Załącznik nr 2. AUTOREFERAT

Transkrypt

1 Załącznik nr 2. AUTOREFERAT 1. Imię i Nazwisko: MAREK FURMANKIEWICZ 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej: r. - stopień doktora Nauk o Ziemi w zakresie Geografii nadany uchwałą Rady Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego (studia doktoranckie ) Tytuł rozprawy: Przestrzenne aspekty współpracy polskich samorządów gminnych Promotor: prof. dr hab. Jan Łoboda Recenzenci pracy: prof. dr hab. J. Parysek (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu) i prof. dr hab. W. Maik (Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy) Świadectwo ukończenia studiów podyplomowych Zarządzanie firmą w gospodarce rynkowej, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Narodowej r. stopień magistra geografii w zakresie geografii społecznoekonomicznej Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Przyrodniczych, Instytut Geograficzny Tytuł pracy: Zagospodarowanie przestrzenne polsko-czeskich obszarów przygranicznych Promotor: prof. dr hab. Stanisław Ciok 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/artystycznych: - od r. do dzisiaj zatrudnienie na stanowisku adiunkta na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu (dawna nazwa: Akademia Rolnicza we Wrocławiu), Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, Katedra Gospodarki Przestrzennej (poprzednia nazwa: Katedra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich) 4. Jako osiągnięcie naukowe, wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U r. poz. 882 ze zm. w Dz. U. z 2016 r. poz ) przedstawiam dorobek obejmujący zbiór 10 prac naukowych pt.: Partnerstwa terytorialne na obszarach wiejskich w Polsce. 1

2 w tym 1 samodzielna monografia autorska oraz 4 publikacje naukowe w czasopismach znajdujących się w bazie Journal Citation Reports (JRC) oraz 5 innych publikacji recenzowanych (artykuły w czasopismach i rozdziały monografii). a) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa, recenzenci wydawniczy) Recenzowana monografia książkowa podsumowująca wyniki badań: 1) FURMANKIEWICZ M., 2018, Partnerstwa terytorialne na obszarach wiejskich w Polsce. Współzarządzanie czy ukryta dominacja sektora publicznego? Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław (230 s.) Recenzenci wydawniczy: Prof. nadzw. dr hab. Agnieszka Pawłowska dr hab. Marta Lackowska oraz wybrane prace cząstkowe, obejmujące fragmentaryczne wyniki badań, które są cytowane w monografii nr 1: Publikacje naukowe w czasopismach znajdujących się w bazie Journal Citation Reports (JRC): 2) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 60%), MACKEN-WALSH A. (40%), 2016, Government within Governance? Polish Rural Development Partnerships through the lens of Functional Representation, Journal of Rural Studies, 45, (SCI Journal Impact Factor 2016/2,38, cytowany 5 razy bez autocytowań w bazie Web of Science do r.) 3) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 60%), JANC K. (20%), MACKEN-WALSH A. (20%), 2016, The impact of EU Governance and Rural Development policy on the development of the third sector in rural Poland: a nation-wide analysis, Journal of Rural Studies, 43, (SCI Journal Impact Factor 2016/2,38; cytowany 2 razy bez autocytowań w bazie Web of Science do r.) 4) FURMANKIEWICZ M., 2012, LEADER+ territorial governance in Poland: successes and failures as a rational choice effect, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie 103 (3): s (SCI Journal Impact Factor 2012/0,753; cytowany 10 razy bez autocytowań w bazie Web of Science do r.) UWAGA: Jest to praca oryginalna, pierwotna w stosunku do Furmankiewicz i Królikowska (2010, która jest poza listą osiągnięcia naukowego) złożona do czasopisma w marcu 2010 r. Ukazała się formalnie dopiero w 2012 r. ze względu na długi czas procedur wydawniczych. 5) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 55%), THOMSON N. (30%), ZIELIŃSKA M. (15%), 2010, Area-based partnerships in rural Poland: The post-accession experience, Journal of Rural Studies 26 (1), (SCI Journal Impact Factor 2010/2,533; cytowany 42 razy bez autocytowań w bazie Web of Science do r.). UWAGA: Jest to praca oryginalna, pierwotna w stosunku do Furmankiewicz i Królikowska (2010, która jest poza listą osiągnięcia naukowego) złożona do czasopisma w 2008 r. Ukazała się formalnie dopiero w 2010 r. ze względu na długi czas procedur wydawniczych. 2

3 Pozostałe publikacje włączone do listy osiągnięcia naukowego: 6) FURMANKIEWICZ M., 2013, Współrządzenie czy ukryta dominacja sektora publicznego? Koncepcja governance w praktyce lokalnych grup działania LEADER, Studia Regionalne i Lokalne 1 (53), (czasopismo indeksowane w bazie SCOPUS; lista ERIH). 7) FURMANKIEWICZ M., 2012, Partnerstwo międzysektorowe czy kolejne narzędzie władz samorządowych? Ukryty sektor publiczny w lokalnych grupach działania w Polsce, Wieś i Rolnictwo 157 (4), s ) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 70%), JANC K. (30%), 2012, Partnerstwa terytorialne jako nowy model zarządzania rozwojem lokalnym - różnice regionalne i wpływ na aktywność mieszkańców, [w:] HARAŃCZYK A., (red.), Perspektywy rozwoju regionalnego Polski w okresie programowania po 2013 r., Cz. II, Studia KPZK PAN, tom CXL, ) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 70%), JANC K. (30%), 2011, Wpływ Programu Pilotażowego LEADER+ ( ) na aktywność mieszkańców gmin należących do partnerstw terytorialnych w województwie dolnośląskim, Wieś i Rolnictwo 1(150), s ) FURMANKIEWICZ M. (mój udział 60%), STEFAŃSKA J. (40%), 2010, Partnerstwa terytorialne jako sieci organizacyjne. Analiza powiązań w trzech wybranych lokalnych grupach działania w Polsce, Studia Regionalne i Lokalne 1, (89), s (czasopismo z listy ERIH). UWAGA: Jest to praca oryginalna, pierwotna w stosunku do Furmankiewicz i Królikowska (2010, która jest poza listą osiągnięcia naukowego), złożona do czasopisma w 2009 r. Ukazała się formalnie dopiero w 2010 r. ze względu na długi czas procedur wydawniczych. Wymienione publikacje cząstkowe (nr 9-10) i podsumowująca analizy recenzowana monografia nr 1 obejmuje wyniki badań zrealizowanych w ramach grantów badawczych własnych NCN OPUS Nr 012/07/B/HS4/03011 ( ), MNiSW Nr NN ( ), a także w mniejszym stopniu MNISW Nr 2 P06R ( ) w których byłem osobą przygotowującą projekt badawczy i kierownikiem badań. Sumaryczny Impact Factor czasopism (wg roku wydania) osiągnięcia naukowego 8,046 Sumaryczna liczba punktów według ujednoliconej punktacji MNiSW (tylko czasopisma, lista A i B) 196 pkt Oświadczenia współautorów, określające indywidualny wkład w publikacje wieloautorskie przedstawione powyżej jako osiągnięcie naukowe, znajdują się w załączniku nr 5. b) omówienie celu naukowego/artystycznego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania Wprowadzenie Ważną cechą współczesnych systemów administracji państwowej w demokratycznych krajach wysoko rozwiniętych jest częściowe odejście od dominacji hierarchicznego administrowania zasobami publicznymi, w którym decyzje podejmowane są głównie przez urzędników, często uzależnionych od polityków. Zamiennie lub dodatkowo wprowadzane są 3

4 takie zasady organizacji, w których poprzez różne procedury konsultacyjne i partycypacyjne wzrasta rola sektorów niepublicznych (ekonomicznego i społecznego) w tym procesie, np. anglosaski model governance, tłumaczony najczęściej na język polski jako współrządzenie lub współzarządzanie (Bosiacki et al. 2010; Hausner 2015). W literaturze anglojęzycznej w odniesieniu do tych procesów autorzy piszą o odejściu od government (władzy opartej na strukturach hierarchicznych) na rzecz governance (rządzenia opartego na koordynacji działań wielu aktorów w sieci powiązań) (Rhodes 1996; Simard i Chiasson 2008; Kjær 2009; Palumbo 2010). Tradycyjny model władzy centralnej kontrolującej i regulującej gospodarowanie zasobami poprzez hierarchicznie zorganizowane struktury organizacyjne państwa (a więc government) jest uznawany przez wielu autorów za mało efektywny (Peters i Pierre 1998). Ma być on uzupełniany strukturami kooperacyjnymi, poprzez tworzenie rozmaitych organizacyjnych form współpracy nazywanych w literaturze anglosaskiej zwykle sieciami (Peters i Pierre 1998) lub partnerstwami (OECD 1990; Baker 1993; Hutchinson 1994). W nowych strukturach decyzje strategiczne mają być podejmowane nie tylko przez władze polityczne i wyższych urzędników administracji publicznej, ale znacznie częściej w różnego typu kolektywnych komitetach (radach), w których znaczący udział mają mieć przedstawiciele sektorów niepublicznych (przedsiębiorstw, organizacji pozarządowych etc.) Według niektórych zwolenników tego modelu, rządzenie bez rządu (governance without government) ma stać się wręcz dominującą cechą zaawansowanych demokracji przemysłowych (Rhodes 1996). Wynikiem tych tendencji jest decentralizacja wprowadzana w wielu państwach i powstawanie nowych struktur organizacyjnych, np. rad (komitetów) decyzyjnych tworzonych przez przedstawicieli różnych sektorów gospodarczych w celu zarządzania funduszami i innymi dobrami publicznymi, a także tworzenie partnerstw terytorialnych takich jak lokalne grupy działania (dalej: LGD), które formułują własne strategie rozwoju i otrzymują pewien zasób publicznych środków finansowych na ich realizację (Pawłowska et al. 2014). W praktyce rozwój nowych struktur współzarządzania zasobami publicznymi nie polega na całkowitym odrzuceniu starego, hierarchicznego systemu administracji, ale na stopniowej implementacji organizacyjnych struktur współzarządzania jako elementów dodatkowych, wspomagających (Böcher 2008; Kjær 2009). Zagadnienia związane z tworzeniem organizacyjnych, terytorialnych struktur współrządzenia (współzarządzania) z udziałem samorządów lokalnych oraz podmiotów niepublicznych, takich jak lokalne grupy działania lub innego typu partnerstwa, które wspólnie zarządzają zasobami publicznymi, mają bardzo bogatą literaturę anglojęzyczną w demokratycznych krajach wysoko rozwiniętych (np. Rounds 1993; Moseley 2003; Ray 2006; cały numer Sociologia Ruralis 40/2000; setki artykułów nt. różnych form partnerstw terytorialnych w czasopismach i rozdziałów w monografiach wieloautorskich). W Polsce, do momentu zakończenia badań przez autora niniejszego autoreferatu w 2016 r., były one 4

5 najczęściej analizowane w naukach społecznych, takich jak nauka o administracji (np. Bosiacki et al. 2010; Mazur et al. 2015), nauki o polityce (np. Pawłowska et al. 2014) oraz w odniesieniu do zagadnienia rozwoju obszarów wiejskich i tworzenia kapitału społecznego (np. Halamska 2005; Wasielewski 2009; Zajda 2011; Psyk-Piotrowska et al. 2013; Zajda i Kretek-Kamińska 2014; Sykała et al. 2015). Do momentu rozpoczęcia ostatniego cyklu badań autora w 2012 r. zagadnienia tworzenia międzysektorowych partnerstw terytorialnych na obszarach wiejskich nie cieszyły się wysokim zainteresowaniem polskich geografów, choć mogą być analizowane przestrzennie w ramach geografii politycznej (Little 2001). Zgodnie z koncepcją współzarządzania, promowaną przez Komisję Europejską poprzez wspieranie finansowe lokalnych grup działania, struktura tych organizacji ma być oparta na współdziałaniu trzech głównych grup interesu: sektora publicznego (m.in. władze i administracja publiczna), sektora ekonomicznego (m.in. przedsiębiorstwa) i sektora społecznego (m.in. organizacje pozarządowe non-profit i pojedyncze osoby), których udział w strukturach rad decyzyjnych LGD powinien być równoważony (European Commission 2006, 2014). Przed rozpoczęciem badań, na podstawie analizy literatury przedmiotu i wcześniejszych badań własnych (szczegółowe omówienie literatury w Furmankiewicz 2018), stwierdziłem, że: zarządy i rady decyzyjne LGD miały dominujący wpływ na funkcjonowanie partnerstw, podejmowane w nich decyzje i działania lokalne, stąd analiza ich składu członkowskiego może być istotna dla oceny wpływu poszczególnych grup interesu na procesy współzarządzania zasobami, cele i zakres działania tych organizacji, studia przypadku wielu autorów wykazywały występowanie niezgodności oficjalnych deklaracji członków rad LGD z rzeczywistą reprezentacją funkcjonalną (np. wójtowie i urzędnicy wysokiego szczebla twierdzący, że są przedstawicielami lokalnych organizacji społecznych) oraz na dominację władz publicznych w organach decyzyjnych. Nie było jednak precyzyjnego, ilościowego oszacowania skali tych zjawisk na obszarze całej Polski, brak było przestrzennych badań struktur społecznych organów LGD w Polsce w ujęciu geografii politycznej. Tymczasem dla oceny procesów współzarządzania konieczne jest nie tylko stwierdzenie, że określone pozytywne lub negatywne zjawiska występują, ale także ich ocena ilościowa w dużej skali geograficznej (np. na terytorium całego kraju), badania partnerstw terytorialnych w Polsce najczęściej odnosiły się do koncepcji kapitału społecznego, a znacznie rzadziej do koncepcji governance, która była bardziej popularna w literaturze anglosaskiej, a w zagadnieniach zarządzania terytorialnymi zasobami publicznymi wydaje się bardziej właściwa do analiz funkcjonowania badanych organizacji, w wielu badaniach podkreślano, że częstym motywem powstawania partnerstw terytorialnych była chęć pozyskania środków pomocowych i uzyskania kontroli na ich podziałem, co można było wiązać z podejściem racjonalnego wyboru. 5

6 Większość badań ekonomistów, socjologów i politologów do roku 2012 nie analizowała zróżnicowania przestrzennego struktur społecznych LGD w skali całego kraju, koncentrując się raczej na studiach przypadku, próbach kwotowych, ewentualnie na badaniach porównawczych 2-3 województw. Interesujące były także obserwacje różnic pomiędzy deklarowanymi i rzeczywistymi strukturami społecznymi lokalnych grup działania, które jednak nie obejmowały całej Polski. Z tego powodu zdecydowałem się na przeprowadzenie szczegółowych badań międzysektorowej współpracy terytorialnej na obszarach wiejskich w ujęciu geografii politycznej. Zagadnienia metodyczne: W pracach stanowiących cykl publikacji dyskutowałem możliwości wykorzystania w geografii społeczno-ekonomicznej teorii i metod stosowanych dotychczas głównie w naukach o polityce, naukach ekonomicznych i socjologii. Istotnym wkładem metodycznym w zakresie badań nad partnerstwami terytorialnymi na obszarach wiejskich w Polsce były następujące osiągnięcia: (1) wkład w dyskurs dotyczący negatywnych i pozytywnych efektów tworzenia partnerstw terytorialnych oraz ich rzeczywistego wpływu na pobudzanie współpracy międzysektorowej oraz aktywności społecznej i ekonomicznej mieszkańców obszarów wiejskich, (2) wkład w dyskurs teoretyczny pokazujący silne związki pomiędzy promowanymi w programach Unii Europejskiej ideami praktycznego wdrażania modelu partnership governance (partnerskiego współrządzenia lub współzarządzania) w gospodarowaniu zasobami terytorialnymi oraz behawioralnym (socjologicznym) podejściem do racjonalnego wyboru (Hechter i Kanazawa 1997; Ostrom 1998), (3) wykorzystanie podejścia racjonalnego wyboru w analizie struktur i relacji społecznych badanych międzysektorowych partnerstwach terytorialnych oraz ilościowa (w tym geograficzna) ocena występowania zjawisk przewidywanych przez to ujęcie teoretyczne (np. dążenie władz publicznych do kontroli nad budżetem LGD silniejsze w obszarach słabiej rozwiniętych ekonomicznie, wprowadzanie do rad decyzyjnych LGD osób podległych służbowo etc., zagadnienia wpływu głównych grup interesu na podział środków redystrybuowanych poprzez LGD), (4) wykorzystanie koncepcji reprezentacji funkcjonalnej (Vieira i Runciman 2011) w operacjonalizacji pomiaru zjawiska tokenizmu, polegającego na wprowadzaniu do rad decyzyjnych wysokich urzędników sektora publicznego, w tym wójtów, burmistrzów i ich zastępców jako przedstawicieli sektora społecznego (władza udaje, iż przekazuje część kompetencji niezależnym podmiotom i osobom z sektorów niepublicznych, choć w rzeczywistości stara się kontrolować procesy współzarządzania zasobami), 6

7 (5) wykorzystanie metod Analizy Sieci Społecznych (Social Network Analysis) w badaniach relacji międzyorganizacyjnych i społecznych w partnerstwach terytorialnych, ich związku ze strukturami społecznymi tych organizacji oraz ich wpływu na procesy współzarządzania zasobami redystrybuowanymi przez analizowane organizacje. Przedmiotem moich badań były partnerstwa terytorialne działające na obszarach wiejskich w Polsce, a dokładniej lokalne grupy działania funkcjonujące w latach w ramach Programu Pilotażowego LEADER+ (etap 1., wyniki badań opublikowane w Furmankiewicz i Stefańska 2010; Furmankiewicz, Thomson i Zielińska 2010; Furmankiewicz 2012), a następnie lokalne grupy działania funkcjonujące w ramach tzw. Osi 4 LEADER programu Obszarów Wiejskich ( ) (etap 2 badań, szczegółowo omówione w monografii Furmankiewicz 2018). W etapie 1 zrealizowałem badania ankietowe skierowane do biur LGD dotyczące funkcjonowania partnerstw (próba kwotowa 100 LGD) oraz 3 szczegółowe studia przypadku obejmujące badania jakościowe i ilościowe relacji pomiędzy organizacjami członkowskimi LGD, w tym analizy sieciowe relacji kooperacji, koordynacji, konfliktu, kontroli i konkurencji (współczynniki sieci niesymetryzowanej w Furmankiewicz i Stefańska 2010). Dla 149 LGD przeanalizowałem ze współautorem informacje o strukturach wydatkowania redystrybuowanych do 2008 r. środków finansowych (Furmankiewicz i Janc 2012). W etapie 2. cyklu badań zebrałem informacje dotyczące wybranych struktur i relacji społecznych związanych z procesami współzarządzania w próbie kwotowej 45 LGD, w tym na temat relacji koordynacji, kooperacji, konfliktu i zaufania w radach decyzyjnych. Następnie w 336 LGD zebrałem szczegółowe informacje dotyczące ich składu członkowskiego, struktur rad decyzyjnych, planowania i wydatkowania redystrybuowanych środków finansowych (Furmankiewicz 2018). Do analiz przyjąłem granice LGD z połowy 2011 r. (terytoria niektórych LGD ulegały później zmianom, w trakcie trwania programu wspierającego). Geograficzne analizy zróżnicowania przestrzennego wybranych struktur i relacji społecznych w LGD przeprowadziłem na 3 głównych poziomach terytorialnych: 1) obszarów lokalnych grup działania (terytoria objęte działaniami partnerstw); 2) województw (według formalnego przyporządkowania LGD do urzędów marszałkowskich pełniących funkcje kontrolne nad LGD w okresie programowania ), 3) umownie przyjętych 3 regionów społeczno-kulturowych, dla danych nt. relacji społecznych w radach i nt. preferencji członków rad LGD, zebranych w badaniach kwestionariuszowych w próbie kwotowej, oraz podsumowałem wyniki na poziomie całego kraju. 7

8 Zagadnienia teoretyczne Rozważania teoretyczne moich badań nawiązują przede wszystkim do koncepcji territorial governance (rozumianego jako świadome, terytorialne współzarządzanie zasobami) oraz podejścia racjonalnego wyboru, które wywodzi się z nauk ekonomicznych (w dużym uproszczeniu zakładało dążenie jednostek ludzkich do uzyskania maksymalnych korzyści ekonomicznych). Podejście to, po korektach pierwotnych założeń (m.in. odejście od założenia pełnej, na rzecz ograniczonej, racjonalności człowieka i uwzględnienie nieekonomicznych korzyści jednostek), stanowi ważny element współczesnych koncepcji działań wspólnych (kolektywnych) Ostrom (1990; 1998), które stosowane są w analizach zarządzania zasobami lokalnymi przez grupy ludzi. Zdaniem Bevira i Rhodesa (2001) koncepcje społeczno-ekonomiczne wywodzące się z teorii racjonalnego wyboru są silnie powiązane z koncepcją governance, która zwraca uwagę na korzyści indywidualne uzyskiwane z pracy grupowej. W rozważaniach teoretycznych potwierdziłem wysoki poziom powiązań pomiędzy koncepcją współzarządzania terytorialnego (territorial governance), zasadami podejścia LEADER, w ramach którego tworzono partnerstwa terytorialne typu lokalne grupy działania i poglądami różnych autorów wskazujących na korzyści, jakie można uzyskać z takiego modelu organizacji zarządzania zasobami lokalnymi (zagadnienia omówione przeze mnie pierwszy raz w publikacji Furmankiewicz 2012, cytowane i wykorzystane w Furmankiewicz 2018). W rzeczywistości jednak, dążenia indywidualne i grup interesu, zgodne z podejściem racjonalnego wyboru (obecnym np. w teorii wyboru publicznego), prowadzą także do pojawiania się zjawisk postrzeganych jako negatywne (m.in. tokenizm i klientelizm), które w moich badaniach analizowałem pod względem ilościowym i jakościowym. Efektem popularyzacji modelu wzpółzarządzania terytorialnego wśród polityków i administracji publicznej stało się tworzenie różnego typu partnerstw (a więc grup podmiotów i osób wspólnie podejmujących decyzje strategiczne i współpracujących w ich realizacji), które mają zwiększać efektywność zarządzania zasobami lokalnymi w procesach administracyjnych i przez to dawać dodatkowe korzyści członkom grupy i społecznościom lokalnym (np. lepiej zaspokajać ich potrzeby). Badania zarówno moje, jak i innych autorów, wskazują, że potencjalne korzyści z uczestnictwa w programach wpierających procesy współzarządzania zasobami na określonych obszarach są zarazem źródłem ich sukcesu (szybka dyfuzja przestrzenna idei tworzenia partnerstw terytorialnych) jak i opisywanych trudności (np. próby różnych grup interesu, w tym szczególnie władz publicznych, uzyskania pełnej kontroli nad podziałem środków finansowych redystrybuowanymi przez te organizacje). 8

9 Problemy i hipotezy badawcze W moich badaniach skoncentrowałem się na następujących zagadnieniach badawczych dotyczących rozwoju współpracy międzysektorowej w ramach partnerstw terytorialnych: 1) Jakie były główne bariery rozwoju międzysektorowych partnerstw terytorialnych w Polsce? Czy model współpracy rozwijany w krajach anglosaskich sprawdza się w postsocjalistycznym społeczeństwie Polski? 2) Jakie były główne etapy rozwoju współpracy międzysektorowej w Polsce? Czy partnerstwa powstawały spontanicznie, czy też wyłącznie jako efekt wsparcia finansowego? 3) Jak kształtują się relacje pomiędzy sektorem publicznym i przedstawicielami sektorów niepublicznych w partnerstwach terytorialnych? Jakie grupy interesu mają największy wpływ na podejmowane w nich decyzje? 4) Czy partnerstwa mają pozytywny wpływ na wzrost ekonomicznej i społecznej aktywności mieszkańców obszaru na którym działają? 5) Czy w partnerstwach występują zjawiska przewidywane przez podejście racjonalnego wyboru (w tym teorię wyboru publicznego)? 6) Czy zróżnicowanie przestrzenne cech partnerstw terytorialnych wykazuje związek z regionami historyczno-kulturowymi, które według badań innych autorów, są ciągle widoczne w wielu społecznych i ekonomicznych wskaźnikach charakteryzujących polskie gminy? Odnosząc się do tych pytań, na podstawie analizy literatury (por. Furmankiewicz 2018), sformułowałem następujące hipotezy badawcze: [Hipoteza ogólna 1]: W procesach funkcjonowania analizowanych partnerstw terytorialnych mogą pojawić się zjawiska przewidywane przez podejście racjonalnego wyboru (w tym teorię wyboru publicznego por. Wilkin 2005) np. niechęć do tworzenia tego typu organizacji z powodu osłabienia w nich wpływu władz na decyzje o podziale zasobów i dążenie władz publicznych do kontroli nad podziałem środków redystrybuowanych przez te partnerstwa. Z tą hipotezą ogólną wiążą się hipotezy szczegółowe: [Hipoteza szczegółowa 1.1]: Władze publiczne w Polsce nie były pierwotnie zainteresowane przekazywaniem kompetencji w zarządzaniu zasobami do międzysektorowych partnerstw terytorialnych, gdzie ich wpływ na podejmowane decyzje jest osłabiony, co można wykazać w badaniach jakościowych [hipoteza 1.1- A]. Dlatego tworzenie LGD mogło być w wysokim stopniu odpowiedzią na możliwości uzyskania dodatkowych środków finansowych i nie wynikało z wcześniejszej potrzeby współzarządzania. Powinno się to objawiać tworzeniem LGD głównie na początku realizacji programów, które wspierają je finansowo [hipoteza 1.1-B], [Hipoteza szczegółowa 1.2]: W strukturach organizacyjnych LGD mogą pojawić się zjawiska przewidywane przez podejście racjonalnego wyboru. Jest mało 9

10 prawdopodobne, by samoistnie wprowadzana była ważna idea współzarządzania terytorialnego, polegająca na równoważeniu wpływów różnych grup interesu (m.in. trzech podstawowych sektorów) i udziału w nim aktorów dotąd wykluczonych, co jest jednym z celów tworzenia LGD [European Commission 2006, 2014]. W przypadku powołania takiej organizacji, najsilniejszy podmiot z punktu widzenia zarządzania środkami publicznymi władze i administracja publiczna będzie dążył do kontrolowania lub dominacji przy podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu zasobów LGD, poprzez umieszczanie w radach decyzyjnych jak największej liczby swoich przedstawicieli [hipoteza szczegółowa 1.2-A]. Preferencja ta może być silniejsza niż narzucana zewnętrznymi procedurami idea wzmacniania udziału pozostałych dwóch grup interesu w procesach współzarządzania. Ponieważ procedury tworzenia LGD nie pozwalają na większy, niż 50% udział sektora publicznego w radach, będzie to prowadziło do tokenizmu [hipoteza szczegółowa 1.2-B]. Jego miarą w moich badaniach jest udział ukrytego sektora publicznego, a więc osób, które znajdowały się na pracowniczych stanowiskach samorządowych (w tym wójtowie, burmistrzowie, starostowie i ich zastępcy), a deklarowały w formalnych dokumentach reprezentowanie lokalnych organizacji pozarządowych lub generalnie sektora społecznego. Dodatkowo jest prawdopodobne, że chęć kontrolowania rad LGD przez władze samorządowe (a wiec uzyskiwania wpływu na sposób redystrybucji środków dostępnych poprzez LGD) będzie prowadziła do wprowadzania do rad decyzyjnych pracowników samorządowych na wysokich stanowiskach i podlegających im służbowo podwładnych [hipoteza szczegółowa 1.2-C]. Ten miernik struktury rady jest traktowany jako miara klientelizmu, gdyż zwiększa szansę na wybór określonych projektów, np. z danej gminy. Dzięki podwładnym wójt lub burmistrz zwiększa swój wpływ na decyzje rady w sprawie wyboru projektów, które otrzymają dofinansowanie. Jakkolwiek, jak wskazuje przedstawiona literatura, w studiach przypadku takie zjawiska były już stwierdzane w LGD, brakowało oceny skali jego występowania na poziomie całego kraju i poszczególnych regionów. Wątpliwe także, by grupy o względnie niskim statusie społecznym (bezrobotni, rolnicy, osoby słabo wykształcone na niskich stanowiskach), były w znacznym stopniu włączane do współzarządzania zasobami lokalnymi. Raczej należy się spodziewać, że w składzie rad decyzyjnych będą dominować osoby o względnie wysokim statusie społecznym np. najbardziej aktywne osoby w średnim wieku, zajmujące względnie wysokie stanowiska [hipoteza szczegółowa 1.2-D]. [Hipoteza szczegółowa 1.3]: Podejście racjonalnego wyboru wskazuje, że w gminach o lepiej rozwiniętej infrastrukturze i większych dochodach, dążenie samorządu lokalnego do kontroli nad LGD może być słabsze, gdyż relatywnie zasoby LGD będą 10

11 mniej atrakcyjne dla władz gminy (mając do dyspozycji duże zasoby własne, nie będą tak silnie zabiegać o kontrolowanie względnie niewielkich zasobów LGD). [Hipoteza szczegółowa 1.4]: Struktury członkowskie rad decyzyjnych LGD mogą mieć wpływ na relacje w radach LGD. Przykładowo, wysoki udział władz politycznych, które rozliczają się przed swoimi wyborcami, może prowadzić do większych konfliktów o środki finansowe jakie dostępne są poprzez LGD, co byłoby zgodne z podejściem racjonalnego wyboru, i do spadku poziomu zaufania między członkami rad LGD. [Hipoteza szczegółowa 1.5]: Z punktu widzenia podejścia racjonalnego wyboru powinien pojawić się związek pomiędzy dominującą grupą interesu w LGD, a preferowanymi działaniami, przy czym sektor publiczny może preferować głównie projekty modernizacji infrastruktury realizowane w ramach odnowy i rozwoju wsi. Wynika to z faktu, iż takie projekty, przy względnie małym nakładzie pracy urzędnika (jeden duży projekt zamiast wielu małych), są najbardziej widoczne dla wyborców. Sektor społeczny może preferować natomiast małe projekty, które ma możliwość realizować, a sektor ekonomiczny (obejmujący przedsiębiorców i rolników) - tworzenie mikroprzedsiębiorstw i ewentualnie różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. [Hipoteza szczegółowa 1.6]: Możliwość uzyskania korzyści w postaci dofinansowania projektów lokalnych organizacji pozarządowych będzie motywowała lokalne społeczności do organizowania się w grupy lub formalizowania grup dotąd nieformalnych poprzez rejestrację stowarzyszeń lub fundacji, [Hipoteza ogólna 2]: W wymiarze przestrzennym analizowane struktury i relacje społeczne, związane ze współzarządzaniem zasobami w LGD zlokalizowanych w poszczególnych regionach społeczno-kulturowych mogą cechować się odmienną charakterystyką, analogicznie jak obserwuje się zróżnicowanie innych cech dotyczących stanu rozwoju społeczno-ekonomicznego tych obszarów. WYNIKI BADAŃ W ramach analizy hipotezy ogólnej [1] w przeprowadzonych analizach stwierdziłem następujące szczegółowe zależności: [Hipoteza szczegółowa 1.1-A]: Badania wykazały, że proponowany przez procedury Unii Europejskiej system organizacji partnerstw terytorialnych w Polsce wprowadzany był z oporami władz publicznych. Przykładowo, w przeciwieństwie do Inicjatywy Wspólnotowej LEADER+ realizowanej w Unii Europejskiej w latach , w polskim Programie Pilotażowym LEADER+ ( ) nie zezwolono na tworzenie lokalnych komitetów decyzyjnych, które dokonywałyby wyboru projektów do realizacji w ramach funduszy małych grantów, co świadczyło o braku zaufania władz centralnych do podmiotów współpracy międzysektorowej, takich jak partnerstwa terytorialne. Świadczą o tym także 11

12 przeprowadzone przeze mnie badania jakościowe i wywiady w ramach grantu badawczego własnego MNISW Nr 2 P06R Rola i potencjał partnerstw lokalnych we wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, które opublikowałem ze współautorami m.in. w artykule Furmankiewicz, Thompson i Zielińska 2010 (mój udział w publikacji 55 %, przy czym badania terenowe przygotowałem i zrealizowałem samodzielnie) i Furmankiewicz (2012). Tym samym potwierdziłem hipotezę badawczą mówiącą o oporach polskiej administracji, by wdrażać modele organizacji zarządzania zasobami lokalnymi wzorowane na doświadczeniach demokratycznych krajów anglosaskich, rozwijanych w ramach struktur Unii Europejskiej. Urzędnicy i władze często nie znali tego sposobu zarządzania zasobami lokalnymi i nie byli zainteresowani w zwiększaniu udziału przedstawicieli sektora niepublicznego w podejmowaniu decyzji o zasobach publicznych. Oznacza to, że hipoteza została w znacznym stopniu potwierdzona. [1.1-B]: Zrealizowane przeze mnie badania wskazują, że w rozwoju partnerstw terytorialnych do 2011 r. wyróżnić można etapy, ściśle powiązane ze wsparciem finansowym, co opisałem w recenzowanej monografii Furmankiewicz (2018). Partnerstwa takie niezwykle rzadko powstawały w okresach, gdy brak było projektów i programów wspierających finansowo ich powstawanie i działania lokalne. Ich tworzenie było w wysokim stopniu stymulowane przez możliwość uzyskania środków finansowych na działania lokalne, co jest zgodne z podejściem racjonalnego wyboru. Badane organizacje zakładano najczęściej około roku 2006 i 2008, gdy rozpoczynano realizację programów, które wspierały je finansowo. Wcześniej władze publiczne nie były skłonne tworzyć takich organizacji, w których na decyzje finansowe wysoki wpływ mogły mieć inne podmioty niepubliczne. Pozyskanie środków finansowych było głównym celem formowania tych organizacji w 2006 r. (Furmankiewicz 2012, s. 269). Moje badania sugerują także, że strategie tych organizacji dostosowywano w większym stopniu do poszczególnych linii budżetowych programu wpierającego, aby łatwiej pozyskać środki finansowe, niż do potrzeb wynikających z szerokich konsultacji społecznych (Furmankiewicz, 2018). Wyniki te potwierdzają hipotezę szczegółową 1.1. Hipotezy szczegółowe 1.2 dotyczą pojawiania się określonych struktur w utworzonych już LGD: [1.2-A]: W zrealizowanych badaniach stwierdziłem, iż osoby w rzeczywistości pracujące w sektorze publicznym (wójtowie, burmistrzowie i ich zastępcy oraz urzędnicy gminni i powiatowi), uzyskali dominację (wyższy niż 50% udział w radzie decyzyjnej) w większości, bo w 53% LGD w Polsce (Furmankiewicz i Macken-Walsh, mój udział 60%), podczas gdy drugi interesariusz sektor społeczny tylko w 16% LGD. Wraz ze wzrostem liczby gmin w LGD wzrastał udział rzeczywistego sektora publicznego w radzie LGD, gdyż każdy samorząd starał się mieć swojego przedstawiciela w radzie (istotny statystycznie, ale 12

13 niski współczynnik korelacji r=0,249). Średnio w Polsce pracownicy sektora publicznego posiadali 51,5 % udziału w radach LGD (Furmankiewicz 2018). Potwierdza to częściowo hipotezę. [1.2-B]: Według procedur Unii Europejskiej sektor publiczny nie mógł obejmować więcej niż 50% składu rady decyzyjnej LGD. Aby uzyskać kontrolę nad budżetem LGD, władze publiczne musiały ukrywać się twierdząc, że reprezentują sektor społeczny. Wszędzie tam, gdzie sektor publiczny dominował (53% LGD), oficjalnie deklarowano jego nie większy niż 50% udział w radzie, co jest traktowane jako objaw tokenizmu (hipoteza zweryfikowana pozytywnie). W skrajnych przypadkach prawie cała rada decyzyjna była złożona z wójtów i podległych im urzędników, wykazywanych jako sektor społeczny. Zjawisko to stwierdziłem w próbie kwotowej 45 LGD w Polsce (Furmankiewicz 2012), w badaniach porównawczych woj. dolnośląskiego, łódzkiego i małopolskiego (Furmankiewicz 2013), a także w skali całego kraju (Furmankiewicz i Macken-Walsh 2016, mój udział 60%). Osoby zatrudnione na pracowniczych stanowiskach samorządowych, które deklarowały reprezentowanie sektora społecznego, występowały w 88% LGD w Polsce. W publikacji podsumowującej (Furmankiewicz 2018) przedstawiłem szczegółowe dane dotyczące występowania tego zjawiska w skali Polski (ryc. 1, poniżej), jak i w poszczególnych województwach. Oznacza to, że hipoteza została zweryfikowana pozytywnie, choć należy pamiętać, iż w części LGD to zjawisko nie wystąpiło. A) STRUKTURY DEKLAROWANE B) STRUKTURY RZECZYWISTE Sektor ekonomiczny Sektor społeczny Sektor ekonomiczny Sektor społeczny Sektor publiczny Ryc. 1. Porównanie deklarowanych struktur przedstawicieli sektora publicznego, społecznego i ekonomicznego w LGD w Polsce sugerujące wysoki udział sektora społecznego w radach decyzyjnych w LGD w Polsce (A) oraz struktur rzeczywistych (B) stwierdzonych przez Autora z zastosowaniem koncepcji reprezentacji funkcjonalnej, wskazujące na rzeczywistą dominację sektora publicznego związanego z urzędami gmin (Furmankiewicz, 2018) Sektor publiczny 0 13

14 [1.2-C]: Dążenie władz gminnych do kontroli nad podziałem dotacji redystrybuowanych poprzez partnerstwa terytorialne prowadziło w wielu przypadkach do wprowadzania do rad decyzyjnych LGD osób podległych służbowo (zwykle byli to urzędnicy gminni lub kierownicy różnych jednostek gminnych podlegli wójtom/burmistrzom i ich zastępcom). Co najmniej jedną taką osobę stwierdziłem w 59% LGD w Polsce, ale w skrajnych przypadkach stanowiły one większość osób w radzie [odmienne przykłady przedstawiłem w: Furmankiewicz 2013 oraz w Furmankiewicz i Macken-Walsh 2016]. Wywiady jakościowe wykazywały, że osoby takie miały małe szanse na zachowanie pełnej niezależności w ocenie wniosków. W niniejszej pracy jest to traktowane jako przejaw klientelizmu terytorialnego, charakterystycznego dla sektora publicznego, który rozlicza się ze skuteczności przed swoimi wyborcami. Zjawisko to było częstsze w małych LGD (jedno- i dwu-gminnych). W przypadku, gdy LGD starały się zachować niezależność od władz publicznych, niejednokrotnie dochodziło do konfliktów, czego przykłady przedstawiłem ze współautorami w pracy Furmankiewicz, Thomson i Zielińska (2010) oraz bardziej szczegółowo w monografii Furmankiewicz (2018). Potwierdza to w znacznym stopniu hipotezę szczegółową 1.2-C. Z drugiej strony, w badaniach jakościowych stwierdziłem, że w LGD wielogminnych, w zakresie odnowy wsi władze gminne często uzgadniały ze sobą przed złożeniem wniosków, o jakie kwoty będą się ubiegać (Furmankiewicz 2018). W rezultacie najczęściej nie dochodziło do koncentracji działań w jednej gminie, co jest zgodne z poglądami Ostrom (1990). [1.2-D]: Moje badania potwierdziły, iż w strukturach rad decyzyjnych LGD dominowały osoby o wysokim statusie społecznym: wykształcone i zajmujące najczęściej wysokie stanowiska, a więc nie następowały postulowane procesy włączenia społecznego grup zmarginalizowanych (co potwierdza hipotezę). Na wysokie wykształcenie członków rad zwróciłem uwagę ze współautorem w publikacji Furmankiewicz i Macken-Walsh 2016, natomiast bardziej szczegółowe dane i analizy przedstawiłem w monografii Furmankiewicz (2018). W LGD (mających w 2011 r. najczęściej formę tzw. stowarzyszenia specjalnego) istniała możliwość preferowania urzędników, jako członków rad decyzyjnych i zarządów, ze względu na ich doświadczenie administracyjne i jednoczesną aktywność pozarządową. Wymogi kwalifikacji LGD do Osi 4 PROW premiowały zapraszanie do rad decyzyjnych osób wykształconych, z doświadczeniem w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Potwierdza to tezę, że partnerstwa nie realizowały celu włączania do współpracy grup interesu dotychczas wykluczonych z zarządzania lokalnymi zasobami publicznymi, ale opierały swoją organizację o najsilniejsze lokalne podmioty, co jest zgodne z podejściem racjonalnego wyboru. [Weryfikacja hipotezy szczegółowej 1.3]: W analizach stwierdziłem istotny statystycznie, ale bardzo niski, ujemny współczynnik korelacji pomiędzy rzeczywistym udziałem sektora publicznego a: 1) dochodami gminy na 1 mieszkańca (r=-0,11, p=0,044); 2) 14

15 dochodami z PIT na 1 mieszkańca (r=-0,162, p=0,003) i 3) wydatkami majątkowymi inwestycyjnymi gmin (r=-0,236, p=0,000). Oznacza to prawdopodobnie, że im biedniejsza była gmina, tym mniej sektor publiczny był bardziej zainteresowany wejściem do rad LGD, a mniejszy był udział przedstawicieli sektorów niepublicznych. Dla porównania nie wykazano żadnego związku pomiędzy rzeczywistym udziałem sektora publicznego, a zorganizowaną aktywnością mieszkańców w stowarzyszeniach, fundacjach, kołach i klubach. Także analiza preferencji członków rad LGD w próbie kwotowej wykazała, że na słabiej rozwiniętych obszarach tzw. Królestwa Kongresowego za najważniejsze działania uznawano rozwój infrastruktury publicznej, podczas gdy na lepiej rozwiniętych terenach tzw. Ziem Zachodnich za ważniejsze uznawano wsparcie aktywności społecznej mieszkańców (różnice istotne statystycznie szerzej w Furmankiewicz 2018). Oznacza to, że uwarunkowania ekonomiczne miały większy wpływ na struktury LGD, niż aktywność społeczna mieszkańców w różnego typu zrzeszeniowych formach organizacji. Potwierdza to częściowo założenia podejścia racjonalnego wyboru i hipotezę 1.3. Szczegółowe analizy przedstawiłem w monografii podsumowującej nr 1 (Furmankiewicz, 2018). [Weryfikacja hipotezy szczegółowej 1.4]: W przypadku uwzględnienia silnych i słabych relacji stwierdzono istotny statystycznie, ujemny współczynnik korelacji pomiędzy gęstością zaufania w badanej grupie oraz 1) udziałem ukrytego sektora publicznego (r=-0,377; p=0,01) oraz, także ujemny, z udziałem radnych gminy w radzie LGD (r=-0,295; p=0,05). Związek tego typu nie występował ani z deklarowanym, ani z rzeczywistym udziałem sektora publicznego. Oznacza to, że spadek zaufania w grupie nie był związany z udziałem osób reprezentujących sektor publiczny, ale tylko z przypadkami, gdy wójtowie, burmistrzowie i inni wysocy urzędnicy przedstawiali siebie jako przedstawicieli sektora społecznego. Być może członkowie rady zdawali sobie sprawę z dwuznaczności takich deklaracji i ich niezgodności z ideami programów typu LEADER. Wystąpiła także istotna statystycznie korelacja udziału osób powiązanych ze sobą służbowo w radzie LGD z gęstością silnej kooperacji (r=0,312, p=0,037), co jest zrozumiałe urzędnicy ze swoimi przełożonymi na co dzień realizowali wspólnie konkretne zadania. W przypadku rad decyzyjnych jest to jednak niekorzystne zjawisko, gdyż osoby takie nie gwarantują niezależności przy ocenie projektów. Także angażowanie radnych gmin do rad LGD wydaje się niekorzystne. Natomiast nie stwierdziłem istotnych statystycznie korelacji pomiędzy gęstością konfliktów a wskaźnikami dotyczącymi struktur rady decyzyjnej LGD. Tak więc hipoteza została potwierdzona tylko w zakresie związku relacji zaufania z ukrytym sektorem publicznym oraz związku silnej kooperacji z udziałem osób podległych służbowo [Furmankiewicz 2018]. [Weryfikacja hipotezy szczegółowej 1.5]: W przeprowadzonych przeze mnie studiach przypadku odnotowałem zjawisko wykluczania przez władze gminne projektów 15

16 proponowanych przez mieszkańców lub tendencje do przejmowania przez te władze kontroli nad środkami redystrybuowanymi w ramach partnerstw terytorialnych. Przykłady przedstawiłem ze współautorami w publikacji Furmankiewicz, Thomson i Zielińska (2010). Podobnie w badaniach ilościowych, obejmujących lokalne grupy działania funkcjonujące w 2011 r., stwierdziłem istotny statystycznie, ale bardzo niski dodatni współczynnik korelacji pomiędzy udziałem urzędników podległych służbowo innym członkom rady decyzyjnej LGD a udziałem środków na odnowę i rozwój wsi (r=0,141; p=0,01). Możliwe zatem, że w LGD, w których urzędnicy zasiadali w radzie razem ze swoimi przełożonymi wójtami, burmistrzami etc. pojawiały się czasem preferencje do wsparcia rozbudowy infrastruktury. Natomiast w przypadku występowania tylko ukrytego sektora publicznego (urzędnicy jako przedstawiciele sektora społecznego, ale bez swoich przełożonych w radzie) zjawisko takie w ogóle nie występowało (współczynniki korelacji bliskie zeru). W przypadku środków wydatkowanych przez LGD stwierdziłem bardzo niski, ale istotny statystycznie, dodatni współczynnik korelacji pomiędzy liczbą stowarzyszeń i fundacji reprezentowanych ogółem w LGD a udziałem środków wydatkowanych na małe projekty (r=0,198, p=0,001) oraz ujemny współczynnik korelacji pomiędzy liczbą stowarzyszeń i fundacji reprezentowanych ogółem w LGD a udziałem środków wydatkowanych na odnowę wsi (r=-186, p=0,001). Tam gdzie istniały już formalne organizacje pozarządowe, tam wykorzystywano więcej środków na aktywizację mieszkańców w ramach małych projektów, a nieco mniej na modernizację infrastruktury w ramach odnowy i rozwoju wsi. Innych związków struktur rad decyzyjnych LGD ze sposobem wydatkowania środków nie zaobserwowałem. Udział sektora ekonomicznego w radach LGD nie miał żadnego związku ze środkami planowanymi i wydatkowanymi na tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw lub (i) różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Sposób wykorzystania środków oraz jego związki ze strukturami społecznymi LGD wskazują, że w procesach współzarządzania zasobami tych organizacji, najsilniejszą grupą interesu był sektor publiczny, a drugą w kolejności sektor społeczny, zorganizowany w formalnych organizacjach pozarządowych. Niskie zaangażowanie i znaczenie sektora ekonomicznego (przedsiębiorcy i rolnicy) obserwowałem zarówno w latach (Furmankiewicz i Stefańska 2010) jak i w latach (Furmankiewicz 2018). Hipotezę potwierdziłem zatem tylko częściowo. [Weryfikacja hipotezy szczegółowej 1.6]: Badania zrealizowane przeze mnie we współpracy z dr. Krzysztofem Jancem wykazały, że w gminach z LGD powstawało więcej formalnych organizacji pozarządowych (przede wszystkim stowarzyszeń), niż w gminach bez LGD (Furmankiewicz i Janc 2011, Furmankiewicz i Janc 2012, w obu przypadkach mój udział 70%). Także w skali kraju, w okresie programowania , więcej organizacji pozarządowych zarejestrowano na początku realizacji programów wspierających je finansowo, a więc były tworzone dla zwiększenia możliwości absorpcji dostępnej pomocy 16

17 (Furmankiewicz, Janc i Macken-Walsh 2016), co jest zgodne z założeniami podejścia racjonalnego wyboru. Działania LGD miały niewielki wpływ na aktywność ekonomiczną mieszkańców, a sektor ekonomiczny w małym stopniu angażował się w prace LGD, gdyż przy wysokim nakładzie nieodpłatnej pracy mógł uzyskiwać względnie małe korzyści (Furmankiewicz 2018). [Weryfikacja hipotezy ogólnej 2]: Porównując partnerstwa terytorialne (a dokładniej lokalne grupy działania) w poszczególnych regionach historyczno-kulturowych stwierdziłem, że w Galicji najczęstsze były LGD obejmujące od jednej do kilku gmin, o średnio najniższej liczbie mieszkańców i formalnych reprezentantów organizacji pozarządowych. LGD w tym obszarze miały średnio największą liczbę członków indywidualnych (partnerów), opisywanych jako reprezentanci sektora społecznego. Mimo to rady decyzyjne dokonujące wyboru projektów wspieranych finansowo były tu najmniej liczebne, a więc członkowie zwykli w procesach współzarządzania zasobami uczestniczyli słabiej, niż w innych regionach. W radach decyzyjnych najwyższy był tu udział osób określanych w moich badaniach jako ukryty sektor publiczny (traktowany jako objaw tokenizmu). Także na tym obszarze były relatywnie częste przypadki zależności służbowej części członków rady decyzyjnej. Z drugiej strony zarówno deklarowany, jak i rzeczywisty, średni udział reprezentantów sektorów niepublicznych w radach był w tym regionie najwyższy. Porównanie wskaźników sieciowych relacji w próbie rad decyzyjnych LGD wskazuje, iż w Galicji wskaźniki gęstości koordynacji i kooperacji członków rady osiągały wyższe wartości, niż w dwóch pozostałych porównywanych regionach (różnice istotne statystycznie). W relatywnie małych LGD, szczególnie obejmujących jedną lub dwie gminy, występował wyższy poziom znajomości lokalnych działaczy, wynikający z sieci wzajemnych kontaktów, w tym silne powiązania z urzędem gminy. Wyniki te są zgodne z poglądami o względnie wysokim poziomie powiązań sąsiedzko-rodzinnych w Galicji, które bardziej sprzyjały tworzeniu względnie małych grup, niż dużych, wielogminnych organizacji. Bliskość geograficzna aktorów społecznych (osób i organizacji) zrzeszonych w partnerstwie miała dodatni wpływ na gęstość koordynacji i kooperacji. W kwotowej próbie badawczej w radach LGD z Galicji obserwowano najwyższe wskaźniki centralizacji zaufania i konfliktów, co można wiązać z wysoką rolą przedstawicieli władz gminnych w radach LGD (wyższa rola tzw. autorytetów), jednak wyniki testów nie pozwalają tych danych uogólniać do całego regionu. W małych partnerstwach, obejmujących np. 1 gminę, trudno było znaleźć niezależnych od siebie przedstawicieli sektora publicznego, bo większość z nich pracowała w jednym urzędzie gminy mając jednego przełożonego wójta lub burmistrza. Sprzyjało to zjawisku pojawiania się osób zależnych służbowo w radach decyzyjnych. 17

18 W porównaniu z dwoma pozostałymi analizowanymi regionami społeczno-kulturowymi, w Galicji pobudzanie aktywności społecznej miało najniższą rangę w preferencjach członków rad LGD (różnica istotna statystycznie). Poglądy te pokrywały się z planami wydatkowania środków redystrybuowanych przez LGD. W porównaniu z dwoma pozostałymi regionami, w 2011 r. w strategiach w tym regionie planowano średnio najmniejszy udział procentowy środków na małe projekty (z których mogły korzystać m.in. lokalne organizacje pozarządowe). Natomiast największy udział procentowy środków zaplanowano na odnowę i rozwój wsi, a więc na zadania związane z poprawą jakości infrastruktury, które realizowane były przez urzędy gmin. Wskazuje to na względnie niski poziom poparcia idei wspierania rozwoju sektora pozarządowego w tym regionie. W badanej próbie, członkowie rad LGD względnie najwyżej cenili konieczność wsparcia przedsiębiorczości. Co prawda różnice między regionami historyczno-kulturowymi w udziale planowanych i wydatkowanych środków były znikome, to jednak faktycznie w Galicji udział środków rzeczywiście wykorzystanych na tworzenie mikroprzedsiębiorstw był minimalnie wyższy niż w dwóch pozostałych regionach. W obszarze badawczym określonym jako Królestwo Kongresowe stwierdziłem największą średnią liczbę gmin członkowskich, średnio największe rady decyzyjne w LGD, najniższy średni udział osób podległych sobie służbowo i ukrytego sektora publicznego. Relacje silnej kooperacji między członkami rady wykazywały tu najniższe wskaźniki gęstości, statystycznie różne od gęstości kooperacji na Ziemiach Zachodnich i w Galicji. Oceniłem na tej podstawie, że zjawiska tokenizmu i klientelizmu (mierzone strukturami społecznymi LGD) były tu średnio najsłabsze w Polsce. W badanej próbie kwotowej były tu najniższe wskaźniki gęstości relacji wysokiego zaufania, jednak różnice w tym zakresie, w porównaniu z pozostałymi dwoma regionami, były nieistotne statystycznie. W 2011 r. w Królestwie Kongresowym (a szczególnie w woj. łódzkim) było najwięcej gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, które mogły, ale nie były jeszcze członkami żadnej LGD, co powiązałem ze stwierdzonym niskim poziomem zaufania i kooperacji władze gmin początkowo niechętnie angażowały się we współpracę w ramach partnerstw międzysektorowych. W badanych LGD na Ziemiach Zachodnich było średnio najmniej tzw. partnerów (mimo, że obejmowały one przeciętnie największą liczbę ludności i były zwykle największe terytorialnie). Wskaźniki udziału procentowego ukrytych urzędników i osób podległych służbowo w radach decyzyjnych były wyższe niż w Królestwie Kongresowym, ale niższe niż w Galicji. Wysoki był w nich udział deklarowanego i rzeczywistego sektora publicznego. W porównaniu do dwóch pozostałych regionów historyczno-kulturowych najniższy był tu udział sektora społecznego w radach, ale jednocześnie wśród partnerów było średnio najwięcej formalnych organizacji pozarządowych. Członkowie rad tego regionu w próbie badawczej wykazywali największe poparcie dla idei wsparcia aktywności społecznej mieszkańców (różnice istotne statystycznie), co zgadzało się z wysokim udziałem procentowym środków 18