Tom 8, nr 4, 2012 Volume 8, no 4, Agnieszka Osmólska Bogucka 1 Dorota Maciejak 2 B E F

Transkrypt

1 Porównanie szerokości łuków zębowych u pacjentów zakwalifikowanych do leczenia ortodontycznego sześćdziesiąt lat temu i obecnie Comparison of dental arch widths in patients qualified for orthodontic treatment sixty years ago and present Agnieszka Osmólska Bogucka 1 Dorota Maciejak 2 B E F Ewa Sobieska 3 B E F Andrzej Miskiewicz 4 C D Ewa Czochrowska 5 A D E F A B D E F Wkład autorów: A Plan badań; B Zbieranie danych; C Analiza statystyczna; D Interpretacja danych; E Redagowanie pracy; F Wyszukiwanie piśmiennictwa Authors Contribution: A Study design; B Data Collection; C Statistical Analysis; D Data Interpretation; E Manuscript Preparation; F Literature Search 1,2,3,5 Zakład Ortodoncji, Warszawski Uniwersytet Medyczny Department of s, Medical University of Warsaw 4 Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia, Warszawski Uniwersytet Medyczny Department of Periodontology, Medical University of Warsaw 1 lek. dent., asystent, DDS, specialist in orthodontics 2 dr n. med., adiunkt, DDS, PhD, specialist in orthodontics 3 lek.dent., lek. med., asystent, DDS, PhD, specialist in orthodontics 4 doktorant, DDS 5 dr n. med., adiunkt, DDS, PhD, specialist in orthodontics Adres do korespondencji; correspondence adress: Zakład Ortodoncji Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Nowogrodzka 59, Warszawa agabog@mp.pl tel

2 Streszczenie Ludzkie uzębienie podlega zmianom morfologicznoczynnościowym przez całe życie. Długoczasowy wpływ czynników środowiskowych na szerokość łuków zębowych, a także budowę części twarzowej czaszki od dawna wywołuje liczne kontrowersje. Cel: Celem pracy było porównanie szerokości łuków zębowych pacjentów kwalifikowanych do leczenia ortodontycznego w Zakładzie Ortodoncji w Warszawie sześćdziesiąt lat temu i obecnie. Materiał i metody: Materiał stanowiły początkowe modele gipsowe 98 pacjentów w wieku 9-11 lat, wśród których 55 było wykonanych w latach i 43 były wykonane w latach Na modelach gipsowych zastosowano następujące pomiary: szerokość przednią dolnego łuku zębowego wg Kahl-Nieke oraz szerokość tylną górnego łuku zębowego wg McNamary. Wyniki: Wykazano istotne statystycznie zmniejszenie wymiaru tylnej szerokości górnego łuku zębowego współczesnych pacjentów w porównaniu do wymiarów luków zębowych pacjentów zgłaszających się do leczenia ortodontycznego 62 lata temu. Nie wykazano istotnej statystycznie różnicy przedniej szerokości dolnego łuku zębowego w porównywanych grupach. Wnioski: Wyniki pracy mogą świadczyć o większej podatności na czynniki zewnętrzne, w tym środowiskowe, poprzecznego wymiaru górnego łuku zębowego, w przeciwieństwie do przedniej szerokości dolnego łuku zębowego. Potrzeba jednak kolejnych badań na większych grupach modeli (n>100) aby udowodnić opisaną hipotezę, a tym samym obserwowany trend populacyjny, na wymaganych poziomach istotności statystycznej (p<0,05). (Forum Ortod. 2012; 8: ). Nadesłano: Przyjęto do druku: Słowa kluczowe: czynniki środowiskowe, modele ortodontyczne, szerokość międzykłowa, szerokość łuków zębowych Abstract Introduction. The human dentition undergoes morphological and functional changes throughout each person s life. Environmental factors on the width of dental arches, as well as the facial morphology is still a cause of numerous controversies. Aim: To compare the width of dental arches in patients qualified for orthodontic treatment at the Department of s, Medical University of Warsaw sixty years ago and at present. Material and methods: The material comprised 98 plaster models of patients aged 9-11 years; 55 models were taken between 1950 and 1952 and 43 models were taken between 2011 and The plaster models were used to measure the anterior width of the lower dental arch according to Kahl-Nieke and posterior width of the upper dental arch according to McNamara. Results: Statistically significant decrease of the posterior width of the upper dental arch was has found in contemporary patients in comparison with the posterior widths of upper dental arches of patients 62 years ago. No statistically significant difference was found in the anterior width of the lower dental arches between the groups. Conclusions: The results may indicate the higher susceptibility to external factors, including environmental factors, on the transversal dimensions of the upper dental arches, in contrast to the anterior widths of the lower dental arch, which has remained unchanged for 62 years. However the further studies on this matter are required on numerous models (n>100) to confirm research hypothesis at significant level (p<0,05). (Orthod. Forum 2012; 8: ). Received: Accepted: Key words: environmental factors, intercanine distance, intermolar distance, orthodontic models, interarch distance Wstęp Kształt łuków zębowych zależy od budowy czaszki, struktury kości szczęki i żuchwy, czynności narządu żucia a także czynników środowiskowych. Czynniki środowiskowe mogą być zdefiniowane jako zespół fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiska, które w istotny sposób oddziałują na organizm. Wpływ czynników środowiskowych na szerokość łuków zębowych, a także budowę części twarzowej czaszki cały czas wywołuje liczne kontrowersje. W piśmiennictwie najczęściej wymienianą przyczyną środowiskową modyfikującą kształt łuków zębowych jest zmiana i up- Introduction The shapes of dental arches depend on the facial morphology, especially maxillary and mandibular structures, the functions of the masticatory complex and environmental factors. Environmental factors may be defined as a complex of physical, chemical and biological environmental factors, which affect the body in an important manner. The effect of environmental factors on the width of dental arches and the facial morphology was causing numerous controversies for a long time. The change and impairment of the masticatory function (1), resulting mainly from the consumption of processed 174

3 ośledzenie funkcji żucia (1), między innymi głównie z powodu spożywania przetworzonej żywności. Liczne doświadczenia przeprowadzane na zwierzętach wykazały istotny wpływ konsystencji pokarmów na apozycję i resorpcję kości w miejscach wzrostu podniebienia. Yamamoto (2) w swoich badaniach wykazał zwężenie szczęki u zwierząt karmionych dietą płynną w porównaniu ze zwierzętami karmionymi pokarmem o twardej konsystencji. Potwierdza to również eksperyment Ciochona i wsp. (3), w którym u świnek Yukatan karmionych miękką dietą nastąpiła redukcja wymiarów łuków zębowych w porównaniu z karmionymi dietą o twardej konsystencji. Natomiast badania na zwierzętach przeprowadzone przez Larssona i Ogaarda (4) dotyczące szerokości łuków zębowych nie potwierdziły zwiększenia szerokości łuków zębowych u zwierząt karmionych twardą dietą. Zwiększoną szerokość łuków zębowych stwierdzono u zwierząt karmionych miękką dietą. Według tych autorów zmiany te wystąpiły na skutek niefizjologicznego układania i funkcji języka podczas spożywania płynnej diety. Tak więc, układ języka może mieć znacznie większy wpływ na kształt łuków zębowych niż konsystencja pożywienia. Innymi czynnikami etiologicznymi, mającymi wpływ na szerokość łuków zębowych są: zmiana sposobu oddychania z nosowego na ustny, w tym alergie (5) oraz przedłużające się ssanie i inne nawyki (6). Badania Zicari i wsp. wykazały, iż zmiana toru oddychania z nosowego na ustny prowadzi do istotnych statystycznie zmian w budowie kompleksu twarzowo-szczękowego (7). Harari i wsp. (8) wykazali znaczny wzrost występowania wad z grypy zgryzów krzyżowych u dzieci z ustnym torem oddychania w porównaniu z dziećmi z nosowym torem oddychania. Badane dzieci również wykazywały zmniejszenie parametrów szczęk we wszystkich trzech płaszczyznach. food was the most commonly cited environmental factor in the literature. The results from the animal studies shown, that the food consistency affects apposition and resorption of palatal bones during growth. Yamamoto (2) proved, that animals fed with a soft diet had narrower maxillas compared with those fed with a hard diet. This was also confirmed by Ciochon et al. (3) in their study on Yucatán minipigs. Animals fed with a soft diet had reduced dimenstions of their dental arches compared with those fed with a hard diet. However, the width of the dental arches was not influenced by the consistency of food in the animal study by Larsson and Ogaard (4). On contrary, an increase in the width of dental arches was reported in animals fed with a soft diet. According to those authors, those changes took place as a result of a non-physiological position and function of the tongue during consumption of the soft diet. Therefore, the posture of a tongue may have a greater impact on the shape of dental arches than food consistency. Other etiological factors affecting the width of dental arches are: change in the mode of breathing from a nasal to mouth breating, including allergies (5), a prolonged sucking habit and other habits (6). The study by Zicari et al. (7) indicated, that the change in the mode of breathing results in significant changes in the maxillofacial development. Harari et al. (8) shown a significant increase in the incidence of crossbites in children, who were mouthbreathers compared with those with nasal breathing. Examined children had also reduced dimensions of their jaw in three planes. Cel pracy Celem pracy było porównanie szerokości łuków zębowych pacjentów zakwalifikowanych do leczenia ortodontycznego w Zakładzie Ortodoncji WUM sześćdziesiąt lat temu i obecnie. Aim of the study The purpose of the study was to compare the width of dental arches in patients qualified for the orthodontic treatment at the Department of s, Institute of Stomatology, Medical University of Warsaw sixty years ago and contemporarily. Materiał Materiał stanowiły początkowe gipsowe modele orientacyjne 98 pacjentów w wieku 9-11 lat, którzy zostali zakwalifikowani do leczenia ortodontycznego w Zakładzie Ortodoncji WUM. Grupy porównawcze stanowiły: modele 55 pacjentów z lat oraz modele 43 pacjentów z lat Pomiary na modelach były wykonywane przy użyciu suwmiarki elektronicznej z dokładnością Material The material comprised 98 plaster models of patients aged 9-11 years, who were qualified for orthodontic treatment at the Department of s, Medical University of Warsaw. The comparisons were performed between two sets of plaster models, that included 55 models taken between 1950 and 1952 and 43 models taken between 2011 and The measurements were 175

4 do 0,01 mm (Ryc. 1 i 2). W kwalifikowaniu modeli do badania przyjęto następujące kryteria: pacjenci nie byli wcześniej leczeni ortodontycznie, nie posiadali uzupełnień protetycznych, wykorzystano modele pełnych łuków zębowych (uzębienie późne mieszane i wczesne stałe) z wyraźnie zarysowanym guzkiem zębowym dolnych stałych kłów oraz ostro odwzorowanym punktem kontaktu pomiędzy brzegiem dziąsła i pierwszym stałym górnym zębem trzonowym. using an electronic calliper with the accuracy of 0.01 mm (Figs. 1 and 2). The inclusion criteria included patients, who were not previously treated orthodontically and who were not wearing any prosthodontic restorations; models of full dental arches were used in the late mixed and early permanent dentition with clearly defined cusps of the lower canines and contact points between the gingival margin and the first permanent maxillary molar. Ryc. 1. Pomiar szerokości tylnej górnego łuku zębowego wg McNamary (SzT) - odległość pomiędzy bruzdą międzyguzkową a brzegiem dziąsła zębów pierwszych trzonowych górnych stałych. Fig.1. The upper posterior arch width measurement according to McNamara: the distance between the central grooves at the gingival margin between the first permanent upper molars. Ryc. 2. Pomiar szerokości przedniej dolnego łuku zębowego (SzP) - odległość miedzy guzkami dolnych stałych kłów. Fig. 2. The lower anterior arch width measurement according to Kahl-Nieke (AW): the distance between the cusps of the lower permanent canines. Metoda Na modelach gipsowych oceniano szerokość przednią dolnego łuku zębowego oraz szerokość tylną górnego łuku zębowego, wykonując następujące pomiary: szerokości tylnej (SzT) górnego łuku wg McNamary (9), którą stanowiła odległość pomiędzy bruzdą międzyguzkową a brzegiem dziąsła zębów pierwszych trzonowych górnych stałych (Ryc. 1). szerokości przedniej (SzP) dolnego łuku wg Kahl- Nieke (10), którą stanowiła odległość pomiędzy guzkami dolnych stałych kłów (Ryc. 2) Method The anterior width of the mandibular dental arch and the posterior width of the maxillary dental arch were measured on the plaster models, using following measurements: the posterior width of the maxillary arch (PW) according to McNamara (9), which represented the distance between the intercuspal ridge and the gingival marginal of the first permanent maxillary molar (Fig. 1). the anterior width of the mandibular arch (AW) according to Kahl-Nieke (10), which represented the distance between the cuspids of the permanent mandibular canines (Fig. 2). 176

5 Analiza statystyczna Porównanie pomiędzy badanymi modelami było wykonane przy użyciu następujących testów: Shapiro Wilk s i Kolmogorow Smirnov ( w celu oceny, czy zmienne tworzą wzór rozkładu normalnego) gdzie p>0,05 potwierdza hipotezę zerową oraz testem Levena (oceniono jednorodność wariancji), gdzie p>0,05 potwierdza hipotezę zerową. Do oceny uzyskanych zmiennych liczbowych zastosowano t-test i/lub t-test z niezależną estymacją wariancji. Za istotne statystycznie uznano dane gdzie p<0,05 a tym samym odrzucono hipotezę zerową. Wszystkie dane uzyskane w badaniu były porównywane przy użyciu wielokrotnej regresji liniowej i współczynnika korelacji rang wg Spearmana. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu Statistica 10 (StatSoft, USA). Statistical analysis Comparisons between two sets of plaster models were performed using the Shapiro Wilk`s and Kolmogorov Smirnov tests (in order to assess whether the variables represent a normal distribution pattern), with p-value>0,05, that confirms null hypothesis and the Leven`s test to evaluate homogenity of the variance, with p-value>0,05 that confirms null hypothesis. The association between numerical variables was assessed using t-tests and/or t-tests with separate variance estimates. Therefore, to reject the null hypothesis values p<0,05 were regarded statistically significant. The data obtained from the study were compared using multilinear regression model and Spearman`s rank correlation coefficient. The statistical analysis was performed using the Statistica 9,0 (StatSoft, USA) software. Wyniki Wszystkie zmienne określające przednią i tylną szerokość łuków zębowych wykazały wzorzec rozkładu normalnego opisany poniżej: Modele współczesne: szerokość przednia K-S d=,10384, p>.20; Lilliefors p>.20, szerokość tylna: K-S d=,11368, p>.20; Lilliefors p<,20; Shapiro-Wilk W=,97609, p=,50037 Modele dawne: szerokość przednia: K-S d=,09776, p>.20; Lilliefors p>.20, szerokość tylna: K-S d=,07745, p>.20; Lilliefors p>.20; Shapiro-Wilk W=,97814, p=,41267 Test Levena we wszystkich pomiarach był na poziomie istotności p>0,05 umożliwiając użycie testu T-(student) w celu analizy porównawczej szerokości łuków zębowych współczesnych i dawnych modeli. Nie wykazano różnicy istotnej statystycznie w porównaniu przedniej i tylnej szerokości łuku zębowego (odpowiednio t= 0,387984; p=0,71 t= 1,566523; p=0,12) w modelach współczesnych i dawnych. Za pomocą współczynnika korelacji rang wg Spermana wykazano że dla każdej wartości szerokości przedniej we współczesnych modelach wartości szerokości tylnej są niższe niż w modelach sprzed lat. W Tabeli 1 przedstawiono minimalne, maksymalne i średnie wartości szerokości przedniej i tylnej łuków zębowych oraz odchylenie standardowe. Pomiary wykazały statystycznie istotną różnicę pomiędzy pomiarami szerokości tylnej górnego łuku zębowego na modelach dawnych i współczesnych (Ryc. 4, 5). Mediana szerokości tylnej modeli dawnych i współczesnych pozostaje na różnym poziomie (Ryc. 3). Porównanie pomiarów szerokości przedniej (SzP) na dawnych i współczesnych modelach wykazało większe Results All variables for the anterior and posterior widths demonstrated a normal distribution pattern, as described below: Contemporary models: mandibular anterior width K-S d=,10384, p>.20; Lilliefors p>.20, maxillary posterior width K-S d=,11368, p>.20; Lilliefors p<,20; Shapiro-Wilk W=,97609, p=,50037 Old models: mandibular anterior width K-S d=,09776, p>.20; Lilliefors p>.20, maxillary posterior width K-S d=,07745, p>.20; Lilliefors p>.20; Shapiro-Wilk W=,97814, p=,41267 The Leven`s tests was at p>0.05 significance level for all measurements allowing to use t-student tests for comparative analysis of arch widths concerning old and contemporary models. No statistically significant differences were found for mandibular anterior arch widths (t=-0,387984; p=0.71) and maxillary posterior arch widths (t= 1,566523; p=0.12) comparisons between the old and contemporary models. Spearman`s rank correlation coefficient confirmed the observed shift for contemporary models, that each value for the mandibular anterior width is smaller than each value for the maxillary posterior width for the old models. In Table 1 are shown the minimum, the maximum and the mean values of anterior and posterior widths of dental arches and the standard deviation. There was a statistically significant difference between the measurements of the posterior maxillary dental arch in the old and contemporary models (Figs. 4 and 5). The median of the posterior widths of the old and contemporary models was on a different level (Fig. 3). Table 1. Minimum, maximum and mean values as well as 177

6 zróżnicowanie wartości szerokości dolnego łuku zębowego u pacjentów, którzy zgłosili się do leczenia ortodontycznego w latach (Ryc. 6). U większości pacjentów dawnych i współczesnych wartość szerokości międzykłowej w dolnym łuku zębowym wynosiła mm (Ryc. 7, 8). Wykazana linia trendu w modelach współczesnych dla każdej szerokości przedniej dolnego łuku zębowego (SzP) przyjmuje zawsze mniejszą szerokość tylną górnego łuku zębowego (SzT) (Ryc. 9). a standard deviation of the anterior width of the mandibular dental arch and of the posterior width of the maxillary dental arch. Comparison of the anterior widths (AW) on the old and contemporary models demonstrated a greater diversity in the mandibular arch width values of patients who were qualified for the orthodontic treatment between 2011 and 2012 (Fig. 6). The mandibular intercanine widths in most of old and contemporary models was mm (Figs. 7 and 8). The demonstrated trend line in the contemporary models for each anterior width of the mandibular dental arch (AW) always adopts the lower posterior width of the maxillary dental arch (PW) (Fig. 9). Tabela 1. Minimalne, maksymalne i średnie wartości oraz odchylenie standardowe przedniej szerokości łuku zębowego dolnego i szerokości tylnej łuku zębowego górnego Table 1. The minimum, the maximum, the mean and the standard deviation of the lower anterior and the upper posterior arch widths Dawne modele Old models Współczesne modele Contemporary models Szerokość Width Mean (mm) SD (mm) Przednia dolnego łuku zębowego Anterior width of the mandibular dental arch 25,76 1,31 22,56 28,10 Tylna górnego łuku zębowego Posterior width of the maxillary dental arch 35,43 1,97 31,58 38,73 Przednia dolnego łuku zębowego Anterior width of the mandibular dental arch 25,88 1,82 21,2 29,50 Tylna górnego łuku zębowego Posterior width of the maxillary dental arch 34,79 2,06 30,05 39,58 Min Max Dyskusja Discussion W przeprowadzonym badaniu do porównania wymiarów szerokościowych wybrano dwa pomiary, które na podstawie literatury (5,9) wykazują różną zmienność, tj. szerokość międzykłową dolnego łuku zębowego oraz szerokość tylną łuku górnego. Zmieniające się warunki środowiska mogą mieć wpływ na rozwój narządu żucia, a etiologia obserwowanych zmian może być wieloczynnikowa. W piśmiennictwie są opisywane wyniki badań porównujące wpływ czynników egzogennych na kształt łuków zębowych oraz budowę części twarzowej czaszki w obrębie jednej populacji na przestrzeni tego samego okresu (9,11 ), ale zmiany występujące na przestrzeni kilkudziesięciu lat są trudniejsze do prześledzenia. Wpływ środowiska wywiera prawdopodobny skutek na budowę łuków zębowych, co In the present study two measurements, that were showing the greatest diversity described in the literature, i.e. the intercanine width of the mandibular dental arch and the posterior width of the maxillary arch, were selected. Changing environmental conditions may affect the development of the masticatory complex and the etiology of the observed changes may be multifactorial. In the literature are described results comparing the effect of exogenous factors on the shape of dental arches and the craniofacial morphology in one population during the same time period (9, 11), but changes during decades are more difficult to follow. The environment has a probable impact on the morphology of dental arches, which was shown in the present study. The study by Lindsten (12) demonstrated a higher frequency of posterior crossbite 178

7 potwierdzają wyżej przedstawione badania szerokości łuków zębowych na przestrzeni lat. Badania Lindsten (12) wykazały większą częstość występowania zgryzu krzyżowego w obrębie zębów bocznych oraz bardziej wysklepione podniebienie na czaszkach z lat 80-tych w porównaniu z latami 60-dziesiątymi. Chociaż w literaturze dostępne są badania opisujące wymiary łuków zębowych w populacji średniowiecznej i obecnie (13), brak jest badań dotyczących porównania populacji współczesnej na przestrzeni kilkudziesięciu lat w Polsce. Szerokość tylna w badaniach Harari i wsp. (8) zmniejszyła się u 59% przypadków u dzieci z ustnym torem oddychania w porównaniu z 26% dzieci oddychającymi przez nos. Również Luzzi i wsp. (14) w swoich badaniach potwierdzają wpływ alergicznego nieżytu nosa jako potencjalnego czynnika wpływającego na zmniejszenie się szerokości międzytrzonowcowej i w efekcie powstania zgryzu krzyżowego w odcinkach bocznych. Linder-Aronson (15) wykazała iż u dzieci z przerostem migdałka gardłowego występuje tendencja do zwężania szczęki w porównaniu z dziećmi po zabiegu usunięcia migdałka gardłowego. Szerokość międzykłowa wg Sinclair (16) i Bishara (17) pozostaje na stałym poziomie po 8 roku życia, natomiast zmniejsza się po 12 roku życia według Sillman (18). W naszym badaniu u pacjentów w wieku 8-11 lat zakwalifikowanych w latach pięćdziesiątych i współcześnie do leczenia szerokość międzykłowa nie wykazała zmian istotnych statystycznie pomiędzy badanymi grupami. Pacjenci zgłaszający się obecnie do leczenia ortodontycznego mają zmniejszoną tylną szerokość górnego łuku zębowego w porównaniu z pacjentami zgłaszającymi się do leczenia kilkadziesiąt lat temu. Może to prowadzić do zwiększenia liczby pacjentów leczonych ortodontycznie, u których istnieje konieczność rozbudowy górnego łuku zębowego w odcinku bocznym, co oznacza częstsze prawdopodobieństwo stosowanie aparatów do powolnego lub szybkiego poszerzania szczęki. W przeprowadzonym badaniu nie wykazano zmian w szerokości przedniej dolnego łuku zębowego na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Uzyskane wyniki mogą sugerować długoterminową stabilność tego pomiaru w odniesieniu do szerokości czaszki, ale wymaga to przeprowadzenia dalszych badań. and an increased palatal height in human skulls studied in the 1980-ties as compared with those from the ties. Although in the literature there are available studies comparing morphology of dental arches between the medieval and contemporary populations (13), but there were no studies performed in the contemporary population during the last decades in Poland. In study by Harari et al. (8), the posterior width decreased in 59% of children, who were mouthbreathers as compared to 26% of children with nasal breathing. Also Luzzi et al. (14) in their studies supported the effect of allergic rhinitis as a potential factor influencing the decrease in the intramolar width and, in effect, the formation of posterior crossbite. Linder-Aronson (15) demonstrated, that in children with an enlarged pharyngeal tonsil there is a tendency for narrower maxillas as compared with children after tonsillectomy. The intercanine width according to Sinclair (16) and Bishara (17) remains at the same level from the age of 8 years, but according to Sillman (18) it decreases from the age of 12 years. In the present study on patients aged between 8 and 11 years qualified for treatment in the 1950-ties and contemporarily, the intercanine width has not demonstrated any statistically significant changes. Patients, who are contemporarily seeking orthodontic treatment are characterized by the decreased posterior width of the maxillary arch as compared with patients requesting such treatment several decades ago. This may result in an increase number of orthodontic patients who will require widening of the posterior arch width, and therefore a higher probability of using appliances for the fast and slow maxillary expansion. The present study did not demonstrate any significant changes in the anterior width of the lower arch during the last decades. The obtained results may suggest a long-term stability of this measurement in relation to the width of the skull, but it requires further studies. Wnioski Na przestrzeni sześćdziesięciu lat szerokość tylna łuków zębowych u pacjentów kwalifikowanych do leczenia ortodontycznego zmniejszyła się, podczas gdy szerokość przednia nie wykazała zmian istotnych statystycznie. Ze względu na użycie wysoce dyskryminujących testów w analizie statystycznej (parametryczne testy t) można przyjąć, że uzyskany poziom (p=0,12) w porównaniu szerokości modeli jest Conclusions During the last decades the posterior maxillary width of dental arches in patients qualified for orthodontic treatment had decreased, while the anterior mandibular width has not demonstrated any significant changes. Despite performing statistical analysis with highly discriminant tests (parametric t-tests) we can assume that obtained p results (p=0,12) in posterior width analysis, are regarded as significant. However the further studies on 179

8 zbliżony do oczekiwanego poziomu istotności. Potrzeba jednak kolejnych badań na większych grupach modeli (n>100) aby udowodnić opisaną hipotezę, a tym samym obserwowany trend populacyjny, na wymaganych poziomach istotności statystycznej (p<0,05). this matter are required on numerous models (n>100) to confirm research hypothesis at significant level (p<0,05). Ryc. 3. Wartości mediany szerokości tylnej górnego łuku zębowego SzT na modelach dawnych i współczesnych. Fig. 3. The mean values of the upper posterior arch widths (PW) for the old and contemporary plaster models. Ryc. 4. Histogram szerokości tylnej górnego łuku zębowego (SzT) dawnych modeli. Fig. 4. Histogram of the upper posterior arch widths (PW) for the old plaster model. Ryc. 5. Histogram szerokości tylnej górnego łuku zębowego (SzT) współczesnych modeli. Fig. 5. Histogram of the upper posterior arch widths (PW) for the contemporary plaster model. Ryc. 6. Porównanie szerokości przedniej dolnego łuku zębowego na modelach dawnych i współczesnych. Fig. 6. The differences between the old and contemporary plaster models in lower anterior arch widths. 180 ORTHODONTIC

9 Ryc. 7. Histogram szerokości przedniej dolnego łuku zębowego (SzP) dawnych modeli. Fig. 7. Histogram of the lower anterior arch widths (AW) for the old plaster models. Ryc. 8. Histogram szerokości przedniej dolnego łuku zębowego (SzP) współczesnych modeli. Fig. 8. Histogram of the lower anterior arch widths (AW) for the contemporary plaster models. Ryc. 9. Linie trendu szerokości łuków zębowych modeli dawnych i współczesnych. Fig. 9. Trends of the arch widths for the old and contemporary plaster models. 181 ORTHODONTIC

10 Piśmiennictwo / References 1. Kiliaridis S. Masticatory muscle influence on craniofacial growth. Acta Odontol Scand 1995; 53: Yamamoto S. The effects of food consistency on maxillary growth in rats. Eur J Orthod 1996; 18: Ciochon RL, Nisbett RA, Corrucini RS. Dietary consistency and craniofacial development related to masticatory function in minipigs. J Craniofac Genet Dev Biol 1997; 17: Larsson E, Ogaar B. Craniofacial and dentofacial development in pigs fed soft and hard diets. Am J Orthod Dentofac Orthop 2005; 128: Proffit WR. Etiologia zaburzeń ortodontycznych. Red. Proffit WR, HW Fields. Red. Wyd. Pol. Anna Komorowska: Ortodoncja Współczesna. Urban&Partner Wrocław 2009; Garattini G, Crozzoli P, Valsasina A. Role of prolonged sucking in the development of dento-skeletal changes in the face. Mondo Ortod 1990; 15: Zicari AM, Albani F, Ntrekou P, Rugiano A, Duse M, Mattei A, Marzo G. Oral breathing and dental malocclusions. Eur J Paediatr Dent 2009; 10: Harari D. The effect of mouth breathing versus nasal breathing on dentofacial and craniofacial development in orthodontic patients. The Laryngoscope 2010; 120: Brust EW and JA McNamara Jr. Arch dimensional changes concurrent with expansion in mixed dentition patients. In: Trotman CA, McNamara JA Jr, eds. Treatment: Outcome and Effectiveness. Monograph Dager MM, McNamara JA, Baccetti T, Franchi L: Aging in the craniofacial complex. Angle Orthod 2008; 78(3): Lindsten R, Ogaard B, Larsson E, Bjerklin K. Transverse Dental and Dental Arch Depth Dimensions in the Mixed Dentition in a Skeletal Sample from the 14th to the 19th Century and Norwegian Children and Norwegian Sami Children of Today. Angle Orthod 2002; 72: Gawlikowska-Sroka Aleksandra. Ontogenetyczny i filogenetyczny rozwój czaszki. Roczniki Pomorskiej Akademii w Szczecinie 2010; 56: Luzzi V, Ierardo G, Viscogliosi A, Fabbrizi M, Consoli G, Vozza I, Vestri A, Polimeni A. Allergic rhinitis as a possible risk factor for malocclusion: a case-control study in children. Int J Paediatr Dent Linder-Aronson S. Adenoids. Their effect on mode of breathing and nasal airflow and their relationship to characteristics of the facial skeleton and the denition. Acta Otolaryngol Suppl 1970; 265: Sinclair PM, Little RM. Maturation of untreated normal occlusions. Am J Orthod 1983; 83: Bishara SE, Jakobsen JR, Treder J, Nowak A. Archwidth changes from 6 weeks to 45 years of age. Am J Orthod Dentofac Orthop 1997; 111: Sillman J. Dimensional changes of the dental arches: longitudinal study from birth to 25 years. Am J Orthod Dentofac Orthop 1964; 50: Huck L, Kahl-Nieke B, Schwarze CW, Schüssele B Postretention changes in canine position. J Orofac Orthop 2000; 61: