Dr inż. Katarzyna Kisiel Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski Krajowa Komisja Etyczna Polskie Towarzystwo Nauk o Zwierzętach Laboratoryjnych

Transkrypt

1 Dr inż. Katarzyna Kisiel Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski Krajowa Komisja Etyczna Polskie Towarzystwo Nauk o Zwierzętach Laboratoryjnych

2 Zwierzęta gnotobiotyczne GN Zwierzęta agnotobiotyczne Nazwy GF bezbakteryje (germ free) Mono-, di-, polibionty SOPF (specified oportunistic pathogen free) SPF (specified pathogen free) konwencjonalne CV I CV II CV III Definicja Wolne od wszelkich wykrywalnych mikroorganizmów Mikrobiologicznie zdefiniowane, zasiedlone celowo jednym lub kilkoma szczepami mikroorganizmów Wolne od określonych, swoistych dla danego gatunku patogennych mikroorganizmów (disease free) oraz oportunistycznych Wolne od określonych, swoistych dla danego gatunku patogennych mikroorganizmó w (disease free) Wolne od patogennych organizmów nieprzechodzących przez łożysko (minimal disease, MD) Wolne od epizootycznych patogenów swoistych dla danego gatunku Wolne od patogenów przenoszących się na ludzi Otrzymywa - nie zwierząt Histerektomia aseptyczna Histerektomia aseptyczna Z kolonii zwierząt GN Z kolonii zwierząt GN Z kolonii zwierząt GN lub SPF Z kolonii zwierząt SPF lub CV I Bez specjalnej procedury Warunki hodowli Izolatory klasyczne typu Trexlera Izolatory klasyczne lub namiotowe Izolatory klasyczne, IVC, szafy laminarne i kompletna bariera sanitarna Izolatory klasyczne, IVC, szafy laminarne lub kompletna bariera sanitarna Częściowa bariera sanitarna W możliwej izolacji od środowiska zewnętrznego Bez bariery sanitarnohigienicznej

3 Izolatory dla zwierząt GF, umożliwiają hodowlę i utrzymanie w czasie eksperymentu zwierząt wolnych od znanych na dzień dzisiejszy mikroorganizmów Zwierzęta te wykorzystywane są jedynie do specyficznych doświadczeń, nie są używane na szeroką skalę

4 Szczelne pod względem mikrobiologicznym i łatwo dające się zdezynfekować pomieszczenia wewnątrz zwierzętarni Możliwość obserwacji i kontroli pomieszczeń dla zwierząt z części otwartej Śluzy umożliwiające transport materiałów i zwierząt bez ryzyka kontaminacji mikrobiologicznej wnętrza Klimatyzacja i wentylacja zapewniająca jałowość, odpowiednie nadciśnienie, temperaturę, wilgotność i liczbę wymian w ciągu godziny powietrza tłoczonego za barierę Odpowiednio skonstruowane śluzy dla personelu

5 Zwierzętarnia może być zaplanowana jako oddzielny budynek lub można ją zorganizować w ramach już istniejącego wielofunkcyjnego obiektu Ponieważ zwierzętarnia wymaga wielu specjalnych technicznych instalacji, organizowanie jej w budynku już istniejącym może być trudne i kosztowne Jednopoziomowy wolnostojący budynek z piętrem technicznym jest najlepszym rozwiązaniem jeśli chodzi o możliwość wprowadzenia pełnej i funkcjonalnej bariery higienicznej

6 W jednopoziomowej zwierzętarni unikamy konieczności budowania schodów i wind Już w fazie planowania należy przewidzieć instalację systemu zabezpieczeń, którego zadaniem będzie monitorowanie i kontrola dostępu zwłaszcza pomieszczeń ze zwierzętami Ponieważ zwierzętarnia będzie użytkowana przez długi okres czasu, istotne jest aby był to obiekt elastyczny, w którym będzie można zmieniać przeznaczenie pomieszczeń bez większych prac budowlano-instalacyjnych

7 Nie ma ustalonych standardów co do stosowanych materiałów. Istotne jest aby zapewniały one szczelność przyszłego obiektu. Ważne jest, aby w pomieszczeniach za barierą (również w zwierzętarni konwencjonalnej) zastosowane materiały budowlane i wykończeniowe miały niskie przewodnictwo cieplne i dawały gładką powierzchnię, łatwą do czyszczenia, dezynfekcji i odporną na chemikalia.

8

9 Jest to najprostsze rozwiązanie, którego zaletą jest to, że większość powierzchni, którą dysponujemy możemy przeznaczyć na pomieszczenia dla zwierząt Wadą tego systemu jest to, że w takiej zwierzętarni można utrzymywać zwierzęta tylko jednej kategorii zdrowia i nie ma praktycznie żadnej możliwości jego modyfikacji System ten wymaga dobrej organizacji pracy i takiego zaplanowania czynności dnia codziennego, aby maksymalnie zminimalizować możliwość kontaktu rzeczy wprowadzanych do zwierzętarni z tymi, które tym samym korytarzem są z niej usuwane

10

11 Wadą tego systemu jest to, że część powierzchni, którą moglibyśmy przeznaczyć na zwierzęta, stanowi korytarz brudny Zalety Dobra izolacja pomieszczeń hodowlanych od czynników klimatycznych Korytarz brudny umożliwia kontrolę pomieszczeń hodowlanych bez konieczności wchodzenia do zwierzętarni Za pośrednictwem korytarza brudnego możemy doprowadzić do pokoi hodowlanych lub laboratoryjnych media techniczne System ten daje duże możliwości zmiany przeznaczenia pomieszczeń w przyszłości

12

13 Zwierzętarnia taka z brudnym korytarzem środkowym, dwiema częściami czystymi z oddzielnym węzłem zaopatrzeniowym dla każdej z nich, oprócz zalet układu dwukorytarzowego, umożliwia podział dużego obiektu na mniejsze podjednostki Zaleca się, aby za jedna barierą było do 12 standardowych pomieszczeń dla zwierząt lub 6 pomieszczeń hodowlanych i 6 laboratoryjnych

14

15 Przyjęto, że optymalnym rozwiązaniem są pomieszczenia o wymiarach ok. 3m x 6m x 3m. W przypadku większych pomieszczeń, powinny być one wielokrotnością tych podstawowych wymiarów jeśli chodzi o powierzchnię np. 6m x 6m x 3m. Łatwo podzielić takie pomieszczenie na mniejsze lub z dwóch mniejszych zrobić większe, z taką samą liczbą wymian powietrza na godzinę. Takie standardowe pomieszczenie dla zwierząt, powinno umożliwić utrzymywanie popularnych gatunków zwierząt zarówno podczas hodowli, jak też podczas doświadczeń.

16 Powinny być gładkie, pęknięcia w miejscu łączenia różnych materiałów można wypełnić masami plastycznymi Pokrycie ścian: Farby bakteriobójcze Farby na bazie żywic syntetycznych, epoksydowych i poliestrowych Zastosowanie tapet z włókien poliestrowych w celu wzmocnienia pokrycia ścian Glazura nie jest polecana jako pokrycie ścian w pokojach dla zwierząt

17 Łatwa do czyszczenia, wodoszczelna, wolna od połączeń i nie śliska Zaleca się stosowanie podłóg z tworzyw sztucznych i gum syntetycznych Podłoga powinna być wywinięta i szczelnie zachodzić na ścianę Kratki ściekowe odpowiednio zabezpieczone przed możliwością kontaminacji biologicznej pomieszczeń: Powinny znajdować się w pomieszczeniach uniwersalnych, w pokojach dla gryzoni nie są potrzebne Odpływ nie powinien znajdować się na środku pokoju, najlepiej w wąskim końcu lub rogu pokoju Spadek podłogi powinien być ok. 1-2%

18 Zlewy: Instalujemy w sytuacji, gdy liczymy się z możliwością późniejszej adaptacji pokoju hodowlanego na pomieszczenie laboratoryjne Nieczynny zlew można przykryć dopasowanym blatem i wykorzystać jako stolik Sufity: Jeżeli w zwierzętarni mamy sufity podwieszane, które maskują przechodzące powyżej przewody wentylacyjne i instalacje to przestrzeń nad sufitem powinna być wykończona równie starannie jak ściany, należy ona bowiem do części czystej i podlega tym samym wymaganiom dotyczącym szczelności i możliwości dezynfekcji

19 Drzwi: Powinny być dobrze dopasowane do framug i odpowiednio uszczelnione, szerokość co najmniej 1m i wysokość 2m Drzwi powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń, a w przypadku połączonych pomieszczeń, drzwi wewnętrzne w kierunku korytarza brudnego Okna: Za barierą nie powinno być żadnych okien na zewnątrz Wszystkie drzwi za barierą, jaki między częścią zamknięta i otwartą ( z wyjątkiem śluz dla personelu) powinny mieć okna

20 Światło: Wszystkie pomieszczenia dla zwierząt powinny mieć możliwość indywidualnej regulacji fazy świetlnej. Włączniki czasowe powinny być umieszczone na zewnątrz pokoi i dostępne z korytarza brudnego Powinna być możliwość włączania światła wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń, niezależnie od ustawień czasowych Oprawy lamp powinny być odporne na wilgoć Gniazdka elektryczne: Dobrze zabezpieczone przed wilgocią Gniazdka normalne w pomieszczeniach dla zwierząt i na prąd trójfazowy w np. zmywalni

21 Korytarze: Co najmniej 2m szerokości Większa przestrzeń w okolicy śluz i autoklawów Nadciśnienie w korytarzu czystym powinno być niższe niż w pokojach dla zwierząt Wyjście awaryjne Toalety: Niektórzy autorzy nie przywidują toalet po stronie czystej, ale...

22 Śluza dla personelu ma do spełnienia 3 zadania: Służy do oczyszczenia powierzchni ciała osób wchodzących do zwierzętarni Podnosi morale i świadomość ważności obowiązków i zadań jakie powierzono pracownikom Zapobiega możliwości przedostania się na teren zwierzętarni mikroorganizmów ze środowiska zewnętrznego znajdujących się w powietrzu oraz owadów (nadciśnienie, UV, wysokonapięciowe pułapki na owady) Powinna być zapewniona możliwość dezynfekcji kabiny prysznicowej Kabina prysznicowa i pomieszczenie odzieży sterylnej, należą do części czystej i powinny mieć oddzielna wentylację

23 Śluza dla sprzętu: Wszystko co trafia do wnętrza zwierzętarni powinno być wysterylizowane lub zdezynfekowane Śluza dla zwierząt: Mogą to być okienka podawcze, komora dezynfekcyjna lub śluza z laminarnym przepływem powietrza

24 Jej zadaniem jest dostarczenie do każdego pomieszczenia czystego powietrza o odpowiedniej temperaturze i wilgotności oraz odprowadzenia zużytego powietrza W jej skład wchodzą urządzenia do czyszczenia, podgrzewania, chłodzenia, nawilżania, osuszania powietrza i czujniki automatycznej kontroli jego parametrów to wystarczy w zwierzętarni otwartej W zwierzętarni za barierą stanowi podstawowy element zabezpieczający przed kontaminacją mikrobiologiczną. W związku z tym powinna, oprócz normalnie stosowanych filtrów oczyszczających powietrze z kurzu, być wyposażona w filtry bakteriologiczne i urządzenia automatycznie kontrolujące nadciśnienie

25 Filtr wstępny Mikrofiltr oczyszcza powietrze z cząstek o wielkości 2 µ i stanowi ochronę filtra absolutnego Gazoszczelne zawory umożliwiają bezpieczną wymianę filtra absolutnego i dezynfekcję przewodów wentylacyjnych Filtr absolutny inna nazwa HEPA (High Efficiency Particulate Air Filter) wyłapuje cząsteczki o średnicy 0,05 µ. Żywotność takich filtrów jest ok. 2 lat, pod warunkiem właściwego stosowania filtra wstępnego i mikrofitra.

26 Woda wodociągowa nie jest czysta pod względem mikrobiologicznym i nie nadaje się dla zwierząt Różne są sposoby uzdatniania wody, ale nie wszystkie mogą być zastosowane dla potrzeb zwierzętarni: Chlorowanie: dopuszczalna ilość chloru to 3mg/l. Nie gwarantuje to pełnej dezynfekcji wody, a większe stężenia są niedopuszczalne dla ludzi i zwierząt. Filtracja: skuteczne filtry stosowane w laboratoriach (np. filtry bakteryjne o średnicy 0,2 µ) mają za małą wydajność jak na potrzeby zwierzętarni. Inne są skuteczne do momentu, kiedy nie przestanie przez nie płynąć woda. Po kilku godzinach od zakręcenia wody w filtrze jest już pełno bakterii i wymaga on, przed ponownym użyciem, sterylizacji parą wodną pod ciśnieniem. Pasteryzacja i sterylizacja: woda w butelkach może być sterylizowana w autoklawie o ile jest on wyposażony w stosowny program.

27 Powinna być zlokalizowana w części otwartej. Powinno być to pomieszczenie przestronne wyposażone w kilka dużych zlewów i urządzenia do automatycznego mycia klatek, butelek, poideł, pokryw itp. Zmywalna jest jednym z najważniejszych pomieszczeń w zwierzętarni i powinna być bardzo porządnie zaprojektowana i urządzona

28 Powinna być wyposażona w śluzę dla zwierząt, umieszczoną na ścianie graniczącej z korytarzem czystym. Przekazywanie za barierę zwierząt pochodzących z zewnątrz wiąże się z ryzykiem kontaminacji. Nawet zwierzęta pochodzące z renomowanych hodowli i legitymujące się stosownym certyfikatem, nie zawsze można przekazać bezpośrednio za barierę

29 Podstawowe pytania: Co chcemy uzyskać? Jaki mamy metraż? Jaki mamy budżet? Szkic projektu uwzględniający wszystkie potrzeby Sprawdzenie, czy możliwe jest funkcjonowanie Przekazanie architektowi planu wraz z wymogami prawnymi Dopilnowanie żeby nie narysował czegoś innego

30 Zasady projektowania pomieszczeń Duże wspólne pomieszczenia vs. pomieszczenia indywidualne Liczba zwierząt i gatunków, które będą hodowane Klatki IVC czy klatki tradycyjne Kierunek przepływu (powrotny czy podwójny korytarz) Częstotliwość i procedury wymiany klatek Odrębne czy zintegrowane pomieszczenia operacyjne

31 Zasady projektowania zmywalni Cykle przepływu (klatki, ściółka, butelki, ) Ilość i częstotliwość podczas jednego cyklu Kierunki przepływu (powrotne czy przez śluzę) Poziom higieny Wielkość i lokalizacja magazynu Stopień automatyzacji Usuwanie/nasypywanie ściółki

32 Logistyka i przepływ materiałów w ujęciu całej zwierzętarni!!! AUTOMATED WASHING AREA STORAGE

33 Dyrektywa 2010/63/UE Ustawa z 15 stycznia 2015 o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (Dz. U. z 26 lutego 2015 poz. 266) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 marca 2006 w sprawie szczegółowych warunków utrzymania zwierząt laboratoryjnych w jednostkach doświadczalnych, jednostkach hodowlanych i u dostawców. (Dz. U. nr 50 poz. 368) Zalecenia Komisji Europejskiej, z dnia 18 czerwca 2007r. w sprawie wytycznych dotyczących trzymania zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych i opieki nad tymi zwierzętami Handbook of Laboratory Animal Scince, Volume I Forensic Science Laboratories: Handbook for Facility Planing, Design, Construction, and Relocation

34