Samorządność uczniowska w Polsce. Analiza sytuacji i próba sformułowania propozycji rozwiązań

Transkrypt

1 Samorządność uczniowska w Polsce. Zgodnie z zapisami ustawy o systemie oświaty samorząd uczniowski istnieje w każdej polskiej szkole. W praktyce jednak obraz uczniowskiej samorządności jest zdecydowanie bardziej złożony. Polskie szkoły nie wykorzystują edukacyjnego i społecznego potencjału tej formy samoorganizacji młodych ludzi. Samorząd w prawie oświatowym i polityce edukacyjnej Ustawa o systemie oświaty jako fundament samorządności uczniowskiej w Polsce. Przyjęta w 1991 r. Ustawa o systemie oświaty stworzyła podstawy do rozwoju w szkołach samorządności uczniowskiej 1 określając między innymi obowiązek funkcjonowania samorządu uczniowskiego w szkole (art. 55), zapisując zasadę, zgodnie z którą samorząd to wszyscy uczniowie i uczennice szkoły (art. 55) i nakładając na dyrektora obowiązek współdziałania z samorządem (art. 39). Rolę samorządu uczniowskiego podkreśla również wprowadzona rozporządzeniem z 2008r. podstawa programowa kształcenia ogólnego. Nakłada ona na szkołę obowiązek zapewnienia realnego wpływu uczniów na wybrane obszary życia szkoły, m.in. w ramach samorządu uczniowskiego 2. Parlament i władze oświatowe podjęły więc pewne działania sprzyjające rozwojowi samorządności uczniowskiej. Wspieranie samorządności nie stanowiło jednak dotychczas ważnego elementu polityki edukacyjnej państwa, co skutkowało brakiem działań zachęcających lub wręcz wymagających od dyrektorów i nauczycieli rozwijania samorządności. Samorząd uczniowski jest ważnym narzędziem edukacji obywatelskiej. Dla młodego człowieka działanie w samorządzie jest ważnym (często pierwszym) doświadczeniem rozwijającym postawę społeczną oraz aktywność obywatelską. To nie przypadek, że praktycznie wszyscy dzisiejsi liderzy społeczni i polityczni w młodości angażowali się w istotne dla nich działanie społeczne, a wielu z nich było aktywnych w samorządzie uczniowskim. Brak docenienia wychowawczej i obywatelskiej funkcji szkoły. W ostatnich latach jakość pracy szkół jest oceniana poprzez wyniki egzaminów zewnętrznych. Tendencja ta pomija wychowawczą i obywatelską funkcję szkoły. Wielu dyrektorów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych swą uwagę koncentruje na działaniach, które mają znaczenie dla lepszych wyników egzaminów. Wyniki te wpływają na pozycję szkoły w rankingach tworzonych przez media oraz na opinię nadzoru o jej pracy, a także przyciągają do szkoły więcej uczniów, co jest szczególnie ważne w warunkach pogłębiającego się niżu demograficznego. Dyrektorzy wielu szkół uważają, że wszelka aktywność uczniów 1 Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991, Dz.U. z 1991 roku, Nr 95, poz art. 55: 2 Wiedza o społeczeństwie; Zalecane warunki i sposób realizacji; Nauczanie wiedzy o społeczeństwie na III i IV etapie edukacyjnym. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Załącznik nr 4. 1

2 szczególnie społeczna odciąga ich od nauki, rozumianej wąsko jako przygotowywanie się do egzaminu kończącego daną szkołę. Aktywność samorządu uczniowskiego w rękach dyrektora. Aktywność samorządu uczniowskiego zależy w dużej mierze od wewnątrzszkolnej polityki dyrektora, bo to właśnie on stwarza w szkole możliwości działania samorządów uczniowskich. Działanie w szkole aktywnego samorządu uczniowskiego w praktyce interesuje tylko uczniów. W tej sprawie często nie mają oni jednak sojusznika (poza opiekunami samorządów uczniowskich, którzy często wykonują ogromną pracę z uczniami). Nadzór pedagogiczny rozlicza dyrektora z formalnego istnienia samorządu. Dyrektorzy nie otrzymują spoza szkoły żadnych sygnałów zachęcających ich do wsparcia samorządności uczniowskiej. W szkołach, których dyrektorzy uznają stwarzanie warunków dla rozwoju samorządności uczniowskiej za swoje zadanie, samorządy są bardziej aktywne 3. Sytuacja samorządów uczniowskich w Polsce Mała (i nadal słabnąca) aktywność samorządów uczniowskich. Polskie szkoły nie wykorzystują edukacyjnego i społecznego potencjału tej formy samoorganizacji młodych ludzi. Poziom aktywności samorządu w szkole rozczarowuje 56% uczniów szkół podstawowych (samorząd niewiele robi ), 65% uczniów szkół gimnazjalnych i 75% uczniów szkół ponadgimnazjalnych 4. W ostatnich latach obserwujemy tendencję zmniejszania się aktywności samorządów uczniowskich. Podczas gdy jeszcze w roku % uczniów uważało, że w ich szkole samorząd robi dużo fajnych rzeczy, to już w roku 2009 odsetek uczniów pozytywnie oceniających szkolny samorząd uczniowski spadła do 35%. Aż 47% uczniów stwierdziło, że samorząd ogólnoszkolny istnieje, ale niewiele robi 5. Jeszcze więcej, bo aż 66%, wskazywało też na bierność samorządów klasowych 6. Negatywna ocena aktywności samorządów przez nauczycieli. W 2006 roku 25% nauczycieli stwierdziło, że samorząd w ich szkole niewiele robi. W roku 2009 odsetek nauczycieli negatywnie oceniających aktywność samorządu uczniowskiego wzrósł do 31%. W szkołach ponadgimnazjalnych aktywność samorządów szkolnych źle oceniło 46% nauczycieli, a w gimnazjach 26%. Najlepsza sytuacja była w szkołach podstawowych, w których działania samorządu pozytywnie oceniło 77% nauczycieli 7. Z obserwacji nauczycieli wynika, że niewielka jest również aktywność klasowych samorządów uczniowskich. W 2006 roku 30% nauczycieli oceniało samorządy klasowe jako aktywne. W roku 2009 taką opinię wyraziło już tylko 23% nauczycieli (32% nauczycieli szkół podstawowych, 21% nauczycieli gimnazjów i 17% nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych) 8. Jak widać, nauczyciele są świadomi małej aktywności samorządów uczniowskich nie tylko na poziomie szkoły, ale również klas, których sami są wychowawcami. 3 Świadczą o tym liczne relacje z działań samorządów uczniowskich. Na przykład publikowane na stronie 4 Raport Roczny Programu Społecznego Szkoła bez przemocy, Warszawa 2009, s Raport Roczny Programu Społecznego Szkoła bez przemocy, Warszawa 2009, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s

3 Brak zrozumienia, czym jest samorząd uczniowski. Badania przeprowadzone w warszawskich szkołach pokazały, że często błędnie jest rozumiane pojęcie samorządu uczniowskiego. Uczniowie identyfikują samorząd z organem władzy działającym na poziomie szkoły, a nie formą samoorganizacji wszystkich uczniów 9. Rozczarowanie uczniów kształtem i aktywnością samorządów. Badania te pokazały również, że uczniowie często uznają samorząd za instytucję działającą obok nich, formę organizacji, która ich nie obejmuje, a nawet nie dotyczy. Im uczniowie starsi, tym mniejsze mają poczucie sprawstwa, a silniejsze przekonanie, że samorząd zajmuje się drobnymi, niepoważnymi sprawami, nie mając realnego wpływu na najważniejsze kwestie w szkole 10. Niewielu uczniów bierze udział w wyborach swoich przedstawicieli. Rosnące rozczarowanie samorządnością uczniowską łączy się ze spadającym zaangażowaniem uczniów w wybieranie swoich przedstawicieli. W ostatnich badaniach regularny udział w wyborach do samorządu deklarowało 19% uczniów zasadniczych szkół zawodowych i techników, 22% uczniów liceów zawodowych i 34% uczniów liceów ogólnokształcących 11. Pozytywny jest fakt, że od roku 2003 liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy nigdy nie wybierali władz samorządu uczniowskiego na poziomie szkoły, maleje. W 2003 r. było ich 63%, w 2008 r. 56%, a w 2010 r. 45%. Nadal jednak (w 2009r.) prawie połowa uczniów szkół ponadgimnazjalnych nigdy nie brała udziału w wyborach do samorządu szkolnego 12. Aktywność samorządów a aktywność społeczna młodych ludzi Słabnący samorząd i słabnące zaangażowanie społeczne. Rosnącemu z wiekiem respondentów rozczarowaniu funkcjonowaniem samorządu uczniowskiego towarzyszy spadek zaangażowania społecznego młodzieży (zarówno mierzonego przez zaangażowanie w prace na rzecz szkoły, jak i członkostwo w organizacjach społecznych). 9 Samorządność uczniowska w warszawskich szkołach. Raport z badania jakościowego przygotowany dla M. St. Warszawy, Grupa IQS, Warszawa Tamże. 11 Opinie i Diagnozy 19, Centrum Badania Opinii Społecznej i Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii 2011, s Tamże, s

4 Źródło: Raport Roczny Programu Społecznego Szkoła bez przemocy, Warszawa 2009, s. 78. Źródło: Raport Roczny Programu Społecznego Szkoła bez przemocy, Warszawa 2009, s. 78. Aktywna działalność samorządu uczniowskiego daje szansę zaktywizowania uczniów, włączenia ich w działania na rzecz szkoły i/lub w inicjatywy innych grup młodzieżowych aktywnych na poziomie placówki lub lokalnie. Samorząd uczniowski może i powinien być inkubatorem aktywności społecznej, ale na razie nie spełnia takiej roli. Udział w szkolnych wyborach a frekwencja w wyborach powszechnych. Badania ICCS 2009 "Civic knowledge, attitudes, and engagement among lower secondary school students pokazują, że uczniowie, którzy posiadają doświadczenie wpływania na decyzje podejmowane w szkole są bardziej skłonni do aktywności obywatelskiej w dorosłym życiu 13. Uzasadnione jest zatem rozważenie, w jaki sposób brak doświadczeń z wybieraniem władz samorządu uczniowskiego wiąże się z późniejszym nieuczestniczeniem pełnoletnich obywateli w wyborach państwowych. Można się obawiać, że także w tym obszarze społecznego uczestnictwa działa mechanizm wyuczonej bezradności. Znaczenie demokratycznych wybory przedstawicieli samorządów W celu odwrócenia negatywnych trendów spadającej aktywności samorządów uczniowskich, rosnącego rozczarowania ich działalnością i malejącego zaangażowania uczniów w ich przedsięwzięcia konieczne jest wzmocnienie pozycji samorządu uczniowskiego w szkole i całym systemie edukacji. Sposobem na to jest zachęcenie szkół (uczniów, a przede wszystkim dyrekcji) do organizowania demokratycznych, powszechnych wyborów przedstawicieli samorządów uczniowskich, w których każdy uczeń i uczennica może oddać głos na swoich przedstawicieli do władz samorządu. Dlaczego warto wspierać organizację demokratycznych, powszechnych wyborów przedstawicieli samorządów uczniowskich w szkołach: 13 ICCS 2009 International Report: Civic knowledge, attitudes, and engagement among lower secondary school students, International Association for the Evaluation of Educational Achievement, 2010, s

5 Doświadczenie udziału w wyborach. Doświadczenie udziału w procesie wyborczym w szkole (poznanie kandydatów, ocena ich programów, dokonanie wyboru i oddanie głosu) buduje kompetencje potrzebne każdemu obywatelowi w dorosłym życiu i może zwiększać prawdopodobieństwo udziału młodych ludzi w wyborach powszechnych w kraju po osiągnięciu przez nich pełnoletniości. Silniejszy głos uczniów w szkole. Przedstawiciele uczniów wybrani w wyborach powszechnych mają mocniejszy mandat, a w konsekwencji silniejszą pozycję w szkole oraz lepiej pełnią rolę reprezentantów i rzeczników uczniów w relacjach z dorosłymi (zdaniem uczniów jest to jedna z najważniejszych funkcji samorządu uczniowskiego 14 ). Oczekiwania uczniów. Młodzi ludzie chcą kandydować do organów przedstawicielskich samorządu uczniowskiego i chcą wybierać swoich przedstawicieli na zasadach demokratycznych, a nie, jak dotąd często się dzieje, na podstawie norm narzucanych przez nauczycieli. Uczniowie oczekują wyborów demokratycznych, w których każdy ma bierne i czynne prawo wyborcze 15. Większe zaangażowanie młodych ludzi. Uczniowie biorący udział w wyborach swoich przedstawicieli w szkole będą czuli się bardziej związani z władzami SU, a zauważany dystans pomiędzy samorządem a zwykłym uczniem zmniejszy się. To z kolei zaowocuje większym zaangażowaniem szeregowych członków samorządu uczniowskiego w podejmowane działania i inicjatywy. Potrzeba skoordynowanego działania Potrzeba działań oddolnych i odgórnych. Wzmocnienie samorządów uczniowskich w Polsce będzie możliwe tylko dzięki podjęciu skoordynowanego wysiłku przez wszystkie instytucje zajmujące się tą tematyką. Doświadczenia lat 90. pokazują, że działania oddolne prowadzone przez organizacje pozarządowe skutecznie wspierają rozwój samorządów uczniowskich w szkołach, w których dorośli (dyrektorzy i nauczyciele) stwarzają ku temu warunki, nie mogą jednak pozytywnie wpłynąć na sytuację uczniów w szkołach, w których dyrekcja i grono pedagogiczne jest samorządności niechętne. W tej sytuacji konieczne jest połączenie działań oddolnych (wspierania samorządności w poszczególnych szkołach) z działaniami odgórnymi (systemowym wzmocnieniem roli samorządu uczniowskiego przez władze edukacyjne). Zmiana nastawienia dorosłych, od których zależy pozycja samorządu uczniowskiego w szkole. Aktywność samorządu zależy głównie od wewnątrzszkolnej polityki dyrektora; to on określa możliwości SU w szkole. Prawo oświatowe stwarza wystarczające warunki do rozwoju samorządności uczniowskiej, ale tylko przy założeniu dobrej woli ze strony dyrektora, gdyż pozwala ono dyrektorowi i nauczycielom na zmarginalizowanie roli samorządu, jeśli nie są przekonani o wartości samorządności uczniowskiej. Konieczny jest więc wyraźny komunikat ze strony władz oświatowych, że samorządność uczniowska ma kluczowe znaczenie dla realizacji wychowawczej funkcji szkoły. 14 Samorządność uczniowska w warszawskich szkołach. Raport z badania jakościowego przygotowany dla M. St. Warszawy, Grupa IQS, Warszawa Tamże. 5

6 Zmiany w prawie oświatowym. Komunikat ten powinien znaleźć odzwierciedlenie w prawie oświatowym; potrzebne są zmiany w art. 55 Ustawy o systemie oświaty oraz Rozporządzeniu MEN w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, które uniemożliwią dorosłym marginalizowanie samorządności uczniowskiej i zapewnią uczniom prawo do demokratycznego wyboru swoich przedstawicieli. Działania informacyjne. Konieczne jest prowadzenie działań informacyjnych, skierowanych do nauczycieli i dyrektorów oraz instytucji nadzoru pedagogicznego, dotyczących znaczenia samorządności uczniowskiej i wpływu bezpośrednich wyborów przedstawicieli uczniów na sposób funkcjonowania samorządu w szkole. Nadzór pedagogiczny rozlicza dyrektora z formalnego istnienia samorządu, ale nie dysponuje narzędziami do oceny funkcjonowania samorządności w szkole. Działania te powinny być prowadzone przez społecznych partnerów szkoły oraz instytucje systemu edukacyjnego (m.in. MEN, kuratoria oświaty). Badania samorządów uczniowskich. Doświadczenie prowadzenia działań wspierających samorządy uczniowskie pokazuje potrzebę prowadzenia ciągłych badań nad stanem samorządności w polskich szkołach, w szczególności nad jakością prowadzonych wyborów oraz wpływem powszechności wyborów na pracę samorządu i ich postrzeganie przez młodzież. Wsparcie opiekunów samorządów uczniowskich. Rozwijanie kompetencji nauczycieli opiekunów samorządów i ich stałe wsparcie są konieczne dla wykorzystania szansy, jaką jest upowszechnienie demokratycznych wyborów przedstawicieli uczniów w szkołach. Szkolenia i wsparcie liderów samorządów uczniowskich. Budowanie kompetencji liderów samorządów jest konieczne dla wykorzystania szansy, jaką jest upowszechnienie demokratycznych wyborów przedstawicieli uczniów w szkołach. Uczniowie powinni potrafić zorganizować szkolne wybory, a liderzy powinni mieć kompetencje konieczne do bieżącego włączania jak największej liczby uczniów w działania samorządu uczniowskiego. Koalicja na rzecz samorządów uczniowskich W celu odwrócenia negatywnych trendów spadającej aktywności samorządów uczniowskich, rosnącego rozczarowania ich działalnością i malejącego zaangażowania uczniów w ich przedsięwzięcia konieczne jest wzmocnienie pozycji samorządu uczniowskiego w szkole i całym systemie edukacji. Żadna z organizacji pozarządowych, działająca w obszarze samorządności uczniowskiej, nie byłaby w stanie doprowadzić do potrzebnych zmian legislacyjnych i całościowego rozwiązania problemu działając indywidualnie. Doświadczenia ostatnich lat pokazują, że zorganizowane działanie partnerów społecznych szkoły (w tym organizacji pozarządowych) może doprowadzić do wprowadzenia pożądanych zmian prawnych. Przykładem może być aktywność stowarzyszeń reprezentujących rodziców. Uczniowie nie mają możliwości samoorganizacji na poziomie ogólnopolskim, dlatego w ich interesie występują m.in. organizacje wspierające młodych ludzi zrzeszone w Koalicji na rzecz samorządów uczniowskich. Koalicja to grupa 11 organizacji, które wspierają partycypację obywatelską i samorządność uczniowską, na liście członków Koalicji znajdują się: Fundacja Civis Polonus; Fundacja Edukacji dla 6

7 Demokracji; Fundacja Platan; Instytut Spraw Publicznych; Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia ; Polska Fundacja im. Roberta Schumana; Polska Rada Organizacji Młodzieżowych; Stowarzyszenie Łódzka Inicjatywa Młodzieży; Stowarzyszenie Rodzice w Edukacji. Koalicja ma charakter otwarty, do udziału w niej zapraszamy kolejne organizacje zainteresowane wspieraniem samorządności uczniowskiej. Koalicja powstała 30 stycznia 2012 r. i przyjęła wspólną deklarację programową. Deklaracja stwierdza m.in. że: Samorząd uczniowski jest ważnym narzędziem edukacji obywatelskiej. Dla młodego człowieka działanie w samorządzie jest ważnym doświadczeniem rozwijającym postawę społeczną oraz aktywność obywatelską. Deklaracja wyznacza również główne osie działań Koalicji: zapewnienie każdemu uczniowi i każdej uczennicy możliwości wyboru swoich przedstawicieli w samorządzie uczniowskim w demokratycznych wyborach; zapewnienie samorządom uczniowskim prawa do rzeczywistego wpływu na życie szkoły; uporządkowanie prawa oświatowego w zakresie samorządności uczniowskiej; podnoszenie świadomości na temat znaczenia samorządu uczniowskiego w środowisku oświatowym. Strategia interwencji systemowej Koalicji na rzecz samorządów uczniowskich Przeprowadzona przez Koalicję analiza sytuacji doprowadziła do określenia trzech priorytetowych celów działania w perspektywie najbliższego roku: uporządkowanie prawa oświatowego w zakresie samorządności uczniowskiej; wypracowanie standardu funkcjonowania samorządu uczniowskiego w szkole; podnoszenie świadomości na temat znaczenia samorządu uczniowskiego w środowisku oświatowym. Propozycja zmian prawnych. Grupa robocza ds. prawnych działająca w ramach Koalicji pracuje obecnie nad propozycją zmiany w artykule 55 Ustawy o systemie oświaty. Propozycje te zostaną skonsultowane z dyrektorami, nauczycielami oraz uczniami i po eksperckich konsultacjach prawnych zostaną przedstawione Ministerstwu Edukacji Narodowej oraz Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP. Przygotowana propozycja zmian będzie oparta o uzgodnione wcześniej założenia: zagwarantowanie każdemu uczniowi prawa (i doświadczenia) wyboru swoich przedstawicieli w samorządzie uczniowskim; zagwarantowanie każdemu uczniowi prawa (i doświadczenia) wpływu na wybrane decyzje dotyczące życia szkoły; zagwarantowanie każdemu uczniowi możliwości realizacji pomysłów na działania społeczne w ramach samorządu uczniowskiego. Koalicja wychodzi z założenia, że zmiana prawa nie będzie skutkowała w sposób automatyczny zmianą praktyki w szkołach. Zmiany w prawie są tylko pierwszym warunkiem zmiany sytuacji uczniów i uczennic, dlatego też przewidziane zostały, oprócz działań rzeczniczych, również opracowanie standardu optymalnego funkcjonowania samorządów uczniowskich w nowych warunkach prawnych oraz działania informacyjne i promocyjne, które pozwolą zwiększyć świadomość wprowadzonych zmian w środowisku edukacyjnym. 7

8 Standard funkcjonowania samorządów uczniowskich. Grupa robocza ds. opracowania standardów funkcjonowania SU przygotowuje kryteria, które powinny spełniać samorządy w polskich szkołach aby dawać uczniom realny wpływ na funkcjonowanie szkoły standardy ich funkcjonowania. Standardy będą dotyczyły następujących wymiarów uznanych przez koalicjntów za kluczowe: wybory przedstawicieli SU, współdecydowanie uczniów o sprawach szkoły, możliwości działania SU, finansowanie działań, ochrona praw ucznia/rzecznik praw ucznia; rola opiekuna. Wypracowane przez ekspertów standardy funkcjonowania zostaną skonsultowane z dyrektorami szkół, nauczycielami opiekunami samorządów uczniowskich oraz uczniami liderami SU. Konsultacje będą służyły doprecyzowaniu standardów, sprawdzeniu realności proponowanych rozwiązań i ocenie, w jakim stopniu odpowiadają one na potrzeby samych zainteresowanych. Dla realizacji standardu funkcjonowania samorządów uczniowskich w praktyce szkolnej konieczne jest jego poznanie i zrozumienie przez kluczowe insytutcje i osoby wpływające na funkcjonowanie samorządów w polskich szkołach. Koalicjanci zidentyfikowali 4 takie grupy: a) przedstawiciele kuratoriów oświaty kontrolujący stosowanie prawa oświatowego w szkołach oraz ewaluujący pracę placówek; b) doradcy metodyczni, którzy wspierają w codziennej pracy opiekunów samorządów uczniowskich; c) dyrektorzy szkół, którzy odpowiadają za realizację prawa oświatowego oraz efekty kształcenia na terenie szkół; d) opiekunowie samorządów bezpośrednio pracujący z uczniami. Dla każdej z tych grup zostanie przygotowana broszura opisujaca standard funkcjonowania SU. Podnoszenie świadomości na temat samorządów uczniowskich. Koalicja prowadzi i będzie prowadziła trzy typy działań, których celem jest dotarcie z informacjami na temat samorządów uczniowskich i standardów ich funkcjonowania do możliwie dużej liczby interesariuszy. Pierwszym z nich jest organizacja ogólnopolskiego dnia wyborów do samorządów uczniowskich (akcja Samorządy mają głos), którego celem jest wypromowanie wypracowanych standardów funkcjonowania SU w szkołach, zachęcenie szkół do realizacji tego standardu w obszarze wyborów przedstawicieli SU. W akcji we wrześniu 2012 r. wzięło udział ponad 450 szkół. Kolejna edycja kampanii zostanie zorganizowana we wrześniu 2013 r. Koalicja planuje docieranie do przedstawicieli innych instytucji systemu edukacji oraz organizacji i osób zainteresowanych tematyką samorządności uczniowskiej. W celu upowszechniania nowych standardów funkcjonowania samorządów uczniowskich będą organizowane otwarte seminaria eksperckie i wydane publikacje w mediach branżowych. Koalicja na rzecz samorządów uczniowskich ma charakter otwarty, skupia organizacje pozarządowe zajmujące się wspieraniem partycypacji obywatelskiej i samorządów uczniowskich. Zapraszamy organizacje i instytucje zainteresowane współpracą z Koalicją. Osobą kontaktową jest Michał Tragarz (michal.tragarz@ceo.org.pl). Autorzy: Jacek Strzemieczny, Michał Tragarz, Jędrzej Witkowski (Centrum Edukacji Obywatelskiej) Koalicję na rzecz samorządów uczniowskich finansowo wspiera Fundacja im. Stefana Batorego. 8