This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Andrzej Lewandowski 1(A,B,C,D,E,F,G), Ryszard Grucza 2(A,D,E) 1 Katedra i Zak³ad Podstaw Kultury Fizycznej, Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, Bydgoszcz 2 Katedra i Zak³ad Fizjologii Wysi³ku Fizycznego, Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, Bydgoszcz 1 Department and Division of Fundamentals of Physical Education, Nicolaus Copernicus University in Toruñ, Ludwik Rydygier College of Medicine in Bydgoszcz, Poland 2 Department and Dibision of the Physiology of ExertionNicolaus Copernicus University in Toruñ, Ludwik Rydygier College of Medicine in Bydgoszcz, Poland Zró nicowanie typologiczne studentek fizjoterapii Akademii Medycznej im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Diversity of body composition among female students of physiotherapy at the Medical University in Bydgoszcz S³owa kluczowe: budowa cia³a, fizjoterapia, typologia, zró nicowanie p³ciowe, œrodowisko spo³eczne Key words: body structure, physiotherapy, typology, gender differentiation, social environment STRESZCZENIE Wstêp. Wskutek rozwoju cywilizacyjnego motorycznoœæ ludzka, zw³aszcza aktywnoœæ fizyczna zawodowa, ulega nieustannym przemianom. Realizacja zawodu fizjoterapeuty mo e powodowaæ proces przystosowywania siê organizmu do zwiêkszonego wysi³ku prowadz¹c do wykszta³cenia okreœlonego typu budowy cia³a. Mo liwe jest jednak, e dobór na studia fizjoterapii lub identyfikacja z grup¹ zawodow¹ fizjoterapeutów powoduje, zaznaczenie wspomnianego procesu w trakcie realizacji studiów. Materia³ i metody. W latach zbadano 93 studentki trzeciego roku kierunku fizjoterapii Akademii Medycznej w Bydgoszczy. Charakterystykê cech somatycznych zbadanego zespo³u przedstawiono w skumulowanym ich ujêciu w postaci zró nicowania typologicznego wykorzystano system typologiczny Adama Wankego. Wyniki. Wœród zbadanych studentek stwierdzono brak czystych typów budowy cia³a, a w sk³adzie somatycznym zespo³ów przewagê elementu I przy najmniejszym udziale H. Stwierdzono nieznaczne ró nice w budowie somatycznej studentek z ró nych lat badañ, a w odniesieniu do innych grup studentek medycyny i populacji ogólnopolskiej, stwierdzono niewielkie podobieñstwo w obrêbie polskich uczelni medycznych i odmiennoœæ w stosunku do populacji. Wnioski. Sformu³owane wnioski sugeruj¹ niewielkie morfologiczne skutki wyboru kierunku studiów i przysz³ego zawodu wœród m³odzie y eñskiej z kierunku fizjoterapii bydgoskiej uczelni medycznej oraz œlad wp³ywu sprawnoœciowego egzaminu na budowê somatyczn¹ przysz³ych fizjoterapeutek. SUMMARY Background. Human motor abilities, and particularly occupational physical activity patterns, undergo constant changes in response to the progress of civilisation. A career as a physiotherapist may be associated with adaptation of the body to the increased exertion, leading to the development of particular types of body composition. However, it is also possible that the process of selection of applicants for physiotherapy studies or student identification with the physiotherapist community leads to such adaptation manifesting itself while the student is still at college. Material and methods. Ninety-three female students in their third year of Physiotherapy were examined during the years The somatic characteristics of the students were determined and analysed using the typology system of Wanke and Kolasa. Results. The female physiotherapy students did not exhibit any characteristic types of body composition. Analysis of somatic characteristics revealed a preponderance of the I element while the contribution of the H element was the smallest. There were insignificant differences regarding somatic characteristics between years of study. Some similarity was detected between the physiotherapy students and female medical students. There were also some differences compared to characteristics shared by the general population of Polish women. Conclusions. The results indicate that the choice of studies and future careers in physiotherapy as well as being a physiotherapy student had little effect on the body composition of the females. There was a trace effect of the general sporting ability test taken at the entrance examination on the somatic composition of the future physiotherapists. Liczba s³ów/word count: 4328 Tabele/Tables: 4 Ryciny/Figures: 3 Piœmiennictwo/References: 25 Adres do korespondencji / Address for correspondence Andrzej Lewandowski Katedra i Zak³ad Podstaw Kultury Fizycznej Toruñ, ul. Gagarina 11tel./fax: (0-52) , kizpodskf@cmumk.bydgoszcz.pl Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2007; 2(4); Vol. 7, Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 171

2 Lewandowski A. i wsp., Zró nicowanie typologiczne studentek fizjoterapii WSTÊP W skutek rozwoju cywilizacyjnego motorycznoœæ ludzka, zw³aszcza aktywnoœæ fizyczna zawodowa, ulega nieustannym przemianom [1]. Zmianom ulegaj¹ tym samym struktury biologiczne wyznaczone poziomem rozwoju i sprawnoœci motorycznej. Realizacja zawodów wymagaj¹cych znacznego wysi³ku fizycznego, w tym równie zawodu fizjoterapeuty, mo e wiêc powodowaæ proces przystosowywania siê organizmu do zwiêkszonego wysi³ku, prowadz¹c do wykszta³cenia okreœlonej budowy cia³a potwierdzaj¹ to poœrednio zmiany dymorficzne u kobiet podejmuj¹cych zawody typowo mêskie [2]. Mo liwe wiêc jest, e dobór do studiów fizjoterapii lub identyfikacja z grup¹ zawodow¹ fizjoterapeutów powoduje wczeœniejsze zaznaczenie tego procesu. Celem pracy jest próba dokonania charakterystyki morfologicznej zespo³u m³odych kobiet wyselekcjonowanych egzaminacyjnym postêpowaniem z ró nych œrodowisk urbanizacyjnych i spo³ecznych oraz obci¹ onych du ym wysi³kiem umys³owym, a tak e fizycznym równie próba wyró nienia charakterystycznego somatotypu studentki fizjoterapii. Charakterystykê cech somatycznych zbadanego zespo³u przedstawiono w skumulowanym ich ujêciu w postaci zró nicowania typologicznego. Wœród wielu systemów typologicznego zró nicowania wykorzystywanych do charakterystyki ró nych zespo³ów [3], typologia Wankego znalaz³a szerokie zastosowanie wyró nia siê ona obiektywnoœci¹ i jednoznacznoœci¹ taksonomicznego postêpowania. Autor systemu [4], pos³uguj¹c siê wskaÿnikami: tu³owia, barków, klatki piersiowej, miednicy, Rohrera, wyodrêbni³ cztery typy budowy cia³a i oznaczy³ je literami alfabetu, odpowiednio do podobieñstwa sylwetek: I, A, V, H. W przypadku kobiet, dla typów tych jego uczennica E. Kolasa [5] poda³a odpowiednie charakterystyki liczbowe w postaci tzw. punktów odniesienia. Osoby o typie budowy I cechuje: s³aba budowa, d³ugi tu³ów, w¹skie barki, œrednio szeroka miednica, klatka piersiowa p³aska, ma³y ciê ar cia³a w stosunku do wzrostu, a o typie budowy A: d³ugi tu³ów, w¹skie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa oraz du y ciê ar cia³a w stosunku do wzrostu. Powszechnie przyjmuje siê, e typ budowy V, a tak e H cechuj¹ osobników silnych tym samym czêsto wystêpuj¹ wœród grup sportowych [3,6,7] oraz osób pracuj¹cych fizycznie [8,9]. Osobników o typie budowy V cechuje: krótki tu³ów, szerokie barki, w¹ska miednica, p³aska klatka piersiowa, du y ciê ar cia³a w stosunku do wzrostu, a o typie budowy H: krótki tu³ów, szerokie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, œredni ciê ar cia³a w stosunku do wzrostu [4]. W badaniach przyjêto hipotezê, e w strukturze somatycznej grupy studentek fizjoterapii udzia³ elementów V i H bêdzie przewa a³. Za³o ono równie istnienie charakterystycznego somatotypu studentki fizjoterapii. MATERIA I METODY W latach zbadano wszystkie studentki trzeciego roku kierunku fizjoterapii Akademii Medycznej im. L. Rydygiera w Bydgoszczy. Uznano, e uzyskany materia³ 172 BACKGROUND Human motor abilities, and particularly occupational physical activity patterns, undergo constant changes in response to civilisational progress [1]. As a consequence, there are changes involving biological structures, depending on the stage of development and motor abilities. Occupations involving substantial physical exertion, including careers in physiotherapy, may thus be associated with adaptation of the body to the increased exertion, leading to the development of particular types of body composition this is indirectly confirmed by dimorphic changes in women doing typically masculine jobs [2]. It is therefore possible that the process of selection of applicants for physiotherapy studies or student identification with the physiotherapist community leads to such adaptations manifesting themselves much earlier. The aim of this work is to analyse the characteristics of body composition in a group of young women selected by entrance examination from different social groups and regions of different degrees of urbanisation and subject to a considerable physical and mental effort. This paper also aims at determining the somatotype of the female physiotherapy student. The somatic characteristics of the students were determined and analysed in terms of typological differentiation. Among the many typology systems used to determine different groups [3], the system of Wanke is most often applied. It is objective and unambiguous in its taxonomic technique. Using indices for the trunk, shoulders, chest, pelvis, and Rohrer's index, the classification [4] Wanke distinguished four types of body composition, denoting them by letters of the alphabet, according to their resemblance to a particular figure type, as type I, A, V, and H. His student, E. Kolasa [5], added to this numerical characteristics for women, in the form of points of reference. Persons of body composition type I are feeble, with a long trunk, narrow shoulders, pelvis of medium width, flat chest, and small body mass in relation to height. Body composition type A is characterised by a long trunk, narrow shoulders, wide pelvis, barrel-shaped chest, large body mass in comparison to height. It is commonly assumed that types V and H of body composition describe physically strong individuals, and can thus very often be seen among athletes [3,6,7] and physical workers [8,9]. Persons with body composition type V have a short trunk, wide shoulders, narrow pelvis, flat chest, and large body mass in comparison to height, while those with body composition type H are characterised by a short trunk, wide shoulders, wide pelvis, barrel-shaped chest, and mean body mass as compared with height [4]. The study hypothesis assumed that students with somatic characteristics of type V and H would be predominant in the study group. It was also assumed that female physiotherapy students had a characteristic somatotype. MATERIAL AND METHOD The study population included all female students of the third year of Physiotherapy at the Medical University of L. Rydygier in Bydgoszcz. The study was carried out in the

3 Lewandowski A. et al., Diversity of body composition among female students of physiotherapy Tab. 1. Liczebnoœæ i podstawowe charakterystyki morfologiczne badanych studentek Tab. 1. Sample sizes and physical characteristics of the female subjects Tab. 2. Rozk³ad typów budowy cia³a studentek Tab. 2. Distribution of types of body composition among the female students Tab. 3. Sk³ad somatyczny badanego zespo³u Tab. 3. Somatic composition of the study groups badawczy obejmuj¹cy studentki z pierwszych lat realizacji tego kierunku w bydgoskiej uczelni medycznej bêdzie wyjœciowym i porównawczym dla dalszych prób charakterystyki budowy cia³a przysz³ych fizjoterapeutów. Wykonano pomiary: wysokoœci cia³a, d³ugoœci tu³owia, szerokoœci barków, szerokoœci i g³êbokoœci klatki piersiowej, szerokoœci bioder oraz masy cia³a. Badania wykonano ogólnie przyjêtymi technikami stosowanymi w antropometrii [10,3], a zebrany materia³ opracowano podstawowymi metodami statystycznymi [11]. Liczebnoœæ, charakterystykê wieku zbadanych studentów oraz wielkoœci podstawowych charakterystyk somatycznych zestawiono w Tab. 1. Zawarte w niej przeciêtne wartoœci pozwala³y oczekiwaæ ró nic w budowie cia³a badanych zespo³ów. Na podstawie dokonanych pomiarów cech somatycznych wyliczono wskaÿniki: tu³owia, barków, miednicy, klatki piersiowej i Rohrera [3]. Studentki badane w latach 2001 i 2002, w odró nieniu od kole anek z m³odszego rocznika, by³y poddane procesowi motorycznej selekcji do studiów mog³y wiêc ró niæ siê pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania okreœlonych typów budowy cia³a, a tak e struktur¹ somatyczn¹ grupy. W zwi¹zku z powy szym, dla ka dej studentki osobno wyznaczono typ budowy cia³a, a dla ka dej grupy kolejnego roku badañ wyliczono jej strukturê somatyczn¹. Uzyskane wyniki przedstawiono w Tab. 2-3 i Ryc. 1-3, a tak e odnieyears The sample of undergraduate physiotherapy students from the Medical University in Bydgoszcz was regarded as a reference material for further research on the body composition of future physiotherapy students. The following measurements were performed: body height, trunk length, shoulder width, chest width and depth, hip width, and body mass. The measurements were made using typical anthropometric techniques [10, 3], and the collected material was analysed with basic statistical methods [11]. The number of the students, age distribution and basic somatic characteristics are presented in Tab. 1. The mean values that can be seen in the table indicated possible differences in body composition between the annual cohorts. The measurements of somatic characteristics were used to calculate indices for the trunk, shoulders, pelvis, chest, and Rohrer index. The female students examined in 2001 and 2002, unlike their younger colleagues, had been subjected to a selection process testing their motor abilities, and thus could differ in respect of the frequency of certain types of body composition and somatic characteristics. Accordingly, body composition types were determined separately for every female student, and distributions of somatic composition were determined for every annual cohort. The results are presented in Tables 2 and 3 and Figures 1-3 and compared with the 173

4 Lewandowski A. i wsp., Zró nicowanie typologiczne studentek fizjoterapii Ryc. 1. Graficzna charakterystyka rozk³adu typów budowy cia³a studentek fizjoterapii Fig. 1. Graphic distribution of somatic composition types among female physiotherapy students Ryc. 2. Graficzna charakterystyka struktury somatycznej badanego zespo³u Fig. 2. Graphic distribution of somatic composition types in the sample Ryc. 3. Graficzna charakterystyka rozk³adu struktury somatycznej wybranych zespo³ów Fig. 3. Graphic distribution of somatic composition types among female students from selected medical schools 174

5 Lewandowski A. et al., Diversity of body composition among female students of physiotherapy Tab. 4. Rozk³ad struktury somatycznej grup studentek wybranych uczelni medycznych Tab. 4. Distribution of somatic composition types among female students from selected medical schools siono je do rezultatów wczeœniejszych badañ [3] oraz badañ studentów medycyny [12,13,14,15,16] (Tab. 4 i Ryc. 3). WYNIKI W Tab. 2 zestawiono liczebnoœci poszczególnych typów budowy cia³a badanych studentek oraz procentowe ich udzia³y w zespo³ach wyznaczonych latami badañ. Z informacji w niej zawartych widaæ ca³kowity brak wystêpowania przypadku o czystym typie budowy cia³a, najczêstszy udzia³ typów mieszanych IV oraz IA, a tak e niewielki i wielokierunkowy udzia³ pozosta³ych kombinacji typów. Zespó³ studentek nie objêty sprawnoœciow¹ identyfikacj¹ do studiów, w œwietle obserwacji czêstoœci wystêpowania typów budowy cia³a, okaza³ siê najbardziej jednorodnym. Wyró nia³ siê najwiêkszym, ponad 80% udzia³em typu mieszanego IV, a tak e o ponad po³owê mniejszym od pozosta³ych udzia³em typu IA. W Tab. 3 zestawiono struktury somatyczne zespo³ów studentek poszczególnych lat badañ. Jak widaæ z zestawienia struktury somatyczne wyznaczonych grup nieco siê ró ni³y. Charakteryzowa³y siê jednak przewag¹ elementu I, du ym udzia³em V i mniejszym lecz wyrównanym elementu H. Podobnie jak w obserwacji czêstoœci wystêpowania typów budowy cia³a, studentki nie objête sprawnoœciow¹ identyfikacj¹ do studiów ró ni³y siê od wczeœniej badanych grup swoich kole anek zdecydowanie wiêkszym udzia³em elementu I, nieco wiêkszym A i znacznie mniejszym H. Rozpatrywane w ten sposób grupy studentek ró ni³y siê jednak nieznacznie. Powy sze spostrze enia dokonane w œwietle analizy typologicznego zró nicowania, z zachowaniem du- ej ostro noœci w ocenie, pozwoli³o nam na okreœlenie badanej grupy jako jednorodnej pod wzglêdem zró nicowania badanych cech somatycznych. Tym samym strukturê somatyczn¹ ca³ego zespo³u studentek trzeciego roku fizjoterapii z Bydgoszczy badanych w latach mo na uj¹æ w nastêpuj¹c¹ formu³ê I > V > A > H. results of previous studies [3] and studies of cohorts of medical students 12, 13, 14, 15, 16] (Tab. 4 and Fig. 3). RESULTS The distribution of different body composition types among the female students and their proportions in the different study year groups are presented in Tab. 1. These data show that none of the students represented 'pure' types of body composition. The most common types were mixed IV and IA. The percentage of other mixed types was small and diversified. The cohort that did not take the general motor ability test as entrance examination turned out to be statistically most consistent with respect to the distribution of body composition types. Its characteristics included a predominance of type IV (mixed), which accounted for over 80% of the study group, and a relatively low proportion of mixed type IA, whose share was more than twice lower than the proportions of the other types. Tab. 3 compares the somatic composition of the study groups in different years of the study. The comparison shows slight differences in somatic composition between the three groups. Common features included a preponderance of the I element, a considerable contribution of the V element, and a smaller but stable contribution of the H element. As in the analysis of the distribution of body composition types, a comparison of the students not subjected to the general sporting ability test taken as entrance examination and the students examined in previous years showed that the former were characterised by a much higher contribution of the I element, a slightly bigger contribution of the A element and a much smaller contribution of the H element. However, those differences were small. Careful conclusions following from this analysis of typological differentiation indicated that the study group was statistically homogeneous as far as the differentiation of the somatic characteristics is concerned. Therefore the somatic composition of the whole group of students of the third year of physiotherapy in Bydgoszcz, examined during the years , can be presented as the following formula: I > V > A > H. 175

6 Lewandowski A. i wsp., Zró nicowanie typologiczne studentek fizjoterapii DYSKUSJA W przedstawianych badaniach uzyskano podobne, jak we wczeœniejszym opracowaniu dotycz¹cym m³odzie y mêskiej [17], rezultaty. Odmiennie jednak, zespó³ studentek nieobjêty sprawnoœciow¹ identyfikacj¹ do studiów, w œwietle obserwacji czêstoœci wystêpowania typów budowy cia³a, okaza³ siê najbardziej jednorodnym. Fakt ten t³umaczymy brakiem udzia³u sprawnoœci fizycznej kandydatek w prowadzeniu postêpowania egzaminacyjnego na studia kierunku fizjoterapii. Powy sze przypuszczenie nasuwa stwierdzony wiêkszy udzia³ elementu V cechuj¹cy osobników o silnej budowie cia³a przy jednoczeœnie mniejszym udziale elementu I w grupie studentek objêtych sprawnoœciow¹ identyfikacj¹ do studiów. Zaobserwowane ró nice obserwacji dokonanych w badaniach studentek i studentów fizjoterapii mog¹ równie wynikaæ ze znacznie wiêkszej liczebnoœci zespo³u eñskiego, która tym samym potwierdza fakt sfeminizowania polskiego œrodowiska medycznego [18] w tym fizjoterapeutów. W antropologii spo³ecznej znane s¹ skutki nierównoœci spo³ecznych w Polsce, mimo transformacji spo³eczno- -ekonomicznych, nadal pozostawiaj¹ one œlad w biologicznych strukturach spo³eczeñstwa [19,20,21,22], a aktywnoœæ fizyczna zawodowa w znacznym stopniu determinuje poziom ich wykszta³cenia [1,8,7]. W œrodowisku akademickim wspomniane zjawiska wystêpuj¹ z mniejszym ni w spo³eczeñstwie nasileniem [23,24,25]. Pogl¹d ten potwierdzono odniesieniem struktury somatycznej grupy studentek fizjoterapii z Bydgoszczy do odpowiednich charakterystyk zespo³ów wczeœniej studiuj¹cych medycynê [12], innych grup m³odzie y studiuj¹cej w uczelniach medycznych o wiêkszych tradycjach akademickich [13,14,15,16] i do 19-letnich Polek [3]. Wybrane charakterystyki zestawiono w Tab. 4 i zobrazowano Ryc. 3. Stwierdzono, e w strukturach somatycznych studentek, mimo i wystêpowa³y znaczne ró nice udzia³u poszczególnych elementów, w wiêkszoœci zespo³ów przewa a³ element I, a udzia³y pozosta³ych elementów by³y ró nokierunkowe. Podobnie jak w przypadku wczeœniejszych badañ studentów [17] trudno wiêc by³o porównaæ studentki fizjoterapii Akademii Medycznej w Bydgoszczy do jakiegokolwiek zespo³u. W stosunku do wszystkich zespo³ów studenckich przyjêtych do porównania wyró nia³ je jednak mniejszy udzia³ elementu I. Ponadto od swoich starszych kole anek studiuj¹cych medycynê [12] i od studentek bia³ostockich [16] ró ni³y siê tak e mniejszym udzia³em elementu A, a wiêkszym V i H od studentek z Gdañska [14], Poznania [13] i Wroc³awia [15] wiêkszym udzia³em elementu A i H oraz podobnym V. Zdecydowanie ró ni³y siê jednak od sk³adu 19-letnich polskich kobiet [3]. Mo na to t³umaczyæ poœrednio wystêpuj¹cymi morfologicznymi skutkami egzaminacyjnego doboru do studiów fizjoterapii lub uznaæ jako zjawisko przypadkowe o wielokierunkowych zmianach. W wyniku analizy zebranego materia³u badawczego dokonano powy szej charakterystyki typologicznego zró - nicowania m³odzie y eñskiej studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy. Nie pozwoli³a ona jednak na wyró nienie charakterystycznego somatotypu dla studentki fizjoterapii i wykaza³a, e studia na tym kierunku w uczelni medycznej 176 DISCUSSION The study yielded similar results to those obtained in a previous study concerning male students [17]. However, in the present study, the group of female students not taking entrance examinations based on a general sporting ability test, turned out to be more homogeneous with respect to the distribution of body composition types. This can be due to the fact that a sporting ability test was not part of the entrance examination for those students. This assumption may be made on the basis of a preponderance of the V element (associated with athletic build), and a smaller contribution of the I element in the group of students who took the general ability test. The differences between the male and female physiotherapy students may also follow from a considerably higher sample size in the study of female students, which is also a confirmation of the feminisation of the Polish medical community [18] including physiotherapists. The consequences of social inequality are known to social anthropologists and can still be seen in the biological structures of Polish society, despite successful socioeconomic transformations [19,20,21,22]. The pattern of occupational physical activity has a considerable impact on their development [1,8,7]. Their presence among students is less marked [23,24,25]. This opinion was confirmed by comparing the somatic composition types among female physiotherapy students from Bydgoszcz with the corresponding characteristics of groups of medical students examined in earlier studies [12], other groups of students from medical schools of longer academic tradition [13,14,15, 16], and 19-year-old Polish women [3]. The selected characteristics are compared in Tab. 4 and shown in Fig. 3. Despite the considerable differences in element distribution, the study revealed a preponderance of the I element in the somatic composition types among most student groups investigated. The contribution of other elements was diversified. Similar to previous studies among students [17], it was difficult to compare female physiotherapy students of the Medical University in Bydgoszcz to any other group. A distinctive feature of this group in relation to the other groups studied was a much smaller contribution of the I element. Moreover, the Bydgoszcz student group included fewer A type females and more V and H females in relation to older female medical students [12] and female students from Bia³ystok [16], and in relation to female students from Gdañsk [14], Poznañ [13], and Wroc³aw [15], the comparison revealed more A and H females and a similar proportion of V type students. At the same time, the Bydgoszcz cohorts were substantially different from the group of 19-year-old Polish women [3]. This can be regarded as attributable to the general sporting ability test taken as entrance examination for physiotherapy studies or an accidental phenomenon secondary to many diversified changes. Analysis of the material obtained during the study provided the above characteristics of typological diversity among female physiotherapy students in Bydgoszcz. However, these results did not allow for determining a distinctive somatotype of a physiotherapy student and revealed a diversity of

7 Lewandowski A. et al., Diversity of body composition among female students of physiotherapy podejmuj¹ m³ode kobiety o niejednorodnej budowie cia³a. Mo liwe jest, e obci¹ enia zwi¹zane z póÿniejsz¹ realizacj¹ zawodu spowoduj¹ zmianê uzyskanego w badaniach obrazu. Stwierdzone ró nice somatotypów studentek fizjoterapii i zespo³ów studiuj¹cych medycynê szczególnie w tej samej uczelni, wskazuj¹ jednak na œlad morfologicznych skutków wyboru kierunku studiów i przysz³ego zawodu fizjoterapeuty. WNIOSKI 1. Badania typologicznego zró nicowania budowy cia³a m³odzie y eñskiej studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy nie da³y podstaw do jednoznacznego wyró nienia charakterystycznego dla tej grupy studentek somatotypu. Œwiadczy to, e studia fizjoterapii w uczelni medycznej podejmuje m³odzie o niejednorodnej budowie somatycznej, najbardziej jednak podobnej do typu I, a najmniej do H i tak jak inne zespo³y studiuj¹ce medycynê ró ni siê w tym wzglêdzie od populacji ogólnopolskiej. 2. Brak podobieñstwa budowy somatycznej m³odzie y eñskiej studiuj¹cej nauki medyczne, w tym fizjoterapiê i sk³adów populacji ogólnopolskiej potwierdza tezê o wystêpowaniu kierunkowego doboru do studiów medycznych, który na drodze intelektualnej selekcji pozostawia swe skutki tak e w strukturach somatycznych. 3. Wyniki zrealizowanych badañ potwierdzi³y poœredni wp³yw egzaminu sprawnoœciowego do studiów kierunku fizjoterapii na budowê cia³a studiuj¹cych m³odych kobiet. Dlatego te zasadne wydaje siê kontynuowanie badañ typologicznego zró nicowania budowy cia³a osób studiuj¹cych fizjoterapiê w ro nych typach szkó³ wy szych, celem okreœlenia preferowanej w tym zawodzie budowy cia³a. body composition types among students of Physiotherapy. It is possible that the strain connected with their future jobs will alter the characteristics revealed in the study. The differences in the somatotypes of physiotherapy students and medical students especially students from the same medical school - do indicate a trace morphological influence of the choice of studies and a future career in physiotherapy. CONCLUSIONS 1. The study of typological diversification of body composition among physiotherapy students in Bydgoszcz did not reveal a distinctive somatotype which could be described as characteristic of these female students. The results therefore indicate that physiotherapy is chosen as a field of study by young individuals of varied somatic composition, most similar to type I and least similar to type H, and that these groups, together with other medicine students, differ in this respect from the general Polish population. 2. The lack of somatic similarities between female medical students, including physiotherapy students, and the general Polish population yields support to the thesis that the process of selection for medical studies is directional and that, by intellectual selection, it also exerts an effect on body composition. 3. The results of the study confirmed an indirect influence of the general sporting ability test taken as an entrance examination for physiotherapy on the body composition of female students. It seems justified therefore to continue research on typological diversification of the body composition of physiotherapy students at different university-level schools, in order to determine the preferred body composition type for this occupation PIŒMIENNICTWO/REFERENCES 1. Drozdowski Z. Antropologia a kultura fizyczna. Poznañ: AWF; Drozdowski Z. Cechy dymorficzne kobiet wykonuj¹cych zawody typowo mêskie. W: Prace Studiów Wychowania Fizycznego Uczelni Technicznych. WSI Koszalin: 1979; 2: Drozdowski Z. Antropometria w wychowaniu fizycznym. Wyd. II. Poznañ: AWF; Wanke A. Zagadnienia typów somatycznych. Przegl¹d Antropologiczny 1954; 20: Kolasa E. Typy somatyczne kobiet. Materia³y i Prace Antropologiczne 1969; 77: Drozdowski Z, Riegerova E. Studenci wychowania fizycznego O³omuñca i Poznania w œwietle typologii Adama Wankego. Wychowanie Fizyczne i Sport 1995; 2: Soko³owski M. Typologiczne zró nicowanie hokeistów na trawie w œwietle systemu A. Wankego. W: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach. Materia³y naukowe konferencji œrodowiskowej. AWF Poznañ: 2000; Kobielski B. Sprawnoœæ fizyczna i budowa cia³a pracowników wielkotowarowych gospodarstw rolnych. Poznañ: AWF; Kwilecka M. Morfologiczne i motoryczne uwarunkowania powodzenia zawodowego prz¹dek. Poznañ: AWF; Martin R. Lehrbuch der Anthropologie. 2; Jena: Arska-Kotliñska M, Bartz J, Wieliñski D. Wybrane zagadnienia statystyki dla studiuj¹cych wychowanie fizyczne. Poznañ: AWF; Lewandowski A. Studenci medycyny w œwietle typologii Adama Wankego. Fizjoterapia Polska 2002; 2 (2): Janus B. Morfologiczna charakterystyka studentów Akademii Medycznej w Poznaniu. Praca doktorska, Poznañ: AWF; K³osowska M. Zró nicowanie typologiczne a wydolnoœæ ruchowa studentek Akademii Medycznej w Gdañsku. Praca doktorska, Poznañ: AWF; Gworys B. Zmiany w budowie cia³a m³odzie y w wieku od 18 do 22 roku ycia (na przyk³adzie studentów i studentek Akademii Medycznej we Wroc³awiu). Materia³y i Prace Antropologiczne 1978; 95: Wollny Z. Dynamika zmian rozwoju i sprawnoœci fizycznej studentów Akademii Medycznej w Bia³ymstoku. Praca doktorska, Poznañ: AWF;

8 Lewandowski A. i wsp., Zró nicowanie typologiczne studentek fizjoterapii Lewandowski A. Studenci fizjoterapii z Bydgoszczy w œwietle typologii Adama Wankego. Annales Academiae Medicae Bydgostiensis 2004; 4 (18): 4, Soko³owska M. Socjologia Medycyny. Warszawa; Bielicki T, Szklarska A, Welon Z, B³a ejewski Cz. Nierównoœci spo³eczne w Polsce: antropologiczne badania poborowych w trzydziestoleciu Monografie Zak³adu Antropologii PAN, Wroc³aw: 16; Charzewski J, Przewêda R, Niektóre spo³eczne uwarunkowania rozwoju fizycznego i sprawnoœci polskich dzieci. W: Rozwój sprawnoœci i wydolnoœci fizycznej dzieci i m³odzie y. S. Pilicz, red. Warszawa: AWF Warszawa: 1988; Hulanicka B. Stan rozwoju ch³opców w okresie pokwitania jako odbicie ró nic spo³ecznych wœród ludnoœci Wroc³awia. Materia³y i Prace Antropologiczne 1990; 111: Hulanicka B, Brajczewski Cz, Jedliñska W, S³awiñska T, Waliszko A. Du e miasto ma³e miasto wieœ, ró nice w rozwoju fizycznym dzieci w Polsce. Monografie Zak³adu Antropologii PAN, Wroc³aw: 7; Lewandowski A. Charakterystyka morfologiczna i motoryczna m³odzie y studiuj¹cej nauki medyczne. Poznañ: AWF; 1998; 335: Lewandowski A. Z badañ ró nic morfologicznych i motorycznych m³odzie y studiuj¹cej medycynê trybem dziennym i zaoczno- -wieczorowym. W: Scripta Periodica Pamiêtnik Miêdzynarodowego Kongresu Nauk Antropologicznych Antropologia 2000 Bydgoszcz: 2000; 3: 2/2000, suppl. 1/2: Lewandowski A. Wielkoœæ zamieszkiwanego œrodowiska, a stan rozwoju fizycznego m³odzie y studiuj¹cej medycynê. W: Aktywnoœæ ruchowa ludzi w ró nym wieku. Materia³y naukowe konferencji œrodowiskowej. Uniwersytet Szczeciñski: Wydaw Promoc Albatros; 2001; 6: