Instrumenty zespołowe

Transkrypt

1 Instrumenty zespołowe Raport z wyników badań fokusowych oraz konsultacji instruktorskich Kuźnia idei przeprowadzonych na Zlocie ZHP 2018 Materiał wypracowany przez Zespół ds. reformy instrumentów metodycznych na dzień r.

2 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 2/28 Spis treści Zuchy RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI... 3 Harcerze RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH... 6 Harcerze RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI Harcerze starsi RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH Harcerze starsi RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI Wędrownicy RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH Wędrownicy RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI Najważniejsze wnioski RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH... 27

3 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 3/28 Zuchy sprawności zespołowe RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI PRZEPROWADZONYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Autorzy raportu: Marta Wiśnioch i Jakub Lasek 1. Uczestnicy W konsultacjach udział wzięło 15 instruktorów pracujących na co dzień z różnymi metodykami. Poniższy raport zawiera odpowiedzi na pytania dotyczące sprawności zespołowych oraz na ogólne pytania z zakresu instrumentów zespołowych. 2. Ogólne pytania dotyczące instrumentów zespołowych Uczestnikom konsultacji zadano pytania: Jaka jest rola instrumentów zespołowych w systemie instrumentów metodycznych? Po co dany instrument istnieje? Co ma dawać zuchom/harcerkom/harcerzom go zdobywającym? Odpowiedzieli oni w następujący sposób: 1. Uczą odpowiedzialności. 2. Uczą pracy zespołowej. 3. Porządkują pracę drużyny. 4. Mobilizują do działania i dają poczucie własnej wartości. 5. Dają umiejętność planowania. 6. Dają poczucie satysfakcji ze zdobytego odznaczenia. 7. Dzięki tym instrumentom możliwa jest praca nad sobą w obszarze kompetencji interpersonalnych. 8. Dają możliwość odkrywania swoich zainteresowań. 9. Uczą zaradności życiowej. 10. Dają możliwość podjęcia własnej inicjatywy. 11. Uczą wrażliwości społecznej. 12. Dzięki nim podopieczni mają szansę wyjścia na zewnątrz do otoczenia, poczynienia obserwacji, a ostatecznie poczynienia pozytywnego wpływu na nie. Fragmenty z Załącznika do Uchwały nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 1 marca 2003 r.: Sprawności zespołowe realizowane są przez całą gromadę jednocześnie w trakcie cyklu kilku zbiórek. Sprawności te uczą współpracy w grupie rówieśniczej i umożliwiają poznanie przez zucha otaczającego świata. Zadania zespołowe Zadanie zespołowe uczy współdziałania w zespole. Członkowie zespołu odpowiadają za poszczególne elementy jego realizacji.

4 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 4/28 Projekt Zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez grupę. Punktem wyjścia jest jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytyczenie jakiegoś celu w grupie. W toku realizacji projektu każdy uczestnik wykonuje wynikające z planu indywidualne zadania zgodne ze swoimi możliwościami i zainteresowaniami. Projekt rozwija zainteresowania harcerzy starszych, kształci ich odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole. Znaki służb Znaki służb przygotowują do świadomego podjęcia stałej służby i uczą pracy w zespole. Poprzez zdobywanie znaków służb wędrownik poznaje obszary aktywności, na których ma możliwość pełnić służbę na rzecz organizacji i społeczeństwa. Po zapoznaniu się z odpowiedziami uczestników i przyrównaniu ich do opisu poszczególnych instrumentów z załącznika do uchwały zauważyć można, że uczestnicy konsultacji byli świadomi tego, jaki jest cel instrumentów zespołowych, po co zostały one stworzone i jak mają oddziaływać na ich podopiecznych. 3. Pytania kierowane do instruktorów pracujących z konkretną grupą metodyczną 1. Czy uważasz, że któreś ze sprawności zespołowych są nieaktualne? Jeżeli tak, to które? Czy przydadzą się one w przyszłym życiu zucha? Część sprawności jest do zmiany na przykład: Dlaczego akurat benedyktyna? Czy ktoś ma w okolicy zakon benedyktynów? Nie lepiej zamienić to na coś bardziej ogólnego? Benedyktyn jest z czapy, można dodać sprawność cyrkowca. 2. Czy masz trudności w pracy ze sprawnościami zespołowymi? Jeżeli tak, to jakie? Czy uważasz, że proponowane sprawności zespołowe prowadzą do rozwoju Twoich zuchów? Jeżeli tak, to w jakich obszarach? Jeśli będziesz wybierać sprawności z różnych kategorii planowania roku zuchowego, zadbasz o różnorodność przebiegu zbiórek i będziesz to robić z całego serducha, to nie będzie problemu. To, że jakieś bajki nie są już znane dzieciom (bo np. nie są puszczane w TV), nie jest przeszkodą do zdobycia sprawności. Po prostu opowiadamy zuchom kolejną historię. Można jednak dodać nowe sprawności z aktualnymi bajkami, które dzieci znają jedno nie wyklucza drugiego. Sprawności umożliwiają zuchom rozwój we wszystkich obszarach, o ile dobierzemy dobrze różne sprawności, np. artystyczna, później coś z tężyzną fizyczną itp. Sprawności grupowe to podstawa pracy gromady i fantastyczny nośnik programu. Najchętniej realizowany instrument metodyczny. Na podstawie powyższych odpowiedzi stwierdzić można, że wszyscy instruktorzy zabierający głos uważają, iż sprawności zespołowe przyczyniają się do rozwoju w wielu aspektach. Nie udzielono odpowiedzi odnośnie trudności. 3. Czy gromady zuchowe według Ciebie chętnie realizują sprawności zespołowe? Jeżeli nie, to dlaczego? Realizują je chętnie, jeżeli drużynowy umie je wprowadzić w gromadzie zuchowej. Kluczowe w tej kwestii jest dobre kształcenie drużynowych.

5 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 5/28 4. Co zmienilibyście w sprawnościach zespołowych? Stworzenie nowych sprawności na podstawie nowych bajek, które są obecnie oglądane przez dzieci (ale NIE rezygnowanie z tych, których dzieci nie znają). Sprawności, których wymagania są bardzo podobne lub niemal identyczne, powinny zostać scalone w jedną, uniwersalną, elastyczną i dopracowaną sprawność (np. dobry gospodarz i rolnik; kilka sprawności rycerskich). Za mało sprawności artystycznych (proponujemy m.in. sprawność cyrkowca, która rozwija zdolności psychomotoryczne dzieci). Modernizacja sprawności benedyktyna na bardziej ogólną sprawność zakonnika, ponieważ w Polsce znajduje się bardzo mało klasztorów benedyktyńskich (ta sprawność jest z czapy ). Należy przejrzeć zestaw sprawności pod względem zawartych w nich wymagań i usunąć te, których wymagania pokrywają się ze sobą. Uelastycznić miejsca wykonania sprawności zespołowych, zwłaszcza przy niektórych sprawnościach zawodowych. Kilkakrotnie zwrócono uwagę na powtarzające się wymagania w różnych sprawnościach. Zasugerowano scalenie ich w jedną sprawność. Dodatkowo wspomniano o stworzeniu nowych sprawności, które odpowiadałyby dzisiejszym zainteresowaniom dzieci. 5. Przedstaw krok po kroku, jak zorganizowany jest przez Ciebie tryb zaliczania zadania zespołowego (sprawności zespołowych). Jako że jesteśmy gromadą zuchową, nasz program jest oparty na zdobywaniu sprawności zespołowych. Te sprawności są rozpisywane przez kadrę gromady na konspekty zbiórek i krok po kroku na zbiórkach realizujemy dane wymagania, kończąc podsumowania cyklu w kręgu rady. Na końcu drużynowa rozdaje zuchom, które według określonych kryteriów zdobędą sprawność, emblematy z daną sprawnością. Każdy cykl sprawnościowy składa się z czterech-sześciu zbiórek. By zuch otrzymał sprawność, musi być obecny na minimum trzech zbiórkach. Znaczki przyznawane są rozkazem, a wręczane w kręgu rady. Jestem początkującą drużynową i jeszcze nie realizujemy sprawności zespołowych. W innych zadaniach zespołowych wpierw ustalamy cel, kolejność, kto za co odpowiada. Jeśli nie potrafię w miarę konkretnie ustalić, to wyznaczam osoby. Ogólnie jestem osobą nadzorującą. Przygotowuję cykl zbiórek oparty o wszystkie wymagania sprawności zespołowej. Realizuję zbiórki, na każdej z nich zuch zdobywa jakiś przedmiot lub wpis/pieczątkę, np. był temat o podróżnikach zuchy miały swoje paszporty i zdobywały pieczątki z poszczególnych kontynentów. Zuchy, które mają wszystkie pieczątki/wpisy/przedmioty, otrzymują sprawność podczas uroczystego rozkazu; zuchy, które mają mniej wpisów/pieczątek, dostają dodatkowe zadanie i też mogą zdobyć sprawność. W zapisach odnośnie sprawności zespołowej znajdziemy: Zespołowe zdobycie sprawności polega na aktywnym udziale zucha w zabawach gromady. W zdobywaniu sprawności należy uwzględnić: podjęcie w Kręgu Rady decyzji o tym, w co się będziemy bawić, czyli o wyborze sprawności, wspólną zabawę wynikającą z programu danej sprawności, wspólną zabawę z wykorzystaniem umiejętności i istotnych elementów zbiórek, które umożliwiają podsumowanie cyklu i podjęcie decyzji o przyznaniu sprawności,

6 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 6/28 indywidualne przyznanie sprawności każdemu zuchowi. Decydują o tym wszystkie zuchy wraz z przybocznymi i drużynowym w Kręgu Rady, obrzędowe nadanie sprawności połączone z wręczeniem znaczka sprawności. Po przeanalizowaniu udzielonych odpowiedzi wątpliwym jest, czy drużynowi dają zuchom wybór, jeżeli chodzi o zdobywaną sprawność oraz czy biorą one czynny udział w decydowaniu o przyznaniu sprawności danemu zuchowi. Harcerze zadania zespołowe RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Interpretujący dane: Artur Grendzicki, Monika Czokajło, Emilia Liwocha, Lucyna Czechowska Autorki raportu: Monika Czokajło oraz Lucyna Czechowska 1. Uczestnicy badania (liczebność i reprezentacja chorągwi) Stołeczna 18 osób (pilotaż) Łódzka 16 osób Wielkopolska 18 osób Kielecka 21 osób (pilotaż) Krakowska 16 osób Brak danych 19 osób Łączna liczba uczestników badania: Przebieg badania W pierwszej części badania uczestnicy otrzymywali zadanie do wykonania w zespole, wraz z uproszczoną kartą zadania zespołowego. Po wykonaniu zadania prowadzący w rozmowie podsumowywał ich doświadczenia z zakresu funkcjonowania zadań zespołowych w drużynach, rozpoznając tym samym, na ile harcerze są świadomi istnienia takiego instrumentu, i sprawdzając, czy wiedzą, na czym on polega. W drugiej części uczestnicy pracowali podzieleni na trzy grupy, grając w prostą grę, dzięki której odpowiadali na pytania dotyczące sposobu postrzegania przez nich zadań zespołowych. Harcerze wypełniali pisemnie przygotowane wcześniej arkusze z pytaniami na zasadzie czekoladki każda z grup wypełniała po jednym rzędzie, a następnie przekazywała kartkę dalej (nie można było powtórzyć odpowiedzi już zapisanej).

7 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 7/28 3. Udzielone odpowiedzi 3.1. Wprowadzenie Sytuację, gdy część wyników stanowią braki danych, należy rozumieć w ten sposób, że w danej grupie badawczej jakieś pytanie nie zostało zadane lub odpowiedzi nie zostały odnotowane (tzw. czynnik ludzki). Największym brakiem w przeprowadzonym badaniu jest brak bezpośredniego pytania do uczestników: Co to jest zadanie zespołowe?. Konsekwencją tego jest często domniemywanie na podstawie odpowiedzi na niżej zamieszczone pytania, że uczestnicy badania nie znają pojęcia zadanie zespołowe w rozumieniu zespołowego instrumentu metodycznego Funkcjonowanie zadań zespołowych w drużynach Podstawowym wnioskiem raportowanym przez osoby prowadzące badanie była słaba znajomość wśród badanych harcerzy instrumentu, jakim są zadania zespołowe. Poniższe odpowiedzi należy zatem analizować, uwzględniając fakt, iż mogą one w istotnej części odnosić się do działań błędnie definiowanych jako zadanie zespołowe, przez co nie zawsze stanowić będą rzetelną informację nt. praktyki stosowania tego instrumentu w drużynach. Rys. 1. Pytanie: Czy rozpisywaliście karty zadania? 22% 52% TAK NIE brak danych 26% Większość badanych nie miała do czynienia z kartą zadania (lub nie miała świadomości, że ją stosuje). Zaledwie 26% badanych harcerzy stwierdziło jednoznacznie, że przy realizacji zadania zespołowego stosowała kartę.

8 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 8/28 Ciekawe jest także, że na pytanie pomocnicze prowadzącego Czy karta próby pomogła Wam w wykonywaniu zadania padły bardzo zróżnicowane odpowiedzi: Przeszkadzała, Nie zwracaliśmy na nią uwagi, Jak będzie dużo rzeczy do zrobienia, to karta będzie pomocna, żeby wiedzieć, co jest do zrobienia, Korzystaliśmy z rozpisanej karty tak trochę, trochę pomogła, bo mieliśmy rozpisany plan, co kto robi. Rys. 2. Pytanie: Czy realizujecie zadania zespołowe w zastępach? 97% 3% TAK NIE brak danych Rys. 3. Pytanie: Czy realizujecie zadania zespołowe podczas zbiórek? 5% 79% 16% TAK NIE brak danych Uczestnicy badania w większości odpowiadali, że zadania zespołowe realizowane są w zastępach.

9 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 9/28 Rys. 4. Pytanie: Czy zadania zespołowe są powiązane z próbami na stopnie? 41% 6% TAK NIE brak danych 53% Blisko 80% badanych stwierdziło, że realizuje zadania zespołowe podczas zbiórek. Tak duży odsetek może wynikać z faktu, że harcerze definiują jako zadanie zespołowe każdą aktywność podejmowaną w grupie (wskazują na to odpowiedzi na pytanie o przeciętny czas realizacji zadania w przeważającej większości poniżej godziny). W połowie przypadków harcerze odpowiedzieli, że zdobywanie stopni jest powiązane z realizacją zadań zespołowych. Warto stwierdzić jednak, że odsetek udzielonych odpowiedzi nie wyniósł zaledwie 6%. Znaczący (obejmujący grupę ponad 40% badanych) brak danych utrudnia jednoznaczną interpretację wyniku. Rys. 5. Pytanie: Czy zakończenie i zatwierdzenie wykonania zadania było ogłaszane w rozkazie? 31% 53% 16% TAK NIE brak danych Z udzielonych odpowiedzi wynika, że ogłaszanie w rozkazie otwarcia i zamknięcia prób na zadania zespołowe nie jest popularne (choć znów warto mieć na uwadze istotny odsetek brakujących odpowiedzi). Można przypuszczać, że zarówno przez harcerzy, jak i drużynowych zadanie zespołowe nie jest postrzegane jako coś, co się zdobywa, czy też coś, co warto zakomunikować na szerszym forum.

10 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 10/28 Pytanie: Ile czasu trwały zadania zespołowe, które zrealizowaliście? Odpowiedzi na pytanie były bardzo różnorodne, podawane zarówno w minutach (10, 15, 20 min), godzinach (1,5, 2, 3 godziny), dniach (kilka dni), miesiącach (2 miesiące, pół roku). Widać wyraźnie, że uczestnicy badania za zadanie zespołowe uznawali dowolne działanie realizowane w zespole, czyli niemal każdy rodzaj aktywności podejmowanych na harcerskich zbiórkach. Pytanie: Kto był szefem zadania zespołowego? (funkcja w drużynie) Wskazana osoba Liczba odpowiedzi Zastępowy 5 Przyboczny 4 Drużynowy 4 Każdy 3 Podzastępowy 2 Członek zastępu 2 Najstarszy w zespole 2 Wskazywanymi przez harcerzy szefami zadania zespołowego byli zarówno zastępowi, przyboczni, jak i drużynowi. W odpowiedziach wskazano także, że każdy może zostać szefem. Częste wskazywanie kadry drużyny (drużynowy, przyboczny) jako szefów zadania budzi wątpliwości co do funkcjonowania ważnego aspektu zadania zespołowego, jakim jest powierzanie harcerzom odpowiedzialności i wzmacnianie ich cech liderskich. Pytanie: Ile zadań zespołowych zrealizowaliście w ciągu roku harcerskiego? Odpowiedzi na pytanie były ponownie bardzo różnorodne, w większości wskazywano ponad 20 zadań rocznie. Rekordowa odpowiedź brzmiała: Między 50 a 100. Średnio zrealizowano 34 zadania zespołowe, mediana ich liczby wyniosła natomiast 30. Powyższe odpowiedzi sugerują ponownie, że uczestnicy badania definiowali w ten sposób każdą aktywność wykonywaną w grupie Postrzeganie zadań zespołowych przez harcerzy Pytanie: Co daje Wam/drużynie realizacja zadań zespołowych? Częstość wskazanych odpowiedzi Doskonalenie się 7 Współpraca 6 Integracja 6 Nawiązywanie relacji 4 Zabawa 4 Zarządzanie czasem 2 Badani harcerze postrzegają zadania zespołowe nie tylko jako okazję do nauki pracy w grupie i zarządzania projektem, ale także do samodoskonalenia się, a także nabywania konkretnej kompetencji (zarządzanie czasem).

11 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 11/28 Pytanie: Co Was zniechęca do wykonywania zadań zespołowych? Padły głosy (które można pogrupować w następujące grupy tematyczne): osoby niepracujące, nie wszyscy pracują, brak aktywności, mała aktywność, małe zainteresowanie; osoby niemiłe, niektórzy ludzie z niechęci do niektórych osób, marudni ludzie, spychanie kogoś na margines, niedogadywanie się, kiedy nie potrafimy się dogadywać, kłótnie, nielubienie danej osoby, zła atmosfera, przekrzykiwanie się, niezgodność, oszukiwanie, kłótnie, złość, rożne charaktery, sprzeczki, brak integracji, kłótnie, wady innych, konflikt, nieśmiałość, rywalizacja w zespole, urok współpracy; trudne zadania, kiedy nie wiemy jak to coś zrobić; krótki czas; ilość zadań; robienie wszystkiego samemu; tłum; lenistwo, lenistwo, kiedy jesteśmy leniwi, niechęć do pracy, lenistwo; jeśli ktoś ma zły humor; nudne zadania; brak materiałów; zła pogoda; brak pomysłów. Odpowiedzi na to pytanie były zróżnicowane, przy czym większość odnosiła się do kwestii personalnych, takich jak konflikty w grupie, różnorodność wewnątrz grupy, wzajemna niechęć, niski poziom zaangażowania członków zespołu. Pytanie: Co jeszcze jako drużyna chcielibyście zrobić w ramach zadania zespołowego? Padły głosy (które można pogrupować w następujące grupy tematyczne): akcja zarobkowa; gry w podchody/w piłkę/ wyścigi, olimpiada, bieg harcerski, gra terenowa, gra detektywistyczna, gra terenowa w całym wybranym mieście - poszukiwacze zaginionej druhny, zrobić geocaching, gra terenowa, zorganizować grę na wycieczce w góry, zorganizować rajd; repionierka, pionierka, zbudować domek na drzewie; wspólne gotowanie, śniadanie, obiad, zrobić obiad; pomoc ludziom, sprzątanie lasów w pobliskich okolicach, pomoc w akcjach charytatywnych, zorganizowanie akcji charytatywnej; scenki; wyjazd do escape roomu, wyjazd do parku trampolin, wyjazd do schroniska, wyjazd do kina, zwiedzanie miasta, wyjazd do aquaparku; integracja z nowo poznaną drużyną; warsztaty na różne tematy; uprawiać wspólny sport, jechać na rowery, iść na plaże, żeglarstwo. Uczestnicy badania udzielali odpowiedzi, które w niewielkim stopniu nawiązywały do zadań zespołowych. Wydaje się to kolejnym symptomem niskiej świadomości badanych, czym jest zadanie zespołowe, daje jednak dobre wyobrażenie tego, co interesuje członków ZHP w danym wieku.

12 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 12/28 RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI PRZEPROWADZONYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Autorzy raportu: Marta Wiśnioch i Jakub Lasek 1. Uczestnicy W konsultacjach udział wzięło 15 instruktorów pracujących na co dzień z różnymi metodykami. Poniższy raport zawiera odpowiedzi na pytania dotyczące zadań zespołowych oraz na ogólne pytania z zakresu instrumentów zespołowych. Aby dobrze odnieść się do odpowiedzi udzielanych przez instruktorów, należy przypomnieć, czym jest zadanie zespołowe: Zadanie zespołowe to zadanie podjęte z inicjatywy rady drużyny lub własnej inicjatywy zastępu, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez zastęp. Pozwala rozwijać zainteresowania harcerzy, kształci ich odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole. [Uczestnicząc w grze. Poradnik drużynowego drużyny harcerskiej, red. E. Kulczyk-Prus, M. Wrzosek, Łódź 2011, s. 69.] 2. Ogólne pytania dotyczące instrumentów zespołowych Uczestnikom konsultacji zadano pytania: Jaka jest rola instrumentów zespołowych w systemie instrumentów metodycznych? Po co dany instrument istnieje? Co ma dawać zuchom/harcerkom/harcerzom go zdobywającym? Odpowiedzieli oni w następujący sposób: 1. Uczą odpowiedzialności. 2. Uczą pracy zespołowej. 3. Porządkują pracę drużyny. 4. Mobilizują do działania i dają poczucie własnej wartości. 5. Dają umiejętność planowania. 6. Dają poczucie satysfakcji ze zdobytego odznaczenia. 7. Dzięki tym instrumentom możliwa jest praca nad sobą w obszarze kompetencji interpersonalnych. 8. Dają możliwość odkrywania swoich zainteresowań. 9. Uczą zaradności życiowej. 10. Dają możliwość podjęcia własnej inicjatywy. 11. Uczą wrażliwości społecznej. 12. Dzięki nim podopieczni mają szansę wyjścia na zewnątrz do otoczenia, poczynienia obserwacji, a ostatecznie poczynienia pozytywnego wpływu na nie. Fragmenty z Załącznika do Uchwały nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 1 marca 2003 r.: Sprawności zespołowe realizowane są przez całą gromadę jednocześnie w trakcie cyklu kilku zbiórek. Sprawności te uczą współpracy w grupie rówieśniczej i umożliwiają poznanie przez zucha otaczającego świata. Zadania zespołowe Zadanie zespołowe uczy współdziałania w zespole. Członkowie zespołu odpowiadają za poszczególne elementy jego realizacji.

13 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 13/28 Projekt Zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez grupę. Punktem wyjścia jest jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytyczenie jakiegoś celu w grupie. W toku realizacji projektu każdy uczestnik wykonuje wynikające z planu indywidualne zadania zgodne ze swoimi możliwościami i zainteresowaniami. Projekt rozwija zainteresowania harcerzy starszych, kształci ich odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole. Znaki służb Znaki służb przygotowują do świadomego podjęcia stałej służby i uczą pracy w zespole. Poprzez zdobywanie znaków służb wędrownik poznaje obszary aktywności, na których ma możliwość pełnić służbę na rzecz organizacji i społeczeństwa. Po zapoznaniu się z odpowiedziami uczestników i przyrównaniu ich do opisu poszczególnych instrumentów z załącznika do uchwały zauważyć można, że uczestnicy konsultacji byli świadomi tego, jaki jest cel instrumentów zespołowych, po co zostały one stworzone i jak mają oddziaływać na ich podopiecznych. 3. Pytania kierowane do instruktorów pracujących z konkretną grupą metodyczną 1. Czy masz trudności w pracy z zadaniami zespołowymi? Jeżeli tak, to jakie? Brak świadomości drużynowych, czym dokładnie jest zadanie zespołowe i jak z nim pracować. Lęk przed odpowiedzialnością za powierzone zadanie wśród harcerzy oraz drużynowych. Drużyny realizują zadania w zespołach, ale nie jest to stricte zadanie zespołowe, bo jest pominięty proces planowania i ewaluacji. Ważne jest znalezienie celu zadania, wielu ma z tym problem. Wymaga szczegółowego planu i podziału obowiązków, nie zawsze jest to realizowane przez drużynowych. Pierwszą ważną kwestią, która budzi ogromną wątpliwość, jest to, dlaczego w odpowiedziach pojawia się drużynowy jako osoba kierująca zadaniem zespołowym. Początkowo pomoc drużynowego musi być większa, przede wszystkim podczas planowania i podsumowania zadania, lecz nie możemy tu mówić o drużynowym jako osobie koordynującej i przeprowadzającej zadanie zespołowe. Już samo to świadczy o tym, że bardzo trafna jest odpowiedź pierwsza, tzn. największą trudnością w pracy z zadaniem zespołowym jest brak jego zrozumienia. Nie można też mówić o zadaniu zespołowym, jeżeli nie są realizowane wszystkie kroki, a tym bardziej planowanie i podsumowanie. 2. Czy podsumowujecie zadanie zespołowe? Jeżeli tak, to jak? Podsumowanie następuje w zastępie, następnie na radzie drużyny. Drużyna wybiera, w jaki sposób będzie oznaczone. Powinno być ocenione i podsumowane. Nadzór drużynowego mobilizuje harcerzy do działania. Jedyną trafną odpowiedzią jest to, że podsumowanie następuje w zastępie. Znowu zauważyć można brak świadomości, czym jest zadanie zespołowe, ponieważ oprócz odpowiedzi, która niewiele wnosi (tj. że zadanie zespołowe powinno być ocenione i podsumowane), znowu pojawia się w odpowiedziach drużyna i drużynowy.

14 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 14/28 3. Czy uważasz, że zadania zespołowe prowadzą do rozwoju Twoich harcerzy? Jeżeli tak, to w jakich obszarach? Rozwijają zainteresowania. Uczą poczucia własnej wartości. Uczą planowania pracy i odpowiedzialności za powierzone zadanie. Adekwatne do możliwości harcerzy. Zwiększają poczucie wartości harcerzy. Mogą być podjęte z własnej inicjatywy lub na zlecenie. Uczą harcerzy umiejętności odpowiadania na potrzeby środowiska (mniejszego lub większego). Uczą harcerzy odpowiedzialności. Uczą harcerzy, że każde działanie ma swoje konsekwencje. Większość odpowiedzi jest bardzo trafna, jeżeli zastanowimy się nad tym, jak zadanie zespołowe wpływa na rozwój harcerzy. 4. Czy drużyny harcerskie według Ciebie chętnie realizują zadania zespołowe? Jeżeli nie, to dlaczego? Harcerze chętnie mogą realizować zadanie zespołowe, ale obecnie przez brak świadomości drużynowych, jak pracować z tym instrumentem, rzadko ma to miejsce. 5. Co zmienilibyście w zadaniach zespołowych? Instrument metodyczny spełnia swoje zadania. Daje możliwości rozwoju harcerzy. Realizowany przy wsparciu świadomego drużynowego przynosi wymierne efekty wychowawcze. Brakuje dokładnego opisu (przykładowego planu zadania wraz z wszystkimi jego elementami planowaniem, podziałem zadań, podsumowaniem metodą oznaczenia), popartego konkretnymi przykładami zadań zespołowych. Po analizie odpowiedzi na wszystkie wyżej wymienione pytania zastanowić się można, czy myląca nie jest sama nazwa zadanie zespołowe. Wszystkie inne metodyki mają konkretną nazwę na swój instrument zespołowy i tak naprawdę można je nazwać zadaniami zespołowymi. Może to być mylące dla drużynowych. 6. Przedstaw krok po kroku, jak zorganizowany jest przez Ciebie tryb zaliczania zadania zespołowego. a) Pomysł od członka drużyny/drużynowego (zasugerowany lub na podstawie zainteresowań harcerzy). b) Spisanie pomysłu na papier. c) Realizacja podczas zbiórek, czasem praca w domu. d) Dokumentacja zdjęciowa lub opisowa. e) Ewaluacja na przyszłość. Każdy zastęp z drużyny harcerskiej wraz z zastępowymi lub drużynowym rozpisuje kolejno etapy, w których będzie realizował zadanie zespołowe, następnie zastępowy czuwa nad jego realizacją i na koniec potwierdza to drużynowemu. Powyższe dwie odpowiedzi nie uwzględniły tego, co w zadaniu zespołowym jest bardzo ważne, a mianowicie: pracy pojedynczego harcerza. Każdy z członków grupy ma zadanie, za które odpowiada, które musi być wykonane w konkretnym terminie. Podkreśla się, że od indywidualnej pracy członków zespołu zależy rezultat całości.

15 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 15/28 Harcerze starsi - projekt RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Interpretujący dane: Aleksandra Golecka, Monika Czokajło, Emilia Liwocha oraz Lucyna Czechowska Autorki raportu: Monika Czokajło oraz Lucyna Czechowska 1. Uczestnicy badania (liczebność i reprezentacja chorągwi) Dolnośląska 16 osób Kujawsko-Pomorska, Gdańska 18 osób Mazowiecka 17 osób Śląska 18 osób Opolska 7 osób (pilotaż) Łączna liczba uczestników badania: Przebieg badania Uczestnicy badania pracowali w kilkuosobowych grupach. Zadaniem każdej z grup było zaplanowanie projektu starszoharcerskiego w oparciu zainteresowania członków grupy. Uczestnicy mieli przemyśleć i opisać kolejne etapy realizacji projektu, dokonać podziału odpowiedzialności i określić harmonogram. Projekty były następnie omawiane na forum ogólnym, a w toku dyskusji prowadzący zadawał pytania z zakresu funkcjonowania projektów w drużynach i ich postrzegania przez harcerzy starszych. 3. Udzielone odpowiedzi 3.1. Funkcjonowanie projektów w drużynach Pytanie: Jakie projekty realizowaliście dotąd w drużynach? W odpowiedzi na te pytania uczestnicy wymieniali różnorodne projekty, wśród których wyróżnić można działania skierowane na zewnątrz i do wewnątrz drużyny. Na zewnątrz drużyny: festiwal trzeźwości przy współpracy z teatrem, olimpiady sportowe, piknik rodzinny, turniej drużyn, zbiórka żywności, zbiórka absolwentów.

16 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 16/28 Do wewnątrz drużyny: zajęcia podczas obozu, akcja naborowa, organizacja biwaku, akcje zarobkowe (akcja Znicz, kiermasze świąteczne). Pytanie: Ile osób przeciętnie bierze udział w realizacji projektu SH? Z udzielonych różnorodnych odpowiedzi wynika, że projekty realizowane są w zespołach od 3 do nawet 15 osób, z przewagą odpowiedzi 3. Sugeruje to, że projekty częściej niż przez zastępy realizowane są przez patrole zadaniowe. Pytanie: Kto zwykle jest inicjatorem projektu? Uczestnicy badania jako inicjatorów projektu wskazywali następujące osoby (kolejność od najczęstszych odpowiedzi): kadra drużyny (drużynowy, przyboczny), zastępowi i funkcyjni, szeregowi. Projekt starszoharcerski to zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców. Nie jest to jednak stosowane w drużynach, w których działają uczestnicy badania. Z wyżej wymienionych odpowiedzi wynika, że w środowiskach reprezentowanych w badaniu inicjatywa stosunkowo rzadko jest oddolna, a często pochodzi od kadry drużyn. Pytanie: Ile projektów realizuje zastęp w ciągu roku? Odpowiedzi na to pytanie zawierały się w przedziale od 1 do 5. Wynika z tego, że projekty nie są podstawową treścią programu drużyn i zastępów starszoharcerskich, a raczej działaniem realizowanym od czasu do czasu. Pytanie: Jakie są przyczyny niekończenia projektów? Uczestnicy badania wymienili następujące powody, dla których nie udawało im się sfinalizować projektu: brak lidera albo lider (czasem drużynowy) odpuszcza temat, brak samodzielności zastępowych i przybocznych jako liderów, brak czasu, żeby się zebrać, najłatwiej podczas HAL/HAZ, kiedy wszyscy są na miejscu, udzielający się wzajemnie brak chęci i zaangażowania członków zespołu Postrzeganie projektów przez harcerzy starszych Pytanie: W jaki sposób harcerze starsi rozumieją założenia projektu i celowość planowania projektów? Uczestnicy wymienili następujące założenia projektu: miniznak służby działanie na rzecz innych osób, bezinteresowna pomoc, gromadzenie funduszy (akcje zarobkowe), nauka planowania, integracja zespołu.

17 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 17/28 Warto mieć na uwadze, że w ramach zajęć pilotażowych (próbnych zajęć badawczych przeprowadzonych podczas HAL, aby przetestować konspekt) projekt nawiązywał charakterem do służby, co mogło zasugerować tok myślenia przy tym pytaniu. Podczas badań na zlocie polecenie było bardziej ogólne. Oprócz działania na rzecz otoczenia (lub na rzecz własnej drużyny) uczestniczący w badaniu harcerze starsi postrzegają projekty także jako sposób na zdobycie kompetencji z zakresu planowania. Jako cele planowania projektów uczestnicy wymienili: podział zadań (wiadomo, kto co robi), żeby było wiadomo, od czego zacząć, żeby nie pogubić się w trakcie, żeby niczego nie zapomnieć. Uczestniczący w badaniu harcerze starsi dostrzegali sens planowania zadań jako czynności porządkującej. Pytanie: Jakie projekty chcielibyście zrealizować? W odpowiedzi na to pytanie uczestnicy wymieniali różnorodne pomysły, wśród których znów zaznaczył się podział na te skierowane do wewnątrz i na zewnątrz drużyny: Na zewnątrz drużyny: rajdy turystyczne dla harcerzy i dla osób spoza ZHP, zawody pływackie, turniej piłki nożnej, graffiti patriotyczne. Do wewnątrz drużyny: zajęcia dla drużyny (śpiewanki, filmy, planszówki), akcja naborowa, reaktywacja social mediów, zdobycie/odnowienie harcówki, znalezienie bazy obozowej, akcje zarobkowe. Wymienione w badaniu pomysły stanowiły głównie jednorazowe wydarzenia, a nie stała służba. RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI PRZEPROWADZONYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Autorzy raportu: Marta Wiśnioch i Jakub Lasek 1. Uczestnicy badania W konsultacjach udział wzięło 15 instruktorów pracujących na co dzień z różnymi metodykami. Poniższy raport zawiera odpowiedzi na pytania dotyczące sprawności zespołowych oraz na ogólne pytania z zakresu instrumentów zespołowych.

18 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 18/28 2. Ogólne pytania dotyczące instrumentów zespołowych Uczestnikom konsultacji zadano pytania: Jaka jest rola instrumentów zespołowych w systemie instrumentów metodycznych? Po co dany instrument istnieje? Co ma dawać zuchom/harcerkom/harcerzom go zdobywającym? Odpowiedzieli oni w następujący sposób: 1. Uczą odpowiedzialności. 2. Uczą pracy zespołowej. 3. Porządkują pracę drużyny. 4. Mobilizują do działania i dają poczucie własnej wartości. 5. Dają umiejętność planowania. 6. Dają poczucie satysfakcji ze zdobytego odznaczenia. 7. Dzięki tym instrumentom możliwa jest praca nad sobą w obszarze kompetencji interpersonalnych. 8. Dają możliwość odkrywania swoich zainteresowań. 9. Uczą zaradności życiowej. 10. Dają możliwość podjęcia własnej inicjatywy. 11. Uczą wrażliwości społecznej. 12. Dzięki nim podopieczni mają szansę wyjścia na zewnątrz do otoczenia, poczynienia obserwacji, a ostatecznie poczynienia pozytywnego wpływu na nie. Fragmenty z Załącznika do Uchwały nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 1 marca 2003 r.: Sprawności zespołowe realizowane są przez całą gromadę jednocześnie w trakcie cyklu kilku zbiórek. Sprawności te uczą współpracy w grupie rówieśniczej i umożliwiają poznanie przez zucha otaczającego świata. Zadania zespołowe Zadanie zespołowe uczy współdziałania w zespole. Członkowie zespołu odpowiadają za poszczególne elementy jego realizacji. Projekt Zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez grupę. Punktem wyjścia jest jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytyczenie jakiegoś celu w grupie. W toku realizacji projektu każdy uczestnik wykonuje wynikające z planu indywidualne zadania zgodne ze swoimi możliwościami i zainteresowaniami. Projekt rozwija zainteresowania harcerzy starszych, kształci ich odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole. Znaki służb Znaki służb przygotowują do świadomego podjęcia stałej służby i uczą pracy w zespole. Poprzez zdobywanie znaków służb wędrownik poznaje obszary aktywności, na których ma możliwość pełnić służbę na rzecz organizacji i społeczeństwa. Po zapoznaniu się z odpowiedziami uczestników i przyrównaniu ich do opisu poszczególnych instrumentów z załącznika do uchwały zauważyć można, że uczestnicy konsultacji byli świadomi tego, jaki jest cel instrumentów zespołowych, po co zostały one stworzone i jak mają oddziaływać na ich podopiecznych. 3. Pytania kierowane do instruktorów pracujących z konkretną grupą metodyczną 1. Czy masz trudności w pracy z projektem starszoharcerskim? Jeżeli tak, to jakie?

19 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 19/28 2. Czy podsumowujecie projekt starszoharcerski? Jeżeli tak, to jak? 3. Czy uważasz, że projekt starszoharcerski prowadzi do rozwoju Twoich harcerzy? Jeżeli tak, to w jakich obszarach? 4. Czy drużyny starszoharcerskie według Ciebie chętnie realizują projekt starszoharcerski? Jeżeli nie, to dlaczego? Brak zapisanego materiału z odpowiedzi na powyższe pytania. 5. Co zmienilibyście w projekcie starszoharcerskim? Szerzej opisany projekt dokument, który opisuje dokładnie, jak go przeprowadzić. Szerzenie wiedzy na jego temat poprzez materiały, m.in. jak oznaczać projekt. Bardziej szczegółowe kształcenie na kursach na jego temat. Większy nacisk na promowanie zdobywania projektów i umiejętności, jakie to ze sobą niesie. Trzy odpowiedzi na cztery sugerują, że instruktorzy nie wiedzą, jak dokładnie pracować z projektem starszoharcerskim. Oznacza to, że dostępne instrukcje, zapisy, materiały nie są wystarczającą jasne, aby z marszu zacząć pracować z projektami starszoharcerskimi. 6. Przedstaw krok po kroku, jak zorganizowany jest przez Ciebie tryb zaliczania zadania zespołowego (sprawności zespołowych). 1. Harcerze zgłaszają się z jakimś pomysłem. 2. Rozpisywana jest karta projektu SH. 3. Zadanie zostaje zapomniane. 4. Pomimo licznych prób żaden projekt SH nie został doprowadzony do końca. 1. Pomysł na projekt najlepiej, żeby wyszedł od drużyny. Zbiera się ekipa, jest burza mózgów. 2. Rozpisanie prób, ustalenia szefa oraz tego, kto i za co odpowiada i terminów realizacji. 3. Wpisanie wszystkiego w kartę projektu SH. 4. Wykonanie zadań, sprawdzanie postępu realizacji, realizowanie przez kilka zbiórek. 5. Podsumowanie projektu na zbiórce/przedstawienie wyników radzie drużyny. 6. Zamknięcie i przyznanie projektu rozkazem/zaliczenie projektu. Projekt starszoharcerski to zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez grupę. Druga odpowiedź instruktora biorącego udział w konsultacjach w pełni oddaje to, jak powinien zostać przeprowadzony projekt SH.

20 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 20/28 Wędrownicy znaki służb RAPORT Z WYNIKÓW BADAŃ FOKUSOWYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Interpretujący dane: Magdalena Wilczyńska, Monika Czokajło, Emilia Liwocha, Lucyna Czechowska Autorki raportu: Monika Czokajło i Lucyna Czechowska 1. Uczestnicy badania (liczebność i reprezentacja chorągwi) Lubelska, Kujawsko-Pomorska, Stołeczna, Gdańska 20 osób Opolska 9 osób Wielkopolska 5 osób Kielecka 25 osób (pilotaż) Liczba uczestników badania na zlocie: 34 Łączna liczba uczestników badania: Przebieg badania Uczestnicy podzieleni na grupy grali w bule, gdzie każdy rzut był poprzedzony pytaniem dotyczącym znaków służb. Po zakończonej grze nastąpiło podsumowanie roli służby w naszym otoczeniu. W drugiej części badania uczestnicy pracowali w grupach około 3-osobowych (9.08 podział na 4 grupy, 20 osób zajęciach; podział na 2 grupy, 5 osób na zajęciach; 8.08 podział na 3 grupy, 9 osób na zajęciach; w sumie 9 małych grup). W związku z tym, że trudno jest wskazać, ile konkretnie osób odpowiedziało tak lub nie, wyniki zaprezentowane na wykresach odpowiadają ilości grup, nie zaś ich liczebności. Wykresy nie uwzględniają badania pilotażowego. W przypadku pytań otwartych opracowania uwzględniają zarówno odpowiedzi udzielone podczas pilotażu, jak i na zlocie. Rubrykę brak danych należy interpretować w następujący sposób: nie ma wskazania, ile odpowiedzi padło na TAK/NIE/Brak odpowiedzi. Nie odbyło się podnoszenie tabliczek z odpowiedziami (tzw. czynnik ludzki).

21 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 21/28 3. Udzielone odpowiedzi 3.1. Funkcjonowanie znaków służb w drużynach Pytanie: Czy zrealizowałeś do tej pory znak służby? Jeśli tak, to jaki? Jaki wpływ wywarło to działanie na otoczenie? Uczestnicy badania wymienili następujące znaki służb i określili ich wpływ: znak służby zdrowiu: poprawa otoczenia klubu HSR, wyszkolenie ok. 600 dzieci z zakresu pierwszej pomocy; znak służby wspólnocie lokalnej: zorganizowanie kawiarenki miejsca spotkań wędrowników w Bydgoszczy, które wciąż działa; znak służby dziecku: organizacja jasełek dla rodziców tych dzieci; znak służby kulturze: nie do końca wiem, za co dostałam znak służby, dostałam na obozie podczas rajdu. Mimo że większość wędrowników zdobyła już przynajmniej jeden znak służby, trudno im było odpowiadać na pytanie o ślad, jaki po sobie zostawili. Trzy z pięciu grup badawczych udzieliło odpowiedzi brak (zapewne byli w tej liczbie wędrownicy, którzy jeszcze znaku służb nie zrealizowali). Niepokoi sytuacja zobrazowana ostatnią odpowiedzią, gdzie poziom świadomości osoby zdobywającej był zdecydowanie za niski.

22 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 22/28 Pytanie: Czy wędrownicy z Twojego środowiska podejmują się służby na zewnątrz związku? Uczestnicy badania wskazali następujące przykłady służby podejmowanej na zewnątrz organizacji: uczestnictwo w wydarzeniach patriotycznych, obsługa pikników, prowadzenie zajęć dla dzieci, zbiórki pieniędzy/żywności, obsługa medyczna, akcje zarobkowe dla hufca. W odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie podejmują się służby na zewnątrz, w badaniu padły następujące argumenty: Szukają pola do rywalizacji z innymi wędrownikami, zamiast się skupić na służbie. Bardziej skupiają się na własnych zbiórkach niż na wychodzeniu w świat. Ci, którzy pracują jako kadra, nie czują takiej potrzeby. Czują, że ktoś (np. włodarze miasta) chce ich wykorzystać do robienia czegoś, co należy do ich zadań Postrzeganie znaków służb przez wędrowników Pytanie: Jak rozumiesz służbę, czym ona jest? Uczestnicy badania rozumieli służbę jako: działanie na rzecz zmiany w otoczeniu, obowiązek z własnej woli ( czujemy, że powinniśmy coś zrobić ), pole działania wędrowników, okazję do zdobycia wiedzy, okazję do poznania innych ludzi, pomaganie otoczeniu, pomoc dla innych, środowiska.

23 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 23/28 Pytanie: Po co pełnimy służbę w harcerstwie? Zdaniem badanych wędrowników służbę w harcerstwie pełnimy, aby: rozwijać siebie, zostawić świat lepszym, niż był, oddać to, co dostaliśmy od organizacji i umożliwić jej dalsze funkcjonowanie. Choć uczestnicy badania poprawnie rozumieli pojęcie służby, to w pytaniu o jej cel aż dwie grupy wskazały na kwestię samorozwoju. Pytanie: Czy służba ma rozwijać nas samych, czy dawać coś otoczeniu? Na pogłębiające powyższy wątek pytanie zadane wprost padły następujące odpowiedzi: Powinna dawać coś otoczeniu oraz rozwijać nas rozwijamy siebie poprzez służbę dla otoczenia. Dawać coś otoczeniu przy okazji nas rozwijać służbą dajemy coś komuś. Często rozwijamy siebie, dając innym. Dawać coś otoczeniu. Rozwinąć nas samych i dawać coś otoczeniu za pomocą pomagania innym rozwijamy siebie. Dla otoczenia x2. Obie rzeczy. Odpowiedź na potrzeby różnych instytucji, definiowanie potrzeb. Wydaje się, że wędrownicy prawidłowo rozumieją, komu służba ma służyć. Pytanie: Czy służba może być jednorazowa czy musi być stała? Zdecydowana większość badanych uznaje, że aby mówić o służbie, zaangażowanie nie może być akcyjne.

24 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 24/28 Pytanie: Czy służba = wolontariat? Badani wędrownicy nie widzą różnicy między pojęciem służby i wolontariatu. Pytanie: Podaj przykład inspirującej służby i powiedz, dlaczego taka Ci się wydaje. Uczestnicy badania wskazali następujące obszary służby: Służba w domu samotnej matki lub domu dziecka. Organizacja czasu, zajęć, korepetycje, pikniki. Zajęcia w przedszkolu. Opieka nad osobami starszymi. Pomoc w schronisku, wyprowadzanie psów na spacer. Pierwsza pomoc, nauka udzielania pierwszej pomocy. Pytanie: Jakie inne pola służby poza katalogiem znaków służb widzicie? Dwie z badanych grup nie znały w ogóle znaków służb lub nie znały całego katalogu. W rezultacie żadna z badanych grup nie wskazała żadnego pola służby, o jakie można byłoby rozszerzyć katalog znaków. Pytanie: Który ze znaków z katalogu znaków służb nie przystaje według Was do rzeczywistości? W odpowiedzi na to pytanie tylko w jednej grupie wskazano odpowiedź: znak służby pamięci.

25 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 25/28 RAPORT Z KONSULTACJI INSTRUKTORSKICH KUŹNIA IDEI PRZEPROWADZONYCH NA ZLOCIE ZHP 2018 Autorzy raportu: Marta Wiśnioch i Jakub Lasek 1. Uczestnicy badania W konsultacjach udział wzięło 15 instruktorów pracujących na co dzień z różnymi metodykami. Poniższy raport zawiera odpowiedzi na pytania dotyczące sprawności zespołowych oraz na ogólne pytania z zakresu instrumentów zespołowych. 2. Ogólne pytania dotyczące instrumentów zespołowych Uczestnikom konsultacji zadano pytania: Jaka jest rola instrumentów zespołowych w systemie instrumentów metodycznych? Po co dany instrument istnieje? Co ma dawać zuchom/harcerkom/harcerzom go zdobywającym? Odpowiedzieli oni w następujący sposób: 1. Uczą odpowiedzialności. 2. Uczą pracy zespołowej. 3. Porządkują pracę drużyny. 4. Mobilizują do działania i dają poczucie własnej wartości. 5. Dają umiejętność planowania. 6. Dają poczucie satysfakcji ze zdobytego odznaczenia. 7. Dzięki tym instrumentom możliwa jest praca nad sobą w obszarze kompetencji interpersonalnych. 8. Dają możliwość odkrywania swoich zainteresowań. 9. Uczą zaradności życiowej. 10. Dają możliwość podjęcia własnej inicjatywy. 11. Uczą wrażliwości społecznej. 12. Dzięki nim podopieczni mają szansę wyjścia na zewnątrz do otoczenia, poczynienia obserwacji, a ostatecznie poczynienia pozytywnego wpływu na nie. Fragmenty z Załącznika do Uchwały nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 1 marca 2003 r.: Sprawności zespołowe realizowane są przez całą gromadę jednocześnie w trakcie cyklu kilku zbiórek. Sprawności te uczą współpracy w grupie rówieśniczej i umożliwiają poznanie przez zucha otaczającego świata. Zadania zespołowe Zadanie zespołowe uczy współdziałania w zespole. Członkowie zespołu odpowiadają za poszczególne elementy jego realizacji. Projekt Zadanie podjęte z własnej inicjatywy wykonawców, wspólnie zaplanowane, realizowane i oceniane przez grupę. Punktem wyjścia jest jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytyczenie jakiegoś celu w grupie. W toku realizacji projektu każdy uczestnik wykonuje wynikające z planu indywidualne zadania zgodne ze swoimi możliwościami i zainteresowaniami. Projekt rozwija zainteresowania harcerzy starszych, kształci ich odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole.

26 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 26/28 Znaki służb Znaki służb przygotowują do świadomego podjęcia stałej służby i uczą pracy w zespole. Poprzez zdobywanie znaków służb wędrownik poznaje obszary aktywności, na których ma możliwość pełnić służbę na rzecz organizacji i społeczeństwa. Po zapoznaniu się z odpowiedziami uczestników i przyrównaniu ich do opisu poszczególnych instrumentów z załącznika do uchwały zauważyć można, że uczestnicy konsultacji byli świadomi tego, jaki jest cel instrumentów zespołowych, po co zostały one stworzone i jak mają oddziaływać na ich podopiecznych. 3. Pytania kierowane do instruktorów pracujących z konkretną grupą metodyczną 1. Czy masz trudności w pracy ze znakami służb? Jeżeli tak, to jakie? Nie są określane dokładnie, nie wiadomo, jak je realizować, mało się o nich mówi. Brak potwierdzenia kompetencji. Służba połączona z pasją ułatwia pracę ze znakiem służby, ale sam instrument tego nie zaleca. Mały wachlarz znaków. Czasami zdarzają się przerwania próby. Ciężko zebrać patrol do tego samego tematu. Nieznajomość potrzeb lokalnej społeczności trudności z ich zidentyfikowaniem. 3. Czy podsumowujecie znaki służb? Jeżeli tak, to jak? Problemy z ocenianiem zadań ich realizacji i mierzalności. Zdarza się, że zadania zostały wykonane, ale niepodsumowany jest znak służby. Żadna z wypowiedzi instruktorów biorących udział w konsultacjach nie wskazała, żeby w jego jednostce przeprowadzano podsumowanie zdobytych znaków służb. 4. Czy uważasz, że znaki służb prowadzą do rozwoju Twoich harcerzy? Jeżeli tak, to w jakich obszarach? Tak, dobrze przygotowany i poprowadzony znak służby prowadzi do rozwoju wędrowników. Obszary, jakie zdaniem uczestników rozwija praca ze znakami służb, opisane są w odpowiedzi na pierwsze pytanie na początku tego dokumentu. 5. Czy drużyny wędrownicze według Ciebie chętnie realizują znaki służb? Jeżeli nie, to dlaczego? Wędrowników nie motywuje sam znaczek brak prestiżu. Duże znaczenia ma odpowiednia wiedza drużynowego i to, czy pokaże drużynie korzyści, jakie płyną z realizacji znaku służby. Jeżeli sam ich nie widzi, to nie jest w stanie nakręcić drużyny na to, przez co drużyna nigdy ich nie zdobędzie. 6. Czy uważasz za kompletne obszary proponowane przez aktualny Program Znaków Służb? Czy dodałbyś nowy znak służby? Czy któryś z aktualnych znaków byś usunął? Co zmienilibyście w znakach służb? Zwiększyć ilość znaków służby (tak, aby powstał szeroki wachlarz do wyboru). Jeszcze bardziej upowszechnić znaki służb. Nauczać rozpisywania znaków na kursach metodycznych. Stworzyć wymagania do poszczególnych znaków.

27 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 27/28 Wraz z pozytywnym zamknięciem próby na znak służby osoby mają otrzymywać znaczek na mundur i certyfikat umiejętności interpersonalnych. Odpowiedzi na dwa wyżej wymienione pytania wskazują na to, że w znakach służb poprawić należy przede wszystkim zapisy odnoszące się do tego, jak z nich korzystać, ich wymagań oraz korzyści z nich płynących. Tylko jedna odpowiedź porusza zakres tematyczny znaków. 7. Przedstaw krok po kroku, jak zorganizowany jest przez Ciebie tryb zaliczania zadania zespołowego (sprawności zespołowych). W hufcu, w którym pełniłam funkcję namiestniczki, realizacja ZS rozpoczyna się od inicjatywy ze strony drużyny. Jeśli potrzebuje rozmowy zgłasza się do namiestnika. Drużyna sama na początku ustala warunki pozytywnego zamknięcia i przekazuje je do rady drużyny/wkr. Pod koniec ocenia realizację. Wędrownicy również sami indywidualnie oceniają, czy ich praca była wystarczająca, by przyznać znak od razu, czy może jednak zrezygnować. W powyższej odpowiedzi dziwi, że to drużyna podejmuje inicjatywę, a nie zespół w ramach drużyny, oraz że zgłasza się ona do namiestnika w razie problemów. Najważniejsze wnioski Autorki: Monika Czokajło i Lucyna Czechowska Harcerze zadania zespołowe Wyniki przeprowadzonych badań i konsultacji sugerują wyraźnie, że zawarta w uchwale Rady Naczelnej z grudnia 2014 r. definicja zadania zespołowego jest zbyt lakoniczna, co może mieć przełożenie na jego rozumienie przez drużynowych, a w efekcie pobieżne traktowanie tego instrumentu. Dodatkowo widoczna potrzeba uzupełnienia definicji o konkretne przykłady zadań zespołowych wskazuje, że brak wyraźnej kanwy dla instrumentu może utrudniać jego stosowanie. Pełna dowolność w zakresie treści zadania okazuje się nierzadko zbyt duża, by instrument był umiejętnie stosowany przez mniej doświadczonych drużynowych. Harcerze uczestniczący w badaniach nie mieli często świadomości, czy/że realizują zadania zespołowe. Może to wynikać z faktu, że sama nazwa nie kojarzy się z czymś namacalnym, czymś, co można zdobyć, instrument nie posiada żadnego oznaczenia, a sam fakt zaliczenia zadania w rozkazie (w praktyce niezbyt często stosowany) nie stanowi źródła motywacji adekwatnego dla tej grupy wiekowej. Co więcej, nie dziwi brak zrozumienia, czym jest zadanie zespołowe wśród harcerzy w sytuacji, gdy nie ma go wśród instruktorów. Konsultacje z instruktorami przeprowadzone na zlocie wykazały, że niezrozumienie jest największą trudnością w pracy z tym instrumentem. Dodatkowo

28 GŁÓWNA KWATERA ZHP RAPORT ZADANIA ZESPOŁOWE 28/28 bardzo często w odpowiedziach pojawiał się drużynowy jako osoba koordynująca, przeprowadzająca zadanie zespołowe. Instruktorzy w swoich odpowiedziach zapomnieli również o bardzo istotnej rzeczy, a mianowicie: o indywidualnej pracy członków zespołu, od której zależy rezultat całości. Harcerze starsi projekty starszoharcerskie Na sposób postrzegania projektów starszoharcerskich przez harcerzy starszych duży wpływ wywiera fakt, że instrument ten nie posiada precyzyjnie określonej tematyki (obecnej w zespołowych instrumentach metodyki zuchowej i wędrowniczej). Brak jest także katalogu projektów (takiego jak w przypadku zuchowych sprawności zespołowych i wędrowniczych znaków służb), przykładów, wymagań czy też dobrych praktyk ich stosowania. Inspirowanie harcerzy starszych do podejmowania różnorodnych tematów jest zatem w całości uzależnione od kreatywności (bądź jej braku) drużynowego. Wątpliwość budzi kwestia inicjatywy w projekcie czy powinna być ona w pełni oddolna i co to oznacza (wskazanie obszarów tematycznych czy konkretnych pomysłów), a jaka powinna być rola drużynowego. Harcerze starsi często postrzegają projekty jako działanie na rzecz otoczenia, przez co niejako naturalnie ukierunkowują je w stronę służby. Ważnym wnioskiem z konsultacji przeprowadzonych na zlocie wśród instruktorów jest to, że instruktorzy nie wiedzą, jak pracować z projektem starszoharcerskim. Padły odpowiedzi wskazujące, że należałoby opracować materiał, gdzie zostanie dokładnie opisane, jak przeprowadzić projekt starszoharcerski. Wędrownicy znaki służb W badanej grupie znalazły się osoby, które nigdy nie realizowały znaków służb, w tym takie, które nigdy nie słyszały o takim instrumencie. Z osób, które znaki służb znały, część miała wątpliwości co do sposobu ich zdobywania, w szczególności potwierdzania zrealizowanych zadań i ich pozytywnej ewaluacji. Padło też niepokojące stwierdzenie: nie wiem, za co dostałam znak służby. Uwagę zwraca postrzeganie służby przez wędrowników w pierwszej kolejności przez pryzmat własnego rozwoju, a także operowanie dość sztampowymi przykładami pól i odbiorców harcerskiej służby. Wydaje się, że działania wychowawcze w drużynach wędrowniczych powinny być ukierunkowane w większym stopniu na budowanie wrażliwości na potrzeby szeroko rozumianego otoczenia, a także na gruntowną analizę tych potrzeb poprzedzającą decyzję o wyborze pola służby. Podobnie jak w przypadku pozostałych metodyk i ich instrumentów zbiorowych, tak i tutaj instruktorzy biorący udział w konsultacjach największy zarzut mieli do obowiązujących zapisów, które odnoszą się do znaków służb. Widoczna jest tendencja wśród odpowiedzi, która wskazuje na to, że instruktorzy w dużej mierze oczekują konkretnych zapisów, jak realizować instrumenty zespołowe, ze wskazaniem konkretnych tematów, opisów i wymagań. Szczególną uwagę zwrócić należy na to, że tylko jedna odpowiedź porusza kwestie zakresu tematycznego znaków służb. Opowiada się ona za rozszerzeniem zakresu obowiązujących znaków służb.