Renata Wiśmierska ZABURZENIA ZACHOWANIA U DZIECI I MŁODZIEŻY.

Transkrypt

1 Renata Wiśmierska ZABURZENIA ZACHOWANIA U DZIECI I MŁODZIEŻY. Do polskiej literatury pedagogicznej termin zaburzenia zachowania i niedostosowanie społeczne wprowadzili M. Grzegorzewska i J. Konopnicki. J. Konopnicki przez zaburzenia zachowania rozumie odchylenia od zasad moralnych, obyczajów i zwyczajów przyjętych w danym środowisku i uważanych za normę. Przyczyny tych zaburzeń tkwić mogą zarówno w jednostce jak i środowisku. H. Spionek rozpatruje zaburzenia zachowania w kategoriach zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, zaburzeń nerwicowych oraz zaburzeń psychopatycznych, charakteropatycznych i socjopatycznych. Zaburzenia zachowania to powtarzające się, utrwalone reakcje cechujące się dysocjalnością, agresywnością, buntowniczością. Występując w skrajnym nasileniu u jednostki, zaburzenia zachowania mogą ujawniać się poważnymi naruszeniami społecznych oczekiwań, właściwych z punktu widzenia określonego wieku rozwojowego, a zatem są poważniejszym problemem wychowawczym niż zwykłe dziecinne psoty, figle lub buntowniczość okresu adolescencji. Zaburzenia zachowania mogą w niektórych przypadkach prowadzić do dysocjalnego zaburzenia osobowości i są często powiązane ze szkodliwym wpływem środowiska psychospołecznego, niewłaściwymi relacjami rodzinnymi i niepowodzeniami szkolnymi. Występują częściej u chłopców niż u dziewcząt. W 1 tomie Resocjalizacji pod red. B. Urbana i J.M. Stanika czytamy, że zaburzenia i niedostosowanie społeczne wiążą się z naruszaniem norm społecznych, zwłaszcza tych, które obowiązują w bezpośrednim otoczeniu, i nie może się to nie spotkać z reakcją grupy rówieśniczej. Naturalne, niedewiacyjne grupy rówieśnicze kierują się normami pozostającymi w zgodzie z wartościami i normami ogólnospołecznymi i z tego względu reakcja grupy rówieśniczej na przejawy zaburzeń ewoluuje od łagodnych form dezaprobaty pojedynczych nieprzystosowanych form zachowań do całkowitego odrzucenia i wykluczenia. Percepcja takiego ustosunkowania się grupy jest przyjmowana jako frustracja naturalnych potrzeb afiliacji i społecznego uczestnictwa, co ostatecznie pogłębia proces zaburzenia, niedostosowania i patologizacji osobowości.

2 J. Konopnicki wyróżnia 3 fazy zaburzenia wraz z ich głównymi objawami: Faza I początkowa. Reakcje spontaniczne i impulsywne. Manifestacje: niepowodzenia w nauce szkolnej, bunt przeciw autorytetom, wagarowanie, niestałość emocjonalna. Faza II reakcje ucznia są bardzo skomplikowane, często niezrozumiałe dla otoczenia. Manifestacje: agresywność, niszczycielstwo, kradzieże, kłamstwa, włóczęgostwo, apatia, upór, jąkanie się, zaburzenia seksualne. Faza III następuje izolacja jednostki od normalnej grupy społecznej, rekcje nieproporcjonalne do podniet. Manifestacje: chuligaństwo, przestępczość, nerwicowość. Przyczyny zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży: - rozpad rodziny, złe pożycie rodziców - brak pozytywnego wpływu wychowawczego, brak zainteresowania i opieki nad dzieckiem - awantury i alkoholizm - lęk, złość, niechęć - trudne, traumatyczne doświadczenia, - brak poczucia bezpieczeństwa i zrozumienia. Często zaburzenia zachowania są wynikiem: - odrzucenia emocjonalnego - demoralizacji otoczenia - braku szacunku - przemocy - bezsilności - poczucia samotności - poczucia obojętności Przyczyny są zazwyczaj różnorodne. Można mówić o przyczynach dydaktycznych, społeczno środowiskowych oraz właściwościach samych uczniów. Szybkie dotarcie do przyczyny z równoczesnym ujawnieniem tej, która dominuje, postawienie trafnej diagnozy, opracowanie środków terapeutycznych, może nie dopuścić do przejścia z pierwszej fazy zaburzenia do dwóch pozostałych. Diagnoza zaburzeń zachowania: Diagnozy najczęściej stawia psycholog lub psychiatra po przeprowadzeniu wywiadu z rodzicami oraz badaniu i obserwacji dziecka. Wczesne wykrycie zaburzeń

3 zachowania i ich leczenie zapobiega pogłębianiu się trudności adaptacyjnych dziecka w środowisku szkolnym i rodzinnym. Leczenie zaburzeń zachowania: Plan leczenia jest opracowywany indywidualnie dla każdego dziecka, z uwzględnieniem wieku, stanu zdrowia dziecka, głębokości i rodzaju występujących objawów oraz podatności dziecka na określone procedury terapeutyczne. Ważny jest tutaj ścisły kontakt z rodzicami dziecka, udzielanie porad, korygowanie zabiegów wychowawczych. Nauczyciel powinien wyszukiwać pozytywne cechy ucznia (np. wytrwałość, systematyczność, specjalne zainteresowania) i wzmacniać je, wnikliwie obserwować dziecko, mieć z nim i jego rodziną indywidualny kontakt. Powinien on jednak pamiętać, że sposób postępowania z dzieckiem musi być nakreślony wraz z pedagogiem, psychologiem i lekarzem. Działaniem podstawowym w zapobieganiu zaburzeniom zachowania powinna być jednak szeroko rozumiana profilaktyka. Koordynatorem działalności opiekuńczo wychowawczej jest na terenie szkoły pedagog szkolny, który powinien rozpoznawać warunki życia i nauki uczniów, udzielać porad rodzicom, dokonywać okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole. Współpraca poradni z pedagogiem szkolnym zmierza w kierunku opieki indywidualnej, umieszczenia ucznia w innej klasie lub szkole i ewentualne skierowanie go do określonej placówki opiekuńczo wychowawczej. Jeżeli chodzi o poradnictwo i kształcenie pedagogiczne rodziców można na comiesięcznych spotkaniach ze szkolnym pedagogiem przedstawiać niektóre zagadnienia prawa, niebezpieczeństwa zagrażające dzieciom i młodzieży, udzielać porad w sprawach postępowania z dzieckiem, proponować zmiany postaw wychowawczych rodziców. Instytucje udzielające pomocy: Poradnie wychowawczo-zawodowe Psycholog, lekarz, pedagog szk., przedstawiciele sądu Ośrodki konsultacyjno- diagnostyczne Poradnie Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzież Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne (obserwacje dziecka, diagnoza, terapia,

4 warsztaty, poradnictwo, treningi) Świetlice Socjoterapeutyczne Specjalne Ośrodki Szkolno Wychowawcze Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii Domy Wczasów Dziecięcych Formy pomocy: Terapia dziecka ukierunkowana jest na rozwój i kształcenie podstawowych umiejętności psychospołecznych, zdolności do samokontroli oraz przyjaznych sposobów prowadzenia komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowań adaptacyjnych oraz opanowanie technik kontroli własnych emocji, a także umiejętności ich identyfikacji i świadomości ich źródeł. - terapia indywidualna - terapia grupowa - terapia rodzin - interwencja rodzinna udzielanie wsparcia rodzicom, pomoc w rozwiązywaniu ich osobistych problemów to niejednokrotnie pierwsze z zadań terapeutycznych. W ramach terapii behawioralnej są oni wyposażani w wiedzę i umiejętności stosowania skutecznych metod wychowawczych, efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz strategii negocjacyjnych - leczenie farmakologiczne - nauczanie indywidualne - kształcenie specjalne - umieszczenie w placówce zajmującej się opieką nad dziećmi z zaburzeniami zachowania - socjoterapia proces socjoterapeutyczny ma przerwać mechanizm zaburzeń. Zajęcia socjoterapeutyczne polegają na celowym oddziaływaniu terapeutów mającym stworzyć dziecku okazję do nabycia nowych doświadczeń. Pod ich wpływem w zachowaniu i samopoczuciu dziecka mają nastąpić określone, pozytywne zmiany. Powinny mu one pomóc w lepszym funkcjonowaniu w szkole, rodzinie i grupie rówieśniczej, a także przynieść efektywniejszą realizację życiowych celów. Dziecko musi dokonać oceny i weryfikacji sposobów swoich zachowań oraz sądów na temat

5 rzeczywistości, musi również odreagować emocjonalnie. Na proces socjoterapeutyczny składają się trzy elementy: zmiana sądów poznawczych, wzorców zachowań oraz odreagowanie emocjonalne. Podstawową formą pracy socjoterapeutycznej jest zabawa, która daje nie tylko możliwość zaspokojenia potrzeby kontaktu z drugim człowiekiem, ale przede wszystkim pozwala na nabywanie doświadczeń przez osobiste przeżywanie. Ćwiczenia i zabawy wpływają na otwartą atmosferę, pełną akceptacji i uwalniają dziecko od negatywnych przeżyć. Dzieci młodsze chętnie wyrażają swoje uczucia za pomocą muzyki, śpiewu i działalności plastycznej. W socjoterapii wykorzystuje się również psychogimnastykę, pracę w kręgu, burzę mózgów, odgrywanie scenek, technikę relaksacji. Szczególnie przydatne w pracy nauczyciela i wychowawcy są m.in.: terapia z wykorzystaniem rysunku, terapia poprzez muzykę, sport, stosowanie technik relaksacyjnych, trening asertywności, psycho i socjodrama, a także metoda ruchu rozwijającego W. Sherbourne. Nieodzownym warunkiem sukcesu wychowawczego jest zrozumienie, że dziecko z zaburzeniami zachowania nie jest dzieckiem złym, lecz dzieckiem które ma trudności w kierowaniu swoim postępowaniem. Narzuca to konieczność pomocy, nie represji i karania. Literatura: 1) Konopnicki J., Zaburzenia w zachowaniu się dzieci i środowisko, PWN, Warszawa ) Resocjalizacja tom 1 pod red. B. Urbana i J. M. Stanika, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa ) Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN, Warszawa 1975