Własność intelektualna Wybrane zagadnienia praktyczne

Transkrypt

1

2 Prawo w praktyce Własność intelektualna Wybrane zagadnienia praktyczne Krystyna Szczepanowska-Kozłowska, Adam Andrzejewski, Aleksandra Kuźnicka, Agnieszka Laskowska, Justyna Ostrowska, Marta Ślusarska-Gajek, Justyna Wilczyńska-Baraniak wydanie 1

3 Opracowanie redakcyjne: Joanna Pastuszka Redakcja techniczna: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Paragrafik Studio Grafiki Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks e -mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów Wprowadzenie Rozdział 1. Prawa własności intelektualnej Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej Pojęcie własności intelektualnej Katalog praw własności intelektualnej Źródła prawa własności intelektualnej Charakter praw własności intelektualnej Sposób ochrony praw własności intelektualnej Rejestry i publikatory Rejestry Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej Ogłoszenia Urzędowe Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej Rejestr wspólnotowych znaków towarowych oraz rejestr wzorów wspólnotowych Europejski Rejestr Patentowy Powstanie praw własności intelektualnej Prawa własności przemysłowej Uwagi ogólne Zagadnienia podmiotowe Patenty Pojęcie wynalazku. Przesłanki patentowalności Procedura udzielania patentów przez Urząd Patentowy Zakres ochrony Dodatkowe prawo ochronne Pojęcie i przedmiot ochrony Warunki uzyskania dodatkowego świadectwa ochronnego Uprawniony

5 6 Spis treści Okres dodatkowej ochrony Wniosek o udzielenie dodatkowego prawa ochronnego. Postępowanie Wzory przemysłowe Znaki towarowe Prawa autorskie Przedmiot ochrony Podmioty, którym przysługuje ochrona Prawa twórcy utworu Czas ochrony Bazy danych Bazy danych jako przedmiot prawa autorskiego Bazy danych jako przedmiot ochrony na gruncie przepisów ustawy o ochronie baz danych Relacja między ochroną sui generis a ochroną prawnoautorską baz danych Ustanie praw własności intelektualnej Uwagi ogólne Ustanie patentu Wygaśnięcie patentu Upływ okresu ochrony patentu Zrzeczenie się patentu przez uprawnionego przed Urzędem Patentowym Nieuiszczenie w przewidzianym terminie opłaty okresowej Trwała utrata możliwości korzystania z wynalazku biotechnologicznego Unieważnienie patentu Unieważnienie patentu w postępowaniu spornym przed Urzędem Patentowym Uchylenie prawomocnej decyzji o udzieleniu patentu Stwierdzenie nieważności decyzji o udzieleniu ochrony Unieważnienie i wygaśnięcie patentu europejskiego Ustanie dodatkowego prawa ochronnego Wygaśnięcie dodatkowego prawa ochronnego Unieważnienie dodatkowego prawa ochronnego Ustanie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego Wygaśnięcie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego Unieważnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego Ustanie prawa ochronnego na znak towarowy Wygaśnięcie prawa ochronnego na znak towarowy Unieważnienie prawa ochronnego na znak towarowy Ustanie praw autorskich Ustanie ochrony baz danych

6 Spis treści 7 4. Wyczerpanie praw własności intelektualnej Wyczerpanie praw własności przemysłowej Patenty i wzory przemysłowe Znaki towarowe Wyczerpanie praw autorskich Rozdział 2. Umowy dotyczące praw własności intelektualnej Uwagi ogólne Interes stron Swoboda kontraktowa Wybór między udzieleniem licencji a przeniesieniem praw Osobna umowa czy element innej umowy? Umowy przenoszące prawa własności intelektualnej Umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych Strony umowy Zbywcy Nabywcy Metoda działania Forma umowy Przedmiot i elementy umowy Wskazanie utworu Obowiązek wymienienia w umowie pól eksploatacji Moment przejścia praw Postanowienie o przeniesieniu praw Wynagrodzenie Terytorium Moment dostarczenia utworu Odbiór utworu Obowiązek rozpowszechnienia utworu Egzemplarz Utwory zależne Wykonywanie osobistych praw autorskich Przykładowe klauzule umowne dotyczące przeniesienia majątkowych praw autorskich Umowa przeniesienia praw własności przemysłowej Umowy przenoszące prawo do uzyskania patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego i prawa do uzyskania rejestracji topografii układów scalonych Przedmiot umowy Uprawniony do przeniesienia praw Forma umowy Opis wynalazku, wzoru lub topografii Wynagrodzenie

7 8 Spis treści Moment przejścia praw oraz prawa do uzyskania ochrony w innych krajach Obowiązek współpracy, dokumentacja Umowy przenoszące patent, prawo ochronne na wzór użytkowy, prawo z rejestracji wzoru przemysłowego, dodatkowe prawo ochronne, prawo z rejestracji topografii układów scalonych Przedmiot umowy Uprawniony do przeniesienia praw Forma umowy Opis prawa Wynagrodzenie Inne elementy umowy Umowy przenoszące pierwszeństwo uprzednie Umowy przenoszące prawo ochronne na znak towarowy Przedmiot umowy Uprawniony do przeniesienia praw Forma umowy Opis prawa Wynagrodzenie Inne elementy umowy Szczególne zasady dotyczące wspólnych znaków towarowych, wspólnych znaków towarowych gwarancyjnych Umowy przenoszące prawo do zgłoszenia Umowy przenoszące uprzednie pierwszeństwo w stosunku do znaków towarowych Umowy przenoszące prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne Prawa osób korzystających w dobrej wierze z wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych oraz topografii układów scalonych Prawa osób używających w dobrej wierze znaków towarowych Prawa osób używających w dobrej wierze oznaczenia geograficznego Przykładowe klauzule umowne w zakresie przeniesienia praw własności przemysłowej Umowy dotyczące przeniesienia prawa odrębnego do bazy danych Strony umowy Przedmiot umowy Uprawniony do przeniesienia praw Wymogi formalne Moment przejścia praw Uwagi dodatkowe

8 Spis treści 9 3. Umowy dotyczące korzystania z własności intelektualnej Umowa licencyjna w prawie autorskim Strony umowy Forma umowy Przedmiot i elementy umowy Określenie utworu Obowiązek wskazania w umowie pól eksploatacji Zakres terytorialny Zakres czasowy Określenie wynagrodzenia za korzystanie z utworu Oznaczenie rodzaju licencji Możliwość dochodzenia roszczeń przez licencjobiorcę wyłącznego Wypowiedzenie umowy Sublicencje Obowiązek rozpowszechniania utworów Utwory zależne i wykonywanie osobistych praw autorskich Możliwość przeniesienia praw z umowy licencyjnej Inne kwestie Przykładowe klauzule umowne dotyczące udzielenia licencji na korzystanie z utworu Umowy licencyjne w Prawie własności przemysłowej Strony umowy Forma umowy Przedmiot licencji i elementy umowy Określenie wynalazku, wzoru, znaku towarowego lub topografii układu scalonego Rodzaje licencji Okres obowiązywania licencji Zakres terytorialny licencji Sublicencja Przejście praw Wynagrodzenie Obowiązek korzystania Zbycie licencji przez licencjobiorcę Licencje na korzystanie z dóbr, na które nie udzielono praw ochronnych Szczególne typy licencji Licencja otwarta Licencja dorozumiana Przykładowe klauzule umowne Umowy licencyjne dotyczące baz danych Strony umowy Licencjodawca

9 10 Spis treści Licencjobiorca Metoda działania Wymogi formalne Przedmiot licencji Określenie bazy danych Rodzaje licencji Licencja wyłączna i licencja niewyłączna Licencja na korzystanie z elektronicznej bazy danych w trybie on -line i off -line Licencje zbywalne i niezbywalne Okres obowiązywania licencji Zakres terytorialny licencji Sublicencja Wynagrodzenie Uwagi dodatkowe Rozdział 3. Zagadnienia procesowe związane z naruszeniem praw własności intelektualnej Roszczenia w przypadku naruszenia praw własności intelektualnej Roszczenia z tytułu naruszenia prawa autorskiego Roszczenia z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych Roszczenia z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych Roszczenia z tytułu naruszenia praw własności przemysłowej Legitymacja do wystąpienia z roszczeniami z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej Legitymacja do wystąpienia z roszczeniami z tytułu naruszenia praw autorskich Legitymacja do wystąpienia z roszczeniami z tytułu naruszenia praw własności przemysłowej Przedawnienie roszczeń z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej Przedawnienie roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich Przedawnienie roszczeń z tytułu naruszenia praw własności przemysłowej Inne rodzaje roszczeń w prawie własności intelektualnej Roszczenie o ustalenie Roszczenie w przypadku zagrożenia naruszenia Zabezpieczenie roszczeń z zakresu prawa własności intelektualnej na czas trwania procesu Podstawy zabezpieczenia roszczeń według Kodeksu postępowania cywilnego Uprawdopodobnienie roszczenia Istnienie interesu prawnego Sposoby zabezpieczenia roszczeń

10 Spis treści Elementy formalne wniosku o udzielenie zabezpieczenia, przebieg postępowania zabezpieczającego, upadek zabezpieczenia Wniosek o udzielenie zabezpieczenia wymagania formalne, sąd właściwy Przebieg postępowania zabezpieczającego Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia Koszty postępowania zabezpieczającego Postępowanie sądowe wybrane zagadnienia procesowe Zabezpieczenie dowodów i żądanie ujawnienia informacji Uwagi ogólne Wniosek o zabezpieczenie dowodów i zabezpieczenie związanych z nim roszczeń w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych Wniosek o zobowiązanie do udzielenia informacji i udostępnienia dokumentacji w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych Zabezpieczenie dowodu w Prawie własności przemysłowej Zobowiązanie do udzielenia informacji w Prawie własności przemysłowej Dopuszczalność drogi sądowej i tryb postępowania sądowego w sprawach związanych z rozporządzaniem i dysponowaniem prawami wyłącznymi Dopuszczalność drogi sądowej żądanie ustalenia braku naruszenia praw wyłącznych z p.w.p Tryb postępowania sądowego w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej Właściwość rzeczowa i miejscowa sądu w sprawach z zakresu własności intelektualnej Ustalenie wartości przedmiotu sporu w sprawach z zakresu własności intelektualnej Opłaty sądowe Środki dowodowe w sprawach z zakresu własności intelektualnej Wybrane zagadnienia z zakresu własności intelektualnej w upadłości Uwagi ogólne Znaczenie ustalenia w postępowaniu upadłościowym przysługujących dłużnikowi aktywów, w tym wartości przysługujących dłużnikowi praw własności intelektualnej Uwagi ogólne Prawa własności intelektualnej jako składnik masy upadłości Sposoby weryfikacji przysługiwania upadłemu praw własności intelektualnej

11 12 Spis treści 4.3. Skutki ogłoszenia upadłości dłużnika dla bytu prawnego umowy licencyjnej, której stroną jest upadły Sposoby zabezpieczenia interesów licencjobiorcy na wypadek ogłoszenia upadłości licencjodawcy Rozdział 4. Postępowanie sporne przed Urzędem Patentowym Wprowadzenie Przedmiot postępowania Reprezentacja strony w postępowaniu spornym, termin na odpowiedź na wniosek o wszczęcie postępowania Wszczęcie postępowania spornego Interes prawny wnioskodawcy Postępowanie Wpływ decyzji Europejskiego Urzędu Patentowego na decyzje Urzędu Patentowego RP wydawane w trybie postępowania spornego Wykaz przywoływanej literatury

12 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów CBOSA Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych ( EOG Europejski Obszar Gospodarczy k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.e. Konwencja o udzielaniu patentów europejskich, sporządzona w Monachium 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz.U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 i 738 ze zm.) Lex system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer LexisNexis Lexis.pl Serwis Prawniczy LexisNexis Polska MoP Monitor Prawniczy NSA Naczelny Sąd Administracyjny OHIM Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (The Office of Harmonization for the Internal Market) ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

13 14 Wykaz skrótów OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNC-ZD OSNPG OSP OSPiKA OTK PiP PPH p.p.s.a. pr.aut. p.u.n. p.w.p. SN SPC TFUE TSUE TWE u.k.s.c. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1994 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1964 r. do 1994 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zeszyt Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy Państwo i Prawo Przegląd Prawa Handlowego 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.) Sąd Najwyższy dodatkowe świadectwo ochronne (supplementary protection certificate) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz.Urz. UE 2012 C 326/1) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (od 1 grudnia 2009 r. zastąpiony Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) u.o.b.d. ustawa z 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz ze zm.) u.z.n.k. ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.dz.u. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) WIPO Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization) WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny Zb.Orz. Zbiór Orzeczeń

14 Wprowadzenie Wprowadzenie Wprowadzenie Prawo własności intelektualnej ciągle jest dziedziną prawa, którą zajmuje się w praktyce stosunkowo niewielka grupa osób. Każdego roku daje się jednak zauważyć rosnące zainteresowanie tym prawem. Niewątpliwie proces ten odzwierciedla w jakimś stopniu zachodzące w Polsce i na świecie przemiany gospodarcze, stanowiące rezultat wzrostu znaczenia wiedzy jako elementu decydującego dla rozwoju ekonomicznego. Wiedza przyjmuje zaś często postać wytworów intelektu, które pozostają pod ochroną prawa własności intelektualnej. Wzrost znaczenia prawa własności intelektualnej wiąże się również ze zmieniającymi się na rynku warunkami konkurencyjnymi. Dostrzega się rolę znaków towarowych, stanowiących jak dotąd niezastąpiony i dopuszczalny instrument kreowania przewagi konkurencyjnej. Mimo niewątpliwego praktycznego znaczenia prawa własności intelektualnej wydaje się, że ciągle poświęca się mu zbyt mało czasu w procesie kształcenia zarówno studentów, jak i absolwentów studiów prawniczych. Autorzy niniejszej publikacji przyjęli, iż prawo własności intelektualnej to prawo, którego przedmiotem są dobra niematerialne chronione prawami podmiotowymi o charakterze bezwzględnym. Pojęciem tym obejmuje się tradycyjnie prawo własności przemysłowej oraz prawo autorskie, które regulowane są przez dwie odrębne ustawy. Jednakże zakres tego pojęcia nie jest określony normatywnie, co powoduje, że w bardzo szerokim ujęciu pojęciem tym obejmuje się prawa do wszystkich dóbr będących wytworem ludzkiego intelektu. Stąd też, wychodząc poza ramy ustawy Prawo własności przemysłowej oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w publikacji odniesiono się również do prawa do baz danych, regulowanych ustawą o ochronie

15 16 Wprowadzenie baz dawnych. Niniejsza publikacja nie odnosi się do wszystkich dóbr niematerialnych, które można zakwalifikować do dóbr chronionych prawem własności intelektualnej. Dokonany wybór opiera się na praktycznych doświadczeniach autorów, którzy z tymi właśnie dobrami mają najczęściej do czynienia w praktyce. Niniejsza publikacja odpowiada potrzebom praktyki i kierowana jest do tych, którzy szukają podstawowych informacji o najistotniejszych zagadnieniach prawa własności intelektualnej, z jakimi w codziennej praktyce spotykają się prawnicy, niekoniecznie skupiający swe główne zainteresowania w obszarze prawa własności intelektualnej. Wybór zagadnień, jaki został dokonany w niniejszej publikacji, jest subiektywnym wyborem autorów i z pewnością nie pretenduje do miana wyczerpującego. Dokonując ich selekcji, autorzy kierowali się przede wszystkim praktyczną przydatnością mierzoną częstotliwością pojawiania się konkretnych zagadnień w pracy prawniczej. Celem autorów było również wskazanie najistotniejszych kwestii, na które powinni zwrócić uwagę prawnicy w swojej pracy, jeżeli mają do czynienia z przedmiotami chronionymi przez prawo własności intelektualnej. Układ niniejszej publikacji został zdominowany przez zagadnienia związane zarówno z obrotem prawami własności intelektualnej, jak i z dochodzeniem roszczeń z tytułu ich naruszenia. Jednakże zrozumienie tych kwestii nie byłoby możliwe bez wcześniejszego wprowadzenia Czytelnika w krąg podstawowych pojęć związanych z prawami własności intelektualnej. Poświęcony został im pierwszy rozdział publikacji, w którym omówiono te dobra niematerialne, które najczęściej spotykane są w dzisiejszym obrocie gospodarczym. Przedstawiono również podstawowe wymogi, jakie dobra te muszą spełniać, aby mogły podlegać ochronie. Rozdział drugi został poświęcony umowom, które najczęściej pojawiają się w obrocie. Z tego względu omówienie zostało ograniczone do umów przeniesienia praw własności intelektualnej oraz ich licencjonowania. Oczywiście nie wyczerpują one możliwych konstrukcji prawnych ani katalogu umów, jakie mogą występować na rynku. Autorzy starali się w tym rozdziale zwrócić przede wszystkim uwagę na podstawowe ograniczenia, wynikające z obowiązującego prawa, a dotyczące konstruowania tych stosunków umownych. Rozdział trzeci poświęcono zagadnieniom procesowym. Postępowanie w sprawach o naruszenie praw własności intelektualnej, ze względu na specyfikę samego przedmiotu ochrony, cechuje się odmiennością

16 Wprowadzenie 17 w stosunku do innych postępowań w sprawach rozpoznawanych przez sądy cywilne. Z tego względu w opracowaniu położono nacisk właśnie na odmienności tych postępowań w stosunku do znanych wszystkim prawnikom zasad ogólnych. W imieniu autorów, moich współpracowników z kancelarii DLA Piper oraz moim własnym pozwalam sobie wyrazić nadzieję, iż publikacja ta będzie przydatna dla wszystkich tych, którzy w praktyce zaczynają swoją przygodę z prawem własności intelektualnej. Krystyna Szczepanowska -Kozłowska

17 Rozdział 1. Prawa własności intelektualnej 1. Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej Rozdział 1 Prawa własności intelektualnej 1. Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej 1.1. Pojęcie własności intelektualnej Pojęcie własność intelektualna jest bardzo szerokie i dynamiczne. Nie zostało zdefiniowane normatywnie na gruncie prawa polskiego. Należy nim obejmować różne aspekty twórczej działalności człowieka, w tym również rozmaite rezultaty jego działalności intelektualnej. W praktyce rezultaty działalności intelektualnej człowieka często są również określane mianem dóbr niematerialnych, które powinny podlegać ochronie jako wytwór umysłu ludzkiego. W ujęciu historycznym, począwszy od okresu międzywojennego, na określenie rezultatów działalności intelektualnej człowieka podlegających ochronie przedstawiciele doktryny prawa używali obok pojęcia dobra niematerialne również pojęć zaczerpniętych z ówcześnie obowiązujących konwencji międzynarodowych, takich jak własność literacka lub artystyczna albo własność przemysłowa. Pojęcie własność przemysłowa zostało po raz pierwszy użyte w Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 20 marca 1883 r. (Dz.U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51 ze zm.). Zgodnie z dyrektywą wynikającą z art. 1 ust. 3 tej Konwencji, własność przemysłowa powinna być rozu-

18 20 Rozdział 1. Prawa własności intelektualnej miana w najszerszym znaczeniu. Pojęcie własność przemysłowa odnosi się nie tylko do przemysłu i handlu w ścisłym znaczeniu, ale również do przemysłów rolnych i wydobywczych oraz do wszystkich produktów wytworzonych lub naturalnych, jak np. win, nasion, liści tytoniu, owoców, zwierząt, minerałów, wód mineralnych, piwa, kwiatów, mąki. Przedmiotem ochrony własności przemysłowej są natomiast patenty na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, znaki usługowe, nazwa handlowa i oznaczenia pochodzenia lub nazwy pochodzenia, jak również zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Z kolei pojęcie własność literacka lub artystyczna pochodzi z Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 r. (Dz.U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 ze zm.) 1. W ujęciu tej konwencji przez pojęcie dzieła literackie i artystyczne należy rozumieć wszelkie utwory literackie, naukowe i artystyczne, bez względu na sposób lub formę ich wyrażenia, a mianowicie: książki, broszury i inne pisma; odczyty, przemówienia, kazania i inne dzieła tego samego rodzaju; dzieła dramatyczne lub dramatyczno -muzyczne, dzieła choreograficzne i pantomimy, których układ sceniczny został ustalony na piśmie lub w inny sposób; utwory muzyczne ze słowami lub bez słów; utwory rysunkowe, malarskie, architektoniczne, rzeźby, utwory rytownicze i litograficzne; ilustracje, mapy geograficzne; plany, szkice i wyroby plastyczne, dotyczące geografii, topografii, architektury lub nauk. Pokrewne wyrażenie własność intelektualna weszło do powszechnego użytku dopiero z chwilą podpisania Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej sporządzonej w Sztokholmie 14 lipca 1967 r. (Konwencji sztokholmskiej z 1967 r.; Dz.U. z 1975 r. Nr 9, poz. 49) 2. Według definicji przyjętej przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization WIPO) w art. 2 pkt viii tej Konwencji własność intelektualna (ang. intellectual property) jest zbiorem praw odnoszących się m.in. do: dzieł literackich, artystycznych i naukowych; interpretacji artystów interpretatorów oraz do wykonań artystów wykonawców, do fonogramów i do programów radiowych i telewizyjnych; wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej; 1 Konwencja ta została ratyfikowana przez Polskę zgodnie z ustawą z 5 marca 1934 r. (Dz.U. z 1934 r. Nr 27, poz. 213). 2 Konwencja została ratyfikowana przez Polskę 5 grudnia 1974 r.

19 1. Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej 21 odkryć naukowych; wzorów przemysłowych; znaków towarowych i usługowych, jak również do nazw handlowych i oznaczeń handlowych; ochrony przed nieuczciwą konkurencją, wszelkich innych praw dotyczących działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej. Z uwagi na kierunek rozwoju współczesnej gospodarki rynkowej, zmierzającej coraz częściej w stronę modelu gospodarki opartej na wiedzy, której nieodłącznymi elementami są kapitał ludzki i efekty jego pracy, zakres przedmiotowy pojęcia własność intelektualna poszerza się. Bardzo często obejmuje się tym pojęciem wszystko, co ma charakter niematerialny i jest wytworem pochodzącym od człowieka, jak np. reputacja, siła atrakcyjna przedsiębiorstwa (goodwill), know -how czy domeny internetowe jako elementy odróżniające przedsiębiorców działających w internecie. Na tle polskich uregulowań prawnych można zaryzykować twierdzenie, że prawo własności intelektualnej to zarówno prawa regulowane przepisami ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), jak i prawa własności przemysłowej unormowane przepisami ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.). Wspólną cechą praw należących do kategorii praw własności intelektualnej jest to, że ich przedmiotem jest dobro niematerialne o charakterze intelektualnym, prawa zaś pozwalające na korzystanie z tych dóbr mają charakter skutecznych erga omnes praw podmiotowych 3. Istnieją oczywiście również dobra intelektualne, będące wytworem działalności człowieka, które z racji braku twórczego charakteru nie mogą być uznane za utwory w rozumieniu prawa autorskiego lub za rozwiązania bądź oznaczenia, o których mowa w Prawie własności przemysłowej. Tego rodzaju rezultaty twórczej działalności człowieka nie są jednak pozbawione ochrony na gruncie prawa polskiego chronione są przez odrębne akty prawne. Tytułem przykładu można wskazać chociażby takie rezultaty ludzkiej twórczości jak bazy danych czy odmiany roślin. Za objęte zakresem pojęcia własność intelektualna należy uznać w konsekwencji zbiór uprawnień (praw) sui generis twórców baz danych, przyznanych im na mocy przepisów ustawy z 27 lipca 2001 r. 3 Podobnie G. Jyż, A. Szewc, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011, Legalis/el

20 22 Rozdział 1. Prawa własności intelektualnej o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz ze zm.), czy zbiór uprawnień wynikających z systemu ochrony odmian roślin, przyznanych na mocy przepisów ustawy z 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz.U. Nr 137, poz ze zm.) 4. Istotną rolę w ochronie własności intelektualnej spełnia ponadto ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.), w szczególności w odniesieniu do ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, której będzie podlegać chociażby know -how (rozumiane jako pewien chroniony stan faktyczny) danego przedsiębiorcy wykorzystywane przez niego w prowadzonej działalności gospodarczej (art. 11 u.z.n.k.). Zasadniczo jednak od strony przedmiotowej pojęcie własność intelektualna nie ma charakteru jednorodnego, obejmuje bowiem grupę różnorodnych dóbr niematerialnych, które są odmienne nie tylko co do charakteru czy postaci, lecz także funkcji, jaką pełnią, a w konsekwencji również sposobu ich ochrony. Zakres pojęcia własność intelektualna na gruncie prawa polskiego można graficznie przedstawić w następujący sposób: WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA PRAWO AUTORSKIE WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA KNOW-HOW UTWORY WYNALAZEK ZNAK TOWAROWY POUFNE INFORMACJE TECHNICZNE PRZEDMIOTY PRAW POKREWNYCH WZÓR UŻYTKOWY WZÓR PRZEMYSŁOWY POUFNE INFORMACJE TECHNOLOGICZNE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE TOPOGRAFIE UKŁADÓW SCALONYCH POUFNE INFORMACJE GOSPODARCZE NOWE ODMIANY ROŚLIN OZNACZENIA PRZEDSIĘBIORSTW POUFNE INFORMACJE ORGANIZACYJNE 4 Podobnie G. Jyż, A. Szewc, Prawo własności...

21 1. Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej Katalog praw własności intelektualnej Ogólna kategoria praw własności intelektualnej mieści w sobie bardzo różne prawa. Łączy je jednak to, że uprawnionemu podmiotowi przyznają wyłączność korzystania z przedmiotu, którego dotyczą. Zakres wyłączności jest różny w zależności od chronionego przedmiotu. Są to prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, a więc pozwalające uprawnionemu egzekwować wynikającą z nich wyłączność przeciwko każdej osobie, która ją narusza. Z uwagi na obecnie obowiązującą regulację normatywną do praw własności intelektualnej z reguły zalicza się następujące prawa, mające charakter wyłącznych praw podmiotowych: prawa autorskie (majątkowe) i prawa pokrewne; patent na wynalazek, łącznie z prawami wynikającymi z dodatkowego świadectwa ochronnego; prawo ochronne na wzór użytkowy; prawo z rejestracji wzoru przemysłowego; prawo ochronne na znak towarowy; prawo z rejestracji na oznaczenie geograficzne; prawo z rejestracji topografii układu scalonego; prawo sui generis twórców baz danych; prawa wynikające z systemu ochrony odmian roślin. Poza wyżej wskazanym katalogiem dóbr niematerialnych chronionych w postaci praw wyłącznych można wyróżnić również prawa do wytworów intelektualnych, których konstrukcja nie jest oparta na zasadzie wyłączności, takie jak: know -how podlegające ochronie na zasadzie ochrony deliktowej na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jako tajemnica przedsiębiorstwa; firma (oznaczenie przedsiębiorcy) prawo do firmy jest prawem podmiotowym skutecznym erga omnes; nazwa przedsiębiorstwa, wchodząca w skład przedsiębiorstwa w rozumieniu art k.c., chroniona na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 5 u.z.n.k.); nazwa osoby prawnej nieużywana do oznaczenia prowadzonego przedsiębiorstwa, będąca dobrem osobistym chronionym na podstawie art. 23 i 24 k.c.

22 24 Rozdział 1. Prawa własności intelektualnej Prawo własności intelektualnej Przedmiot ochrony Procedura uzyskania prawa Czas ochrony Patent nowy, nieoczywisty i nadający się do przemysłowego stosowania wynalazek wniosek o udzielenie patentu na wynalazek kierowany do Urzędu Patentowego 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym Dodatkowe prawo ochronne produkt objęty zezwoleniem na obrót odpowia- dodatkowego prawa wniosek o udzielenie dającym mu produktem ochronnego kierowany leczniczym oraz na każde użycie produktu jako do Urzędu Patentowego produktu leczniczego, jakie było dozwolone przed wygaśnięciem świadectwa, w granicach ochrony przyznanej patentem podstawowym maksymalnie 5 lat Znak towarowy (rejestrowany) oznaczenie towarów lub usług dające się przedstawić w sposób graficzny wniosek o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy kierowany do Urzędu Patentowego RP lub Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego 10 lat od daty zgłoszenia znaku w Urzędzie Patentowym RP lub w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego; okres ochrony można wydłużyć o kolejne okresy 10-letnie Prawo autorskie ogół praw majątkowych i osobistych przysługujących twórcy utworu prawo skuteczne od chwili ustalenia utworu czas trwania autorskich praw majątkowych jest różny (maksymalnie okres życia twórcy oraz 70 lat po jego śmierci) Wzór przemysłowy (rejestrowany) nowa i indywidualna postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację wniosek o udzielenie prawa ochronnego na wzór przemysłowy kierowany do Urzędu Patentowego RP lub Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego czas ochrony podzielony jest na 5-letnie okresy, maksymalnie 25 lat od daty zgłoszenia Oznaczenie geograficzne związek symbolu o charakterze geograficznym z określonym towarem, odbieranym przez nabywcę jako określający pochodzenie geograficzne tego towaru oznaczenia na produkty przemysłowe: wniosek o udzielenie prawa ochronnego kierowany do Urzędu Patentowego RP; oznaczenia na produkty rolno -spożywcze: wniosek o udzielenie prawa ochronnego kierowany do ministra właściwego do spraw rolnictwa i rozwoju wsi nieograniczony

23 1. Ogólna charakterystyka praw własności intelektualnej Źródła prawa własności intelektualnej Źródła prawa własności intelektualnej można podzielić na krajowe, unijne oraz międzynarodowe. W niniejszym punkcie wskazano najważniejsze akty prawa składające się na dziedzinę prawa własności intelektualnej. Wspomnieć przy tym należy, że prawidłowe stosowanie prawa własności intelektualnej nie może ograniczać się do tych aktów prawnych, ponieważ do ochrony własności intelektualnej zastosowanie mają również m.in. przepisy prawa karnego, celnego, finansowego, prawa pracy oraz prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji. Do krajowych źródeł prawa należą przede wszystkim: ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.), ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) oraz akty wykonawcze do powyższych ustaw. Ustawa Prawo własności przemysłowej reguluje stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych. Ponadto Prawo własności przemysłowej normuje zadania oraz organizację Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej. W Prawie własności przemysłowej zostały również uregulowane kwestie dotyczące zasad, na jakich przedsiębiorcy mogą przyjmować projekty racjonalizatorskie i wynagradzać ich twórców. Prawo własności przemysłowej zostało także zharmonizowane m.in. z dyrektywą 98/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 6 lipca 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych (Dz.Urz. WE 1998 L 213/13). Z kolei ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest źródłem ochrony przedmiotu prawa autorskiego, czyli utworu. Poza aktami rangi krajowej przy stosowaniu prawa własności intelektualnej należy również uwzględnić ratyfikowane umowy międzynarodowe, których stroną jest Polska, będące zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. W Polsce bezpośrednio obowiązują samowykonalne przepisy umów międzynarodowych, których Polska jest stroną, przepisy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE 2012 C 326/1) oraz przepisy rozporządzeń unijnych. Z uwagi na przystąpienie Polski z dniem 1 maja 2004 r. do Unii Europejskiej akty unijne wprowadziły obowiązywanie w Polsce wspólnoto-