This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 93, ISSN OCENA DOLEGLIWOŚCI BÓLOWYCH U CHORYCH Z DYSKOPATIĄ LĘDŹWIOWĄ PRZED I PO WYBRANYCH ZABIEGACH FIZJOTERAPEUTYCZNYCH PAIN ASSESSMENT IN PATIENTS WITH LUMBAR DISCOPATHY BEFORE AND AFTER SELECTED PHYSIOTHERAPEUTIC PROCEDURES Elżbieta Binek 1, Jurek Olszewski 2 1 Niestacjonarne Studia Doktoranckie UM w Łodzi 2 Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, II Katedry Otolaryngologii UM w Łodzi Streszczenie: Zespoły bólowe kręgosłupa są obecnie jedną z najczęstszych dolegliwości, i należą do grupy chorób określanych mianem chorób cywilizacyjnych, stanowiąc poważny problem społeczny i medyczny. Podstawową dolegliwością chorych, u których została stwierdzona choroba dyskowa kręgosłupa jest niewątpliwie występujące zjawisko bólu. Celem pracy była ocena stopnia bólu przez pacjentów uczęszczających na zabiegi fizjoterapeutyczne w celu uzyskania informacji o skuteczności leczenia rehabilitacyjnego. Leczenie fizjoterapeutyczne nie zawsze uwalnia od dolegliwości bólowych, jednak w większości przypadków łagodzi ból w stopniu umożliwiającym prowadzenie normalnego życia rodzinnego, zawodowego i towarzyskiego. Być może działania prowadzące do regeneracji dysku w następstwie przywracania prawidłowego środowiska krążka międzykręgowego okażą się w przyszłości terapią z wyboru. Summary: Spinal pain syndromes are currently one of the most common ailments which belong to the group of diseases defined as lifestyle diseases posing a serious social and medical problem. The main complaint of patients diagnosed with spinal disc disease is undoubtedly manifestation of pain. The study objective was to assess the degree of pain by patients undergoing physiotherapy with the aim of eliciting information on the effectiveness of rehabilitative treatment. Physiotherapy does not always eliminate pain, but in most cases the pain is relieved to the degree enabling normal functioning in the family, at work and in society. Management aiming at regeneration of the disc by restoration of proper intervertebral disc environment may broaden the future therapy choice. Słowa kluczowe: dyskopatia, ból krzyża, zabiegi fizjoterapeutyczne Key words: discopathy, sacral pain, physiotherapy 93

2 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 94, ISSN Wstęp Współczesna cywilizacja ustawicznie sprzeciwia się naturze, czego skutki, pod postacią różnych dolegliwości, głównie bólu i chorób, stają się problemem społecznym. Takim problemem XXI wieku są dolegliwości narządów ruchu, a szczególnie bóle dotyczące kręgosłupa. Dysfunkcje bólowe kręgosłupa stanowią objaw choroby, która może umiejscawiać się w różnych tkankach, strukturach tkankowych i narządach, również odległych od kręgosłupa. Bóle kręgosłupa stały się przedmiotem zainteresowania wielu dziedzin medycyny, takich jak: ortopedia, neurologia, reumatologia i rehabilitacja. Uwarunkowania cywilizacyjne, siedzący tryb życia, rozwój motoryzacji spowodowały wzrost liczby chorych z bólami kręgosłupa. Dolegliwości dotyczą sporej części społeczeństwa w wieku produkcyjnym, co stwarza coraz poważniejsze problemy, które mają charakter społeczny. Odchylenia w budowie kręgosłupa, a także występujące wady wrodzone predysponują do rozwoju zmian przeciążeniowych i zwyrodnieniowych. Niestety nieszczęśliwie się składa, że z powodu braku właściwego leczenia do lekarzy trafiają zazwyczaj chorzy z bólami przewlekłymi. Sytuacje takie są trudne czy wręcz niemożliwe do wyleczenia. Zrozpaczeni nieustającymi dolegliwościami bólowymi chorzy często doświadczają na sobie różnorodnych metod leczenia (w tym również pseudoleczenia). Wysłuchują różnych, zazwyczaj sprzecznych, rozpoznań lub po prostu są niepotrzebnie straszeni. Nic też dziwnego, że z czasem do dolegliwości bólowych dołącza także narastająca rozpacz i depresja. Dobrze się stało, iż w obecnym czasie zarówno lekarze, jak i fizjoterapeuci odczuwają potrzebę zrozumienia bólów i dysfunkcji kręgosłupa, a także poznania rzeczywistego pożytku z różnorodnych metod leczenia i profilaktyki. Biorąc pod uwagę fakt, że problem choroby przeciążeniowej może dotknąć każdego z nas, chciałabym w tej pracy przedstawić ocenę dolegliwości bólowych u chorych z dyskopatią lędźwiową przed i po wybranych zabiegach fizjoterapeutycznych. Materiał i metodyka Badaniem objęto chorych, w tym 34 kobiety i 32 mężczyzn leczonych ambulatoryjnie i stacjonarnie w Oddziale Rehabilitacyjnym i w Poradni Rehabilitacyjnej Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Rudce. Większość chorych, bo aż 38 (57,%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym powyżej 5 roku życia i pochodziły ze środowiska wiejskiego w 43 przypadkach (5,1%) oraz posiadały wykształcenie średnie w 32 przypadkach (48,5%) lub zawodowe w 2 przypadkach (3,3%). U większości ankietowanych (38 krotnie; 57,%) stwierdzono stojący tryb pracy i w 51 przypadkach (77,3%) deklarowali oni, iż posiadają wiedzę ma temat dyskopatii. Każdy z pacjentów wyraził świadomą zgodę na udział w badaniu, które zostało przeprowadzone w postaci ankiety. Do badań zakwalifikowano chorych z dyskopatią w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, którzy korzystali z zabiegów fizjoterapeutycznych. Przed rozpoczęciem rehabilitacji, jak i po jej zakończeniu wypełnili oni kwestionariusz, za pomocą którego określony został charakter, nasilenie i czas trwania bólu oraz objawy towarzyszące chorobie dyskowej. Program terapeutyczny obejmował serię 4 zabiegów fizjoterapeutycznych, z których chory korzystał przez 1 dni (z przerwą w sobotę i niedzielę). 94

3 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 95, ISSN Ze względu na rodzaj zabiegu chorych podzielono na 2 grupy (po 33 osoby): I - korzystających z: prądów Tens, masażu, krioterapii miejscowej oraz gimnastyki neurologicznej, II - stosujących: prądy diadynamiczne, laser, hydromasaż i wyciąg krzesełkowy. Wraz z fizykoterapią u chorych równolegle włączona była kinezyterapia (tzw. leczenie aktywne). Plan kinezyterapii zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa obejmował następujące punkty: rozluźnienie mięśni grzbietu, wzmocnienie mięśni brzucha, wzmocnienie mięśni zginaczy goleni, wzmocnienie mięśni prostowników biodra. W okresie ostrych dolegliwości chory wykonywał tylko ćwiczenia izometryczne mięśni brzucha sterowane górą oraz przez ucisk na powłoki brzucha. Ćwiczenia te były wykonywane głównie w pozycji relaksacyjnej, tzn. półleżąc, z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych. Pozycja ta znosi lordozę lędźwiową, zwiększa przestrzenie międzykręgowe oraz odciąża korzenie nerwowe w dolnym odcinku kręgosłupa. Ćwiczenia w okresie przewlekłych dolegliwości prowadzone były w trzech podstawowych pozycjach wyjściowych: leżąc tyłem, bokiem i w klęku podpartym. Wyniki Przeprowadzone badania dotyczące dolegliwości bólowych zgłaszanych przez chorych przed rozpoczęciem rehabilitacji wykazały, że ból jest ważnym problemem zarówno, jeżeli chodzi o jego intensywność, jak i częstotliwość występowania. Chorzy opisywali swój ból, jako poważny z tendencją do występowania bardzo często lub bez żadnych przerw. Subiektywny opis zmian, jakie zaszły w odniesieniu do bólu po zakończonej terapii różni się od tego zanotowanego przed leczeniem. Większość pacjentów określiła swój ból jako niewielki lub taki, który nie przeszkadza w wykonywaniu czynności dnia codziennego, a 7 chorych (1,%) stwierdziło wręcz jego brak, co można uznać za pozytywny rezultat przeprowadzonej rehabilitacji. Uwzględniając kategorię częstotliwości występowania bólu chorzy biorący udział w badaniu stwierdzili, że występuje on znacznie rzadziej po zakończonej terapii. Zarejestrowane zmiany dotyczące natężenia bólu przed i przedstawiono na rycinie 1. 95

4 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 9, ISSN Rycina 1. Porównanie natężenia bólu w badanych grupach przed i. Analiza zmian w natężeniu bólu w odniesieniu do uzyskanych efektów za pomocą dwóch zastosowanych schematów leczenia ujawniła różnicę w ich skuteczności działania przeciwbólowego. Według zastosowanych podziałów chorzy z grupy II zabiegowej uzyskali lepsze wyniki w zmniejszaniu bólu, co ilustrują ryciny 2 i 3. Liczba badanych Liczba badanych I Rycina 2. Porównanie natężenia bólu w grupie I przed i. 9

5 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 97, ISSN Liczba badanych 1 Rycina 3. Porównanie natężenia bólu w grupie II przed i. Przed rozpoczęciem rehabilitacji dolegliwości bólowe spowodowane dyskopatią przyczyniły się do tego, iż 4 pacjentów (9,7%) przyjmowało leki przeciwbólowe. Po zakończonej terapii 32 osoby (48,5%) odpowiedziało, że stosuje farmakoterapię w celu złagodzenia bólu. Ponadto u tych chorych dzienna liczba zażywanych tabletek uległa zmniejszeniu, co zostało przedstawione na rycinie nie zażywało tabletka dziennie Rycina 4. Porównanie konieczności zażywania leków przez pacjentów uczestniczących w badaniu przed i tabletki dziennie 3 tabletki dziennie pow. 3 tabletek dziennie 3 12

6 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 98, ISSN Dyskusja Postępowanie terapeutyczne w przypadkach dolegliwości bólowych kręgosłupa jest stosunkowo skomplikowane. Przyczyną jest przede wszystkim brak odpowiednich schematów leczenia, długotrwałość samego procesu chorobowego [1], a także liczne zaniedbania dotyczące sfery profilaktyki [2]. Leczenie fizjoterapeutyczne, które koncentruje swoją uwagą na poprawie ruchomości kręgosłupa i zwiększaniu sił mięśni tułowia oraz kończyn jest nadal często kwestionowane, jeśli elementem oceny jest zmiana zachodząca w intensywności bólu [3]. W niniejszej pracy ocenie zostały poddane efekty leczenia chorych, u których powodem występowania bólu była dyskopatia. Według uzyskanych danych widoczna jest duża skuteczność rehabilitacji. Tak wysoka efektywność fizjoterapii spowodowana jest możliwością wpływu na położenie uszkodzonej części krążka międzykręgowego [4,5] a więc terapia w takich przypadkach nosi znamiona przyczynowości. Oczywiście tylko prawidłowo dobrane procedury kinezyterapeutyczne są w stanie wpłynąć bezpośrednio na przemieszczenie dysku. Stosowanie samych zabiegów fizjoterapeutycznych, jako metody z wyboru jest w tego typu przypadkach kwestionowane [,3]. Trudno jest zaprzeczyć bezpośredniemu, analgetycznemu działaniu fizykoterapii. Zmniejszenie intensywności odczuwanego bólu i jego częstotliwości występowania znajduje wytłumaczenie w podstawach neurofizjologicznych funkcjonowania układu nerwowego. W przeprowadzonych badaniach skuteczność zmniejszania bólu została osiągnięta poprzez stosowanie odpowiednich procedur fizjoterapeutycznych. Analiza efektów usprawniania pokazała, że najlepsze rezultaty daje łączne zastosowanie fizykoterapii i kinezyterapii. Korzystanie z różnorodnych zabiegów fizykalnych powoduje oddziaływanie na odmienne receptory i wywołuje odmienne efekty biologiczne oraz fizyczne w poddanych ich działaniu tkankach. Analizy porównawcze dostępnych wyników badań są jednak trudne za względu na zróżnicowanie badanych grup (wiek, tryb pracy, stopień zaawansowania choroby), rodzajów i parametrów stosowanych zabiegów. Sposób odczuwania dysfunkcji jest przede wszystkim uzależniony od psychiki pacjenta, jego pracowitości i odpowiedzialności. Ocena stopnia zmniejszania bólu u pacjentów z dyskopatią dokonana została w ostatnim dniu terapii, a więc wysoka skuteczność działania przeciwbólowego odnosi się do krótkiego okresu obserwacji. Niestety brak odpowiedniej profilaktyki przeciążeń kręgosłupa oraz często obserwowana niesystematyczność w wykonywaniu ćwiczeń przez pacjentów, którzy zakończyli rehabilitację. Należy wśród tych osób spodziewać się szybkiego powrotu dolegliwości oraz pogorszenia stanu zdrowia. Przypuszczenie takie może tłumaczyć opisywaną w literaturze krótkotrwałość utrzymywania się niskiego poziomu bólu po zakończonym leczeniu fizjoterapeutycznym [, 7]. W świetle otrzymywanych wyników istotna wydaje się również zmiana charakteru, lokalizacji i objawów bólu w grupie osób poddanej leczeniu. Obserwowane u części chorych wieloaspektowe udzielanie odpowiedzi dotyczące miejsca oraz charakteru bólu potwierdzają tezę opisywaną w literaturze, że prawidłowo zaplanowane leczenie fizjoterapeutyczne ma wpływ na zmianę zakresu występowania bólu. Po wielu latach, kiedy okazało się, iż mamy nadmiar odpoczynku, badań diagnostycznych, konsultacji, farmakoterapii i leczenia uwzględniającego jedynie czynniki mechaniczne, świat zorientował się, że nie tylko nie zmniejszamy, ale powiększamy epidemię bólów krzyża [8]. 98

7 Kwart. Ortop. 211, 2, str. 99, ISSN Obecnie wśród społeczeństwa istnieje szkodliwa obsesja dotycząca bólów kręgosłupa, a ponadto panuje pogląd, że ta choroba zawsze wymaga leczenia co nie jest prawdą. Nadmiar zbędnych konsultacji i badań prowadzi często do tzw. szkód jatrogennych, czyli nie tylko nie leczy, ale może spowodować nieuleczalną chorobę [8]. Współczesny człowiek coraz bardziej tęskni za magią oraz bezkrytycznie zawierza przeróżnym samo mianowanym cudotwórcom i uzdrowicielom, tym bardziej, że nakłania go do tego nachalna kampania reklamowa we wszystkich dostępnych mediach. Znawcy zagadnienia są zgodni, co do tego, że sprytnie wywołana epidemia bólów kręgosłupa przestanie kiedyś straszyć i zejdzie do rozmiarów wieków i lat minionych, kiedy to na chorobie nie da się już zarabiać [8]. Wnioski 1. Dolegliwości bólowe kręgosłupa spowodowane uszkodzeniem jądra miażdżystego krążka międzykręgowego są podatne na leczenie fizjoterapeutyczne bez względu na rodzaj stosowanych grupowo zabiegów. 2. Leczenie dyskopatii jest najskuteczniejsze w przypadkach jednoczesnego stosowania metod fizykoterapeutycznych, jak i kinezyterapeutycznych. 3. W badanym materiale większość chorych (92%) uczęszczających na rehabilitację korzystało już wcześniej z zabiegów fizjoterapeutycznych. 4. Korzystanie z rehabilitacji przyczyniło się do zaprzestania lub zmniejszenia wśród chorych konieczności zażywania leków przeciwbólowych. 5. Odczuwanie bólu w trakcie trwania rehabilitacji zmniejszyło się u 71% leczonych pacjentów. Piśmiennictwo 1. Gawlikowski J.: Zespoły bólowe kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Kwart. Ortop, 1992, 4, Miedema H.S., Chorus A.M., Wervers C.W., Van der Linden S.: Chronicity of back problems during working life. Spine, 1998, 23, 18, Spiko T., Gerze M.: Wpływ leczenia uzdrowiskowego na parametry czynnościowe narządu ruchu i poziom bólu pacjentów z chorobą dyskową kręgosłupa lędźwiowego. Fizjoterapia, 23, 11 (1), Donelson R., Silva G., Murphy K.: Cebtralization phenomenon. Its usefulness in evaluating and treating referred pain. Spine, 199, 15 (3), Zydorowicz Z.: Przemieszczenie jądra miażdżystego wewnątrz dysku. Fizjoterapia, 2,8 (3), -1.. Boissonnault W., Fabio R.P.: Pain profile of low back pain reffered to physical therapy. J. Orthop. Sposts. Phys. Ther., 199, 24, Bolach B., Kożniewski M., Bolach E.: Niektóre czynniki warunkujące skuteczność fizjoterapii chorych z dyskopatią odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Fizjoter. Pol., 2, 8, 8, Dziak A.: Bóle i dysfunkcje kręgosłupa. Medicina Sportiva, Kraków Adres do korespondencji: Prof. dr hab. med. Jurek Olszewski Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej II Katedry Otolaryngologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Żeromskiego 113, Łódź, tel. (faks) 42/ jolszewski@poczta.onet. pl.