III Konferencja Dendrochronologów Polskich Rogów, 9-11 lutego 2016

Transkrypt

1 WYDZIAŁ LEŚNY SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE CENTRUM EDUKACJI PRZYRODNICZO LEŚNEJ W ROGOWIE ARBORETUM W ROGOWIE III Konferencja Dendrochronologów Polskich Rogów, 9-11 lutego 2016 abstrakty Warszawa-Rogów, 2016

2 III Konferencja Dendrochronologów Polskich 9-11 lutego 2016, Rogów ORGANIZATORZY: Wydział Leśny, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie Arboretum w Rogowie KOMITET ORGANIZACYJNY prof. Michał Zasada (Wydz. Leśny SGGW) - przewodniczący dr Szymon Bijak (Wydz. Leśny SGGW) - sekretarz dr inż. Robert Tomusiak (Wydz. Leśny SGGW) dr inż. Rafał Wojtan (Wydz. Leśny SGGW) dr inż. Karol Bronisz (Wydz. Leśny SGGW) mgr Dariusz Anderwald (CEPL w Rogowie) mgr inż. Piotr Banaszczak (Arboretum w Rogowie) mgr inż. Agnieszka Bronisz (Wydz. Leśny SGGW) studenci z Sekcji Biometrii Koła Naukowego Leśników projekt logo Konferencji: Kinga Borowska cytowanie: Streszczenia referatów i posterów III Konferencji Dendrochronologów Polskich, Rogów 9-11 lutego Samodzielna Pracownia Dendrometrii i Nauki o Produkcyjności Lasu, Wydział Leśny, SGGW w Warszawie Samodzielna Pracownia Dendrometrii i Nauki o Produkcyjności Lasu, SGGW w Warszawie

3 PROGRAM KONFERENCJI WTOREK (9 lutego 2016) 17:00-19:00 rejestracja uczestników (DS Jodełka) 18:00-19:00 kolacja (DS Jodełka) 20:00-22:00 spotkanie powitalne (DS Jodełka) ŚRODA (10 lutego 2016) 8:00-9:00 śniadanie (DS Jodełka) 8:20-9:20 rejestracja uczestników (CEPL) 9:00-9:20 rozpoczęcie (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) 9:20-10:40 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Joanna Barniak Barbara Sensuła Marek Błaś Olga Łodzioska-Jurkiewicz Wpływ antropopresji na drzewostany sosnowe w północnej części Kotliny Sandomierskiej Zmiany klimatu i wpływ działalności człowieka na środowisko zapisane w rocznych przyrostach drzew - zastosowanie metod dendrochronologicznych i spektrometrycznych w monitorowaniu obszaru przemysłowego w pobliżu elektrociepłowni Łaziska Przestrzenne uwarunkowania zmian w górnoreglowych ekosystemach świerkowych w świetle depozycji zanieczyszczeo atmosferycznych na przykładzie Sudetów. Tajemnice drzewostanu sosnowego występującego na obszarze jednego z najstarszych poligonów w Europie Poligonu Drawskiego. 10:40-11:10 przerwa kawowa (CEPL) 11:10-12:30 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Ryszard J. Kaczka Aleksander Hulist Robert Tomusiak Longina Chojnacka-Ożga Różnorodnośd źródeł danych w dendroklimatycznych badaniach górnej granicy lasu DendroCorr uniwersalny program do analiz dendroklimatycznych i dendrohydrologicznych Siła sygnału dendrochronologicznego jako kryterium wyznaczania liczebności próby Możliwości wykorzystania krótkoterminowych danych klimatycznych, danych fenologicznych i informacji o latach nasiennych w interpretowaniu reakcji przyrostowej buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.). 12:30-14:00 sesja posterowa (CEPL) Sesja posterowa będzie poprzedzona krótką (1-2 slajdy, 1 minuta) ich prezentacją na auli. 14:00-15:00 obiad (DS Jodełka) 15:10-16:50 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Elżbieta Szychowska-Krąpiec Barbara Gmioska-Nowak Zastosowanie analizy dendrochronologicznej w datowaniu instrumentów muzycznych Architektura Królestwa Lo. Pierwsze badania dendrochronologiczne na obszarze Mustangu Górnego/Nepal

4 Marcin Klisz Szymon Bijak Norbert Szymaoski Proweniencyjna zmiennośd częstości fluktuacji gęstości drewna (IADFs) świerka pospolitego Dendroklimatologiczna analiza przyrostów różnych pochodzeo świerka pospolitego z Pojezierza Kaszubskiego Wrażliwośd pochodzeo modrzewia europejskiego z Pomorza i Sudetów na warunki klimatyczne nizin centralnej Polski 16:50-17:10 przerwa kawowa (CEPL) 17:10-18:30 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Liliana Siekacz Katarzyna Łuszczyoska Paweł Matulewski Aleksandra Pawelec Przyrosty roczne krzewinek Salix polaris poddanych osuwiskom i soliflukcji w warunkach klimatu polarnego (Ebbadalen, Spitsbergen). Uwarunkowania i zróżnicowanie czasowe przemieszczeo koluwiów w różnych częściach stoku osuwiskowego analiza dendrochronologiczna na przykładzie osuwiska Skalka (Moravskoslezské Beskydy) Zmiany anatomiczne w korzeniach sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) poddanych denudacji antropogenicznej w obrębie szlaków turystycznych Pojezierza Brodnickiego Dendrochronologiczna charakterystyka świerka pospolitego na różnych wysokościach nad poziomem morza w Górach Izerskich 20:00-22:00 uroczysta kolacja (DS Jodełka) CZWARTEK (11 lutego 2016) 8:00-9:00 śniadanie (DS Jodełka) 9:00-10:40 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Michał Orzechowski Małgorzata Danek Agnieszka Bronisz Sławomir Wilczyoski Rafał Wojtan Lata wskaźnikowe świerka pospolitego z Puszczy Augustowskiej Zróżnicowanie sygnału klimatycznego w sekwencjach przyrostów rocznych modrzewia rosnącego we wschodniej części polskich Karpat Wpływ warunków klimatycznych na reakcję przyrostową trzech gatunków jodły rosnących w Rogowie Podobieostwa i różnice wrażliwości jodły pospolitej oraz jodły jednobarwnej na warunki klimatyczne nizin zachodniej Polski Porównanie reakcji przyrostowej dębu czerwonego i dębu szypułkowego z Nadleśnictwa Świeradów na warunki klimatyczne 10:40-11:10 przerwa kawowa (CEPL) 11:10-12:30 sesja referatowa (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) Katarzyna Biedulska Bogdan Wertz Longina Chojnacka-Ożga Aleksandra Machowska Dystrybucja sygnału dendrochronologicznego buka na obszarze północnej Polski i południowej Szwecji. Wpływ pozycji biosocjalnej na zróżnicowanie reakcji przyrostowych pod wpływem zanieczyszczeo u jodły pospolitej Zmiennośd reakcji przyrostowej na różnych wysokościach pnia jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior L.) rosnącego w dolinie Pilicy w Nadleśnictwie Gidle Zmiennośd wybranych cech drewna młodych dębów szypułkowych (Quercus robur L.) we Wrocławiu 12:30-12:40 zakooczenie (aula im. prof. Jana Dominika, CEPL) 13:00-14:00 obiad (DS Jodełka)

5 STRESZCZENIA REFERATÓW 5

6 6

7 Wpływ antropopresji na drzewostany sosnowe w północnej części Kotliny Sandomierskiej Joanna Barniak barniak@geol.agh.edu.pl W latach 60. XX wieku rozpoczęto eksploatację złóż siarki w północnej części Kotliny Sandomierskiej, co wpłynęło znacznie na stan środowiska regionu. Nie bez znaczenia pozostało również oddziaływanie emisji gazowych na dominujące w regionie drzewostany sosnowe. Począwszy od połowy lat 70. XX wieku dodatkowym czynnikiem wpływającym na środowisko przyrodnicze była elektrownia Połaniec. Analizę dendrochronologiczną przeprowadzono na 53 powierzchniach badawczych ułożonych w liniowych transektach pobierając próby łącznie z 814 drzew z Nadleśnictw Nowa Dęba i Mielec. Największe redukcje szerokości przyrostów rocznych przypadają na lata , a więc na okres najintensywniejszej działalności Tarnobrzeskiego Kombinatu Siarkowego. W tym czasie redukcje wystąpiły u drzew wszystkich badanych stanowisk. Najwięcej drzew objętych redukcjami (do 90%) odnotowano w stanowiskach położonych najbliżej Tarnobrzeskiego Kombinatu Siarkowego. Oprócz szkodliwych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych emitowanych z kopalni i zakładów przetwórczych siarki na badane drzewostany mogły oddziaływać zbiorniki odpadów poflotacyjnych oraz składowiska keku siarkowego, leje depresji kopalni otworowej Jeziórko oraz zespołowych ujęć wód. Od początku lat 90. XX obserwuje się znaczny spadek liczby drzew z redukcjami przyrostów rocznych, co ma niewątpliwie związek z ograniczeniem wydobycia i przetwórstwa siarki, jak również odzwierciedla regionalny trend poprawy kondycji drzewostanów sosnowych. 7

8 Dystrybucja sygnału dendrochronologicznego buka na obszarze północnej Polski i południowej Szwecji Katarzyna Biedulska, Longina Chojnacka-Ożga*, Igor Drobyszev *longina_chojnacka_ozga@sggw.pl Celem badań było określenie stopnia podobieństwa wzoru przyrostowego buka rosnącego na obszarze północnej Polski i południowej Szwecji. Badania prowadzono w 7 drzewostanach bukowych: 5 stanowisk badawczych znajdowało na terenie Szwecji (Ombreg, Ödegärdet, Frode, Råmebo i Skarhult) oraz 2 na terenie Polski (Resko i Lębork). Wysunięte najdalej na północ stanowisko Ombreg (58º30 45 N) reprezentowało drzewostany rosnące na skraju północnego zasięgu występowania buka w Europie. Wszystkie powierzchnie badawcze położone były na obszarze nizinnym do 100 m n.p.m. i reprezentowały siedliska żyzne: w Szwecji siedliska lasowe, w Polsce siedliska lasu świeżego. Ocenę stopnia podobieństwa wzoru przyrostowego buka dokonano dla wspólnego zakresu czasowego 73 lat ( ). Wykonano następujące analizy: analizę skupień metodą aglomeracji Warda, analizę grup homogenicznych, analizę współczynnika korelacji, współczynnika GL% i wartości t. Stwierdzono, że wzór przyrostowy buka z północnej Polski i południowej Szwecji jest odmienny. Na podstawie wykonanych analiz zaproponowano wydzielenie 3 regionów dendrochronologicznych: I-polski (Lębork, Resko); II-południowo-zach. Szwecja (Frode-Ramebo) i III- południowa Szwecja (Skarhult- Ödegärdet-Ombreg). 8

9 Dendroklimatologiczna analiza świerka pospolitego różnych pochodzeń rosnącego na Pojezierzu Kaszubskim Bartosz Miszkiewicz, Szymon Bijak*, Andrzej Lewandowski, Monika Litkowiec, Łukasz Ludwisiak Celem pracy było określenie wpływ warunków klimatycznych na przyrost radialny świerka pospolitego (Picea abies (L.) Karst.) rosnącego na terenie Nadleśnictwa Kartuzy w zależności od pochodzenia drzew tego gatunku. Przeprowadzono dwa badania. Do pierwszego materiał empiryczny zebrano w sześciu drzewostanach (po dwa na wyróżnione pochodzenie) w wieku lat, które rosły na siedlisku lasu mieszanego świeżego. W każdym z nich pobrano po jednym wywiercie dordzeniowym ze 24 świerków I lub II klasy Krafta. Dodatkowo, w drzewostanie w leśnictwie Bącka Huta z 30 drzew, poza pobraniem wywiertów, zebrano igły, które stanowiły materiał do określenia pochodzenia świerka. W tym celu wykorzystano dziedziczący się wyłącznie w linii matecznej mitochondrialny region mt15 D02. Na jego podstawie wyróżniono trzy mitotypy (pochodzenia): karpacki, alpejski i borealny. Nie stwierdzono by mitotyp świerka miał istotny wpływ na przebieg zmian przyrostu radialnego badanych drzew. Chronologie opracowane dla poszczególnych pochodzeń cechowały się znacznym podobieństwem (współczynnik Gleichlaeufigkeit 0,65-0,78). Na terenie Nadleśnictwa Kartuzy największy wpływ na przyrosty radialne świerka miały warunki termiczne. Nie stwierdzono by wyróżnione mitotypy charakteryzowały się odmienną odpowiedzią drzew na warunki klimatyczne. 9

10 Przestrzenne uwarunkowania zmian w górnoreglowych ekosystemach świerkowych w świetle depozycji zanieczyszczeń atmosferycznych na przykładzie Sudetów Marek Błaś *, Michał Godek, Mieczysław Sobik, Mariusz Szymanowski, Piotr Owczarek *marek.blas@uni.wroc.pl Celem opracowania było wykazanie przestrzennych prawidłowości pomiędzy dynamiką wzrostu świerka pospolitego, a zmianami w depozycji zanieczyszczeń atmosferycznych, które dokonały się w ciągu ostatnich lat na obszarze Sudetów. Na podstawie danych z 75 stanowisk zlokalizowanych na terenie Sudetów, przygotowano model rozkładu przestrzennego redukcji przyrostów rocznych drzew dla lat W tym celu wytypowano zestaw determinantów odnoszących się do procesów związanych z dyspersją zanieczyszczeń i roli czynników meteorologicznych, zwłaszcza w kontekście ich modyfikacji przez rzeźbę terenu. Wyniki uzyskane w czasie realizacji projektu dokumentują silne lokalne kontrasty dynamiki wzrostu górnoreglowego świerka, które należy wiązać ze zróżnicowanym polem depozycji zanieczyszczeń atmosferycznych. Najgłębsze spadki tempa przyrostów świerka były notowane przede wszystkim w pozycjach szczytowych i grzbietowych oraz w górnych partiach dowietrznych stoków o ekspozycji NW a zatem w miejscach szczególnie predysponowanych do wzmożonej depozycji zanieczyszczeń z osadów mgielnych. Przeciwległe, zawietrzne partie stoków w obrębie tych samych szczytów, jak również niżej położone partie stoków dowietrznych charakteryzowały się wyraźnie mniejszym zaburzeniem tempa wzrostu drzew. Zgodnie z uzyskaną formułą, wartość zmiennej (szerokość przyrostów rocznych w latach ) spada wraz z: rosnącą wysokością n.p.m., korzystniejszą wystawą stoków na wiatr z kierunków NW i SE oraz odsłonięciem rzeźby na sektor NW. Z kolei skala redukcji przyrostów rocznych maleje wraz z przesuwaniem się w kierunku wschodnim oraz rosnącym zasłonięciem na adwekcję wilgotnego powietrza z sektora NW. W związku z powyższym, zaprezentowany model w dość satysfakcjonujący sposób uwypukla słabnący wpływ zanieczyszczeń wzdłuż profilu NW-SE oraz pokazuje istotną rolę lokalnej rzeźby terenu. 10

11 Wpływ warunków klimatycznych na reakcję przyrostową trzech gatunków jodły rosnących w Rogowie Agnieszka Bronisz*, Szymon Bijak, Karol Bronisz *Agnieszka.Bronisz@wl.sggw.pl Celem pracy było poznanie i porównanie odpowiedzi rodzimego oraz obcych gatunków jodły rosnących w tych samych warunkach w środkowej Polsce na oddziaływanie czynników klimatycznych. Materiał badawczy zebrano w październiku 2010 r na terenie Arboretum oraz LZD SGGW w Rogowie. Ze zdrowych i dominujących okazów jodły pospolitej (Abies alba), jodły olbrzymiej (Abies grandis) i jodły kaukaskiej (Abies nordmanniana) pobrano z pierśnicy po jednym wywiercie dordzeniowym. Dla każdego gatunku powiercono 15 drzew. Szerokość słojów rocznych zmierzono i zsynchronizowano w programach CooRecorder i Cdendro 7.1. Wykorzystując pakiety dplr i bootres opracowano chronologie gatunkowe i porównano uzyskane sekwencje z warunkami klimatycznymi, które charakteryzowane były przez średnią miesięczną temperaturę powietrza oraz sumę opadów na stacji meteorologicznej LZD Rogów. Badane jodły nie wykazywały znaczącej zależności szerokości przyrostu radialnego od warunków klimatycznych. Może to oznaczać, że analizowane gatunki obce dość dobrze zaadaptowały się do warunków środkowej Polski. 11

12 Możliwości wykorzystania krótkoterminowych danych klimatycznych, danych fenologicznych i informacji o latach nasiennych w interpretowaniu reakcji przyrostowej buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) Longina Chojnacka-Ożga*, Wojciech Ożga *longina_chojnacka_ozga@sggw.pl Zależności klimat przyrost najczęściej są analizowane na podstawie miesięcznych lub sezonowych wartości różnorodnych parametrów klimatycznych. W przypadku prób interpretowania reakcji przyrostowej drzew cechujących się dużą wrażliwością na przymrozki wiosenne, celowe byłoby wykorzystanie krótkoterminowych danych klimatycznych oraz danych fenologicznych. Jest to uzasadnione zwłaszcza w przypadku buka zwyczajnego i jesionu wyniosłego, umożliwia bowiem identyfikację wpływu przymrozków na wielkość przyrostu radialnego i analizę negatywnych lat wskaźnikowych. Niezbędne do interpretacji dane klimatyczne to dobowe temperatury minimalne ze stacji meteorologicznych położonych w pobliżu powierzchni badawczych, są one dostępne w bazie IMGW i pozwalają na klasyfikację przymrozków. Dane fenologiczne umożliwiają określenie dat rozwoju liści. Jak wynika z badań Dittmara oraz badań autorów, redukcja przyrostu u buka następuje w przypadku wystąpienia intensywnego przymrozku (temperatura minimalna poniżej < -3 C) podczas pękania pąków i rozwoju liści. Baza danych fenologicznych dotyczących drzew leśnych jest stosunkowo uboga, konieczne jest korzystanie z metod pośrednich, przede wszystkim symulacji matematycznych: algorytmu Rötzera oraz sumy temperatur dobowych > 5 C przy założeniach, że średnia Tdobowa > 0 C, Tminimalna > 0 C i trwa termiczny okres wegetacyjny. Kolejna baza danych dająca duże możliwości w interpretowaniu reakcji przyrostowej buka to baza lat nasiennych. Jak wynika z obserwacji autorów najbardziej wartościowe są dane dotyczące obradzania buka na danym obszarze (Nadleśnictwie). Dla ostatnich lat dane te są dostępne w bazie Instytutu Badań Leśnych. Dane wcześniejsze wymagają korzystania z różnorodnych materiałów źródłowych w konkretnym Nadleśnictwie. Korzystanie z danych opracowywanych dla dużego obszaru (RDLP) jest obarczone dużym błędem. 12

13 Zróżnicowanie sygnału klimatycznego w sekwencjach przyrostów rocznych modrzewia rosnącego we wschodniej części polskich Karpat Małgorzata Danek*, Monika Chuchro *mdanek@agh.edu.pl Celem przeprowadzonych prac było określenie różnic lokalnych/regionalnych w obserwowanym sygnale klimatycznym obecnym w sekwencjach przyrostów rocznych modrzewia rosnącego we wschodniej części polskich Karpat. Ponadto, stwierdzenie czy istnieją czynniki o charakterze innym niż regionalny, które różnicują sygnał obserwowany w sekwencjach przyrostowych drzew z tego obszaru. Prezentowane badania są częścią projektu dotyczącego określenia czynników klimatycznych oraz siedliskowych wpływających na szerokość przyrostu rocznego modrzewia rosnącego na obszarze Karpat oraz Sudetów. Badania przeprowadzono w kilkunastu stanowiskach zlokalizowanych na terenie RDLP Krosno. Analizie poddano drzewostany z udziałem modrzewia w wieku powyżej 100 lat, rosnące na różnych wysokościach (ok m n.p.m.), o różnej wystawie stoków. W analizach wykorzystano stanowiskowe chronologie rezydualne. Przy zastosowaniu metod statystycznych oraz eksploracji danych porównano skonstruowane chronologie, wyodrębniono grupy o podobnym przebiegu krzywych przyrostowych oraz oceniono obserwowane różnice. Przeprowadzono również analizę relacji przyrost rocznyklimat. Uzyskane wyniki badań wskazują na duże podobieństwo chronologii na całym analizowanym obszarze, jednak z zarysowującym się wyraźnie podziałem na grupy. Głównym czynnikiem limitującym przyrost roczny są warunki termiczne panujące na wiosnę roku, w którym tworzy się przyrost. W niektórych lokalizacjach (tworzących osobną grupę) wyraźnie zaznacza się również pozytywny wpływ ciepłego i suchego okresu wczesnojesiennego roku poprzedniego. Przedstawiona zostanie interpretacja obserwowanego podziału na grupy oraz relacji przyrost roczny klimat. Badania finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu 2014/13/B/ST10/

14 Architektura Królestwa Lo. Pierwsze badania dendrochronologiczne na obszarze Mustangu Górnego (Nepal) Barbara Gmińska-Nowak Mustang Górny, znany również jako Królestwo Lo, leży w nepalskiej prowincji Mustang na północ od głównego łańcucha Himalajów, za masywem Annapurny i górą Dhaulagiri. Terytorium Mustangu rozciąga się wzdłuż koryta rzeki Kali Ghandaki, na średniej wysokości znacznie przekraczającej 3000 m. n.p.m. Region ten charakteryzuje się surowym klimatem oraz bardzo ograniczanymi zasobami leśnymi, równocześnie jest to miejsce, gdzie zachowały się przykłady najstarszej na świecie buddyjskiej architektury, w tym wspaniałe gompy, w których głównym materiałem konstrukcyjnym, obok kamienia i gliny, jest drewno. Badania dendrochronologiczne na obszarze Mustangu Górnego zainicjowano latem 2015 roku. Wpisują się one w obecnie prowadzone, międzynarodowe badania nad dziejami Mustangu Górnego, wśród których brakowało dotychczas badań materiałowych. Celem badań jest określenie zakresu stosowania poszczególnych gatunków drewna w tradycyjnych budowlach Mustangu Górnego oraz opracowanie chronologii przyrostowej dla potrzeb datowania historycznego drewna oraz badań zmian środowiskowych w tym rejonie. Podczas pierwszych badań terenowych przeprowadzanych w Mustangu Górnym materiały zgromadzono w wiosce Chuksang (próbki drewna pobrano w kompleksie budynków mieszkalnych, oraz w świątyni przynależącej niegdyś do jednego z niewielu klasztorów żeńskich w Mustangu Górnym: KunSang Chholing Gonpa gatunek dominujący Pinus wallichiana) oraz w stolicy dawnego Królestwa Lo Manthang (drewno pozyskano z elementów konstrukcyjnych świątyń: Thupchen Gompa oraz Champa Gompa drewno Pinus wallichiana oraz Abies spectabilis). Krzywe przyrostowe drewna pochodzącego z Mustangu Górnego zestawiono z opracowanymi w latach przez Burgharda Schmidta oraz Tomasza Ważnego, chronologiami rozpoznanych gatunków, dla obszarów: Mustang Południowy oraz dystrykt Manang. W ramach referatu pragnę przedstawić Państwu pierwsze wyniki analiz dendrochronologicznych przeprowadzonych na zgromadzonych materiałach. Badania finansowane są przez Narodowe Centrum Nauki w ramach projektu Drewno w architekturze oraz sztuce Mustangu Górnego/Nepal. Badania dendrochronologiczne oraz problemy konserwatorskie. 14

15 DendroCorr uniwersalny program do analiz dendroklimatycznych i dendrohydrologicznych Aleksander Hulist*, Karolina Janecka, Ryszard J. Kaczka *ahulist@us.edu.pl Nieodłączną częścią badań dendroklimatologicznych oraz dendrohydrologicznych jest określenie związku pomiędzy parametrami cechującymi przyrost roczny (np. szerokość słoja, gęstość drewna) a danymi klimatycznymi czy hydrologicznymi. Istnieje wiele programów, oferujących możliwość statystycznego określenia jego charakteru i siły, np. RES (Holmes 1992), Precon 5.1 (Fritts 1999), DENDROCLIM 2002 (Biondi & Waikul 2004), pakiet bootres w R (Zang 2012). Większość wymaga plików wejściowych sformatowanych w określony sposób lub nie oferują wizualizacji wyników. Nierzadko wymagają one od użytkownika szczegółowej wiedzy dotyczącej chociażby programowania. Na rynku dostępnych jest wiele programów statystycznych, jednak brakuje prostego, całościowego rozwiązania służącego do szybkiego obliczania współczynnika korelacji Pearsona. Proponujemy uniwersalny program DendroCorr, który może być używany na dowolnym systemie operacyjnym (Windows, Mac, Unix, itd.). Program obsługuje dwa podstawowe typy plików wykorzystywanych w dendrochronologii, tj. pliki dekadowe Tucson (*.rwl, *.tsc, *.tuc, *.dec), oraz format plików wyjściowych programu Arstan (tabs.txt, ind1.txt). Wykorzystywane dane klimatyczne lub hydrologiczne mogą pochodzić z gridowej bazy danych, np. HadCRUT4, CRU TS3 dla temperatury, NCDC, GPCC dla opadów, CRU PDSI dla suszy, HadCRUH dla wilgotności, NDVI i innych, bądź mogą to być dane instrumentalne w formacie tekstowym. DendroCorr działa szybko i bardzo intuicyjnie, pozwalając łatwo korelować pojedyncze serie pomiarowe z danymi klimatycznymi bez dodatkowego przygotowania plików. Wyniki można zapisać w skoroszycie programu Microsoft Excel, gdzie automatycznie generowane są wykresy korelacji. 15

16 Zmienność reakcji przyrostowej na różnych wysokościach pnia jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior L.) rosnącego w dolinie Pilicy w Nadleśnictwie Gidle Longina Chojnacka-Ożga*, Tomasz Jerczyński, Wojciech Ożga, Jacek Zakrzewski *longina_chojnacka_ozga@sggw.pl Do badań wytypowano 11 drzew rosnących w dolinie Pilicy na terenie Nadleśnictwa Gidle. Próbki pobierano w postaci krążków wg następującego schematu: w okolicy podstawy pnia (na wysokości około 10 cm), na wysokości pierśnicy (1,3m), a następnie pobierano co 2 m, począwszy od wysokości 2 m do najwyżej położonych partii strzały. Na każdym krążku przeprowadzono pomiary szerokości słojów na dwóch promieniach. Dla każdej analizowanej wysokości pnia złożono chronologie średnie, obliczono podstawowe statystyki oraz złożono chronologie dla całego pnia, uśredniając wszystkie zmierzone promienie pochodzące z pnia. Wszystkie chronologie poddano analizie wzajemnego podobieństwa, wykorzystano do tego współczynnik GL%, współczynnik korelacji oraz wartość t. Opracowano model przyrostowy wzdłuż całego pnia oraz określono siłę sygnału klimatycznego na różnych wysokościach pnia. 16

17 Różnorodność źródeł danych w dendroklimatycznych badaniach górnej granicy lasu Ryszard J. Kaczka*, Karolina Janecka, Barbara Spyt *ryszard.kaczka@us.edu.pl Wśród właściwości fizycznych rocznego przyrostu: szerokość przyrostu rocznego, w tym drewna wczesnego i późnego, gęstość drewna oraz intensywność odbicia światła niebieskiego (ION) stanowią szeroko wykorzystywane pośrednie nośniki informacji klimatycznej (proxy) wykorzystywane w badaniach paleoklimatycznych. Wśród nich najczęściej stosowana jest szerokość słoja rocznego, jednak gęstość drewna, w szczególności maksymalna gęstość drewna późnego jest uznawana za najlepsze proxy temperatury. Pomimo, że ION jest stosunkowo nowym nośnikiem informacji, badania dowiodły, że jest dobrym narzędziem do dendrochronologicznej rekonstrukcji sygnału klimatycznego. Każdy nośnik informacji charakteryzuje się określonymi cechami, do których należą zróżnicowana wrażliwość na wpływ klimatu i autokorelacja. Celem badań było porównanie siły i stabilności w czasie sygnału klimatycznego zapisanego w różnych cechach fizycznych drewna. Test przeprowadzono wykorzystując dane z pomiarów przyrostów rocznych świerka pospolitego, limby oraz modrzewia rosnących przy górnej granicy lasu w Tatrach Polskich i Słowackich. Wegetacja drzew rosnących w borze górnoreglowym jest silnie uzależniona od temperatury powietrza w okresie letnim (czerwie - lipiec - sierpień). Analizy dotyczyły siły korelacji poszczególnych pięciu proxy z elementami klimatycznymi, czasowej stabilności korelacji oraz charakteru zapisu ekstremalnych zdarzeń klimatycznych. Maksymalna gęstość drewna późnego oraz intensywność odbicia światła niebieskiego wykazują najwyższą korelację z temperaturą okresu wegetacyjnego oraz najlepszą stabilność w badanym okresie Oba proxy cechują się również małą autokorelacją, choć w przypadku niektórych ekstremalnych zdarzeń klimatycznych istnieje opóźnienie w reakcji. Testowane szerokości przyrostów charakteryzują się mniej koherentnym związkiem z klimatem, w tym przypadku temperatura okresu ciepłego zaznacza się najsilniej. Czasowa stabilność sygnału klimatycznego oraz zapis zdarzeń ekstremalnych w szerokościach drewna wczesnego i późnego stanowią główne problemy w wykorzystaniu ich do rekonstrukcji klimatu. Badania sfinansowano z projektu badawczego 2013/11/B/ST10/04764 NN

18 Proweniencyjna zmienność częstości fluktuacji gęstości drewna (IADFs) świerka pospolitego Marcin Klisz*, Joanna Ukalska, Piotr Wrzesiński, Sławomir Wilczyński, Szymon Reakcja promieniowa drzew iglastych na anomalie klimatyczne znajduje swój wyraz w budowie anatomicznej cewek drewna wczesnego, późnego i strefy przejściowej pomiędzy determinując występowanie fluktuacji gęstości drewna typu E, E+, L i L+. W warunkach klimatu umiarkowanego najczęściej obserwowanymi są fluktuacje w obrębie drewna wczesnego (IADF E) i strefy przejściowej (IADF E+). Adaptacja drzew do stresowych warunków wzrostu może być zróżnicowana w zależności od stopnia ekspresji ich genotypu warunkującego przebieg procesów fizjologicznych. Umożliwiają one obniżanie ryzyka embolizmu komórek w warunkach suszy poprzez wykształcanie grubościennych komórek o wąskim lumenie w obrębie drewna wczesnego (IADF E i E+). Poznanie możliwości adaptacji przebiegu ksylogenezy przez wybrane populacje drzew umożliwiają serie doświadczeń proweniencyjnych. W celu poznania plastyczności reakcji promieniowej północnych i południowych proweniencji świerka pospolitego do badań wybrano dwa doświadczenia serii IUFRO 1972 (Kórnik i Knyszyn). Dla każdego doświadczenia wybrano 10 proweniencji świerka (północny i południowy zasięg gatunku). Identyfikację fluktuacji gęstości drewna oparto na klasyfikacji Campelo et al. [2006]. Częstość występowania każdego typu fluktuacji określono za pomocą współczynnika frekwencji (stabilized frequency). Na stanowisku Kórnik ( pas bezświerkowy ) zaobserwowano znacząco wyższą frekwencję fluktuacji niż na stanowisku Knyszyn (północny zasięg gatunku) (odpowiednio 9,5% i 2,8%). Na obu stanowiskach najczęstszym typem była fluktuacja strefy przejściowej E+ (odpowiednio 4,3% i 1,8%). Proweniencją wykazująca najwyższą frekwencję fluktuacji w słojach rocznych na obu stanowiskach była populacja Borki (odpowiednio 20,6% i 5,0%). 18

19 Tajemnice drzewostanu sosnowego występującego na obszarze jednego z najstarszych poligonów w Europie Poligonu Drawskiego Olga Łodzińska-Jurkiewicz olgalodzinska@gmail.com Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych Drawsko (Poligon Drawski) zajmujący blisko 36 tys. ha, to jeden z najstarszych i najnowocześniejszych poligonów obecnie funkcjonujących w Europie. Na jego obszarze odbywają się nieustannie ćwiczenia, z udziałem zarówno wojsk polskich jak i zagranicznych. Ze względu na dużą powierzchnię i funkcjonowanie obok siebie, niezależnie, kilku różnych obiektów ćwiczebnych może tu ćwiczyć jednocześnie nawet 3000 żołnierzy. Zróżnicowanie powierzchni terenu poligonu sprawia, że jest on użytkowany do różnego rodzaju działań polowych (strzelanie, rzut granatem, forsowanie dna rzeki, przejazdy kolumn pojazdów w tym także ciężkiego sprzętu, pozoracja chemiczna itp.). Wszystko to powoduje negatywne oddziaływanie na występującą tam faunę i florę. Celem badań było sprawdzenie, czy na terenie narażonym na bardzo silne oddziaływania militarne istnieją obszary porośnięte przez starodrzew, który mimo silnej antropopresji został zachowany w dobrym stanie. Do przedmiotowych badań wybrano drzewostan sosnowy, porastający otoczenie starego koryta rzeki Drawy, okolice Mostu Orlego. Po znalezieniu odpowiednich osobników, pobraniu próbek, określono wiek drzew gatunku Pinus sylvestris. Uzyskane wyniki porównano z dendrochronologią drzewostanu sosnowego dostępną dla obszaru Pomorza Zachodniego. Wiek zbadanych osobników określono na około 230 lat, co pozwoliło stwierdzić, że zachowany starodrzew Poligonu Drawskiego należy do jednych z najstarszych na obszarze Pomorza Zachodniego i należałoby go objąć szczególną ochroną, zwłaszcza, że znajduje się on na obszarze, gdzie ma miejsce silna antropopresja. 19

20 Uwarunkowania i zróżnicowanie czasowe przemieszczeń koluwiów w różnych częściach stoku osuwiskowego analiza dendrochronologiczna na przykładzie osuwiska Skalka (Moravskoslezské Beskydy) Katarzyna Łuszczyńska*, Ireneusz Malik, Małgorzata Wistuba *katarzyna_luszczynska@o2.pl Celem badań było określenie zmienności czasowej osuwania i stwierdzenie różnic w aktywności poszczególnych części stoku osuwiskowego. Zastosowano metody dendrochronologiczne: dla 60 świerków pospolitych analizowano dekoncentryczność przyrostów rocznych. Największą dynamikę osuwania stwierdzono w latach 1975, 1993, 1985, i Liczba zaburzeń wzrostu świadczących o osuwaniu w poszczególnych latach dobrze odpowiada przebiegowi sum opadów półrocza letniego (np. osuwanie i opady w latach 1968, 1972, 1975, 1977, 1985 i 2010) oraz w mniejszym stopniu zimowego. Wyniki wskazują, że badanie osuwisko przemieszcza się powoli, a w poszczególnych latach uruchamiane są różne jego partie. Relatywnie intensywne epizody osuwania rzadko obejmują jednocześnie więcej niż jedną z wydzielonych stref morfologicznych badanego stoku. Przy tym analizując dendrochronologiczne dane o przebiegu osuwania oddzielnie, w poszczególnych częściach badanego stoku, uzyskano pełniejsze datowania epizodów ruchu. Wydatowano epizody, których nie wykryto analizując osuwisko jako całość. Epizody wyznaczone na podstawie danych zebranych dla całej badanej powierzchni można uznać za zdarzenia, w czasie których nieznacznemu przemieszczeniu uległ cały badany stok lub jego większa część. Natomiast epizody wyznaczone w oparciu o dane dla części powierzchni badanego osuwiska można uznać za przemieszczenia o bardzo ograniczonym zasięgu przestrzennym, ale być może większym natężeniu ruchu. Uzyskane wyniki wskazują także, że różne partie badanego osuwiska są uruchamiane podczas różnych epizodów opadowych. Wyniki wskazują także na prawdopodobną rolę innych niż opady czynników spustowych w aktywności osuwiska (np. trzęsień ziemi z lat o epicentrach w Beskidzie Sądeckim). 20

21 Zmienność wybranych cech drewna młodych dębów szypułkowych (Quercus robur L.) we Wrocławiu Robert Kalbarczyk, Monika Ziemiańska, Aleksandra Machowska* Celem pracy było poznanie oraz ocena zmienności wybranych cech drewna młodych dębów szypułkowych rosnących we Wrocławiu. Pod uwagę zostały wzięte zarówno przyrosty roczne, jak i drewno wczesne oraz późne. Jako materiał źródłowy wykorzystano krążki drewna 42 młodych dębów szypułkowych w wieku od 15 do 26 lat, pobrane na wysokości 1,3 m nad ziemią. Drzewa przed wycięciem rosły przy ulicy Byczyńskiej, zlokalizowanej we wrocławskiej dzielnicy Psie Pole w północno wschodniej części miasta. Krążki zostały pozyskane podczas planowej wycinki drzew zgodnie z obowiązującym prawem, po czym osuszono je i oheblowano ich powierzchnię. Ze względu na wielordzeniowość 6 prób, do dalszych badań wybrano 36 krążków. Zmierzono szerokość słojów rocznych drewna z dokładnością do 0,01 mm przy użyciu LINTABTM 6 z oprogramowaniem TSAP-Win. Przy pomiarach rozróżniono drewno wczesne oraz późne. Każdą sekwencję osobniczą wyznaczono na podstawie 4 ścieżek pomiaru, jedynie w przypadku obecności wad drewna zniekształcających szerokość przyrostu na przekroju poprzecznym krążka ograniczano się do 3 ścieżek pomiarowych (w 11 przypadkach). W kolejnym etapie wydatowano próby oraz obliczono procentowy udział twardzieli i bieli w drewnie, a także liczbę przyrostów rocznych przypadających na strefę twardzieli i bielu. Wyznaczono również rozkład częstości występowania przyjętych zakresów szerokości przyrostów rocznych badanych drzew. Następnie obliczono statystyki opisujące zmienność rocznych przyrostów drewna dębów szypułkowych w odniesieniu zarówno do całości drewna, jak i do twardzieli, bielu oraz do drewna wczesnego i późnego. Na koniec zbadano częstość występowania szerszych i węższych słojów w stosunku do roku poprzedniego według lat. Chronologia stanowiskowa badanych dębów szypułkowych liczyła 26 lat, przy czym najmłodszy osobnik miał 15, a najstarszy 26 lat. Obwody drzew mierzone na wysokości 1,3 m nad ziemią mieściły się w granicach od 22 do 120 cm. Średni udział procentowy twardzieli wyniósł 74%, a bielu 26%. Średnio na warstwę twardzielową przypadało 15, a na biel 5 słojów przyrostu rocznego. Średni przyrost drewna wczesnego wynosił 4,09 mm, drewna późnego 0,79 mm, natomiast średni przyrost całoroczny równał się 4,83 mm. 21

22 Zmiany anatomiczne w korzeniach sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) poddanych denudacji antropogenicznej w obrębie szlaków turystycznych Pojezierza Brodnickiego Paweł Matulewski*, Agata Buchwał, Dominika Wrońska-Wałach *matul@amu.edu.pl Na obszarach pojeziernych znaczny udział w modelowaniu rzeźby jest związany z oddziaływaniem ruchu turystycznego w obrębie szlaków turystycznych. Negatywne zmiany w środowisku przyrodniczym powstałe w wyniku użytkowania szlaków turystycznych zaznaczają się m.in. odsłanianiem i uszkadzaniem systemów korzeniowych i tym samym obniżaniem odporności drzew. Celem badań jest rozpoznanie zmian przyrostowych w systemie korzeniowym sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) poddanym presji turystycznej w obrębie szlaków turystycznych, ze szczególnym uwzględnieniem zmian anatomicznych w przyrostach rocznych korzeni. W pracy przyjęto, iż ruch turystyczny powoduje trwałe zmiany przyrostowe w korzeniach sosny zwyczajnej, gdzie powszechnie występują widoczne długoletnie zmiany identyfikowane na obrazach makro-, i mikroskopowych. Obszar badań zlokalizowany jest w okolicach jeziora Bachotek na terenie Pojezierza Brodnickiego. Badania przeprowadzono na podstawie analizy korzeni pobranych z różnych części systemu korzeniowego sosny zwyczajnej oraz wywiertów z pni. Wyznaczono kolejno strefy poboru prób korzeni: odsłonięta (A) oraz dwie strefy zasłonięte (B, C). W pracy przeprowadzono analizy dendrochronologiczne i anatomiczne korzeni w ramach których określono rozkład i szerokości przyrostów rocznych w różnych częściach systemu korzeniowego. Wykorzystano powszechnie stosowane wskaźniki anatomiczne w całym przekroju, jak średnia wielkość światła komórek drewna wczesnego, udział drewna późnego i wczesnego, zidentyfikowano liczbę przyrostów brakujących i wyklinowujących się oraz rozmieszczenie drewna reakcyjnego. Szczególną uwagę zwrócono na zapis zmian anatomicznych będących świadectwem silnego oddziaływania turystów na przyrastający korzeń. W celu precyzyjnego datowania i rozpoznania zmian przyrostowych korzeni, wykonano datowanie pomostowe pomiędzy krzywymi wzrostu z różnych części systemu korzeniowego, krzywą wzrostu z pnia a chronologią stanowiska. Określono dokładny moment odsłonięcia korzenia, rodzaj procesu powodującego jego odsłonięcie, wiek blizn i zranień korzeni. Analizy przyrostowe wykazały dużą rozbieżność w liczbie i szerokości przyrostów rocznych w poszczególnych przekrojach. Dokładniejsze dopasowanie sekwencji krzywych przyrostów rocznych było utrudnione ze względu na występowanie w korzeniach bardzo wąskich oraz wyklinowujących się przyrostów rocznych, przez co wzrasta niekompletność sekwencji przyrostowej korzenia wzdłuż profilu podłużnego. Największa zmienność wykształcenia przyrostów radialnych korzenia oraz wskaźników anatomicznych widoczna jest w części odsłoniętej korzenia poddanej silnej presji mechanicznej. 22

23 Lata wskaźnikowe świerka pospolitego z Puszczy Augustowskiej Michał Orzechowski*, Robert Tomusiak, Marek Ksepko, Grzegorz Iszkuło *michal.orzechowski@wl.sggw.pl W badaniach zleconych przez DGLP a przeprowadzonych w latach przez interdyscyplinarny zespół w Katedrze Urządzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leśnictwa analizowano wpływ zmian warunków wilgotnościowych na przyrosty sosny i świerka jako głównych gatunków lasotwórczych tego kompleksu leśnego. Między innymi postawiono tezę, iż świerk odmiennie od sosny reaguje na zmiany warunków termiczno-pluwialnych w stosunku do średnich wieloletnich na siedliskach powstałych na glebach hydrogenicznych i mineralnych. Wykorzystano dane z około 1 tysiąca drzew próbnych (po 2 nawierty na drzewo). Uwzględniono okres , wspólny dla większości stanowisk. Prześledzono przeciętną miesięczną temperaturę powietrza oraz miesięczne sumy opadów atmosferycznych zarówno w czasie tworzenia się słoja rocznego, jak i w miesiącach poprzedzających powstawanie przyrostu, począwszy od lipca poprzedniego roku. Zbadano istotność różnic między warunkami termiczno-pluwialnymi danego roku wskaźnikowego a średnią wieloletnią. Przeprowadzono analizę porównawczą lat wskaźnikowych dla siedlisk hydrogenicznych i mineralnych. Wykazano, który z czynników klimatycznych (i jego natężenie w różnych miesiącach) w większym stopniu wpływa na powstawanie przyrostów radialnych o wielkości odbiegającej od szerokości słojów rocznych w latach sąsiednich, w zależności od genezy siedliska. Pozytywne lata wskaźnikowe, wspólne dla Puszczy Augustowskiej, cechowały się wysokimi opadami miesięcy wiosennych i letnich, w niektórych przypadkach również września i października. Z analizy danych klimatycznych wynika, że główną przyczyną krótkookresowej ujemnej reakcji przyrostowej (lata wskaźnikowe negatywne) były niższe opady od średniej wieloletniej w różnych miesiącach roku, a także niższa temperatura zimy i wiosny. Nie wykazano lat wskaźnikowych specyficznych tylko dla siedlisk hydrogenicznych bądź siedlisk mineralnych. Badania były finansowane przez Dyrekcję Generalną lasów Państwowych w ramach umowy nr EO /12 23

24 Dendrochronologiczna charakterystyka świerka pospolitego na różnych wysokościach nad poziomem morza w Górach Izerskich Aleksandra Pawelec, Arleta Orzelska, Aleksandra Giedrowicz, Robert Tomusiak*, Rafał Wojtan *robert.tomusiak@wl.sggw.pl Góry Izerskie to miejsce, w którym wystąpiła jedna z największych klęsk ekologicznych na terenie naszego kraju. W skali Polski jest to obszar o wyjątkowo surowym klimacie determinującym specyficzne przystosowania i reakcje drzew. Dominującym gatunkiem drzewa na tym terenie jest świerk pospolity. Z tego powodu stał się on przedmiotem badań, których celem było porównanie chronologii przyrostów radialnych oraz ocena wpływu wybranych czynników termiczno-pluwialnych na szerokość słojów rocznych tego gatunku w Górach Izerskich z uwzględnieniem różnych wysokości n.p.m. Badania zrealizowano w pięciu drzewostanach świerkowych, począwszy od stanowisk na wysokości 500 m n.p.m. do górnoreglowych borów świerkowych na wysokości 1100 m n.p.m. Materiał badawczy obejmował wywierty dordzeniowe, pobrane z wysokości 1,30 m nad ziemią z 30 drzew o najwyższych stanowiskach biosocjalnych w każdym drzewostanie. W laboratorium przyrostowym wywierty zostały pomierzone z wykorzystaniem pakietu CDendro. Analizie podlegała szerokość słojów rocznych wyrażona zarówno w wielkościach absolutnych (mm) jak i w jednostkach względnych (indeksy przyrostowe). Zgodne sekwencje przyrostowe drzew na każdym stanowisku posłużyły opracowaniu chronologii rzeczywistych i indeksowanych (standardowych oraz rezydualnych). Chronologie wykorzystano do porównań wielkości przyrostów radialnych świerka w zależności od wysokości nad poziomem morza. Wyznaczono także lata wskaźnikowe w których szerokość słojów rocznych istotnie odbiegała od lat sąsiednich. Określono czynniki klimatyczne warunkujące powstawanie przyrostów ekstremalnie wąskich i ekstremalnie szerokich słojów. Zbadano związek między wielkością przyrostów radialnych wyrażonych w postaci chronologii rezydualnych a przeciętną temperaturą i miesięczną sumą opadów od lipca w roku poprzedzającym formowanie się słoja do września w roku aktywności kambium. Prezentacja przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w ramach Interdyscyplinarnego Obozu Naukowego Koła Naukowego Leśników Góry Izerskie 2015, który odbył się na terenie Nadleśnictwa Świeradów w dniach lipca 2015 r. 24

25 Zmiany klimatu i wpływ działalności człowieka na środowisko zapisane w rocznych przyrostach drzew zastosowanie metod dendrochronologicznych i spektrometrycznych w monitorowaniu obszaru przemysłowego w pobliżu elektrociepłowni Łaziska Barbara Sensuła*, Sławomir Wilczyński, Nathalie Fagel, Natalia Piotrowska, Magdalena Opała, Sławomira Pawełczyk *barbara.sensula@polsl.pl Celem prowadzonych badań jest bio-monitoring obszaru położonego w pobliżu Elektrociepłowni Łaziska. Znajomość redukcji przyrostów rocznych drzew rosnących wokół zakładów pozwoliła powiązać wpływ szkodliwej emisji na degradację drzewostanów. Przeprowadzone pomiary szerokości rocznych przyrostów potwierdzają, że metoda dendrochronologiczna nie jest wystarczająca do rekonstrukcji zmian zachodzących w środowisku, gdy mamy do czynienia ze złożonym kompleksem czynników wpływających na wzrost drzew. W takich sytuacjach wymagana jest znajomość innych mierzalnych wielkości, jakimi są zmiany izotopów stabilnych (węgla, tlenu i azotu), radiowęgla czy koncentracji pierwiastków (w szczególności metali ciężkich) w poszczególnych słojach. Prowadzone od 2011 roku badania w Instytucie Fizyki-CND Politechniki Śląskiej we współpracy z Wydziałem Leśnym Uniwersytetu Rolniczego, z Wydziałem Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego oraz z Wydziałem Geologii Université de Liège, pozwalają na wszechstronną analizę wpływu zmian klimatu oraz na analizę wpływu przemysłowej działalności człowieka od pierwszych dekad XX wieku do współczesności. Badania współfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach projektu Drzewa jako bioindykatory przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w okresie wdrażania proekologicznej polityki na obszarze Śląska DEC-2011/03/D/ST10/05251, MNiSzW: IZOPED, IZOPED2, (BKM/507/2013, BKM/509/2014, Dec /E-367/M/2015) oraz program współpracy polsko-walońskiej na lata

26 Przyrosty roczne krzewinek Salix polaris poddanych osuwiskom i soliflukcji w warunkach klimatu polarnego (Ebbadalen, Spitsbergen) Liliana Siekacz liliana.siekacz@amu.edu.pl Celem pracy jest przedstawienie potencjału cech przyrostowych Salix polaris w interpretacji procesów stokowych w zachodzących w warunkach klimatu polarnego w Arktyce Wysokiej. Badania zostały przeprowadzone w dolinie Ebby w otoczeniu zatoki Petunia, w centralnej części Spitsbergenu. Roczne sumy opadów na tym obszarze nie przekraczają 200 a średnia temperatura lata wynosi ok 5 C, z maksimum dziennym rzadko przekraczającym 10 C. Zebrane krzewinki zostały przygotowane zgodnie z preparatyką opracowaną przez Schweingrubera and Poschloda (2005). Przeanalizowane rośliny ujawniły ekstremalnie trudne warunki ich wzrostu. Średnia szerokość przyrostu zanotowana na dnie doliny Ebby wynosząca 79μm i reprezentuję jedną z najniższych wartości przyrostu kiedykolwiek odnotowanych. Udział przyrostów brakujących i lokalnie brakujących kształtował się na poziomie odpowiednio 11,2% and 13,6%. Rośliny rosnące na stoku doliny Ebby wykazują prawie dwukrotnie niższe wartości przyrostu rocznego (41μm), oraz większy udział przyrostów brakujących i lokalnie brakujących. Udział przyrostów brakujących u roślin rosnących w obrębie osuwiska warstwy czynnej wieloletniej zmarzliny oraz na otaczającej części stoku wynosi 16,22% and 15,36%. Jeszcze wyższe zróżnicowanie jest obserwowane w przypadku przyrostów lokalnie brakujących, których udział w obrębie osuwiska wynosi 31,07% natomiast na otaczającym stoku 23,39%. Wartości te są ponad dwukrotnie wyższe niż te występujące w dolinie. Zaobserwowano również znaczną różnicę pomiędzy osuwiskiem i otaczającym stokiem w przypadku przyrostów wyklinowujących się co wskazuje że przyrosty te są efektem stresu mechanicznego wyższego w obrębie osuwiska. Porównując wzór przyrostowy w częściach nadziemnych i podziemnych analizowanych roślin zaobserwowano różnicę w lokowaniu przyrostów rocznych. Rok w którym wystąpiło analizowane osuwisko został wykształcony tylko w nadziemnych częściach roślin. Analizowane krzewinki wskazały na dwa możliwe lata wystąpienie osuwiska (2006 i 2008). Temperatura powietrza i gruntu potwierdza możliwość wystąpienia osuwiska w roku

27 Zastosowanie analizy dendrochronologicznej w datowaniu instrumentów muzycznych Elżbieta Szychowska-Krąpiec*, Marek Krąpiec *szycha@geol.agh.edu.pl Analiza dendrochronologiczna jest często wykorzystywana w celu weryfikacji czasu konstrukcji instrumentu muzycznego. Ta nowa aplikacja analizy dendrochronologicznej nazywana bywa dendromuzykologią. Po raz pierwszy zaprezentowana została przez Lottermosera i Mayera w 1958 r. W Pracowni Dendrochronologicznej Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie przeprowadzono ekspertyzy sześciu instrumentów muzycznych (5 skrzypiec i 1 nyckelharpy). Skrzypce pochodziły z prywatnej kolekcji osób z Krakowa, Prudnika, Wrocławia, Mazur i Węgier. Natomiast nyckelharpa to artefakt archeologiczny wykopany w trakcie prowadzonych badań na Wolinie. Wśród badanych instrumentów na uwagę zasługują skrzypce pochodzące najprawdopodobniej ze szkoły słynnych lutników włoskich -szkoły kremońskiej. Skrzypce wewnątrz korpusu posiadały napis Gio. Paolo Maggini in Brescia Wierzchnia płyta pudła rezonansowego wykonana była ze sklejonych desek jodłowych, natomiast spodnia jednoczęściowa była jaworowa. Uzyskano 2 jodłowe sekwencje osobnicze liczące 62 słoje i 115 przyrostów. W celu określenia przedziału czasowego w jakim formowały się słoje sekwencje te porównano z bezwzględnymi chronologiami jodłowymi dla z rejonu Europy środkowej: południowej Polski ( AD; Szychowska-Krąpiec 2000), Czech ( AD; Kyncl & Kyncl 1996), Autrii ( ; Liebert i in. 1998) oraz południowych Niemiec ( AD; Heussner 1996). Uzyskane wartości współczynników korelacji w programie TSAP dla dwóch sekwencji CDI=20-35, wartość t= oraz CDI=22-28, wartość t=3,7-4,6. Choć otrzymane wartości nie są wysokie to jednak można je uznać za wystarczające do jednoznacznego datowania. W żadnej z badanych sekwencji nie stwierdzono obecności przyrostu podkorowego więc do otrzymanej daty należy dodać ekwiwalent ewentualnych najmłodszych słojów usuniętych podczas obróbki drewna. Można stwierdzić, iż drewno użyte do konstrukcji skrzypiec pochodzi z jodły ściętej po 1615 AD więc w trakcie życia lutnika Giovanniego Paola Magginiego który zmarł dopiero w 1632 roku. 27

28 Wrażliwość pochodzeń modrzewia europejskiego z Pomorza i Sudetów na warunki klimatyczne nizin centralnej Polski Norbert Szymański*, Sławomir Wilczyński *szymanski.norbert@wp.pl Celem badań było porównanie wrażliwości na czynnik klimatyczny dwóch pochodzeń modrzewia europejskiego (Larix decidua Mill.) z Pelplina na Pojezierzu Wschodniopomorskim oraz ze Szczytnej w Sudetach Środkowych, a także próba oceny czy mógł on mieć wpływ na ich cechy przyrostowe. Miarą wrażliwości drzew stanowiły szerokości słojów drewna tworzone przez modrzewie. Badane populacje rosły w podobnych warunkach siedliskowych na powierzchni doświadczalnej w Sękocinie Starym koło Warszawy. Została ona założona w ramach Ogólnopolskiego Doświadczenia Proweniencyjnego 1967, gdzie testowane są 23 pochodzenia modrzewia europejskiego pochodzące z terenu Polski. Wybrane przez nas dwa pochodzenia różniły się wyraźnie pod względem przeżywalności oraz cechami przyrostowymi, technicznymi i jakościowymi. Modrzewie ze Szczytnej wyróżniały się ponadprzeciętną przeżywalnością, wysokością, pierśnicą, miąższością oraz gęstością drewna. Z kolei modrzewie z Pelplina wartości powyższych cech miały zdecydowanie poniżej przeciętnej. Jednak odznaczają się one, w przeciwieństwie do modrzewi ze Szczytnej, ponadprzeciętnymi cechami jakościowymi takimi jak: prostość strzały, szerokość korony i grubość gałęzi. Uzyskane przez nas wyniki analiz dendroklimatycznych wskazują, że modrzewie obu pochodzeń wykazują istotnie różną wrażliwość na temperaturę lutego roku formowania słoja. Należy dodać, że modrzewie z Pelplina cierpiały także z powodu długich i mroźnych zim oraz niedoboru wody w całym okresie wegetacyjnym. Z kolei drzewa ze Szczytnej wymagały przechłodzenia w lutym oraz obfitych opadów wiosennych. Modrzewie obu pochodzeń wykazywały istotnie podobną wrażliwość na warunki termiczno-pluwialne września poprzedniego roku oraz bieżącego marca, a także na warunki pluwialne sierpnia roku formowania słoja. Można przypuszczać, że niska przeżywalność oraz słabe cechy przyrostowe modrzewi z Pelplina wynikają między innymi z ich szczególnej wrażliwości na mrozy zimowe oraz niedobór opadów atmosferycznych w okresie wegetacji. Praca powstała ze środków MNiSW przeznaczonych na badania naukowe lub prace rozwojowe młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich (BM/4446/ZOLEiKL/15) Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. 28