Zastosowanie pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych 1

Transkrypt

1 dr Andrzej Sobczak Katedra Informatyki Gospodarczej Szkoła Główna Handlowa Zastosowanie pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych 1 Streszczenie Artykuł poświęcony jest problematyce zastosowania pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych. W szczególności wskazano na ich znaczenie podczas tworzenia systemów informatycznych zarządzania. Przedstawiono to na przykładzie wybranego pryncypium, sformułowanego na potrzeby duŝej organizacji publicznej (administracja rządowa). 1. Wprowadzenie do problematyki architektury korporacyjnej Analizując otaczające nas organizacje bez względu czy są to jednostki administracji publicznej czy przedsiębiorstwa okazuje się, Ŝe wszystkie ich składowe (cele strategiczne, produkty i usługi, struktura organizacyjna, systemy informatyczne, ) są wzajemnie zaleŝne. Aby poprawić efektywność funkcjonowania organizacji niezbędne jest zrozumienie tych powiązań. Narzędziem, które moŝe w tym pomóc jest architektura korporacyjna (ang. enterprise architecture 2 ). Definuje się ją jako 1 Artykuł został przygotowany w ramach projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego numer 0144/H03/2007/ Tłumaczenie zwrotu enterprise architecture jako architektura korporacyjna, zostało zaproponowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji (źródło: Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz

2 spójny model organizacji integrujący: cele i zadania strategiczne organizacji, procesy biznesowe oraz dane i systemy informatyczne niezbędne do realizacji tych celów 3. Lindström określa architekturę korporacyjną jako strategiczny zasób organizacji, który definiuje misję korporacji, zasoby informacje oraz technologie informatyczne niezbędne do realizacji tej misji a takŝe proces implementacji nowych technologii w przypadku zmiany definicji misji. Wskazuje on takŝe, Ŝe architektura korporacyjna zawiera architekturę bazową (stan obecny), architekturę docelową (do czego się dąŝy) oraz strategię przejścia z architektury bazowej do docelowej. Samo pojęcie korporacja (ang. enterprise) definiowane jest róŝnie w literaturze. Pod pojęciem tym rozumie się: Zbiór aktywności w określonej dziedzinie z aktorami, których łączy wspólny cel 4. Zbiór jednostek, których działalność cechuje zbieŝność celów i/lub cech je wyróŝniających 5. W przypadku organizacji publicznej korporacją moŝe być np. w administracji rządowej: resort, ministerstwo, urząd centralny, urząd wojewódzki, zaś w administracji samorządowej: urząd miasta, starostwo, urząd marszałkowski. perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020, Warszawa, 24 czerwca 2005, s. 27). 3 A. Goikoetxea, A mathematical framework for enterprise architecture representation and design, International Journal of Information Technology & Decision Making, World Scientific Publishing Company, Vol. 3, No. 1, R. Martin, E. Robertson, J. Springer, Architectural Principles for Enterprise Frameworks, Technical Report No. 594, Computer Science Department, Indiana University, Bloomington, Indiana, USA, April 2004, s.3. 5 Open Group, The Open Group Architecture Framework, Book Edition, September 2005, s. 11.

3 Architektura korporacyjna składa się z następujących elementów (porównaj Rysunek 1) 6 : pryncypia architektury korporacyjnej (nazywane równieŝ pryncypiami architektonicznymi) porównaj punkt 2 i kolejne niniejszego artykułu; architektura biznesowa uwzględnia ona misję, wizję i system celów organizacji oraz organizacyjne, funkcjonalne i geograficzne aspekty jej działania, a takŝe powiązania pomiędzy tymi elementami; jej opracowanie stanowi punkt wyjścia do dalszych prac nad budową architektury korporacyjnej w organizacji; architektura informacyjna składa się z architektury danych (obejmuje ona struktury danych niezbędne do funkcjonowania organizacji wraz z powiązaniami między tymi strukturami i ich właściowściami) oraz architektury oprogramowania (definiującej struktury systemów oprogramowania, ich publiczne właściwości oraz wzajemne relacje pomiędzy tymi strukturami); architektura technologiczna definiuje infrastrukturę systemowosprzętową organizacji: systemy operacyjne, sieci, serwery i inne urządzenia teleinformatyczne wspierające działanie organizacji a takŝe powiązania pomiędzy nimi. Zastosowanie architektury korporacyjnej wpisuje się w rozwijany obecnie kierunek prac badawczych i aplikacyjnych dotyczących przebudowy zasad funkcjonowania i wzmacniania juŝ istniejących organizacji publicznych na bazie nowoczesnych technologii informatycznych. Potwierdzeniem tego moŝe być deklaracja ministerialna podpisana 24 listopada 2005 r. w Manchesterze, która wyraźnie wskazuje, Ŝe sprawnie 6 Open Group, The Open Group, op. cit., s

4 wdraŝane technologie teleinformatyczne są narzędziem modernizacji administracji i efektywnego zarządzania organizacjami publicznymi. Rysunek 1. Umiejscowienie architektury korporacyjnej pomiędzy strategią organizacji a projektami realizującymi tą strategię Źródło: Opracowanie własne W chwili obecnej problematyka architektury korporacyjnej jest stosunkowo nowym zagadnieniem w Polsce. Pierwsze bezpośrednie odniesienie się do tego podejścia moŝna znaleźć w opracowaniu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji dotyczącym projektu Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej. Autorzy opracowania proponują zastosowanie przy realizacji tego kluczowego dla wdraŝania usług publicznych

5 w Polsce projektu ram architektonicznych (ang. framework) TOGAF (ang. The Open Group Architecture Framework), które słuŝą do budowy architektury korporacyjnej. RównieŜ w dokumencie Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 autorstwa Ministerstwa Nauki i Informatyzacji wskazana jest konieczność opracowania koncepcji i rozpoczęcia wdra- Ŝania w jednostkach polskiej administracji publicznej systemu zarządzania architekturą korporacyjną. Wynika to m. in. z faktu, Ŝe dotychczasowe formy zarządzania rozwiązaniami informatycznymi nie są wystarczające do wsparcia zadań nakładanych na organizacje publiczne (zwłaszcza, Ŝe rośnie gwałtownie poziom złoŝoności tych rozwiązań i Ŝe znaczną ich część stanowią duŝe i bardzo duŝe systemy informatyczne). Ponadto naleŝy podkreślić, Ŝe proponowany projekt wspiera realizację celów przyjętych przez Radę Ministrów w Planie Informatyzacji Państwa. W Planie tym, w ramach jednego z ustanowionych przez niego priorytetów, tj.: racjonalizacji wydatków publicznych na przedsięwzięcia w dziedzinie informatyzacji publicznej wskazano m. in., Ŝe wyzwaniem stojącym przed administracją jest potrzeba usprawnienia zarządzania oraz obniŝenie kosztów jej funkcjonowania (...). Efektywna koordynacja informatyzacji administracji publicznej moŝe stać się kluczowym narzędziem racjonalnego wykorzystania środków publicznych. 2. Definicja i rola pryncypiów architektury korporacyjnej Praktycznie wszystkie metodyki budowy architektury korporacyjnej podkreślają znaczenie pryncypiów architektonicznych. Jednocześnie, jak piszą Op t Land i Proper nie ma jasnej definicji pryncypiów architek-

6 tury korporacyjnej 7. Autorzy ci wskazują, Ŝe realizują one jeden z postulatów nakładanych na architekturę korporacyjną są normatywną restrykcją na wolność projektowania 8. Blunt definiuje pryncypium architektury korporacyjnej jako oświadczenie dotyczące kluczowych wartości, które są zawsze uwzględniane w procesie tworzenia systemów organizacji (w tym przede wszystkim systemów informatycznych) 9. Lindström przytacza następującą definicję pryncypium: deklaracja wyraŝająca sposób, w jaki korporacja potrzebuje projektować i wdraŝać u siebie technologie informatyczne w celu łączenia, dzielenia i strukturalizacji informacji 10. Richardson, Jackson i Dickson definiują pryncypium architektury korporacyjnej jako stabilne, bazujące na konsensusie kryterium ewaluacji technologii informatycznych, które odnosi się do filozofii korporacji. Stanowi ono przewodnik dla tworzenia całościowej architektury systemów informatycznych korporacji 11. Na potrzeby niniejszego artykułu przyjmuje się, Ŝe pryncypia architektury korporacyjnej to zbiór trwałych zasada postępowania, które wspierają sposób, w jaki organizacja rozpatrywana w sposób całościo- 7 M. Op t Land, E. Proper, Impact of principles on enterprise engineering, Proceedings of the 15th European Conference on Information Systems, Radboud University Nijmegen, June 2007, s M. Op t Land, E. Proper, Impact of principles, op. cit., s J. Blunt, Making Principles Work, The Information Architect s Cooperative White Paper Repository, 1998, s. 1, Å. Lindström, On Architectural Principles From a Syntax, Semantic and Pragmatic Perspective, Working paper, Industrial Information and Control Systems KTH, Royal Institute of Technology Stockholm, Sweden, 2005, s G. Richardson, B. Jackson. G. Dickson, A principles-based enterprise architecture: lessons from Texaco and Star Enterprise, MIS Quarterly, Vol. 14, No. 4.,December 1990.

7 wy realizuje swoje cele strategiczne za pomocą systemów informatycznych. WyróŜnia się kilka rodzajów pryncypiów: pryncypia generalne (na najwyŝszym poziomie ogólności); pryncypia biznesowe; pryncypia dotyczące danych i oprogramowania; pryncypia technologiczne. Lindström wskazuje, Ŝe pryncypia architektury korporacyjnej racjonalizują, integrują i optymalizują decyzje w zakresie technologii informatycznych z potrzebami korporacji, pochodzącymi z róŝnych jej jednostek i projektów. Bez pryncypiów podejmowane decyzje będą optymalne lokalnie i nie będą zapewniały realizacji efektywnego sposobu zarządzania technologiami informatycznymi w skali całej korporacji 12. Ma to szczególnie duŝe znaczenie w przypadku duŝych organizacji, o rozproszonej strukturze decyzyjnej (w poszczególnych jednostkach pracują bowiem osoby o róŝnym poziomie wiedzy i zróŝnicowanych poglądach, co jest waŝne dla organizacji). Z tego powodu na pryncypia architektoniczne moŝna patrzeć jako na narzędzie pozwalające na komunikację w całej organizacji wspólnej wizji oraz zapewniające, Ŝe strategiczne cele organizacji nie zostaną przysłonięte przez decyzje taktyczne lub suboptymalne Cechy pryncypiów architektury korporacyjnej TOGAF wskazuje na szereg kryteriów jakościowych dla pryncypiów 14. Powinny one być: 12 Å. Lindström, Using architectural principles, op. cit., s Å. Lindström, Using architectural principles, op. cit., s Open Group, The Open Group, op. cit., s

8 jednoznaczne dla kaŝdego pryncypium powinna istnieć tylko jedna jego interpretacja; kompletne naleŝy dąŝyć do stworzenia takiej listy pryncypiów, która z jednej strony wyczerpywałaby wszystkie kluczowe zagadnienia, a z drugiej strony nie byłaby nadmiarowa; zrozumiałe pryncypia są swoistym kontraktem, który obowiązuje w całej organizacji; aby ten kontrakt był skuteczny, interesariusze muszą rozumieć pryncypia; spójne pryncypia nie mogą być ze sobą w konflikcie; stabilne pryncypia powinny być w miarę moŝliwości neutralne technologicznie, aby nie trzeba było wprowadzać do nich zbyt częstych zmian; modyfikowalne jeŝeli juŝ zajdzie konieczność dokonania zmiany pryncypiów, to wówczas ich struktura powinna pozwalać na łatwe, całkowite i spójne przeprowadzenie modyfikacji. Podobne kryteria jakościowe dotyczące pryncypiów proponuje Lindström 15. Muszą być one: stabilne (nie mogą być modyfikowane, przy kaŝdej zmianie technologii), przykuwające uwagę, konkretne, precyzyjne, spójne, definiowalne, łatwe do zakomunikowania. Ponadto muszą one zapewniać, Ŝe decyzje podejmowane przy ich zastosowaniu są korzystne dla organizacji. 15 Å. Lindström, On Architectural Principles, op. cit., s. 3.

9 Op t Land i Proper wskazują na cechy, którymi powinny się charakteryzować pryncypia 16 : zbiór pryncypiów powinien być spójny; zbiór pryncypiów nie powinien być zbyt duŝy; pryncypium powinno być: racjonalne, stabilne, specyficzne dla organizacji, precyzyjne, mierzalne/falsyfikowane. 4. Przykładowe pryncypium architektury korporacyjnej i jego implikacje dla organizacji PoniŜej przedstawiono przykładowe pryncypium, które zostało sformułowane dla potrzeb duŝej jednostki administracji rządowej, w którym informatyka odgrywa istotną rolę. Pryncypium to zostało opisane na bazie następującej struktury: Nazwa pryncypium Opis pryncypium Właściciel pryncypium Data rozpoczęcia obowiązywania pryncypium Motywacja wprowadzenia pryncypium Implikacje wprowadzenia pryncypium Zakres obowiązywania pryncypium. Przykładowe pryncypium technologiczne: Nazwa: Otwartość na poziomie standardów, interfejsów, kodów źródłowych Opis: 16 M. Op t Land, E. Proper, Impact of principles, op. cit., s

10 Stosowanie w systemach informatycznych otwartych standardów i interfejsów oraz zapewnienie dostępu do kodów źródłowych. Motywacja wprowadzenia: UniezaleŜnienie się od konkretnych dostawców rozwiązań informatycznych. MoŜliwość reakcji na szybko zmieniające się potrzeby udziałowców. Realizacja zapisów Ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Właściciel: Departament ds. informatyki Implikacje wprowadzenia: UŜywanie otwartych rozwiązań (np. XML, TCP/IP). Dostęp do kodu źródłowego z prawem ich modyfikacji. Konieczność dobrego dokumentowania interfejsów. Zakres obowiązywania pryncypium: Dotyczy wszystkich nowotworzonych w organizacji systemów informatycznych. 5. Problemy występujące podczas formułowania pryncypiów architektury korporacyjnej Sformułowanie poprawnych pryncypiów wymaga współpracy i porozumienia pomiędzy wieloma grupami interesariuszy 17, znajdującymi się często w róŝnych miejscach. Jednocześnie, w wielu wypadkach nie ma 17 Interesariusze (ang. stakeholders) osoby, grupy osób, organizacje, których dotyczy w jakikolwiek sposób funkcjonowanie danej organizacji jako całości lub jej wybranego podsystemu (za: B. KoŜuch, Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2004, s. 46).

11 takiego porozumienia (a wręcz występują konflikty), zwłaszcza na linii: menedŝerowie-informatycy. Wynika to przede wszystkim z faktu, Ŝe obie grupy funkcjonują w róŝny sposób i koncentrują swoją uwagę na zupełnie odmiennych działaniach. Sytuację tę pogarsza niemoŝność opisania przez menedŝerów swojej działalności na poziomie abstrakcji umoŝliwiającym jej przełoŝenie na język techniki informatycznej. Jednocześnie informatycy nie są traktowani jako wiarygodni partnerzy do rozmów przez kadrę menedŝerską (obecnie sytuacja taka ma miejsce przede wszystkim w organizacjach publicznych). Metoda formułowania pryncypiów architektonicznych powinna uwzględniać 18 : misję i cele strategiczne organizacji, strategiczne programy i projekty realizowane w ramach organizacji, obecnie eksploatowane systemy informatyczne organizacji i wykorzystywane technologie, zewnętrzne czynniki (w tym ograniczenia np. zagadnienia legislacyjne, trendy w zakresie szeroko rozumianej technologii informatycznej). W załączniku 1 znajduje się Tabela 1 zawiera zidentyfikowano listę problemów, które wiąŝą się z formułowaniem pryncypiów architektury korporacyjnej, skutki jakie dany problem moŝe wywołać, źródło pochodzenia problemu oraz proponowane rozwiązanie problemu. 18 Open Group, The Open Group, op. cit., s. 259.

12 6. Zakończenie W przeciągu ostatnich kilku lat w polskiej administracji publicznej gwałtownie wzrosła liczba eksploatowanych systemów informatycznych. Wzrost ten wynika głównie z nowych zadań nakładanych na jednostki publiczne oraz przystąpienia Polski do UE. Jednocześnie naleŝy zauwa- Ŝyć, Ŝe problem złoŝoności systemów działających w jednostkach administracji publicznej nie jest tylko domeną Polski. Dotyczy on równieŝ zarówno Stanów Zjednoczonych jak i Unii Europejskiej. Wydaje się, Ŝe odpowiedzią na konieczność zwiększenia efektywnego tworzenia i uŝywania szeroko rozumianej informatyki w organizacjach publicznych jest wykorzystanie koncepcji architektury korporacyjnej. Pierwszym krokiem w tym kierunku moŝe być opracowanie zbioru pryncypiów architektury korporacyjnej i ich stosowanie podczas tworzenia systemów informatycznych. Bibliografia Goikoetxea A., A mathematical framework for enterprise architecture representation and design, International Journal of Information Technology & Decision Making, World Scientific Publishing Company, Vol. 3, No. 1, KoŜuch B., Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Wydawnictwo Placet, Warszawa Lindström Å., On Architectural Principles From a Syntax, Semantic and Pragmatic Perspective, Working paper, Industrial Information and Control Systems KTH, Royal Institute of Technology Stockholm, Sweden, Martin R., Robertson E., Springer J., Architectural Principles for Enterprise Frameworks, Technical Report No. 594, Computer Science Department, Indiana University, Bloomington, Indiana, USA, April Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020, Warszawa, 24 czerwca 2005.

13 Op t Land M., Proper E., Impact of principles on enterprise engineering, Proceedings of the 15th European Conference on Information Systems, Radboud University Nijmegen, June Open Group, The Open Group Architecture Framework, Book Edition, September Richardson G., Jackson B., Dickson G., A principles-based enterprise architecture: lessons from Texaco and Star Enterprise, MIS Quarterly, Vol. 14, No. 4. December Źródła internetowe Summary The aim of this article is described enterprise architecture principles. The article focuses on use principles during information systems development. The feasibility to implement this concept in Polish government unit has been also demonstrated.

14

15 Tabela 1. Problemy związane z formułowaniem pryncypiów architektury publicznej w średnich i duŝych organizacjach publicznych Problem Trudność z jednoznacznym wskazaniem zakresu organizacji, dla którego formułowane będą pryncypia architektury korporacyjnej. Trudność ze wskazaniem grup kluczowych interesariuszy, których udział jest niezbędny do formułowania pryncypiów architektury korporacyjnej. Brak efektywnej komunikacji pomiędzy reprezentantami poszczególnych grup interesariuszy. Wewnętrzne konflikty dla poszczególnych pryncypiów architektury korporacyjnej. Konflikty pomiędzy pryncypiami architektury korporacyjnej. Źródło: Opracowanie własne MoŜliwy efekt wystąpienia problemu Przyjęcie zbyt małego lub zbyt duŝy zakresu organizacji, dla której formułowane będą pryncypia architektury korporacyjnej. MoŜliwość błędnego sformułowania pryncypiów lub pominięcia istotnego dla organizacji pryncypium, na skutek pominięcia kluczowej grupy interesariuszy. Wystąpienie konfliktów (zwłaszcza w warstwie semantycznej) podczas formułowania pryncypiów architektonicznych przez przedstawicieli grup kluczowych interesariuszy. W przypadku wystąpienia wewnętrznego konfliktu dla pryncypium - brak moŝliwości jego zastosowania w organizacji. Brak moŝliwości stosowania pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacji. Źródło problemu Część organizacji publicznych jest bardzo rozbudowanych zarówno pod względem realizowanych zadań, struktury organizacyjnej (podległości) jak i rozproszenia geograficznego. Powoduje to, Ŝe w wielu wypadkach organizacje publiczne mogą nie mieć jednoznacznie zdefiniowanych granic. DuŜa liczba grup interesariuszy zidentyfikowanych w ramach organizacji publicznej. Brak wspólnej warstwy pojęciowej, która byłaby uŝywana pomiędzy pracownikami komórek merytorycznych organizacji publicznej a pracownikami komórek odpowiedzialnych za informatykę. Brak dostatecznej precyzji szczególnie w warstwie semantycznej podczas formułowania pryncypiów architektury korporacyjnej. Pryncypia architektury korporacyjnej są formułowane przez przedstawicieli grup kluczowych interesariuszy mających często sprzeczne interesy, potrzeby, patrzących przez pryzmat własnej jednostki organizacyjnej. Proponowane rozwiązanie problemu Zastosowanie systematycznego podejścia pozwalającego na zdefiniowane zakresu organizacji, dla którego formułowane będą pryncypia architektury korporacyjnej. Zastosowanie techniki pozwalającej na wskazanie grup kluczowych interesariuszy. Zbudowanie wspólnej warstwy pojęciowej, która jest wykorzystywana na potrzeby pryncypiów architektury korporacyjnej. Zastosowanie techniki pozwalającej na identyfikację pryncypiów zawierających wewnętrzne konflikty, a następnie zdiagnozowanie typu konfliktu. Zastosowanie techniki pozwalającej na identyfikację konfliktów między pryncypiami architektury korporacyjnej.