiadające nadpłynność deponowały w nim nadwyŝki środków. RPP rozwaŝała wprowadzenie mechanizmu skłaniającego banki do zwiększenia aktywności na rynku międzybankowym, poprzez ograniczenie skali operacji otwartego rynku wraz z obniŝeniem stopy depozytowej NBP do poziomu 0%. Rozwiązanie to nie zostało wprowadzone, z uwagi na potencjalne negatywne skutki, tj. wystąpienie nadwyŝki popytu banków na przetargach otwartego rynku i kształtowanie się stawki POLONIA w pobliŝu stopy depozytowej. W NBP w ramach Paktu na rzecz rozwoju akcji kredytowej w Polsce, analizowano we współpracy z bankami oraz przedstawicielami Ministerstwa Finansów i Komisji Nadzoru Finansowego zastosowanie dalszych instrumentów, które umoŝliwiłyby bankom pozyskanie stabilnego finansowania w celu wsparcia ich akcji kredytowej. NBP uwaŝał to za uzasadnione, ze względu na ograniczoną efektywność polityki monetarnej w warunkach niskiej podaŝy kredytu. RPP zaakceptowała propozycję kredytu wekslowego (dyskontowego) 18, wprowadzając ten instrument do ZałoŜeń polityki pienięŝnej na 2010 r. Natomiast z uwagi na prawdopodobne dalsze utrudnienie w realizacji celu wynikającego z ZałoŜeń polityki pienięŝnej na 2009 r., tj. kształtowania stopy POLONIA na poziomie stopy referencyjnej, nie wydłuŝono operacji Repo do 12 miesięcy. Zdaniem NIK, zasilenie banków w dodatkową płynność w złotych, jak i w walutach, było uzasadnione utrzymującymi się od września 2008 r., wywołanymi przez czynniki zewnętrzne, zaburzeniami na rynku międzybankowym objawiającymi się zwiększeniem ryzyka finansowego i powstrzymywaniem się banków przed długoterminowym udostępnianiem środków. Operacje te uniemoŝliwiły jednak utrzymanie krótkoterminowej stawki rynku międzybankowego POLONIA blisko stopy referencyjnej. W warunkach utrzymującej się wysokiej nadpłynności sektora bankowego jak i oznak od listopada 2009 r. powolnego oŝywienia koniunktury gospodarczej 19, zdaniem NIK, 16 Podstawą do przeprowadzenia przez NBP operacji swap walutowy w 2009 r. była uchwała RPP Nr 18/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie uzupełnienia ZałoŜeń polityki pienięŝnej na 2009 r. Transakcja FX swap absorbująca płynność, realizowana przez bank centralny, polega na sprzedaŝy waluty obcej za walutę krajową bankowi komercyjnemu na termin spot i równoczesnym zakupie waluty obcej za walutę krajową na termin forward. 17 Łącznie w 2009 r. zawarto z bankami Swapy walutowe na kwoty: mln CHF w okresie od styczna do października, mln USD od stycznia do marca oraz 230 mln EUR w marcu. 18 RPP w uchwale Nr 15/2009 z 23 grudnia 2009 r. ustaliła stopę dyskonta weksli na poziomie 4%. NBP moŝe przyjmować do dyskonta weksle własne wystawione przez podmioty gospodarcze na banki. 19 Wzrost rocznej dynamiki produkcji przemysłowej w listopadzie i grudniu wyniósł odpowiednio: 9,9% i 7,4%. 6

7 rozwaŝenia wymaga czy celowe jest kontynuowanie dotychczasowego zakresu działań NBP wspierających płynność. NaleŜy przy tym uwzględnić, Ŝe postępujący napływ środków walutowych z funduszy unijnych, wymienianych na złote w NBP, będzie tak jak w 2009 r. oddziaływał na zwiększenie płynności sektora bankowego. 4. Zgodnie z ZałoŜeniami polityki pienięŝnej na 2009 r., NBP wpływał na poziom stawki rynku międzybankowego POLONIA 20 za pomocą podstawowych operacji otwartego rynku oraz operacji dostrajających. Stawka ta miała kształtować się w pobliŝu stopy referencyjnej NBP. W 2009 r. średnie odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej wyniosło 85 p.b. i było prawie trzykrotnie wyŝsze niŝ w 2008 r., gdy wynosiło 32 p.b. Od marca 2009 r. stawka POLONIA w dłuŝszych okresach znacznie odchylała się poniŝej stopy referencyjnej NBP 21 i kształtowała się blisko stopy depozytowej, co świadczyło o utrzymującej się obniŝonej zdolności banku centralnego do kształtowana krótkoterminowej stopy rynkowej POLONIA. Spowodowane to było opisanym wcześniej utrzymującym się załamaniem aktywności rynku międzybankowego, obniŝeniem popytu zgłaszanego przez banki na przetargach bonów pienięŝnych oraz utrzymywania przez nie znacznych nadwyŝek środków (w stosunku do poziomu rezerwy obowiązkowej) na rachunkach w NBP. Na poziom stawki POLONIA wpływ miał sposób zarządzania płynnością przez NBP, tj. ustalania wielkości podaŝy i sprzedaŝy bonów przez bank centralny. W okresie od połowy lutego do połowy maja NBP ograniczył podaŝ bonów pienięŝnych oczekując, Ŝe pozostawienie w sektorze bankowym nadwyŝki płynności skłoni banki do większej aktywności na rynku międzybankowym. W efekcie popyt na bony przekraczał 2 3 krotnie ustaloną podaŝ, a stawka POLONIA zaczęła kształtować się w pobliŝu stopy depozytowej. Działanie to mogło przyczynić się do wzrostu popytu na skarbowe papiery wartościowe. 5. NIK ocenia pozytywnie funkcjonowanie systemu rezerwy obowiązkowej w 2009 r. Podstawową funkcją rezerwy obowiązkowej było stabilizowanie bieŝących warunków płynnościowych w sektorze bankowym. RPP w celu zasilenia systemu bankowego w dodatkową płynność i stworzenia bankom moŝliwości zwiększenia akcji kredytowej, uchwałą Nr 9/2009 obniŝyła z dniem 30 czerwca 2009 r. stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W lipcu w stosunku do czerwca 2009 r. poziom rezerwy obowiązkowej obniŝył się o 3.318,9 mln zł. Jednocześnie od lipca wzrosła emisja bonów pienięŝnych, co moŝe oznaczać, Ŝe większość uwolnionej płynności zostało zaabsorbowane przez NBP w operacjach otwartego rynku Poziom stawki POLONIA odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat międzybankowych zawartych na termin overnight. 21 Największe odchylenie stawki rynkowej POLONIA od stopy referencyjnej NBP wyniosło 132 pb. w marcu, 109 p.b. w kwietniu, i 135 p.b. w grudniu. 22 Uwzględniając dodatnią róŝnicę pomiędzy rentownością operacji otwartego rynku, a oprocentowaniem środków rezerwy obowiązkowej wynoszącą 0,125 p.p., obniŝenie stopy rezerwy obowiązkowej od 30 czerwca 2009 r. spowodowało wzrost kosztów NBP w 2009 r. o około 2,1 mln zł. 7

8 Średni miesięczny poziom wymaganej rezerwy obowiązkowej w 2009 r. wyniósł ,1 mln zł i wzrósł w stosunku do 2007 r. 23 o 12,2%. Wzrost ten wynikał ze zwiększenia o 20,3% kwoty depozytów banków stanowiącej podstawę do naliczenia rezerwy obowiązkowej. NBP kontrolował wywiązywanie się przez banki z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej. W 2009 r. NBP weryfikował w odniesieniu do wszystkich banków prawidłowość naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej za poszczególne okresy rezerwowe. W wyniku weryfikacji banki dokonały 28 korekt deklaracji wysokości rezerwy obowiązkowej. W 2009 r. banki we wszystkich okresach rezerwowych utrzymały rezerwę obowiązkową na wymaganym poziomie. Koszty NBP w 2009 r. z tytułu odsetek wypłaconych bankom od środków rezerwy obowiązkowej wyniosły 760,1 mln zł i były niŝsze niŝ w 2008 r. o 24,6%. Zmniejszenie kosztów było wynikiem obniŝenia stopy rezerwy obowiązkowej oraz zmniejszenia oprocentowania środków rezerwy obowiązkowej o 1,35 p.p. (z 4,725% do 3,375%), 6. NIK ocenia pozytywnie działania NBP związane z refinansowaniem banków w 2009 r. Celem operacji depozytowo-kredytowych było ograniczenie skali wahań krótkoterminowej stawki rynkowej overnight. Depozyt na koniec dnia pozwalał bankom na lokowanie w NBP nadwyŝek środków na termin overnight. W 2009 r. banki złoŝyły depozyty w NBP na kwotę 594,6 mld zł, tj. o 88,0% wyŝszą niŝ w 2008 r. Średnia dzienna kwota depozytu w 2009 r. wyniosła 2,3 mld zł i była wyŝsza niŝ w 2008 r. o 87,3%. Koszty poniesione przez NBP w 2009 r. z tytułu oprocentowania depozytów złoŝonych przez banki wyniosły 55,2 mln zł i pomimo znacznie wyŝszego poziomu depozytów niŝ w 2008 r., były niŝsze o 8,8%. Wynikało to z faktu, Ŝe średni poziom stopy depozytowej w 2009 r. wyniósł 2,3% wobec 4,2% w 2008 r. Kredyt lombardowy, jako najdroŝsze źródło pozyskania płynności w NBP, umoŝliwiał bankom zaciąganie kredytu overnight. W celu ułatwienia bankom korzystania z tego instrumentu od 2 lipca 2009 r. rozszerzono listę papierów wartościowych dopuszczonych przez NBP na zabezpieczenie kredytu lombardowego o dłuŝne papiery wartościowe nominowane w walutach obcych 24. Zainteresowanie banków kredytem lombardowym w 2009 r. było wyraźnie mniejsze niŝ w 2008 r. Uwzględniając 5 kredytów udzielonych 31 grudnia 2008 r. na kwotę 2.317,7 mln zł (spłaconych 2 stycznia 2009 r.), oraz 8 kredytów udzielonych w 2009 r. 25, łączna kwota wykorzystanego w 2009 r. kredytu lombardowego wyniosła mln zł, co stanowiło 44,0% kwoty kredytów lombardowych wykorzystanych w 2008 r. Zmniejszenie zainteresowania banków w 2009 r. kredytem lombardowym wynikało m.in. z dostępu do zwiększonej skali operacji repo w NBP, których koszt był niŝszy niŝ koszt kredytu lombardowego. Odsetki otrzymane przez NBP od wykorzystanych w 2009 r. kredytów lombardowych wyniosły 23 Powinno być 2008 r. Błędnie podano 2007 r. 24 W 2009 r. rozszerzono listę akceptowanych zabezpieczeń o emitowane przez Skarb Państwa dłuŝne papiery wartościowe nominowane w euro. 25 NBP udzielił w 2009 r. 8 kredytów lombardowych na kwotę 293,5 mln zł, co stanowiło 6,7% kwoty kredytów udzielonych w 2008 r. 8

9 472,2 tys. zł i były niŝsze o 57,5% od odsetek otrzymanych w 2008 r. Przeprowadzona kontrola sposobu udzielenia, zabezpieczenia i spłaty 3 losowo wybranych kredytów lombardowych na kwotę 251,3 mln zł nie wykazała nieprawidłowości. NBP udostępniał bankom kredyt techniczny w złotych i w euro, stanowiący źródło pozyskania nieoprocentowanych środków w ciągu dnia operacyjnego. W 2009 r. łączna wartość kredytu technicznego wyniosła 4.022,6 mld zł, tj. o 7,3% więcej niŝ w 2008 r. oraz 415,1 mln euro, tj. o 55,4% więcej niŝ w 2008 r Przekazując powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o rozwaŝenie systematycznego ograniczania operacji zasilających REPO w sytuacji dalszego wzrostu nadpłynności sektora bankowego. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, prosi o przedstawienie informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosku, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosku lub przyczyn niepodjęcia takich działań, w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego. Zgodnie z art. 61 ust. 1 i 2 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu Prezesowi prawo zgłoszenia na piśmie do Kolegium NajwyŜszej Izby Kontroli umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosku zawartych w tym wystąpieniu. W razie złoŝenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o której mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały Kolegium NIK. 9