Kliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, Polish Dental Society Kliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą Clinical evaluation of the oral cavity status in pregnant women with diabetes Edyta Ciężka 1, Ewa Wender-Ożegowska 2, Anna Surdacka 1 1 Z Katedry i Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Stopa; 2 Z Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych, Uniwersytet Medyczny im K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Brązert Summary Aim of the study: To evaluate the incidence of caries and the gingival and periodontal status in healthy pregnant women and in pregnant women with preexisting diabetes. Materials and methods: The study involved 54 women aged 20 to 30 years in their first trimester of pregnancy. The women were divided into two groups: the study group (A) included pregnant women with diabetes, whereas healthy pregnant women were included in the control group (B). Caries activity index (DMF), dental hygiene status (Plaque Index; PLI, and Approximal Plaque Index; API) and gingival status (Gingival Index; GI, and Sulcus Bleeding Index; SBI) as well as, Probing Periodontal Depth (PPD) were assessed. Results: Caries was twice as intense in group A as in the control group. Conclusion: The incidence of caries and periodontitis among pregnant women with pre-existing diabetes is higher compared to healthy pregnant women. Streszczenie Cel prac: celem pracy była ocena zapadalności na próchnicę zębów oraz stanu dziąseł i przyzębia u ciężarnych zdrowych i ciężarnych z cukrzycą przedciążową. Materiał i metody: badaniem objęto 54 kobiety w wieku od 20 do 30 lat będące w pierwszym trymestrze ciąży. Kobiety podzielono na dwie grupy: do grupy badanej (A) zakwalifikowano kobiety ciężarne z cukrzycą przedciążową (30 kobiet) natomiast do kontrolnej (B) ciężarne zdrowe (24 osoby). Oceniono: zachorowalność na próchnicę zębów na podstawie liczby PUW z, stan higieny jamy ustnej na podstawie wskaźnika Plaque Index (PLI) i aproksymalnego wskaźnika płytki (API) oraz stan dziąseł oznaczając wskaźniki: Gingival Index (GI) i Sulcus Bleeding Index (SBI). Ponadto obliczono głębokość kieszonek przyzębnych (PPD). Wyniki: u pacjentek z grupy A zachorowalność na próchnicę zębów była dwukrotnie wyższa w porównaniu z tymi z grupy B. Wniosek: u kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą zapadalność na próchnicę zębów oraz procesy zapalne w przyzębiu są bardziej nasilone niż u zdrowych, ciężarnych. KEYWORDS: pregnancy, diabetes, gingivitis, periodontitis HASŁA INDEKSOWE: ciąża, cukrzyca, zapalenie dziąseł, zapalenie przyzębia 554

2 2008, 61, 8 Stan jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą Wstęp Ciąża jest okresem, w którym pojawia się wiele czynników mogących mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia jamy ustnej. W tym czasie w ustroju kobiety dochodzi do wielu zmian fizjologicznych. Ciąża powoduje bowiem zmiany adaptacyjne w różnych narządach i układach. Od samego początku aż do porodu, następuje wzrost całkowitej objętości krwi krążącej o około 40%. Przyrasta głównie objętość osocza. Proporcjonalnie do ilości krwi krążącej objętość wyrzutowa serca zwiększa się do 6 litrów na minutę i jest największa około 32 tygodnia ciąży. Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi obniża się nieznacznie na początku ciąży i wraca do normy w ostatnich jej tygodniach. Ciśnienie żylne w górnej połowie ciała nie zmienia się, natomiast w obrębie żyły dolnej zwiększa się około trzykrotnie. Zmiany zachodzą również w układzie oddechowym. Następuje zmiana toru oddychania z żebrowego na przeponowy. Zwiększa się wentylacja o około 40%, a także zostaje powiększona pojemność płuc i wymiana gazowa. Pod koniec ciąży prawie połowa tlenu służy zaspakajaniu potrzeb płodu [7]. Podczas ciąży następuje również zmiana w stężeniu hormonów białkowych i steroidowych produkowanych przez łożysko. Rola fizjologiczna tych hormonów polega na utrzymaniu ciąży, wpływa na wzrost i rozwój płodu oraz ma udział w akcji porodowej. Podwyższone stężenie hormonów płciowych we krwi oraz zmiany sekrecji śliny w kierunku hiposaliwacji i składu płynu dziąsłowego potęgują odkładanie się płytki bakteryjnej, co przyczynia się do powstania zmian w przyzębiu [6, 22]. Zmiany obserwowane w jamie ustnej podczas ciąży są wywoływane licznymi czynnikami, takimi jak np.: wahania poziomu hormonów, flory bakteryjnej, metabolizmu komórkowego i odpowiedzi immunologicznej [13]. W okresie ciąży zdrowie jamy ustnej jest zagrożone głównie rozwojem próchnicy zębów i periodontopatii [7, 20]. W przebiegu ciąży u niektórych kobiet obserwuje się nasilenie intensywności próchnicy, często spowodowane nowymi nawykami żywieniowymi. Nadmierne spożywanie węglowodanów może prowadzić do zwiększenia w jamie ustnej liczby bakterii z gatunku kwasolubnych i próchnicogennych, takich jak Streptococcus mutans i Lactobacillus. Zwiększenie liczby tych bakterii przy równoczesnym, mniej skrupulatnym oczyszczaniu zębów z osadów bakteryjnych tworzy sytuację sprzyjającą pojawieniu się mnogich ognisk demineralizacji szkliwa [2, 19]. Charakterystyczne zmiany w obrębie dziąseł u kobiet ciężarnych były już opisywane w latach dwudziestych ubiegłego wieku [16, 17]. Do najczęściej wymienianych należą obrzęk i zaczerwienienie dziąsła brzeżnego oraz zwiększona skłonność do krwawień. Zmiany te zostały określone jako zapalenie dziąseł ciężarnych, a częstość ich występowania waha się od 35 do 100% [16]. Największe nasilenie tego procesu obserwuje się pomiędzy 14 a 30 tygodniem ciąży [12]. Uważa się, że istnieje zależność pomiędzy ilością płytki nazębnej, a nasileniem zmian zapalnych w obrębie dziąsła, szczególnie u kobiet ciężarnych, co potwierdziły badania Löe i Silness [16]. Do czynników modyfikujących odpowiedź zapalną dziąsła w czasie ciąży należą między innymi zmiany w poziomie hormonów płciowych (progesteron i estrogeny), specyficzne zmiany flory bakteryjnej oraz zmiany w odpowiedzi immunologicznej. W dziąśle wykryto charakterystyczne receptory dla estrogenów [1, 9, 10], które mogą wpływać na proliferacje komórek dziąsła, ich różnicowanie i keratynizację, jak również mogą oddziaływać na ma- 555

3 E. Ciążka i in. Czas. Stomatol., cierz tkanki [1, 9, 10]. Zmniejszona keratynizacja dziąsła w połączeniu ze wzrostem ilości glikogenu w nabłonku, powoduje obniżenie efektywności działania bariery nabłonkowej. Zmiany te wraz ze zmianami w mikrocyrkulacji dziąsłowej i przepuszczalności naczyń, są przyczyną większego narażenia i nasilenia odpowiedzi zapalnej na czynniki bakteryjne zawarte w płytce nazębnej [1, 9, 10]. Choroba przyzębia ujawniająca się lub nasilająca swoją dynamikę podczas ciąży, może stać się przyczyną porodu przedwczesnego (przed 37 tygodniem ciąży) lub urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową (poniżej 2500 gramów) [9]. W wyniku uruchomienia mechanizmów aktywacji cytokin prozapalnych, przez między innymi lipopolisacharydy (LPS) bakterii związanych z zapaleniem przyzębia, może dochodzić do syntezy i uwalniania wielu typów prostaglandyn, w tym prostaglandyny E2 (PGE2) stymulującej akcję porodową [21]. Choroba przyzębia u kobiet w ciąży może również wpływać na powstanie powikłania, jakim jest stan przedrzucawkowy (ang. preeclampsia), zagrażający życiu matki i dziecka [4]. Jako jego przyczynę podaje się zaburzenia wynikające z interakcji układu odpornościowego matki z obcymi białkami, powstającymi w ciąży w związku z procesem zagnieżdżenia się zarodka. Wykazano, bowiem znacznie wyższy poziom prostaglandyny PGE2, interleukiny 1 (IL 1) oraz Tumor Necrosis Factor α (TNF α) w płynie dziąsłowym kobiet, u których wystąpił stan przedrzucawkowy, w porównaniu z wartościami uzyskanymi u zdrowych ciężarnych [3, 9]. Cukrzyca jest to zespół zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią, będącą wynikiem upośledzonego wydzielania lub działania insuliny, bądź obu mechanizmów jednocześnie. Przewlekłej hiperglikemii towarzyszy w konsekwencji uszkodzenie oraz zaburzenie czynności wielu narządów, a głównie narządu wzroku, nerek, serca, i naczyń krwionośnych. Powikłania w przebiegu cukrzycy obejmują również jamę ustną. Ich obraz jednakże nie jest charakterystyczny. Najczęściej u tych chorych możemy obserwować zaawansowaną chorobę przyzębia, nasiloną próchnicę zębów, kamicę ślinianek, kserostomię, zmienione odczucia smakowe, długotrwające infekcje bakteryjne, nawracające zakażenia grzybicze, a także pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, określane jako stomatodynia [12, 23]. Cel pracy Celem pracy była ocena zapadalności na próchnicę zębów oraz ocena stanu dziąseł i przyzębia u ciężarnych zdrowych i ciężarnych z cukrzycą przedciążową. Materiał i metody Badaniem objęto 54 kobiety w wieku od 20 do 30 lat będące w pierwszym trymestrze ciąży, leczone w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Kobiety podzielono na dwie grupy: grupę A, do której zakwalifikowano ciężarne z cukrzycą przedciążową (30 pacjentek) oraz grupę kontrolną B ciężarne zdrowe (24 osoby). Wszystkie pacjentki badano stomatologicznie. Oceniono: zachorowalność na próchnicę zębów na podstawie liczby PUW z [14], stan higieny jamy ustnej na podstawie wskaźnika płytki (Plaque Index Pl.I) według Löe i Silness [16] i aproksymalnego wskaźnika płytki nazębnej (Aproximal Plaque Index API) według Langego [15] oraz stan dziąseł oznaczając wskaźniki: dziąsłowy (Gingival Index 556

4 2008, 61, 8 Stan jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą GI) według Löe i Silness [16] i krwawienia ze szczeliny dziąsłowej (Sulcus Bleeding Index mod.sbi) według Műhlemanna i Sona [18]. Ponadto obliczono głębokość kieszonek przyzębnych (Probing Periodontal Depth PPD) [6, 25]. Badanie wykonano za pomocą zgłębnika stomatologicznego (API, Pl.I, GI) oraz sondy periodontologicznej WHO 621 Hu Friedy skala do 11,5 mm (SBI, PPD). Wartość API uzyskano badając obecność płytki nazębnej w przestrzeniach międzyzębowych w czterech kwadrantach jamy ustnej. Naprzemiennie badano kwadranty od strony policzkowej (kwadrant I i III) i językowej (kwadrant II i IV). Stan higieny jamy ustnej oceniano następująco: API % niewłaściwa higiena jamy ustnej, 70 40% przeciętna higiena jamy ustnej, 39 25% higiena w miarę dobra i API < 25% higiena optymalna [11]. Wskaźniki Pl.I i GI określano badając obecność płytki nazębnej (Pl.I) oraz stan dziąseł (GI) na czterech powierzchniach sześciu zębów [11, 16]. Wartość wskaźnika Pl.I w granicach 0 0,6 świadczy o dobrym stanie higieny jamy ustnej, 0,7 1,8 o stanie średnim, a 1,9 3,0 o złej higienie. Z kolei wartość wskaźnika GI: 0,1 1,0 wskazuje na łagodne zapalenie dziąseł, 1,1 2,0 na umiarkowane zapalenie, a 2,1 3,0 na ciężkie zapalenie [16]. Wskaźnik SBI oceniano na podstawie krwawienia po wprowadzeniu sondy periodontologicznej do kieszonki dziąsłowej bez ucisku na jej dno. Oceny dokonywano na czterech jednostkach dziąsłowych: dziąśle brzeżnym wargowo, dziąśle brzeżnym językowo, brodawce międzyzębowej mezjalnie i brodawce międzyzębowej dystalnie. Oceniano także obecność krwawienia bądź jego brak 15 sekund po sondowaniu. Wartość tego wskaźnika podana została w procentach, jako odsetek miejsc krwawiących [18,25]. Pomiaru klinicznej głębokości kieszonek przyzębnych PPD (Probing Periodontal Depth) dokonywano na 6 powierzchniach przy wszystkich obecnych w jamie ustnej zębach. Podczas badania periodontometr wprowadzano równolegle do długiej osi zęba przesuwając wierzchołek sondy w ciągłym kontakcie z zębem, aż do dna kieszonki uzyskując wartości głębokości kieszonki przy powierzchniach badanych zębów [6, 25]. Stanowiły one podstawę do obliczenia średnich głębokości kieszonek przyzębnych u poszczególnych pacjentów. Wyniki badań poddano komputerowej analizie statystycznej. Parametry statystyki opisowej zmiennych mierzalnych w grupie badanej i kontrolnej (PUW z, API, Pl.I, GI, SBI, PPD) zawarto w tabelach. Obliczono: wartości średnich, odchyleń standardowych, mediany oraz wartości minimalną i maksymalną. Porównanie ww. parametrów w dwóch podgrupach, utworzonych na podstawie kryterium dotyczącego występowania cukrzycy, wykonano za pomocą testu Manna-Whitneya dla grup niepowiązanych. Korelacje pomiędzy grupami określono za pomocą współczynnika korelacji rang Spearmana. Wyniki Wyniki badań oraz ich analizę statystyczną zebrano w czterech tabelach i zilustrowano na pięciu rycinach. Średnia wartość liczby PUW-z była wyższa u kobiet z cukrzycą przedciążową w porównaniu z grupą kontrolną, jednakże nie wykazano istotności statystycznej różnic pomiędzy tymi grupami (tab. 1). Średnia wartość wskaźnika Pl.I u badanych grupy A (tab. 2) wyniosła 1,18, natomiast w grupie kontrolnej 0,81, a różnica była statystycznie istotna (p<0,05). Z kolei średnia wartość wskaźnika API w grupie ciężarnych z cu- 557

5 E. Ciążka i in. Czas. Stomatol., krzycą (tab. 2) była wyższa od wartości tego wskaźnika w grupie ciężarnych zdrowych. Również była istotna statystycznie róznica (p<0,05) (tab. 2). Obliczono także współczynnik korelacji rang Spearmana dla parametrów PUW z i API oraz PUW z i PL-I. Wartości tego współczynnika wskazują na wysoką korelację pomiędzy badanymi wskaźnikami w grupie kontrolnej B (ryc. 1, 2) oraz na niższy współczynnik korelacji w grupie badanej (ryc. 3, 4). Zaobserwowano statystycznie istotnie wyższe wartości (p<0,05) wskaźnika dziąsłowego GI u ciężarnych z cukrzycą w porównaniu z ciężarnymi zdrowymi. Natomiast wartość wskaźnika SBI nie wykazywała istotnie statystycznych różnic pomiędzy obu grupami (tab. 3). Nie stwierdzono również istotnych różnic pomiędzy średnimi wartościami określającymi głębokość kieszonek przyzębnych (PPD) u kobiet ciężarnych z cukrzycą i zdrowych (tab. 4). Dyskusja Podjęte badania miały na celu ocenę zachorowalności na próchnicę zębów oraz kliniczną ocenę stanu dziąseł i przyzębia u kobiet w ciąży z cukrzycą. W okresie ciąży zdrowie jamy ustnej jest zagrożone głównie rozwojem T a b e l a 1. Zachorowalność na próchnicę na podstawie liczby PUW z PUW n średnia odch.std. min. max. mediana M W Kontrolna 24 13,79 8, Badana 30 15,73 6, p=0,1572 (ns) T a b e l a 2. Stan higieny jamy ustnej na podstawie wskaźników: API i Pl.I API n średnia odch.std. min. max. mediana M W Kontrolna 24 45,41 19, Badana 30 71,03 17, p=0, p<0,05 PL I n średnia odch.std. min. max. mediana M W Kontrolna 24 0,81 0,48 0,3 1,9 0,7 Badana 30 1,18 0,43 0 2,1 1,25 p=0,0041 p<0,05 558

6 2008, 61, 8 Stan jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą Ryc. 1. Współczynnik korelacji rang Spearmana dla parametru PUW z i API w grupie kontrolnej. Ryc. 2. Współczynnik korelacji rang Spearmana dla parametru PUW z i Pl.I w grupie kontrolnej. Ryc. 3. Współczynnik korelacji rang Spearmana dla parametru PUW z i API w grupie badanej. Ryc. 4. Współczynnik korelacji rang Spearmana dla parametru PUW z i Pl.I w grupie badanej. próchnicy zębów i periodontopatii [1, 9], co potwierdziły wyniki obecnych badań. Średnia zachorowalność na próchnicę zębów u kobiet ciężarnych z cukrzycą, wyrażona średnią liczbą PUW-z, kształtowała się na poziomie 16, zaś u ciężarnych zdrowych wynosiła 13,79. Podobne wartości liczby PUW-z uzyskała w swoich badaniach Szczepańska i wsp. [24]. Z kolei badania Banaszek i wsp. [2], oceniające stan uzębienia kobiet ciężarnych uczęszczających do szkoły rodzenia, wykazały niższą średnią liczbę PUW-z; 9,76 w porównaniu z obecnymi. Autorki stwierdziły, że do szkół rodzenia zgłaszają się głównie osoby ze średnim i wyższym poziomem wykształcenia, które dbają o własne zęby [2]. Co więcej Konopka i wsp. [14] wykazali, że sama ciąża wpływa niekorzystnie na stan zdrowia jamy ustnej, a ten z kolei może powodować występowanie porodu przedwczesnego i niską masę urodzeniową noworodków. Z kolei inni autorzy podkreślają dodatkowo niekorzystny wpływ cukrzycy na ciążę i zwiększenie powikłań występujących w tym okresie zarówno w jamie ustnej jak i w całym organizmie kobiety ciężarnej [12,23]. Podobnie obecne wyniki badań wskazują na zdecydowanie gorszy stan zdrowia jamy ustnej kobiet, których 559

7 E. Ciążka i in. Czas. Stomatol., T a b e l a 3. Stan dziąseł kobiet ciężarnych na podstawie wskaźników: GI i SBI GI n średnia odch.std. min. max. mediana M W Kontrolna 24 1,07 0,46 0, p=0,0268 Badana 30 1,42 0,68 0,2 2,5 1,6 p<0,05 SBI n średnia odch.std. min. max. mediana M W Kontrolna 24 54,45 15, p=0,1375 Badana 30 59,53 20, (ns) T a b e l a 4. Stan przyzębia kobiet ciężarnych na podstawie wskaźnika: PPD PPD n średnia odch.std. min. max. M W Kontrolna 24 3,21 0,64 1,18 4,3 3,21 p=0,9793 Badana 30 3,25 0,76 1,73 1,09 3,33 (ns) ciąża powikłana jest cukrzycą w porównaniu do kobiet ciężarnych zdrowych. Analiza statystyczna wskaźników: dziąsłowego (GI) oraz krwawienia ze szczeliny dziąsłowej (SBI) potwierdzają obecność występowania umiarkowanego zapalenia dziąseł (GI=1,42) u ciężarnych z cukrzycą przedciążową oraz łagodnego zapalenia dziąseł w grupie kontrolnej (GI 1). Dodatkowym potwierdzeniem występowania zapalenia dziąseł w badanej populacji kobiet ciężarnych był odsetek miejsc krwawiących przy zgłębnikowaniu, który zarówno w grupie badanej jak i kontrolnej wynosił ponad 50% (SBI>50%), co nie odbiega od wyników badań innych autorów [12, 23]. Autorzy ci twierdzą, że u chorych na cukrzycę, zwłaszcza przy nieprawidłowej kontroli przebiegu choroby, obserwuje się wiele zmian patologicznych wywołanych długoterminowym podwyższeniem poziomu glukozy we krwi. Wśród powikłań występujących w jamie ustnej w przebiegu cukrzycy najczęściej obserwowali zaawansowaną chorobę przyzębia, nasiloną próchnicę zębów, kamicę ślinianek, kserostomię, zmienione odczucia smakowe, długotrwające infekcje bakteryjne, nawracające zakażenia grzybicze, a także pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, określane jako stomatodynia. Już w 1963r. Löe i Silness [16] wykazali, że przy stwierdzanej badaniem klinicznym podobnej ilości płytki nazębnej, rozwój zapalenia dziąseł był szybszy i gwałtowniejszy w grupie kobiet ciężarnych w porównaniu z grupą kontrolną. Wielu autorów stwierdziło, że wpływ na etiopatogenezę zapalenia dziąseł ciężarnych mają specyficzne zmiany we florze bakteryjnej płytki nazębnej. Wykazano zmienny wzrost liczby bakterii z rodzaju Prevotella intermedia w płytce poddziąsłowej, który może być związany z podwyższonym poziomem progesteronu i estrogenów w czasie ciąży [1, 560

8 2008, 61, 8 Stan jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą 9, 10]. Badania wykonane przez Hugsona [10] w warunkach in vitro sugerują, że zarówno estrogeny jak i progesteron mogą być wykorzystywane przez te bakterie jako substytut witaminy K, będącej istotnym czynnikiem dla ich wzrostu. Uważa się, że rozwój zapalenia dziąseł u kobiet w ciąży może być związany z zaburzeniem równowagi pomiędzy płytką bakteryjną, a obroną organizmu, czego podstawą jest najprawdopodobniej zaburzenie w odpowiedzi immunologicznej zachodzące w czasie ciąży [1, 9, 10]. Wiąże się ono z zahamowaniem reakcji immunologicznej skierowanej przeciwko płodowi, albowiem wykazano, że u kobiet ciężarnych wystąpiło osłabienie odpowiedzi limfocytów krwi obwodowej na wiele patogenów, w tym Prevotella intermedia. Dodatkowo udowodniono, że w ciąży zmniejsza się całkowita liczba komórek CD4 we krwi obwodowej w porównaniu z odsetkiem tych komórek stwierdzanym po porodzie [1, 9, 10]. Również Knychalska-Karwan [13] uważa, że zmiany obserwowane w jamie ustnej podczas ciąży są wywołane licznymi czynnikami, takimi jak: wahania poziomu hormonów, flory bakteryjnej, metabolizmu komórkowego i odpowiedzi immunologicznej. Uzyskane wartości wskaźników higieny jamy ustnej (Pl.I i API) wskazują na niewłaściwą higienę jamy ustnej u ciężarnych z cukrzycą przedciążową średnia wartość API 71%. Higiena jamy ustnej ciężarnych zdrowych kształtowała się na poziomie średnim (średni API 46%). Znacznie gorszy stan higieny jamy ustnej wykazała Borakowska- Siennicka [5] u kobiet ciężarnych zdrowych. U 97% badanych przez autorkę pacjentek występował zły stan higieny jamy ustnej. Wskaźnik API > 70% stwierdzono u 2/3 badanych kobiet, które w większości były palaczkami papierosów. Wyniki uzyskane w naszej pracy, dotyczące średniej głębokości kieszonek PPD (3,20 mm) u kobiet ciężarnych z cukrzycą wskazują na występowanie zmian w przyzębiu. Zmianami patologicznymi zostało objęte więcej niż 30% miejsc badanych u około ¾ badanych kobiet, co wskazuje na zmiany o charakterze uogólnionym. Badania są zgodne z obserwacjami innych autorów: Borakowskiej-Siennickiej [5] oraz Offenbachera i wsp. [21].Uzyskali oni podobne wartości PPD u kobiet ciężarnych zdrowych: odpowiednio 4 mm [4] oraz 3,08 mm [21]. Wysokie średnie wartości głębokości kieszonek przyzębnych zarejestrowane w badanej grupie kobiet nie wydają się pozostawać w związku ze zmianami hormonalnymi w czasie ciąży, lecz mogą świadczyć o wcześniejszym rozwoju zmian patologicznych w obrębie tkanek przyzębia. Potwierdzeniem tych sugestii są badania Cohena i wsp. [8], którzy wykazali zwiększoną ekspozycje tkanek przyzębia na żeńskie hormony płciowe w czasie ciąży, jednakże nie zaobserwowali korelacji pomiędzy stężeniem hormonów a stanem klinicznym przyzębia mierzonym stopniem utraty przyczepu nabłonkowego i zwiększeniem głębokości kieszonek przyzębnych. Badania własne jak i innych autorów wskazują, że niezwykle istotnym wydaje się natychmiastowe wdrożenie zabiegów profilaktycznych, mających na celu poprawę stanu higieny jamy ustnej w badanej grupie pacjentek, co będzie miało korzystny wpływ zarówno na zdrowie jamy ustnej ciężarnych jak i profilaktykę porodu przedwczesnego oraz niskiej wagi urodzeniowej noworodka [14]. Podsumowanie U kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą zapadalność na próchnicę zębów oraz rozwój 561

9 E. Ciążka i in. Czas. Stomatol., procesów zapalnych w przyzębiu są bardziej nasilone niż u zdrowych, ciężarnych. Jest to najprawdopodobniej związane z powikłaniem ciąży chorobą metaboliczną jaką jest cukrzyca, której obecność nie pozostaje bez wpływu na organizm i stan zdrowia jamy ustnej kobiety. Piśmiennictwo 1. Abraham-Inpijn L: The significance of endocrine factors and microorganisms in the development of gingivitis in pregnant women. Stomatologia 1996, 75: Banaszek D, Rulkowska H: Ocena zachowań prozdrowotnych, stanu uzębienia i higieny jamy ustnej u kobiet ciężarnych uczęszczających do szkoły rodzenia. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 2000, 3-4: Barak S.: Common oral manifestations during pregnancy. A review Obstet Gynecol Surv 2003, 9: Boggess K A: Materna periodontal disease is associated with an increased risk for preeclampsia. Obstet Gynecol Surv 2003, 101, 2: Borakowska-Siennicka M: Stan przyzębia i higieny jamy ustnej u kobiet ciężarnych. Nowa Stomatol 2002, 4, 22: Borowicz-Andrzejewska E, Borysewicz- Lewicka M: Kliniczna ocena głębokości szczeliny dziąsłowej porównanie dwóch metod badawczych. Czas Stomatol 1994, 47, Ciejak M, Sporniak-Tutak K, Malinowski J: Opieka stomatologiczna kobiet ciężarnych na podstawie piśmiennictwa. Czas Stomatol 2003, LVI, 5: Cohen D W: A longitudinal investigation of the periodontal changes during pregnancy. J Periodontol 1969, 40: Dubielecka M, Dubielecka S, Słotwińska M: Uwarunkowania stanu klinicznego narządu żucia w przebiegu ciąży. Mag Stomatol, 2005, 7-8: Hugoson A: Gingival inflammantion and female sex hormones. J Periodont Res 1970, 5, suppl Jańczuk Z: Stomatologia Zachowawcza, PZWL 1999, 7: Kaczmarek U, Mysiak-Dębska M: Aktywność mieloperoksydazy w ślinie oraz stan przyzębia i higieny jamy ustnej u dzieci chorych na cukrzycę. Czas Stomatol 2004, LVII, 2: Knychalska-Karwan Z, Zarzecka J: Porównawcze badania obrazu cytologicznego błony śluzowej jamy ustnej w różnych okresach ciąży. Stomatol Klin 1989/1990, 11: Konopka T, Rutkowska M, Hirnle L: Zapalenia przyzębia jako czynnik ryzyka przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej wagi urodzeniowej dziecka w wybranej populacji kobiet Dolnego Śląska. Czas Stomatol 2003, LVI, 12: Lange D E: Die gezielte Vorbehandlung vor der systematischen Parodontalbehandlung. Zahärztl Welt/Reform 1975, 8: Löe H, Silness J: Periodontal disease in pregnancy. Prevalence and severity. Acta Odontol Scand 1963, 21: Monesh S: Proliferative gingivitis of pregnancy. Surg Gynecol Obstet 1926, 42: Mühlemann H R, Son S:Gingival sulcus bleeding a leading symptom in initial gingivitis. Helv Odont Acta 1971, 15: Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T: Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży. Mag Stomatol 2001, 5: Nelson M M, Forfar J. O: Association between drugs administered during pregnancy and congenital abnormalities of the fetus. Brit Med J 1971, 1: Offenbacher S: Potential pathogenic mechanisms of periodontitis associated pregnancy complications. Ann Periodontal 1998, 3: Opydo-Szymaczek J, Borysewicz-Lewicka M: 562

10 2008, 61, 8 Stan jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą Opieka stomatologiczna nad kobietą w ciąży w aspekcie profilaktyki próchnicy na podstawie piśmiennictwa. Czas Stomatol 2005, LVIII, 3: Orkiszewska M: Stan jamy ustnej chorych na cukrzycę insulino zależną i insulino-niezależną. Poznańska Stomatologia 1993, Szczepańska J, Lubowidzka B, Szydłowska B: Wpływ wybranych czynników na higienę jamy ustnej i występowanie próchnicy u kobiet ciężarnych z regionu łódzkiego. Mag Stomatol 2005, 9: Wolf H F, Rateitschak E M, K H: Periodontologia, Czelej, Lublin Otrzymano: dnia 11.VIII.2008 r. Adres autorów: Poznań, ul. Bukowska 70 Tel./Fax: stomzach@amp.edu.pl 563