Maj 2016 ROW DOBRE PRAKTYKI PRODUKCJA ROLNA EKONOMIKA ROLNICTWA szkolenia imprezy zewnętrzne prawo

Transkrypt

1 Maj szkolenia imprezy zewnętrzne prawo PRODUKCJA ROLNA ROW DOBRE PRAKTYKI EKONOMIKA ROLNICTWA Możliwości wykorzystania różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń. Cz. 2 (Bożena Ginalska; CDR O/Radom) Produkcja mięsa wieprzowego wymaga od rolnika wiedzy o potrzebach dostarczenia zwierzętom takiej paszy, która zapewni im należyty przyrost wagi, a przede wszystkim dobre zdrowie. Na podstawie badań naukowych ustalono dokładne zapotrzebowanie zwierząt na poszczególne składniki żywieniowe jak również ich zawartość we wszystkich komponentach mogących wchodzić w skład mieszanek paszowych. Artykuł szczegółowo prezentuje możliwości wykorzystania różnych gatunków roślin strączkowych w chowie trzody chlewnej. e-biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie Zachęcamy do zamieszczania w e-biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres: p.pruszek@cdr.gov.pl lub tel. 22/ w. 132 CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel do 38

2 szkolenia CDR 2 Konferencje, szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR Brwinów Rozpoznawanie ziół dzikorosnących /szkolenie i warsztaty/ maja Barbara Grygo w. 122 b.grygo@cdr.gov.pl Szkolenie kandydatów na ekspertów przyrodniczych dla działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego maj Bożena Krześniak wew. 146 b.krzesniak@cdr.gov.pl Szkolenie kandydatów na doradców rolnośrodowiskowych czerwiec Bożena Krześniak wew. 146 b.krzesniak@cdr.gov.pl CDR O/Radom Przetwórstwo mleka i mięsa w gospodarstwie rolnym oraz zasady wprowadzania żywności na rynek /szkolenie/ maja Barbara Pachocka-Oździńska b.ozdzinska@cdr.gov.pl Zazielenienie - praktyki rolnicze korzystne dla klimatu i środowiska /szkolenie/ maj Mateusz Sękowski m.sekowski@cdr.gov.pl PROW Tworzenie grup i organizacji producentów /szkolenie/ maj/czerwiec Bolesław Pieczyński b.pieczynski@cdr.gov.pl

3 szkolenia CDR 3 Konferencje, szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR O/Kraków Zasady funkcjonowania organu decyzyjnego oraz metodyka oceny i wyboru operacji (grantów) do finansowania /szkolenie dla LGD) maja Leszek Leśniak l.lesniak@cdr.gov.pl Metodyka doradztwa dla potencjalnych wnioskodawców, wsparcie przy opracowaniu projektu, wniosku o przyznanie pomocy oraz biznesplanu /szkolenie dla LGD) Racjonalne żywienie i zdrowy styl życia z zastosowaniem roślin zielarskich w gospodarstwie domowym /szkolenie/ maja maja Leszek Leśniak l.lesniak@cdr.gov.pl Karolina Boba k.boba@cdr.gov.pl Spółdzielnie socjalne /szkolenie/ maja Sylwia Filas ; s.filas@cdr.gov.pl VAT w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na obszarach wiejskich /szkolenie/ maja Mateusz Grojec (12) m.grojec@cdr.gov.pl Doradztwo dotyczące środków ochrony roślin /szkolenie uzupełniające/ 28 maja Teresa Sędzik tel t.sedzik@cdr.gov.pl Doroczne seminarium dla kierowników Działów Przedsiębiorczości, Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki 1-3 czerwca Grzegorz Dziedzic tel. 12/ g.dziedzic@cdr.gov.pl

4 Maj 2016 imprezy zewnętrzne 4 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu miejsce/kontakt 14 maja Obchody 150-lecia KGW DODR we Wrocławiu, tel. 71/ wew. 150 renata.dylag@dodr.pl 29 maja IV Festyn Regionu Dolnośląska Wieś DODR we Wrocławiu DODR we Wrocławiu, tel. 71/ wew. 150 renata.dylag@dodr.pl czerwiec Izerska Gala Folkloru DODR we Wrocławiu tel./fax 75/ , pzd.lwowek@dodr.pl Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego organizator/kontakt 7-8 maja Targi Turystyczno-Ogrodnicze Lato na Wsi K-PODR w Minikowie tel , 14, sekretariat@kpodr.pl 2 czerwca Międzynarodowy Dzień Rzepaku EURORZEPAKl K-PODR w Minikowie tel , 14, sekretariat@kpodr.pl 4-5 czerwca Dni Otwartych Drzwi Targi Ogólnorolne K-PODR w Minikowie, Oddział w Zarzeczewie tel. 54/ , 54/ zarzeczewo@kpodr.pl

5 Maj 2016 imprezy zewnętrzne 5 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku organizator/kontakt maja Targi Rolnicze Lubniewice 2016 LODR/O Lubniewice tel. 95/ , w.matyka@lodr.pl Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach organizator/kontakt maja XXVI Targi Rolniczo-Ogrodnicze w Kościerzynie ŁODR w Bratoszewicach, Oddział w Kościerzynie kom Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie miejsce/kontakt maj Podlaski Jarmark Kultury Ludowej w Repkach MODR w Warszawie tel. 25/ , izabela.jasinska@modr.mazowsze.pl 15 maja XXV Giełda Rolnicza MODR w Warszawie tel. 24/ wew. 15 krzysztof.pielach@modr.mazowsze.pl l 29 maja Wystawa Zwierząt Hodowlanych Święto Mleka MODR w Warszawie tel. 29/ barbara.karol@modr.mazowsze.pl

6 Maj 2016 imprezy zewnętrzne 6 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie organizator/kontakt 7-8 maja Targi Ogrodnicze WIOSNA KWIATÓW OODR Łosiów tel. 77/ wew.242 tomasz.musielak@oodr.pl 8 maja Wojewódzki Zlot dzieci i młodzieży z klubów 4H OODR Łosiów tel. 77/ wew.231 patrycja.borkowska@oodr.pl 19 maja IV Forum Agro Investor OZE w ramach IV Opolskiego Kongresu Energetycznego OODR Łosiów tel. 77/ wew.231 patrycja.borkowska@oodr.pl Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie miejsce/kontakt maja Zielona Gala, Podlaskie Targi Budownictwa Wiejskiego, Czempionat Koni Sokólskich PODR w Szepietowie, Sekcja Wydawnictw i Promocji tel , mzaremba@odrszepietowo.pl Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku miejsce/kontakt maja Targi Rolno-Kwiatowe PODR w Gdańsku, Dział Specjalistów Branżowych i Administracji w Słupsku tel. 59/ , dzialslupsk@podr.pl 4-5 czerwca XXV Pomorskie Targi Rolno-Przemysłowe PODR w Gdańsku, Dział Systemów Produkcji Rolnej, Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa tel. 58/ , 58/ luban@podr.pl

7 Maj 2016 imprezy zewnętrzne 7 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie organizator/kontakt maj Redyk ŚODR w Częstochowie, Oddział w Bielsku Białej tel , bielsko@odr.net.pl Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie organizator/kontakt maj lipiec Konkurs Ogród przyjazny rodzinie i turystom W-MODR w Olsztynie tel. 89/ w. 49, m.bieciuk@w-modr.pl Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu miejsce/kontakt maja Regionalne Targi Rolnicze Gołaszyn Wiosna 2016 WODR w Poznaniu ryszard.bijak@wodr.poznan.pl, tel , 65/ czerwca Wielkopolskie Targi Rolnicze WODR w Poznaniu tel , 61/ biuro@cwssielinko.pl 4-5 czerwca Regionalna Wystawa Zwierząt Hodowlanych WODR w Poznaniu tel , 61/ biuro@cwssielinko.pl 4-5 czerwca Dni Pola WODR w Poznaniu tel , 61/ biuro@cwssielinko.pl Zachodniopomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego organizator/kontakt maj Gminny konkurs na najładniejsze sołectwo ZODR w Barzkowicach, TZD w Szczecinie szczecin.tzd@poczta.internetdsl.pl maj Gminny konkurs na najpiękniejszy ogród przydomowy ZODR w Barzkowicach, TZD w Szczecinie szczecin.tzd@poczta.internetdsl.pl

8 imprezy zewnętrzne 8 POLECAMY Autorzy instrukcji: dr inż. Stanisław Samborski ( stanislaw_samborski@sggw.pl) dr inż. Dariusz Gozdowski ( dariusz_gozdowski@sggw.pl) dr inż. Michał Stępień ( michal1966@gmail.com) mgr inż. Elżbieta Bodecka (elzbieta.bodecka@gmail.com) Instrukcję opracowano w ramach projektu: W ramach projektu BIOPRODUKTY realizowanego w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, w latach Została przygotowana instrukcja Wykorzystanie wybranych narzędzi rolnictwa precyzyjnego w uprawie pszenicy ozimej. Poradnik ten jest przekazywany bezpłatnie wybranym osobom, firmom i instytucjom. Instrukcja ta jest przeznaczona przede wszystkim dla osób zajmujących się uprawą roślin i doradztwem rolniczym. W poradniku tym przedstawione są przykłady praktycznych zastosowań wybranych narzędzi rolnictwa precyzyjnego, ich możliwości i ograniczenia. Wiedza zawarta w tej instrukcji może znaleźć zastosowanie nie tylko w uprawie pszenicy ozimej, ale także innych gatunków zbóż, a nawet roślin należących do innych grup uprawnych. Jesteśmy przekonani, że poradnik ten jest nie tylko zbiorem praktycznych zastosowań narzędzi rolnictwa precyzyjnego w uprawie pszenicy ozimej, ale będzie również inspiracją do poszukiwania własnych rozwiązań, najlepiej dostosowanych do warunków danego gospodarstwa. Bioprodukty, innowacyjne technologie wytwarzania prozdrowotnych produktów piekarskich i makaronu o obniżonej kaloryczności współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka nr PO IG /12 w ramach podzadania drugiego w Zadaniu 2: Opracowanie technologii produkcji pszenicy zwyczajnej z wykorzystaniem narzędzi rolnictwa precyzyjnego celem uzyskania ziarna wysokiej jakości Osoby zainteresowane uzyskaniem bezpłatnego egzemplarza ww. poradnika proszone są o kontakt owy z mgr inż. Elżbietą Bodecką

9 PRODUKCJA ROLNA 9 Możliwości wykorzystania różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń. Cz. 2 Autor: Bożena Ginalska; CDR O/Radom Produkcja mięsa wieprzowego wymaga od rolnika wiedzy o potrzebach dostarczenia zwierzętom takiej paszy, która zapewni im należyty przyrost wagi, a przede wszystkim dobre zdrowie. Bardzo ważnym składnikiem jest białko zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym a zwłaszcza zawartość potrzebnych aminokwasów. Aminokwasy tzw. niezbędne to lizyna, metionina, treonina, tryptofan, a również walina, izoleucyna i dla prosiąt arginina. Uprawa coraz nowszych odmian roślin pastewnych powoduje również zmiany zawartości składników potrzebnych w żywieniu świń., u których hodowli też poczyniono znaczny postęp genetyczny. Nastąpiła poprawa szybkości wzrostu i efektywności odkładania mięsa u tuczników pochodzących z krzyżówek towarowych. Dlatego też ważne jest właściwe dobranie paszy zawierającej wszystkie potrzebne składniki do poprawy efektywności i równocześnie opłacalności produkcji tuczników. Producenci świń oprócz stosowania w żywieniu mieszanek pełnoporcjowych produkowanych przez specjalistyczne zakłady paszowe,często mogą wykorzystać również zebrane ze swoich pól bardzo wartościowe składniki paszy potrzebnej w żywieniu swoich świń. Różnego rodzaju zboża, nasiona, rośliny strączkowe i motylkowe, nasiona roślin oleistych i produkty ich przetworzenia, jak również rośliny okopowe można w różnych ilościach i postaciach stosować jako komponenty pasz. Na podstawie długoletnich i coraz bardziej szczegółowych badań i doświadczeń naukowych ustalono dokładne zapotrzebowanie zwierząt na poszczególne składniki żywieniowe jak również ich zawartość we wszystkich komponentach mogących wchodzić w skład mieszanek paszowych. Trzeba też pamiętać, że mogą się one różnić w zależności od odmiany, warunków uprawy, pochodzenia, obróbki i stopnia przetworzenia. Tabele wartości pokarmowej, z których zazwyczaj się korzysta uwzględniają wartości średnie. Ważne również jest to, że we wszystkich komponentach paszy mogą być substancje o charakterze antyodżywczym i dlatego dla każdego z tych komponentów powinien być określony ich dopuszczalny procentowy udział w mieszance (zależnie od wieku, okresu tuczu czy stanu fizjologicznego). Część II Rośliny strączkowe i motylkowe czyli rośliny bobowate. Są to bardzo cenne rośliny do uprawy jako przedplon. Pozostawiają stanowisko o dobrej strukturze, wzbogacone w substancję organiczną i azot, wolne od chwastów oraz o dużej aktywności drobnoustrojów glebowych. Nie wymagają wysokiego nawożenia azotem a dla rośliny następczej pozostawiają od 40 do 120 kg N związanego w glebie na ha. Pozostawiają też do 30 ton/ha biomasy roślinnej w postaci łodyg, liści i okryw strąków.

10 PRODUKCJA ROLNA 10 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń Biomasa ma wysoką wartość paszową i nawozową. Nasiona roślin strączkowych mają wysoką wartość pokarmową ze względu na znaczy udział białka i energii. Gdy od roku 2010 wprowadzono dopłaty do produkcji nasion i uprawy roślin strączkowych wzrosło znacznie zainteresowanie, szczególnie łubinem i grochem. Obecnie wzrasta udział roślin strączkowych w strukturze zasiewów i wynosi 1,7 proc., podczas gdy w najgorszym okresie było zaledwie 0,7 proc. Potencjalne możliwości Polski pozwalają na zwiększenie produkcji pasz białkowych w ciągu 3-4 lat o 25 proc. 1.Łubin Mamy w Polsce trzy gatunki łubinu: wąskolistny, żółty i uprawiany w niewielkim zakresie łubin biały. Pod względem wymagań dotyczących warunków uprawy i zbioru, długości okresu wegetacji, wierności plonowania, wydajności nasion i ich składu chemicznego różnią się zarówno gatunki jak i ich odmiany. Uprawa łubinów poprawia strukturę gleby, która zniszczona została przez monokulturę zbożową a dzięki palowemu korzeniowi dobrze napowietrza glebę i ułatwia podsiąkanie wody. Zapobiega też rozwojowi nicieni i innych niekorzystnych czynników grzybiczych. W Krajowym Rejestrze Odmian są dwie odmiany łubinu białego, 17 odmian łubinu wąskolistnego i 8 odmian łubinu żółtego. Nasiona łubinu zawierają, w zależności od gatunku i odmiany, od 30 do 40% białka ogólnego. Z czynników antyodżywczych w łubinie występują głownie alkaloidy, oligosacharydy z rodziny rafinozy i fityniany. Alkaloidy w nasionach łubinu stanowić mogą do o.k. 2% ich masy. Są to głównie alkaloidy chinolizydynowe. Tabela 1.Porównanie składu chemicznego nasion łubinu białego, żółtego i wąskolistnego (w suchej masie) Składnik % Łubin biały Łubin żółty Łubin wąskolistny Energia metaboliczna (MJ EM) 13,0 12,3 11,9 Białko ogólne Włókno surowe Tłuszcz surowy 9,5-12 4,4-6,5 5,3-7,0 Popiół surowy 3,9-4, ,5 Lizyna 1,54 2,0 1,6-1,8 Metionina + cystyna 0,8 0,9-1,3 0,56-0,7 Treonina 1,3 1,25 1,10 Wapń 0,31 0,25-0,32 0,29-0,39 Fosfor 0,55 0,65-0,98 0,45-0,75

11 PRODUKCJA ROLNA 11 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń Żywienie Białko łubinów jest dobrze trawione przez świnie. Nasiona łubinów można stosować w postaci surowej, ponieważ w nowych odmianach uprawnych alkaloidy występują w niewielkich ilościach i nie wpływają bezpośrednio toksycznie na organizmy konsumentów, chociaż ich gorzki smak może ograniczać pobieranie paszy przez świnie. Często stosuje się także zabiegi poprawiające wartość odżywczą nasion łubinu, jak obłuszczanie ziarna lub ekstruzja polegające na ich przetłaczaniu przez ekstrudery pod wysokim ciśnieniem i w wysokiej temperaturze ( C) do komory schładzającej. Ekstruzja poprawia strawność składników pokarmowych., podobnie jak mikronizacja należy do grupy procesów określanych mianem HTST (high temperature short time), a więc materiał paszowy jest przez kilkadziesiąt sekund podgrzewany do wysokiej temperatury (pow. 130 o C) i następnie chłodzony. Zabiegi te obniżają głównie zawartość substancji antyodżywczych i zwiększają strawność białka. Prosięta i warchlaki: Nasiona odmian niskoalkoalkaloidowych zastąpić mogą nawet do 50% białka poekstrakcyjnej śruty sojowej dla warchlaków, pod warunkiem uzupełnienia mieszanki innymi wartościowymi komponentami paszowymi. Łubin żółty jest lepszą paszą dla świń niż łubin wąskolistny. Tuczniki: W pierwszym okresie tuczu zwierzęta mogą otrzymywać do około 10% surowych nasion łubinu, w drugim okresie tuczu udział łubinu można zwiększyć do około 20%. Badania z wykorzystaniem nowych odmian wykazały, że udział nasion łubinu szczególnie żółtego może wynosić do 40% bez negatywnego wpływu na parametry tuczu zwierząt, natomiast udział łubinu wąskolistnego powinien być nieco niższy. Łubin biały w zadawanych paszach nie powinien być wyższy niż 5%, ponieważ powoduje zmniejszenie spożycia paszy i zmniejszenie dobowych przyrostów. Lochy: W żywieniu loch luźnych i prośnych zaleca się stosowanie raczej nasion łubinu żółtego ze względu na niższą zawartość włókna., a udział w mieszane nie wyższy niż 20%. Uwagi: Trzeba zwracać uwagę na odpowiednie zbilansowanie dawki pokarmowej pod względem energii (tłuszcz) i zawartości niezbędnych aminokwasów, szczególnie siarkowych, które występują w mniejszej koncentracji w nasionach i charakteryzują się niską strawnością jelitową; Nasiona poszczególnych odmian mogą się znacznie różnić składem chemicznym, głównie zawartością białka i węglowodanów; Ześrutowane nasiona łubinu należy do żywienia młodych zwierząt wprowadzać stopniowo, zwiększając ich udział w paszy wraz z wiekiem; Nie należy skarmiać nasion spleśniałych i porażonych grzybami. 2. Groch Groch - roślina strączkowa występuje w Polsce w dwóch formach, jako groch zwyczajny (siewny, jadalny) oraz groch pastewny (peluszka). Powierzchnię zasiewów szacuje się na ok. 20 tys. ha. Podobnie jak inne rośliny strączkowe jest rośliną fitosanitarną stanowiącą przedplon dla roślin ozimych, gdyż dzięki resztkom pożniwnym pozostawia dla rośliny następczej glebę zasobną

12 PRODUKCJA ROLNA 12 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń w składniki mineralne. Znajduje wykorzystanie jako komponent mieszanek paszowych dla zwierząt i produktach konsumpcyjnych dla ludzi. Groch siewny ma większe wymagania glebowe jak groch pastewny, a jego nasiona są bogatsze w składniki pokarmowe i zawierają mniej składników antyodżywczych. Plon nasion waha się od 2 do 3 ton /ha. Peluszka jest uprawiana w mieszankach ze zbożami oraz jako poplon. Średni plon nasion wynosi od 1,5 do 2 to/ha. Aktualnie w Krajowym Rejestrze znajduje się 19 odmian grochu siewnego o białych kwiatach i 11 odmian grochu kwitnących kolorowo. Tabela 2.Skład chemiczny grochu (w suchej masie) Składnik % Groch Energia metaboliczna (MJ EM) 13,9 Białko ogólne 20, Włókno surowe 5,9-7,3 Tłuszcz surowy 1,0-1,5 Popiół surowy 2,3-3,2 Lizyna 1,6-1,7 Metionina + cystyna 0,42-0,58 Treonina 0,85 Wapń ,15 Fosfor 0,4-0,65 Żywienie Groch jest wśród roślin strączkowych najchętniej stosowaną i najbezpieczniejszą paszą. Nasiona grochu biało kwitnącego o niskiej zawartości tanin, mogą być używane w żywieniu większości grup wiekowych świń. Peluszka powinna być stosowana tylko w paszach dla tuczników. Prosięta i warchlaki: Groch nie jest wskazany jedynie w mieszankach dla bardzo małych prosiąt, ze względu na mniejszą strawność skrobi, a także na wrażliwość przewodu pokarmowego na obecność oligosacharydów (wzdęcia). Dla warchlaków udział grochu może wynosić do 15%, a udział śruty z grochu obłuszczonego do 25%. Nasiona grochu biało kwitnącego mogą być także wykorzystywane jako częściowy substytut śruty sojowej i może nawet w 75% zstąpić białko śruty sojowej w mieszankach dla rosnących świń. Tuczniki: W dawkach dla tuczników groch może stanowić do 45% mieszanki pełnoporcjowej. Według badań amerykańskich okresie grower może stanowić nawet do 66% (25-50kg m.c.), a w fazie Finiszer (50-85 kg m.c.) do 48% i do 36% ( kg m.c.). Peluszka powinna być skarmiana w ilościach mniejszych niż groch. Lochy: Zalecana ilość grochu niskotaninowego w mieszance dla loch prośnych wynosi do 15%, a dla loch karmiących do 25%. W mieszankach paszowych dla knurów udział śruty grochowej nie powinien przekroczyć 10%.

13 PRODUKCJA ROLNA 13 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń 3. Bób i bobik Bób ma nasiona większe i bardziej mięsiste niż bobik. Bobik ma smuklejszy pokrój, nieco wyższą łodygę, dłuższe liście i mniejsze, kuliste nasiona. W Polsce bób uprawiany jest na niewielką skalę, a nasiona wykorzystuje się przeważnie do bezpośredniego spożycia, do mrożenia i konserwowania. Gorszy sort nasion bobu można też wykorzystać na paszę dla zwierząt. Wielkość plonu świeżych nasion bobu waha się od 5 do 15 ton z hektara (średnio 8-10 t) a bobiku od 2,5 do 5 t/ha. W krajowym Rejestrze jest obecnie kilkanaście odmian bobu, które różnią się wielkością strąków, rozmiarami, masą 1000 nasion i barwą oraz 13 odmian bobiku. Tabela 3.Skład chemiczny nasion bobiku (w suchej masie ) Składnik % Bobik Energia metaboliczna (MJ EM) 12,8 Białko ogólne 26,8 Włókno surowe 8,3 Tłuszcz surowy 1,3 Popiół surowy 3,5-4,0 Lizyna 1,6 Metionina + cystyna 0,54 Treonina 0,91 Wapń 0,1 Fosfor 0,3 Świeże nasiona bobu i bobiku zawierają znaczny udział białka, są dosyć kaloryczne i zawierają sporo różnych minerałów.( m.in. wapń, fosfor, żelazo, mangan, magnez a także witaminy) Żywienie Nasiona bobiku są wartościowym materiałem paszowym w żywieniu świń i mogą być stosowane jako częściowy zamiennik poekstrakcyjnej śruty sojowej. Prosięta; Prosiętom i warchlakom o masie ciała około kg można podawać bobik łuszczony w ilości nie większej niż 5%. Nasiona bobiku mogą częściowo zastąpić śrutę sojową w mieszankach dla prosiąt. Tuczniki; Zalecany udział bobiku w mieszankach dla tuczników nie powinien przekraczać 10-20%. W tuczu świń bobik korzystnie wpływa na jakość mięsa i słoniny, ale przy jego wyższym udziale w mieszance może ujemnie wpłynąć na parametry sensoryczne mięsa. Lochy; Bezpieczny udział nasion bobiku dla zwierząt rozpłodowych loch i knurów,

14 PRODUKCJA ROLNA 14 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń w mieszankach paszowych wynosi 8-10%. Nie stosuje się nasion odmian o wysokiej zawartości substancji antyodżywczych. Uwagi: Nasiona bobu ze względu na zbliżona wartość odżywczą mogą być stosowane w mieszankach dla tuczników na podobnym poziomie jak nasiona bobiku.; Największy problem stanowi nieco gorzkawy smak nasion, może ograniczać spożycie. Graniczne udziały ekstradowanych nasion bobiku można zwiększyć o 5 % wagowych w mieszance; 4.Soczewica Soczewica w Polsce jest uprawiana na niewielkim obszarze i w większości do celów spożywczych, a tylko w niewielkim stopniu na paszę dla zwierząt. Nie bardzo cieszy się popularnością w uprawie ze względu na niestabilne plonowanie, które jest silnie uzależnione od pogody, zwłaszcza opadów w okresie wegetacyjnym. Uprawiana jest głównie na nasiona, które są surowcem spożywczym. Średni plon nasion waha się od 1,9 do 2,2 t/ha. W Polsce zostały wyhodowane 3 odmiany, które mają po1do 2 nasion w strąku, Nasiona soczewicy są bogate w białko i w zależności od odmiany mogą zawierać w suchej masie od 28 do 33% białka o wysokiej wartości biologicznej i dość wysokiej strawności jelitowej. Tabela 4.Skład chemiczny nasion soczewicy (w suchej masie ) Składnik % Soczewica Energia metaboliczna (MJ EM) 12,1-13,8 Białko ogólne 25,0-28,0 Włókno surowe 16,8-17,0 Tłuszcz surowy 1,2-3,0 Lizyna 1,67 Metionina + cystyna 0,6 Treonina 0,3 Soczewica podobnie jak inne strączkowe zawiera wiele czynników antyodżywczych, które w większości ulegają unieczynnieniu po obróbce termicznej. Żywienie W soczewicy nie ma udział substancji antyodżywczych nie jest wysoki i nie wpływa negatywnie na świnie i może stanowić alternatywne uzupełnienie mieszanek w białko i energię. Najlepiej w żywieniu świń sprawdza się dobrze wykorzystywane ziarno śrutowane. Prosięta i warchlaki; uprawiane aktualnie odmiany soczewicy są dobrą paszą dla prosiąt i nawet przy 30% udziale nie stwierdza się obniżenia spożycia paszy, ale ze względu na gorsze jej wykorzystanie zaleca się do 20% udziału śruty z nasion w mieszance.

15 PRODUKCJA ROLNA 15 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń Tuczniki; Udział nasion soczewicy w mieszance dla tuczników może wynosić do 40% bez negatywnego wpływu na wzrost zwierząt. Przy wysokim udziale nasion spada jednak jakość mięsa, dlatego zaleca się udział śruty do 20%. Lochy: Brak zaleceń. 5. Wyka W Polsce uprawia się dwa typy wyki : kosmata i siewną. Powierzchnia uprawy obydwu gatunków zajmuje łącznie ok. 2 tys. ha, z tego 680 tys. ha uprawia się na nasiona. W Krajowym Rejestrze wpisana jest jedna odmiana wyki kosmatej i 5 odmian wyki siewnej. Nasiona wyki są bogate w białko i w zależności od właściwości genetycznych odmian i warunków glebowych waha się w granicach 32-35% w suchej masie. Białko ma dość niską wartość odżywczą, ale stosunkowo wysoką wartość energetyczną. Nasiona wyki mają niestety wiele substancji antyodżywczych, które mogą być nawet toksyczne dla zwierząt monogastrycznych. Tabela5. Skład chemiczny nasion wyki (w suchej masie) Składnik % Bobik Energia metaboliczna (MJ EM) 12,1 Białko ogólne 25,0-28,0 Włókno surowe 16,8-17,0 Tłuszcz surowy 1,2-1,3 Lizyna 1,67 Metionina + cystyna 0,6 Treonina 0,3 W żywieniu świń nie jest zalecane stosowania nasion wyki. Prosięta i warchlaki; Maksymalny udział w mieszance dla warchlaków wynosi 10%. Tuczniki; w fazie grower mogą otrzymywać do 22,5% nasion wyki a w fazie finiszer do 15-18% bez ujemnego wpływu na wydajność i wzrost. Odmiany zawierające niski poziom cyjanoalaniny mogą stanowić nawet do 35% mieszanki dla starszych świń. Lochy; Brak wskazań 6. Lędźwian W Polsce uprawia się lędźwian siewny, czerwony i afrykański. Lędźwian siewny charakteryzuje się dużą odpornością na przymrozki, suszę,choroby grzybowe i szkodniki. Przeznaczony jest głównie na zielonkę, a plony ziaren w zależności od rodzaju wynoszą od 12dt/ ha do 20 dt/ha. Nasiona lędźwianu mają wysoką zawartość białka o korzystnym składzie aminokwasowym jak również wysoką wartość energetyczną dzięki ok.40% zwartości skrobi. Nasiona lędźwianu mają w swoim składzie również wiele substancji antyodżywczych, które wpływają niekorzystnie na możliwość większego zastosowania w żywieniu świń.

16 PRODUKCJA ROLNA 16 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń Tabela 6.Skład chemiczny nasion lędźwianu siewnego (w suchej masie ) Składnik % Lędźwian Energia metaboliczna (MJ EM) 13,6 Białko ogólne 26,0-232,0 Włókno surowe 5,3-6,6 Tłuszcz surowy 0,7-1,0 Związki bezazotowe wyciągowe 53,1-55,4 Popiół surowy 3,6-4,6 Wapń 0,11 Fosfor 0,43-0,56 Lizyna 1,7 Metionina 0,25 Cystyna 0,49 Tryptofan 0,45 Surowe nasiona lędźwianu powinny być stosowane w ograniczonych ilościach tylko dla tuczników. Zaleca się nie więcej niż 15% nasion lędźwianu w mieszankach grower i do 20% w mieszankach finiszer. Obniżenie koncentracji substancji anntyodżywczych do poziomu uważanego za bezpieczny jest możliwy dzięki ekstruzji. 7.Fasola Ze względu na dużą zawartość składników antyodżywczych ziarna fasoli nie są dobrym komponentem w mieszankach dla świń i nie powinny być w nich stosowane. 8. Seradela Seradela jest cenną rośliną pastewną uprawianą głównie na zielonkę. Plon zielonej masy dochodzi do 20 t/ha. W suchej masie nasion seradeli znajduje się około 18% białka ogólnego i znaczny udział włókna, w nasionach jest również dużo związków mineralnych i witamin. Świeża zielonka, pocięta z innymi paszami jest chętnie zjadana przez starsze świnie. Nasion seradeli zwykle nie stosuje się a w pewnych wypadkach w bardzo ograniczonych ilościach. 9. Ciecierzyca Ciecierzyca pospolita (cieciorka, groch włoski), to roślina stosunkowo odporna na niedobory wody i niezbyt wymagająca co do jakości gleby. Okres wegetacji wynosi w Polsce średnio 120 dni. Plon nasion z hektara od 1 do 3,3 t. Nasiona są przeznaczane do konsumpcji ale mogą też być wykorzystywane na paszę, podobnie jak słoma dla zwierząt gospodarskich. Nasiona ciecierzycy zawierają od 12,4do 30% białka oraz 50% skrobi, lecytynę, witaminy i składniki mineralne. Zawiera również substancje antyodżywcze. Poprawę wartości odżywczej ciecierzycy można uzyskać poprzez ekstruzję.

17 PRODUKCJA ROLNA 17 Wykorzystanie różnych gatunków roślin uprawnych w żywieniu świń Tabela 7. Średnia wartość pokarmowa ciecierzycy surowych i ekstradowanych nasion Składnik % Surowe nasiona Nasiona ekstrudowane Sucha masa 87,6 92,3 Energia metaboliczna (MJ/kg) 16,3 17,0 Białko ogólne 22,9 23,1 Włókno surowe 3,6 3,8 Tłuszcz surowy 4,8 5,1 Popiół surowy 3,0 3,9 Lizyna 1,7 1,8 Metionina + Cystyna 0,6 0,6 Treonina 0,8 0,9 Tryptofan 0,3 0,3 Żywienie W żywieniu świń mogą być wykorzystywane surowe i ekstradowane nasiona ciecierzycy, które mogą częściowo zastąpić poekstrakcyjną śrutę sojową w mieszankach dla tuczników. Uzupełnienie mieszanki w tłuszcz i metioninę poprawia wykorzystanie paszy przez zwierzęta. Prosięta i warchlaki; nasiona ciecierzycy są mało przydatne w żywieniu prosiąt, mogą one jedynie w małych ilościach otrzymywać tylko nasiona ekstradowane. Tuczniki; Surowe nasiona mogą stanowić maksymalnie do 10% mieszanki. Nasiona ekstradowane mogą już stanowić do nawet 30% mieszanki. Lochy: Maksymalny udział nasion w mieszance dla loch prośnych wynosi do 16%, a dla loch karmiących do 20%. 10. Lucerna W Polsce uprawia się lucernę siewną,, lucernę chmielową, lucerną sierpowatą i lucernę kolczasto- strąkową. Jest rośliną uprawianą na zielonkę ze względu na wysoką zawartość białka, małą pracochłonność i odporność na suszę. Zielonkę z lucerny można stosować w żywieniu loch, warchlaków i tuczników. Żywienie Prosięta i warchlaki: warchlaki mogą otrzymywać zielonkę z lucerny w postaci zmiażdżonej na pastę w ilości 2-3 kg na sztukę/dzień. Susz z lucerny może być dodawany do mieszanki pełnoporcjowej dla prosiąt w ilości do 3%. Prosięta i warchlaki mogą otrzymywać 1,5-3% koncentratu z lucerny w mieszance. Tuczniki: Tuczniki mogą otrzymywać 4-8 kg zielonki z lucerny na szt./dzień. Susz z lucerny może być dodawany do pasz pełnodawkowych dla tuczników do 5%, a koncentrat 2-3%. Lochy; Lochom luźnym i niskoprośnym można podawać lucernę w całości w ilości 5-10 kg, a susz z lucerny w ilości 5-10%. Lochy mogą otrzymywać 3% udział koncentratu z lucerny w mieszance pełnoporcjowej. Literatura: Małgorzata Kasprowicz-Potocka, Andrzej Frankiewicz Baza paszowa dla świń

18 PRODUKCJA ROLNA 18 Uprawa roślin odpornych na suszę Autor: Iwona Kajdan-Zysnarska; CDR O/Poznań Na podstawie wieloletnich analiz warunków klimatycznych Polski stwierdzono, że co 5-6 lat występują lata suche, a co lat bardzo suche. Każdego roku obserwuje się także okresowe niedobory opadów. Czasowy brak wody wpływa bardzo niekorzystnie na rośliny, ogranicza przebieg fotosyntezy, pobieranie składników pokarmowych. powodując zmniejszenie ilości i jakości plonu upraw. Skutki susz mogą ujawnić się z różnym nasileniem w zależności od gatunku roślin, rodzaju gleb czy regionu geograficznego. Susze jesienne i wczesnowiosenne najczęściej wywołują spadek plonów zbóż ozimych, natomiast wiosenne zbóż jarych, pierwszego odrostu siana oraz wydajności pastwisk. Susze letnie wpływają ujemnie na plon ziemniaków, buraków cukrowych i drugiego odrostu siana oraz pastewnych upraw polowych. Największe negatywne skutki susz występują na glebach lekkich, o małej pojemności wodnej. Poszczególne gatunki roślin uprawnych w kolejnych fazach rozwojowych wykazują różnice w zakresie wymagań opadowych. Rośliny o krótkim okresie wegetacji (zboża jare i ozime, łubin, rzepak ozimy, ziemniaki wczesne) stopniowo zwiększają zapotrzebowanie na wodę i w miarę rozwoju potrzebują od mm w kwietniu do ponad 30 mm w czerwcu i lipcu; duże potrzeby wodne utrzymują się aż do zbioru. Zapotrzebowanie na wodę roślin o długim okresie wegetacji, takich jak: ziemniak późny, burak ćwikłowy, cukrowy i pastewny, koniczyna czerwona, a także roślin późno wysiewanych: ogórek, pomidor i kapusta biała, również stopniowo zwiększa się w miarę ich rozwoju i w okresie od połowy czerwca do połowy września osiąga maksimum mm, ale pod koniec wegetacji znacznie zmniejsza się. Najwięcej wody potrzebują buraki pastewne i cukrowe (średnio ponad 400 mm), nieco mniej kapusta biała późna, koniczyna czerwona i lucerna ( mm), a najmniej rzepak ozimy ( mm). Potrzeby wodne roślin zależą od wielu czynników tj.: odmiany, gleby, nawożenia i uprawy. Zwiększają się wraz z długością okresu wegetacyjnego, wzrostem temperatury, nasłonecznienia, prędkości wiatru. Największe zapotrzebowanie przypada na okres krytyczny danej rośliny tzn. okres, w którym niedobór wody powoduje największe zahamowanie przyrostu i rozwoju. Potrzeby wodne roślin wyraża się za pomocą współczynnika transpiracji, który określa ilość wody (w kg lub litrach wody) potrzebnej do wyprodukowania 1 kg suchej masy rośliny w czasie okresu wegetacyjnego. Współczynnik transpiracji nie jest wartością stałą dla danego gatunku rośliny, zależy od: poziomu wilgotności gleby zwiększa się, gdy gleba jest bardziej sucha, temperatury, zasobności gleby w składniki mineralne zmniejsza się wraz ze wzrostem zasobności, rodzaju gleby zwiększa się na glebach lżejszych, kwasowości gleby.

19 PRODUKCJA ROLNA 19 Uprawa roślin odpornych na suszę Współczynnik transpiracji (l/kg s.m.)można podzielić na: względnie niski: - proso , - kukurydza , - buraki cukrowe , średnio wysoki: - pszenica , - jęczmień , - owies , - żyto , - rośliny strączkowe , - słonecznik , - buraki pastewne , względnie wysoki: - len, koniczyna, lucerny, trawy O potrzebach wodnych decyduje nie tylko współczynnik transpiracji, ale także ilość wytwarzanej suchej masy. Przykładem są buraki cukrowe, które mają niski współczynnik transpiracji, ale wytwarzają duże ilości suchej masy. Spośród gatunków uprawnych najmniejszym współczynnikiem transpiracji odznaczają się takie rośliny jak proso, sorgo, kukurydza. Największym współczynnikiem transpiracji wyróżnia się len oraz wieloletnie rośliny bobowate (m.in.: koniczyna, lucerna). Zboża ozime i rzepak ozimy są mniej wrażliwe na suszę, gdyż dobrze wykorzystują wodę z opadów jesiennych, zimowych i wiosennych. Plon rzepaku ozimego w większym stopniu zależy od warunków wodnych okresu wiosennego niż jesiennego. Najbardziej odporne na suszę jest żyto ozime, które ma ze wszystkich zbóż najsilniej rozwinięty system korzeniowy. Najbardziej podatna okazuje się pszenica ozima. Natomiast zboża jare są najbardziej wrażliwe na susze, gdyż nie potrafią dobrze wykorzystywać zapasów wody pozimowej. Szczególnie podatny na suszę jest owies, który ma bardzo duże potrzeby wodne i rozrzutnie gospodaruje wodą. Najodporniejszym zbożem jarym jest jęczmień, który wykazuje duże zaopatrzenie w wodę w początkowym okresie. Największe zapotrzebowanie na wodę u zbóż występuje w fazach strzelania w źdźbło, kłoszenia i wykształcania ziaren. Jeżeli niedobory wody i susza w zbożach pojawiają się cyklicznie na uprawianym polu, warto zastanowić się nad zastosowaniem Amalgerolu. Preparat ten stymuluje rośliny do wytworzenia silniejszego systemu korzeniowego, przez co zwiększa zdolność do pobierania wody i innych składników mineralnych. Rośliny okopowe, ze względu na dość długi okres wegetacji i znaczne zużycie wody przy ograniczonych możliwościach jej pobierania, zalicza się do roślin o dużych wymaganiach wodnych. Rośliny te w pierwszych fazach rozwoju korzystają z zapasów wody, które są efektem zimowowiosennej retencji profilu glebowego. Okres krytyczny w gospodarce wodnej trwa od zawiązywania do dojrzewania bulw. Burak cukrowy to roślina o największych wymaganiach wodnych spośród wszystkich roślin uprawnych. Okres krytyczny przypada w czasie intensywnego grubienia korzenia; optymalne warunki wodne w tym czasie decydują o wielkości plonu.

20 PRODUKCJA ROLNA 20 Uprawa roślin odpornych na suszę Ziemniak w okresie wegetacji od maja do września potrzebuje 400 mm opadów, ale jest gatunkiem bardzo odpornym na stres suszy. Zużywa najmniej wody na wyprodukowanie tej samej ilości energii z hektara w porównaniu ze zbożami, kukurydzą czy roślinami białkowymi. Gospodaruje wodą w sposób bardzo wysublimowany, o czym świadczy współczynnik transpiracji, który jest dwukrotnie mniejszy niż w zbożach. Kukurydza charakteryzuje się dużymi potrzebami wodnymi. Dobrze znosi okresowe niedobory wody. Potrafi oszczędnie gospodarować wodą, co potwierdza niski współczynnik transpiracji. Dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu może pobierać wodę z dużych głębokości. Podstawowym czynnikiem decydującym o uzyskanym plonie jest ilość wody z opadów w okresie wegetacji kukurydzy tj. od kwietnia do września. Ilość opadów od fazy kiełkowania do kwitnienia powinna wynosić około 100 mm, a w okresie kwitnienia około 150 mm. Kukurydza dobrze wykorzystuje wilgoć z rosy. Cechą wyróżniającą kukurydzę wśród innych roślin uprawnych jest prowadzenie fotosyntezy typu C-4. Aktywacja szlaku C-4 następuje przy wysokich temperaturach i odpowiednich warunkach wilgotnościowych. Warto wysiewać odmiany wysoko plonujące na słabszych i gorzej zaopatrzonych w wodę glebach (np. DKC 3016 FAO 230), o szybkim oddawaniu wody w końcowej fazie dojrzewania (np.: DKC 3790 FAO , DKC 3203 FAO 240, DKC3642 FAO 260). Bobowate grubonasienne (strączkowe) charakteryzują się dużymi wymaganiami wodnymi. Największe mają: bobik, wyka siewna, groch siewny i jadalny, a najmniejsze - wyka ozima, łubin żółty. Susza w okresie kwitnienia jest przyczyną słabego zawiązywania strąków, natomiast nadmierna ilość opadów powoduje silny rozwój organów wegetatywnych i przedłuża okres wegetacji. Okres krytyczny pod względem zaopatrzenia w wodę przypada od formowania pędów do kwitnienia. Bobowate drobnonasienne należą do roślin o dużych wymaganiach wodnych, współczynnik transpiracji wynosi Największe wymagania wodne mają: koniczyna szwedzka, czerwona i pastewna; nieco mniejsze: koniczyna inkarnatka, erspanceta, lucerna mieszańcowa, seradela i lucerna chmielowa, a najmniejsze - komonica. Odporne na krótkotrwałe susze, ze względu na silnie zbudowany system korzeniowy. Rośliną polecaną do uprawy w warunkach niedoboru wody jest sorgo, które wyróżnia się jednym z najmniejszych współczynników transpiracji ( l/kg. Posiada silnie rozwinięty system korzeniowym, który pozwala na pobieranie wody nawet z głębokości 1,5 m. Znosi temperatury do +35ºC, wytwarza na liściach i łodygach woski chroniące przed nadmierną ewapotranspiracją. W liściach występują komórki motoryczne powodujące ich zwijanie i zmniejszanie powierzchni asymilacyjnej podczas braku wody. Przy jego uprawie trzeba jednak pamiętać, że jest to roślina o dużych potrzebach nawozowych, a tempo pobierania składników pokarmach jest ściśle związane z przyrostem biomasy. Zaleca się następujące dawki nawozów (w czystym składniku): kg N na ha, kg P 2 O 5, kg K 2 O na 1 ha. Duży wpływ na reakcję roślin na suszę ma ich system korzeniowy. Terminowe i staranne przygotowanie gleby do siewu warunkuje pełne i wczesne wschody nasion oraz wytworzenie przez rośliny silnego i głębokiego systemu korzeniowego, który pozwala czerpać wodę i składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Niekorzystne działanie niedoboru wody na wzrost i plonowanie roślin staje się widoczne przede wszystkim na glebach o małej zasobności w składniki pokarmowe. Dobre odżywienie roślin zwiększa głębokość ukorzenienia i przerośnięcia

21 PRODUKCJA ROLNA 21 Uprawa roślin odpornych na suszę gleby korzeniami, zmniejsza transpirację roślin. Powoduje także szybszy wzrost początkowy roślin, co umożliwia im wczesne zakrycie gleby. Dzięki temu następuje ograniczenie parowania i zahamowanie wzrostu chwastów. Ponadto, właściwe ph gleby wpływa korzystnie na warunki pobierania innych składników pokarmowych, sprzyja dobremu ukorzenieniu się roślin i zmniejsza presję czynników chorobotwórczych. Niezwykle ważnym elementem uprawy jest stosowanie nawozów organicznych będących źródłem próchnicy, które bardzo dobrze magazynują wodę. Obornik, powinno się rozrzucić jesienią. Należy unikać stosowania go pod ziemniaki wiosną, ponieważ przyoranie w tym czasie bardzo przesusza glebę. Podstawowym składnikiem decydującym o odporności roślin na suszę jest potas, który bierze udział w regulowaniu gospodarki wodnej. Jego dawki należy dostosować do zapotrzebowania roślin na ten składnik. Na glebach lekkich, przesuszonych, nie powinno się nawozić potasem na zapas. Nawozy potasowe, podobnie jak fosforowe, należy stosować jesienią przed orką przedzimową. Jedynie na glebach bardzo lekkich, ze względu na ryzyko wymywania potasu, zaleca się rozsiewać je wczesną wiosną. Azot stosuje się w dwóch, trzech dawkach, co zwiększa jego wykorzystanie przez rośliny. Oprócz prawidłowego nawożenia, o utrzymaniu żyzności gleby i uzyskanym plonie decyduje stosowanie odpowiedniego zmianowania. Przy wyborze odmiany należy brać pod uwagę odmiany najbardziej przydatne do uprawy w warunkach klimatyczno-glebowych danego województwa wg Listy Zalecanych Odmian (LZO) opracowanej przez COBORU. Do siewu należy używać tylko zaprawianych nasion kwalifikowanych. Podsumowując, w warunkach niedoboru wody zaleca się uprawę gatunków i odmian roślin: o krótszym okresie wegetacji, o mniejszych potrzebach wodnych, charakteryzujących się małym współczynnikiem transpiracji. Literatura: 1. Lewak S., Kopcewicz J.: Fizjologia roślin: wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s Alina Kacperska: Gospodarka wodna w: Fizjologia roślin (red. Kopcewicz Jan, Lewak Stanisław). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s Artyszak A., Kucińska K., Niemczyk H.: Kukurydza na ziarno. Kukurydza. w: Produkcja roślinna. Cz. II, wyd. REA, Warszawa 2010, str , Artyszak A.: Sucho na polu, Farmer 9/ Bereś P. i wsp.: Integrowana ochrona kukurydzy. W: Integrowana ochrona upraw rolniczych zastosowanie integrowanej ochrony. Pod. red. M. Mrówczyńskiego. Tom II, PWRiL, Poznań 2013, str Dubas A.: Kukurydza. w: Szczegółowa uprawa roślin. Tom I, wyd. II, Wrocław 2003, str Grzebisz W.: Kukurydza. w: Produkcja roślinna cz. III, Wyd. II, Warszawa 2012, str Bednarek H.: Woda i temperatura wymagania roślin, Portal Agrotechnika, Hortpress. 9. Sowiński J., B.: Sorgo wymagania glebowe i wodne, w:

22 ROW 22 Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich Autor: Justyna Piluch; CDR Brwinów Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) została utworzona w 2015 roku w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW). Jej celem jest wsparcie innowacji w rolnictwie, produkcji żywności, leśnictwie i na obszarach wiejskich. Zadania Sieci obejmują w szczególności: identyfikowanie i aktywizację partnerów do współpracy w realizacji projektów innowacyjnych, współpracę z krajowymi jednostkami naukowobadawczymi, rolnikami, organizacjami działającymi na rzecz innowacji oraz Europejskim Partnerstwem na rzecz Innowacji, rozpowszechnianie wiedzy i doświadczeń w realizacji projektów innowacyjnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich oraz doradztwo w tworzeniu i organizacji grup operacyjnych na rzecz innowacji oraz przygotowywaniu przez nie projektów. SIR podobnie jak KSOW ma charakter otwarty. Wobec powyższego w realizację części zadań SIR mogą włączyć się różne podmioty zaangażowane w rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich oraz zainteresowane realizacją lub wymianą informacji o projektach innowacyjnych. Aby zostać Partnerem SIR należy zarejestrować się w Bazie Partnerów SIR za pośrednictwem internetowego formularza, który znajduje się w zakładce SIR na stronie internetowej Rejestracja jest bezpłatna, zaś partnerstwo w SIR niesie za sobą wiele korzyści i możliwości współpracy. Do najważniejszych należą m.in.: możliwość udziału w organizowanych przez CDR oraz WODR szkoleniach, konferencjach, seminariach, dostęp do bieżących informacji i nowinek z Sieci (za pośrednictwem newsletteru, strony internetowej oraz strony SIR na portalu Facebook) oraz możliwość zgłaszania własnych propozycji operacji szkoleniowych do dwuletnich planów operacyjnych w zakresie SIR. Struktura SIR oparta jest na publicznym doradztwie rolniczym, Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie koordynuje pracę Sieci na poziomie krajowym, natomiast Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego realizują zadania SIR w poszczególnych województwach. W ramach działalności Sieci, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie zorganizowało w 2015 roku konferencję pt. Sieć innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich sposobem na zapewnienie zrównoważonego i inteligentnego rozwoju polskiej wsi.. Wydarzenie to miało na celu zapoznanie uczestników z zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Sieci, w tym roli brokerów innowacji w organizacji grup operacyjnych, przedstawienie możliwości finansowania wdrażania innowacji w ramach działania Współpraca w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach oraz umożliwienie transferu wiedzy i innowacji poprzez przedstawienie przykładów innowacyjnych projektów, technologii i badań w rolnictwie. Wśród prelegentów znaleźli się specjaliści z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz przedstawiciele instytutów badawczych: Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB

23 ROW 23 Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie w Puławach, Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego w Falentach, Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - PIB w Radzikowie oraz Instytutu Weterynaryjnego PIB w Puławach. Naukowcy przedstawili kierunki badań w tematyce innowacji prowadzone w ich jednostkach oraz propozycje projektów możliwych do realizacji w celu umożliwienia transferu wiedzy i innowacji z nauki do praktyki. W konferencji uczestniczyło 79 osób. Byli to przedstawiciele: branżowych organizacji rolników, związków zawodowych rolników, samorządu rolniczego, instytutów, uczelni wyższych, państwowego i prywatnego doradztwa oraz podmiotów podejmujących tematykę innowacji w rolnictwie, leśnictwie, gospodarce żywnościowej oraz na obszarach wiejskich. W 2016 roku w ramach działalności SIR zorganizowano trzy wydarzenia: dwie konferencje Innowacje w rolnictwie kluczowe dla wsparcia inwestycji i konkurencyjności oraz Wyniki badań naukowych umożliwiających wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań w gospodarstwie ekologicznym a także stoisko Wiedza i innowacje na Targach AGRO-TECH w Kielcach. Wszystkie te działania realizowane były w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata w zakresie SIR i miały na celu transfer wiedzy i innowacji oraz umożliwienie tworzenia sieci kontaktów dla doradców i służb wspierających wdrażanie innowacji na obszarach wiejskich. Szczegółowy opis tych wydarzeń będzie dostępny w kolejnych numerach e-biuletynu. W ramach funkcjonowania Sieci zorganizowano także trzy spotkania informacyjnoszkoleniowe dla pracowników WODR wykonujących zadania na rzecz SIR. Spotkania te miały na celu m.in. wspólne określenie najważniejszych zadań oraz sposobów ich realizacji. Poprzez swoje działania Sieć realizuje cele takie jak: 1. Ułatwianie tworzenia oraz funkcjonowania sieci kontaktów pomiędzy rolnikami, podmiotami doradczymi, jednostkami naukowymi, przedsiębiorcami sektora rolno-spożywczego oraz pozostałymi podmiotami zainteresowanymi wdrażaniem innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich. 2. Ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich. 3. Wsparcie tworzenia i organizacji grup operacyjnych na rzecz innowacji oraz opracowywania przez nie projektów. Sieć jest bardzo istotna także z punktu widzenia podnoszenia konkurencyjności gospodarstw i gospodarowania w zgodzie z naturą specjaliści z CDR i WODR poprzez działania SIR promują innowacje i umożliwiają skuteczny ich transfer z nauki do praktyki. Dlatego tak ważna jest rola doradców w pracach Sieci mają oni wieloletnie doświadczenie we współpracy z rolnikami, przedsiębiorcami działającymi na obszarach wiejskich oraz z jednostkami naukowo-badawczymi. SIR jest na początku drogi promowania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Mamy nadzieję, że nasze działania wpłyną na kreatywne myślenie odbiorców i przez to dynamiczny rozwój polskiego rolnictwa.

24 EKONOMIKA ROLNICTWA 24 Ryzyko finansowe podejmowane przez gospodarstwa domowe Autor: Michał Wnęk; CDR O/Kraków Szczęśliwy, kto dziś nie słyszał o kryzysie. W ostatnich latach, prasa, radio, telewizja, Internet nieustannie zasypują nas informacjami o pogarszającej się koniunkturze, a ekonomiście prześcigają się w kreśleniu różnych scenariuszy od hurraoptymistycznych po najczarniejsze. Jest źle a będzie Gospodarstwa domowe wykorzystują szeroką gamę instrumentów finansowych. Badania empiryczne w Polsce pokazały, że gospodarstwa domowe o wysokiej świadomości ekonomicznej są aktywnym podmiotem rynku finansowego, korzystającym w sposób racjonalny z szerokiego portfela instrumentów finansowych, podczas gdy gospodarstwa domowe o niskiej świadomości ekonomicznej wykazują postawy bierne i uczestniczą w transakcjach rynku finansowego w bardzo ograniczonym zakresie. Gospodarstwa domowe przestały być nadwyżkowymi uczestnikami obrotu gospodarczego. Aktywnie wykorzystują dźwignię finansową do ryzykownego pomnażania swojego bogactwa. Zarządzanie ryzykiem finansowym gospodarstw domowych wymaga operacyjnego określenia istoty gospodarstwa domowego. Przez gospodarstwo domowe rozumieć należy podstawowy, autonomiczny podmiot życia gospodarczego; zespół osób wspólnie gospodarujących posiadanym majątkiem w celu zaspokojenia potrzeb jego członków (przy założeniu, że zarówno majątek oraz budżet osób zamieszkujących razem, są wspólne przynajmniej w jego zasadniczej części). Efektywne metody korzystania z produktów bankowych Struktura rodzajowa podmiotów sektora finansowego przedstawia się następująco: banki centralne, banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne), banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne, komunalne); spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe banki spółdzielcze, pozostałe instytucje podlegające nadzorowi KNF (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, TFI), pozostałe instytucje działające poza nadzorem KNF (np. fundusze pożyczkowe, fundusze inwestycyjne działające bez licencji KNF) Zagrożenia i pułapki w procesie zaciągania zobowiązań przez gospodarstwa domowe Wielokrotne zapytania to droga do pogorszenia oceny ratingowej/scoringowej kredytobiorcy. Podczas wizyty w banku należy poprosić o przedstawienie oferty w tym symulacji rat kapitałowo-odsetkowych jednakże zaznaczając, iż nie składa się obecnie wniosku o kredyt.

25 EKONOMIKA ROLNICTWA 25 Ryzyko finansowe... Każde zapytanie widoczne jest w rejestrze Biura Informacji Kredytowej (BIK) a ich kumulacja w krótkim okresie czasu powoduje znaczące pogorszenie punktacji oraz oceny scoringowej. Kolejnym zagrożeniem jest ukrywanie/manipulowanie danymi podczas wnioskowania o finansowanie. Dane podawane we wniosku kredytowym przez klienta są wielokrotnie i skrupulatnie weryfikowane w BIK oraz bezpośrednich bazach międzybankowych przez bank rozpatrujący wniosek. Zatajenie istotnych danych lub ich fałszowanie może być uznane za próbę wyłudzenia kredytu i może zostać zgłoszone do organów ścigania. Nieadekwatne zadłużanie do skali osiąganych dochodów. Większość banków stosuje tzw. wskaźnik DTI (z ang. Debt to income) używany przy ocenie ryzyka kredytowego. Wskaźnik ten określa jaka maksymalnie część miesięcznych dochodów kredytobiorcy (pożyczkobiorcy) może zostać przeznaczona przez niego na spłatę kredytu (pożyczki). Zatajenie istotnych danych lub ich fałszowanie może być uznane za próbę wyłudzenia kredytu Wskaźnik DTI Ubiegając się o kredyt hipoteczny możemy otrzymać negatywną decyzję instytucji finansującej ze względu na nieodpowiedni poziom DTI. DTI to w rozwinięciu debt to income, czyli dosłownie dług do dochodu. W kontekście kredytowym należy go tłumaczyć jako współczynnik sumy zobowiązań do bieżącego dochodu netto. Podczas liczenia zdolności kredytowej w banku bierze się pod uwagę zobowiązania bieżące zsumowane z ratą kredytu, o który się ubiegamy. Warto zwrócić uwagę, że przy kredytach walutowych do wysokości zobowiązań banki zwyczajowo dodają 20%, aby zabezpieczyć się na wypadek wahań kursowych. Przykład: Suma dochodów netto: 4000zł Rata pożyczki (w PLN): 600zł Rata kredytu hipotecznego, o który się ubiegamy: 1800 (ok zł w CHF) DTI = ( %*1800)/4000 DTI > 65% Przykład: Maksymalna wysokość kredytu jest uzależniona od poziomu dochodu osiąganego przez kredytobiorcę (np. dla osób z dochodem netto poniżej średniej krajowej stosowany jest zwykle wskaźnik DTI<0,5 a dla klientów zamożniejszych z dochodem przekraczającym średnią krajową wskaźnik DTI <0,65). W przypadku osoby z dochodem miesięcznym netto zł dopuszczalny poziom obciążenia z tytułu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych nie powinien być wyższy niż zł. Na ryzyko danego kredytobiorcy oprócz wskaźnika DSTI wpływa również poziom posiadanych płynnych środków. W Polsce gospodarstwa wydające najwięcej na obsługę długu mają bufory płynnościowe na poziomie podobnym do reszty zadłużonych, czyli 9,9% rocznego dochodu (mediana) przy poziomie 8,4% dla całej grupy gospodarstw domowych z długiem.

26 EKONOMIKA ROLNICTWA 26 Ryzyko finansowe... Następną pułapką dla gospodarstw domowych mogą stać się niewłaściwie dobrane produkty kredytowe do planowanych wydatków gospodarstwa domowego. Podczas wizyty w banku i zapytania o finansowanie należy jasno określić na jaki cel środki zostaną przeznaczone. Jest to szczególnie istotne w przypadku większych kwot kredytu oraz sytuacji niestabilnych dochodów przyszłego kredytobiorcy. Nie finansujmy więc zakupu nieruchomości (np. działki pod budowę domu) wysokim limitem w rachunku ROR (lub też limitami zaciągniętymi w kilku bankach jednocześnie pod uzyskiwany jeden i ten sam dochód). Jego utrata czy też zmniejszenie spowodować mogą podczas odnowienia limitu w perspektywie 12 miesięcy odstąpienie banku od jego kontynuowania. Dobra o charakterze długookresowego użytkowania finansujmy długoterminowym kredytem o umiarkowanym oprocentowaniu (najlepiej opartym o rynkową stawkę bazową WIBOR). Kolejne zagrożenie stanowi rozbieżna waluta zaciąganego kredytu oraz waluta osiąganych dochodów. Sytuacja taka dotyczy m.in. szerokiej grupy kredytobiorców, którzy zaciągnęli w przeszłości kredyty mieszkaniowe we fankach szwajcarskich oraz euro. Wzrost kursu waluty kredytu (czyli osłabienie złotego) lub/i wzrost stóp procentowych zwiększa istotnie ryzyko utraty zdolności kredytowej. Jednym z najczęściej występujących zagrożeń jest zbyt wysokie i rozproszone zadłużanie w ramach limitów kart kredytowych. Karta kredytowa może być dobrym sposobem na regulowanie niedoborów płynnościowych gospodarstwa. Niewłaściwe jej wykorzystanie (wypłata gotówki z bankomatów, brak pokrycia środków na spłatę zadłużenia, brak minimalnego wymaganego (zwykle 5%) poziomu spłaty) może jednak prowadzić do bardzo wysokich kosztów finansowania (opłaty, prowizje, podwyższone oprocentowanie) oraz pogorszyć historię kredytową klienta w BIK. Bardzo niebezpieczną praktyką jest zaciąganie zobowiązań pomimo braku rzeczywistej zdolności kredytowej. W szczególności zaciąganie kredytów w sektorze bankowym pod oświadczenie o dochodach lub zaciąganie pożyczek poza sektorem bankowym (np. chwilówki ). Subiektywna samoocena potencjalnego kredytobiorcy co do możliwości spłaty zadłużenia zwykle nie uwzględnia czynników ryzyk zewnętrznych, które mogą być prawidłowo oszacowane jedynie przez pracownika banku. Bardzo niebezpieczną praktyką jest zaciąganie zobowiązań pomimo braku rzeczywistej zdolności kredytowej Chwilówki a prawa konsumenta Kredyt konsumencki to umowa o kredyt w wysokości nie większej niż zł albo równowartość tej kwoty w innej walucie, którego kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności : umowę pożyczki; umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego, także kredytu zabezpieczonego hipoteką; umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia (np. wszelkie umowy o limit lub debet w rachunku oszczędnościowo-kredytowym, umowa o kartę kredytową);

27 EKONOMIKA ROLNICTWA 27 Ryzyko finansowe... umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia (np. umowy wiązane zawierane przy zakupie towaru lub usługi); umowę o kredyt odnawialny. Obowiązki kredytodawcy wynikające z ustawy o kredycie konsumenckim Reklama jasna i przejrzysta informacja o całkowitej kwocie kredytu, stopie oprocentowania oraz rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (RRSO). RRSO winna określać całość kosztów finansowania w tym również ubezpieczenie jeśli takowe występuje, Ocena zdolności kredytowej obowiązkowa dla kredytodawcy ocena ryzyka kredytowego (zdolności do spłaty kredytu oraz badania historii w bazach BIK i BIG), Odmowa udzielenia kredytu kredytodawca zobowiązany jest bezpłatnie przekazać wnioskodawcy informacje o przyczynach odmowy (w tym poinformować o odmowie wynikającej z nieprawidłowej historii w BIK lub BIG), Projekt umowy - kredytodawca zobowiązany jest przedłożyć wnioskodawcy projekt umowy o kredyt konsumencki jeśli spełnia on warunki do udzielenia mu takiego kredytu, Umowa kredytowa zawarta na piśmie (chyba, że odrębne przepisy przewidują inną formę). Umowa powinna zawierać dane dot. kosztów związanych z zawieraną umową, obowiązków stron oraz uprawnień przyznanych konsumentowi, Zmiana oprocentowania w przypadku zmiany oprocentowania kredytodawca powinien każdorazowo pisemnie wysokość raty). poinformować o zmianie kredytobiorcę (oprocentowanie, Należy pamiętać, że kredytobiorca ma prawo w każdym czasie do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 1% spłacanej części kredytu, jeżeli okres między datą spłaty kredytu a terminem spłaty kredytu przekracza jeden rok lub 0,5% spłacanej części kwoty kredytu jeżeli okres ten nie przekracza jednego roku. Kredytodawca nie może również uzależnić wcześniejszej spłaty kredytu od poinformowania go przez konsumenta o zamiarze dokonania wcześniejszej spłaty. Kredytobiorca ma również prawo do odstąpienia bez podania przyczyny od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia zawarcia tej umowy. Kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany przy zawarciu umowy wręczyć konsumentowi, na trwałym nośniku, wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Kredytobiorca nie ponosi żadnych kosztów bankowych związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu. Po odstąpieniu od umowy konsument niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, musi zwrócić kredytodawcy udostępnioną mu kwotę kredytu wraz z odsetkami.

28 EKONOMIKA ROLNICTWA 28 Ryzyko finansowe... Wszystkie powyższe okoliczności powodują, iż wiejskie gospodarstwo domowe zagrożone jest tzw. pułapką płynności tj. utratą zdolności do terminowego regulowania zobowiązań (w tym spłaty kredytów bankowych i pożyczek zaciągniętych poza sektorem bankowym). Powyższe czynniki są szczególnie niebezpieczne w sytuacjach czasowej lub trwałej utraty części lub całości dochodów (np. rozwiązania umowy o pracę, wycofania przez pracodawcę regularnie wypłacanej premii, niższych niż zakładano dochodów z gospodarstwa rolnego na skutek: klęski żywiołowej, embarga na eksport produktów rolnych, spadku cen skupu płodów rolnych). Dlatego też planowanie wydatków codziennych jak również tych o charakterze inwestycyjnym winno być związane z przygotowaniem prawidłowej struktury finansowania tychże wydatków. Bibliografia: 1. Jan K. Solarz Zarządzanie ryzykiem finansowym codzienności 2. Tomasz Rólczyński Próba identyfikacji ryzyka związanego z decyzjami inwestycyjnymi podejmowanymi przez osoby fizyczne 3. Deptuła Kamil Budżet domowy 4. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128), 5. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U r. poz. 121), 6. ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2014 poz. 1497), 7. ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta ( Dz. U r. poz. 827), 8. ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U r. poz. 1422), 9. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U r. poz. 1182).

29 EKONOMIKA ROLNICTWA 29 Doświadczenia i wnioski z przeprowadzonych szkoleń w ramach Planowania Rozwoju Gospodarstw Rolnych na terenie województwa mazowieckiego Autorzy: Mariusz Tatka, Łukasz Bocheński, Krzysztof Żok, Oskar Wysocki; CDR O/Poznań Planowanie Rozwoju Gospodarstwa Rolnego stanowiło cykl dziesięciu szkoleń realizowanych w okresie od listopada 2015 do marca 2016 przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Poznaniu na zlecenie Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Warszawie. Szkolenia skierowane były dla doradców rolniczych z województwa mazowieckiego i obejmowały zagadnienia związane z produkcją roślinną w tym mi.in produkcją warzywniczą i sadowniczą oraz produkcją zwierzęcą trzoda chlewna, bydło opasowe i mleczne. Zróżnicowanie przestrzenne produkcji na Mazowszu oraz potencjału produkcyjnego poszczególnych gospodarstw stanowiło z jednej strony wyzwanie w planowaniu ich rozwoju, z drugiej strony stwarzało odpowiednie warunki do podjęcia takich działań. Szkolenie realizowane było w cyklu trzydniowym na który składały się: 1. Omówienie metodyki Planowania Rozwoju Gospodarstwa. W projektowaniu rozwoju gospodarstwa można wyróżnić trzy etapy. Polegają one kolejno na zebraniu danych, ich analizie i ostatecznym opracowaniu alternatywnych planów rozwoju. Analizę aktualnego stanu sporządza się dla wszystkich działalności produkcyjnych prowadzonych w gospodarstwie - tzw. stanu jest, bazując na danych z dokumentów źródłowych uzupełnionych o informacje pozyskane w trakcie wywiadu z rolnikiem. Etap zbierania danych stanowi najważniejszy element w planowaniu rozwoju gospodarstwa rolnego. Przygotowanie rzetelnego planu jest możliwe tylko wówczas, gdy posiadamy aktualne i sprawdzone informacje o gospodarstwie, zgodne ze stanem faktycznym. Obecnie w wielu gospodarstwach rolnych prowadzone są obowiązkowo ewidencje m.in. w formie ksiąg rachunkowych, w związku z korzystaniem przez rolników z kredytów preferencyjnych na zasadach określonych w Zunifikowanym Systemie Rachunkowości Gospodarstw Rolnych. Poza tym, coraz więcej rolników rozlicza podatek VAT i prowadzi ewidencję zakupów i sprzedaży produktów i usług. W wielu gospodarstwach prowadzona jest także ewidencja zabiegów agrotechnicznych z wykorzystaniem programów komputerowych, ochrony roślin itp. dokumentacja, co znacznie ułatwia pozyskanie i analizę danych. Należy jednak pamiętać, że w trakcie zbierania danych w gospodarstwie mogą mieć miejsce takie zdarzenia, w przypadku których rolnik nie potrafi podać szczegółowych informacji. Brak informacji na temat zdarzeń gospodarczych powoduje, że zakres, a tym samym rezultat analizy i obraz sytuacji gospodarczej danego podmiotu jest niepełny. Na podstawie opracowanego stanu jest, doradca powinien z rolnikiem przedyskutować możliwości poprawy techniki i technologii produkcji w poszczególnych działalnościach, wprowadzić niezbędne dostosowania (m.in. na podstawie obowiązujących przepisów prawnych w danym zakresie) i na podstawie tego ustalić optymalną sytuacje w gospodarstwie tzw. stan jest optymalizacja. Sporządzone warianty produkcyjne stanowią bazę do porównań oraz

30 EKONOMIKA ROLNICTWA 30 Doświadczenia i wnioski z przeprowadzonych szkoleń punkt wyjścia do sporządzania planu rozwoju Po tych ustaleniach na odpowiednim formularzu sporządzone zostają wyliczenie planistyczne. W oparciu o wyliczenia planistyczne można opracować różne warianty możliwego rozwoju gospodarstwa rolnego tj. plan 1, plan 2 itd. Takie podejście pomaga zwiększyć możliwości wyboru odpowiedniego planu, celem poprawy całkowitego dochodu gospodarstwa. 2. Prezentacja aplikacji oraz zasad pracy z aplikacją PRG. Aplikacja PRG służy zebraniu i analizie danych dotyczących m.in. : a) zasobów gospodarstwa majątku gruntów, budynków i budowli, maszyn i urządzeń, b) działalności produkcyjnej produkcja roślinna towarowa, paszowa, produkcja zwierzęca (w tym m.in. roczne obroty stada, zapotrzebowanie i wartość pasz) c) kosztów bezpośrednich i pośrednich prowadzonej działalności rolniczej (uzupełnionych o zakładki kalkulatory zobowiązań kredytowych i z tytułu leasingu) w celu uzyskania informacji na temat sytuacji produkcyjno ekonomicznej analizowanego gospodarstwa rolnego a także przeprowadzenia działań optymalizacyjnych i wypracowania planów rozwoju. 3. Wyjazd studyjny do gospodarstwa w drugim dniu i wypracowanie planów rozwoju dla gospodarstwa z wykorzystaniem aplikacji PRG. Wyjazd do gospodarstwa stanowi kontynuację etapu zbierania danych z gospodarstwa. W trakcie wizyty doradcy uzupełniają informacje uzyskane dotychczas z gospodarstwa, mają możliwość poznać czynniki kształtujące sytuację w gospodarstwie w celu wypracowania planów rozwoju. Wypracowane plany powinny uwzględniać: a. Skłonności rolnika. Najważniejsze jest, żeby rolnik identyfikował się z planem rozwoju gospodarstwa. Najlepiej jeżeli rolnik osobiście wskaże swoje zainteresowania i preferencje odnośnie kierunków produkcji w gospodarstwie. Doradca może jedynie wskazać rolnikowi najkorzystniejsze dla niego możliwości zmian, plusy i minusy proponowanych wariantów. b. Kwalifikacje rolnika i jego rodziny. Ważne jest, aby rolnik miał wiedzę i doświadczenie w zakresie działalności produkcyjnych, które są proponowane w nowej organizacji gospodarstwa. c. Potrzeby rynku. Zwłaszcza Możliwości zbytu produkowanych towarów. W gospodarce rynkowej często łatwiej jest pokonać trudności z wyprodukowaniem, niż ze sprzedażą produktów. Bardzo ważne są dotychczasowe kontakty i doświadczenia rynkowe rolnika (zawarte umowy, dobre lub złe relacje z miejscowymi odbiorcami/dostawcami).

31 EKONOMIKA ROLNICTWA 31 Doświadczenia i wnioski z przeprowadzonych szkoleń d. Zasoby produkcyjne gospodarstwa. Możliwości powiększenia gospodarstwa. Wykorzystanie istniejącej bazy, zwłaszcza istniejących budynków i ewentualnie możliwości ich adaptacji, rozbudowy czy nawet budowy nowych. Zasoby siły roboczej i możliwości najmu pracowników z zewnątrz oraz istniejące specjalistyczne maszyny i urządzenia w gospodarstwie są również ważną przesłanką planistyczną. e. Uwarunkowania polityczne. Preferencje państwa w odniesieniu do określonych działalności produkcyjnych. Polityka kredytowa. Preferencje i ewentualne dotacje. Planowane zmiany dotyczące Wspólnej Polityki Rolnej. Ważne są też możliwości pozyskania dodatkowego wsparcia dla określonych działań (dotacje, dopłaty do produkcji zwierzęcej, limity produkcji) i ograniczenia (cross-compliance, Dobra Kultura Rolna itp.) jakie wynikają z obowiązujących w krajach UE instrumentów WPR. 4. Prezentacja rolnikowi wyników prac w grupach roboczych planów rozwoju gospodarstwa, uzupełniona dyskusją na temat analizowanego gospodarstwa rolnego Rozwój gospodarstw a pośrednio wypracowanie planów rozwoju w dużej mierze determinują w/w czynniki czego najlepszym przykładem były analizowane gospodarstwa z województwa mazowieckiego. Należy jednak podkreślić, że w większości rolnicy wyrażali zainteresowanie proponowanymi przez doradców zmianami bądź wprowadzali niewielkie modyfikacje uwzględniające warunki panujące w ich gospodarstwach. Doradcy proponowali przede wszystkim: a) w ramach optymalizacji: - zbilansowanie nawożenia, ograniczenie stosowania poszczególnych składników nawozów ze względu na ich nadwyżkę w glebie - racjonalizacje stosowania środków ochrony roślin mających na celu skuteczne zwalczanie szkodników i ograniczenie strat dla środowiska naturalnego, a tym samym zużycie tych środków - zbilansowanie składu i wielkości dawki pokarmowej dla poszczególnych grup zwierząt, zapewniającej poprawę przyswajania pasz, przyrost masy zwierząt. b) w ramach planów rozwoju - zwiększenie skali produkcji, plonowania roślin, - zmianę struktury produkcji -specjalizację na danej działalności produkcyjnej, eliminowanie produkcji niszowej w gospodarstwie - poprawę dobrostanu, warunków utrzymywania zwierząt - uszlachetnianie czy przetwórstwo produktów gospodarstwa w celu uzyskania wyższej ceny sprzedaży ( w produkcji sadowniczej) - wykorzystanie w finansowaniu inwestycji w gospodarstwach środków finansowych dostępnych w ramach kredytów preferencyjnych bądź PROW zwiększenie plonowania roślin warzywniczych m.in. poprzez produkcję pod osłonami w następstwie 2 odmian roślin - wprowadzanie nowych odmian roślin czy ras zwierząt odznaczających się lepszymi parametrami produkcyjnymi

32 EKONOMIKA ROLNICTWA 32 Doświadczenia i wnioski z przeprowadzonych szkoleń - wykorzystanie nowych technik, technologii produkcji cechujących się mniejszą pracochłonnością, kosztochłonnością, wpływających na poprawę warunków gospodarowania Najważniejszą zaletą metody planowania rozwoju gospodarstw jest to, że umożliwia się wraz z proponowanymi zmianami, obliczenie efektów ekonomicznych dla każdego z proponowanych wariantów planu rozwoju gospodarstwa. Zastosowana metoda kształcenia oparta o dwustronne wspieranie edukacyjne, ukierunkowana była na współdziałanie uczestników szkolenia, w tym wymianę wiedzy i informacji na każdym etapie planowania rozwoju gospodarstwa tj. od zebrania danych poprzez ich analizę oraz w trakcie wypracowania planów rozwoju dla analizowanych gospodarstw. W planach rozwoju gospodarstwa doradcy uczestnicy szkolenia wskazali możliwe kierunki rozwoju bądź propozycje zmian w dotychczasowej prowadzonej działalności rolniczej, zapewniające osiągnięcie określonych efektów produkcyjno-ekonomicznych. Wypracowanie planów bazowało na dostępności a także rzetelności danych na temat sytuacji ekonomicznej gospodarstwa rolnego. Serdeczne podziękowania kierujemy: do rolników właścicieli gospodarstw, którzy w trakcie zbierania danych z doradcą oraz wizyty studyjnej przekazali informacje będące podstawą planowania, udostępnili doradcom swoje gospodarstwa oraz doradców posiadających wieloletnie doświadczenie w doradztwie rolniczym, których wiedza często uzupełniona jest o umiejętności praktyczne w prowadzonej działalności rolniczej, otwartych na współpracę i zaangażowanych na każdym etapie szkolenia. Fot. Szkolenia i wyjazdy studyjne. (Fot. Autorów artykułu)

33 prawo 33 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 610 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Rolnictwo ekologiczne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Program rolnośrodowiskowy objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 kwietnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie programu szkoleń dla osób wystawiających świadectwa zdrowia oraz sposobu przeprowadzania tych szkoleń. Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty oraz zwrotu pomocy finansowej w ramach poddziałania Płatności na rzecz rolników kwalifikujących się do systemu dla małych gospodarstw, którzy trwale przekazali swoje gospodarstwo innemu rolnikowi objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2016 r. w sprawie sposobu rozliczania przez zakłady ubezpieczeń dotacji, wzoru dokumentu, na którym dokonuje się jej rozliczenia, oraz trybu składania i wzoru sprawozdania. Dz. U. z 2016 Nr 593

34 prawo 34 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 589 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr 579 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 kwietnia 2016 r. w sprawie wykazu produktów i grup produktów, ze względu na które mogą być tworzone grupy producentów rolnych, minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów rolnych. Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków wstępnego uznawania grup producentów owoców i warzyw, uznawania organizacji producentów owoców i warzyw oraz warunków i wymagań, jakie powinny spełniać plany dochodzenia do uznania. Dz. U. z 2016 Nr 569

35 prawo 35 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 492 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Dz. U. z 2016 Nr Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 marca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie maksymalnej wysokości opłat pobieranych za dokonanie wpisu do księgi hodowlanej i rejestru, wydanie zaświadczenia potwierdzającego dokonanie wpisu do księgi hodowlanej lub rejestru oraz wydanie świadectwa potwierdzającego pochodzenie zwierząt hodowlanych i materiału biologicznego będącego przedmiotem handlu. Dz. U. z 2016 Nr 466 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 kwietnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Grupy producentów rolnych objętej Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej. Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 marca 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania płatności bezpośrednich i płatności niezwiązanej do tytoniu. Dz. U. z 2016 Nr 450

36 prawo 36 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 444 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2016 r. w sprawie wymagań, jakie powinny spełniać pochodzące z Republiki Południowej Afryki owoce roślin Citrus L., Fortunella Swingle, Poncirus Raf. i hybryd tych rodzajów roślin, z wyjątkiem owoców gatunków Citrus aurantium L. i Citrus latifoilia Tanaka, w celu zapobieżenia rozprzestrzenieniu się organizmu Phyllosticta citricarpa (McAlpine) Van der Aa. Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 marca 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej na operacje typu Modernizacja gospodarstw rolnych w ramach poddziałania Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2016 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2016 r. w sprawie nabywania uprawnień do wykonywania niektórych czynności związanych z oceną jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz dokumentowania tych czynności. Dz. U. z 2016 Nr 398