Zróżnicowanie przestrzenne temperatury powietrza w sezonie letnim na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu

Transkrypt

1 XV Sympozjum Polarne, Lubln 987 nstytut Geograf, Zakład Klmatolog Unwersytetu M. Kopernka, Toruń KAZMERZ MARCNAK, RAJMUND PRZYBYLAK Zróżncowane przestrzenne temperatury powetrza w sezone letnm na zachodnm wybrzeżu Sptsbergenu Areał dfferentaton of tle ar temperature n summer season on the west coast of Sptsbergen MATERAŁ Opracowane przygotowano na podstawe wynków pomarów temperatury powetrza w sezone letnm na zachodnm wybrzeżu Sptsbergenu (tab., rys. ). Za repreżentatywne dla sezonu letnego na Sptsbergene przyjęto dwu najceplejsze mesące w roku lpec serpeń. Wybór dwóch lat uwzględnonych w opracowanu, podyktowany był najwększą, jak do tej pory, lczbą (7) punktów (tab. ), wktórych merzono temperaturę powetrza na tym obszarze. Kompletne dane dla tego obszaru mają jedyne stałe stacje meteorologczne: norweske (Ny Alesund, Svalbard Lufthavn. Svea Gruber), radzecka (Barentsburg) polska (Hornsund). Pozostałe dane pochodzą z polskch letnch wypraw polarnych zorganzowanych przez unwersytety w Sosnowcu, Torunu Wrocławu. Nestety Lne były nam dostępne dane lczbowe z newątplwe nteresujących obserwacj meteorologcznych wykonywanych w r. 980 w okolcy Palffyodden przez wyprawę Unwersytetu Jagellońskego. W celach porównawczych wykorzystano też wynk weloletnch pomarów temperatury powetrza w sfjord Rado Longyearbyen. Stacje te (obecne już ne funkcjonujące) posadają długe sere pomarowe. Położone one były w odmennych warunkach fzyczno-geografcznych sfjord Rado nad otwartym morzem, Longyearbyen w środkowej częśc połudnowego wybrzeża sfjordu. Rozkład przestrzenny punktów pomarowych jest nerównomerny, szczególne brak stacj na północno-zachodnm krańcu Sptsbegenu. Wszystke stałe stacje część punktów letn cl są położone na obszarze nezlodowaoonym. Klka punktów reprezentuje środowsko lodowcowe. Zgromadzone dane w postac wartośc dekadowych mesęcznych średnch dobowych (tab. ) oraz ekstremalnych (tab. 2) umożlwają dokładnejsze przedstawene obrazu zróżncowana przestrzennego na badanym obszarze nż to wynka z dotychczasowej lteratury (Baranowsk 975,Knothe 93, Markn 975), Można je przedstawć w skal nnkroklmatycznej. Zarówno w tempe formowana sę, Kaffóyry. okolce lodowca Werenskólda). Stwerdzone zróżncowane przestrzenne warunków tenncznych w sezone letnmjest efektem wpływu czynnków solarnych, cyrkulacyjnych oraz fzycznogeografcznych (prądów morskch, wysokośc npm, rodzaju podłoża, odległośc od morza). Zagadnene wpływu warunków pogodowych na stopeń zróżncowana przestrzennego temperatury uwzględnono poprzez analzę danych pomarowych z dwóch sezonów letnch o skontrastowanych warunkach pogodowych słonecznego dość cepłego 979 oraz podmurnego, deszczowego wetrznego 980, a także poprzez analzę danych г \v}tranych dn o odmennych warunkach solarnych.

2 69 WNOSK. W sezone letnm najceplejsze są obszary nezlodowacone położone nad Jsfjordem, szczególne wgłęb wyspy. Średne rdnce w porównanu z wybrzeżem otwartego morza wynoszą w lpcu 5 C (w nektórych latach nawe do 2 C), a w serpnu zmnejszają sę do ok. 0,8-,0 C. 2. Wybrzeże na odcnku od Kongsfjordu do Bellsundu, będące pod wpływem odnog cepłego prądu Zatokowego, jest średno ceplejsze o,0-,3 C nż po ł udno v.o -za cl xx n e wybrzeże Sptsbergenu omywane przez wody chłodne Prądu Połudnowego Przylądka częścej nawedzane przez układy cyklonalne. 3. Znaczne zróżncowane przestrzenne temperatury występuje w pase wybrzeża obejmującym nzny nadmorske sąsadujące z nm obszary górske wraz z lodowcam, uwarunkowane odległoścą od morza, hpsometrą rodzajem podłoża (zlodowacone nezlodowacone). Stopeń tego zróżncowana jest równeż zależny od przebegu grzbetów górskch w stosunku do ln brzegowej. Na obszarach z prostopadłym do ln brzegowej układem grzbetów Występują sprzyjające warunk orografczne do wzajemnego przenkana wpływów morskch kontynentalnych wnętrza wyspy (np. regon Kaffoyry okolce lodowca Werenskólda). 4. Wpływ czynnka solarnego (usłonecznene jest na ogół wększe w lpcu w porównanu z serpnem) na stopeń zróżncowana przestrzennego temperatury przejawa sę m. n. w tym że jest on wększy w perwszej połowe lata. Także w słonecznym sezone 979 zróżncowane to było wększe nż w pochmurnym 980 r. (w skal makroklmatycznej). Badana topoklmatyczne w regone Kaffoyry (Wójck, Marcnak, Przybylak, w druku) wykazały, że różnce termczne mędzy lodowcam otoczonym grzbetam górskm a/równną nadmorską są średno wyższe w czase pogody pochmurnej. Przy pogodze słonecznej występujące nwersje temperatur wpływają na zmnejszene średnch różnc mędzy tym środowskam. Natomast zmenność mędzydobowa temperatur jest przy tej pogodze wększa. 5. Zróżncowane przestrzenne przedstawone na podstawe wartośc średnch dekadowych mesęcznych ujawna sę w jeszcze wększym stopnu w wartoścach ekstremalnych (tab. 2) oraz w poszczególnych dnach w zależnośc od sytuacj pogodowej, a główne od stopna zachmurzena kerunku adwekcj mas powetrznych. Przykładowo w dnu z dużym usłonecznenen ( ) różnca mędzy temperaturam maksymalnym w Svalbard Lufthavn (2,3 C) Hornsundze (0,7 C) osągnęła,6 C, natomast mędzy temperaturam mnmalnym wynosła tylko 3.4T. Potwerdza to prawdłowość, że zróżncowane temperatur maksymalnych jest wększe nż temperatur mnmalnych. Wększe ampltudy dobowe temperatury we wnętrzu sfjordu w porównanu z tornsundem są przejawem wększego stopna kontynentalzmu termcznego klmatu wnętrza wyspy. 6. Duże zróżncowane termczne mędzy poszczególnym częścam Sptsbergenu występuje równeż podczas fenów (tab. 2 - maksmum absolutne w dnach 5/ ). Wprawdze zdarzają sę one dość sporadyczne, jednakże stopeń zróżncowana przestrzennego jest wtedy zwykle najwększy. Wynka to z lokalnego charakteru tego Zjawska. Częstość fenów jest różna w poszczególnych częścach zachodnego wybrzeża Sptsbergenu, co uwarunkowane jest orografą czynnkam cyrkulacyjnym. Najczęścej są one notowane w połudnowo-zachodnej częśc wyspy (Pereyma 983). Zróżncowane termczne w skal mezo- topoklmatyćznej zaznacza sę także na obszarze będącym w zasęgu fenu. Zależy ono od fazy rozwoju procesu fenzacj powetrza w czase przestrzen. W jego faze początkowej, zanm fen dotrze do równny nadmorskej, występują najwększe odchylena od średnego rozkładu temperatury. Np. w regone Kaffóry, podczas fenu, w dnu 5 serp-

3 70 na 979 roku o godzne 9 zanotowano znaczną nwersję temperatury powetrza (na nzne nadmorskej 7,8 C, na lodowcu Waldemara -frn 2,8 Q. LTERATURA Baranowsk S., 975, The clmate of West Sptsbergen n the lght of materal obtaned from sfjord Rado and Hornsund, Acta Unv. Wratsl. No. 25, Wrocław. Kamńsk A., 982, Materały meteorologczne zebrane na połudnowym Sptsbergene latem 979 r. Dokumentaq'a, Wyprawy Polarne Unwersytetu Śląskego, , t. Katowce. Knothe G., 9'3, Sptsbergen, ene landeskundlche Stude, Peterm. Geogr. Mtt., Ergh. 2, Gotha. Markn W. A., 975, Klmat obłast sowremennogo oledenena, Oledenene Sptsbergena (Svalbarda), zd. Nauka, Moskwa. Norsk Meteorologsk Arbok , Dct Norske Meteorologske nsttutt, Oslo. Pereyma J., 983, Clmatologcal problems of the Hornsund area Sptsbergen, Acta Unv. Wratsl., No. 74, Wrocław. Rocznk meteorologczny Hornsund 979/ /98. Wójck G., Marcnak K., Przybylak R., 988, Mezoklmatyczne topoklmatyczne jednostk w regone Kaffóyra (NW Sptsbergen), Acta Unv. Wratsl., w druku. SUMMARY The report s based on the ar temperature measurements n 7 ponts localzed on the west coast of Sptsbergen (Tab. and Fg. ) for the perod July - August 979 and 980. The analyss of areal dfferentaton was made by usng the mean daly values of 0-days and month's perods (tab. ). and extremal and absolute temperatures (tab. 2). The results of long-term measurements of the ar temperature n permanent meteorologcal staton were used too. n the summer season the warmest are arear non-glacated stuated at the head of sfjorden (Svalbard Luftlavn). The mean dfferences reach n July.5 С (n partcular year even up to 2 C), and n August 0.8 C, as compared wth the coast of open sea (sfjord Rado). The north-west and mddlewest coasts of Sptsbergen are warmer for C n average than the south-west coast whch s approached by the cold South-Cape Current and often exposed to the cyclons movng from the celand low. Great areal dfferentaton occurs n the belt of few klometers along the coast as a result of the topography and knd of subsol (ce-covered or free of ce). The dfferences between thermal condtons of partcular coastal parts of Sptsbergen reveal especally n sunny days and change relatve to the drecton of ar advecton (crculaton). Rys.. Rozmeszczene punktów pomarów temperatury powetrza w sezonach letnch na zachodnm wybrzeżu Sptsbergenu.

4 KVTOYA' NGRDAUSTLANDET Alesund у SPTSBERGEN Wfeyra y r P R r ^ KARLS FORLAtfD KONG KARLS LAND ^ ' - ' BARENTSÓY 3ar«nts b u rg " s j ; 5vea G. 'EDGEQYA, LWerenskwld^frs/nd Palffyoddelf 5 AUST Rys.. G a s / 00 km a m n a GREENWCH 20* 25*

5 72 еч N м 4 N оч ю V. сч Лшсм г* чс СМ о т см о О - ł ш ГЧ КЧ о т ем см г * к h г г и (74 Оч К 8 X «0 И ш w f- о п ем ос ы м А а А м 3 Л а м 5 Н < га 5 Л 5 - в г! с 6 3 к s3 я а3 о. <г V«-н л в 4 а а Л «г о ш гч оч " к вч см ь so ЧО Оч С чкч w łf4 VO сок ЧО ГЧ 45 vo оч Оч *ч ct W4 * о ч -«г«у «У «Ч Л «> S ', КЧ <* КЧ СМ Читч «ч о V) ГЧ Л О Ч N. в 4Ь &.чавч. г- m <0 ł t *t «4 tкч 4 t f «? «T" e- см о о МЧ «( *Ч Л Л m Я * Л СМ со CM u\ 9 * м о в * в w л т V- ** Л łft и% «Сч О CJ tj О М N Т ш -г- (У\ ** \с г КЧ «у ЧО r> г- вч «< Л f. О г СО 45 О г Л w w «*. 4 в а*ч «tfr N Л. л а «СО V) > 'S.. t/ч N в) (П, rr < ч- 4t- ЧГ TS VD И,Ч f оч гм «l N CV «Я СЗ И И М И ^О % ł7м O о-(л оjf\ о о оjsо JS-о о сом V* Г га «я в к и мч > Ъ Ъ <к> о о о U ffl КЧ w «А Jp И JM ^ Я Я JH J55 Я ją f\ «f CM C-J t Г т- *ч о о о «-о о о «о «о Г- о о Г* * V к V з о о о о з %> / к й о... О. О О- о.

6 73 з Ш fl h оч Л ЛО ^ Л Л «Л ГЧ «г «гч V,. Т- Т-.-ГtT\ Oе.S Мл е. ч«к UN N т-л ЙГ *Ч О М О и*ч f> гл NC -Гг- т-. г--- г*' Г* о ч g? S" Й" Й" $ К\ «Ч «О ю со " ~ Л 7? Г J О г О J J о ' " "Z t "t е n Л \о УС ь M 3 В ё. 3 м е гч в a ж а Й t- r«> ч: rv ^łг ^ л w щ SC ««-< KN Ol Tv О m -tfn * *2 о 0 т^ <0 Г- И-. t- a> t~t- «> t!гч N л n о ш «о' f CJ f ^ О rrt ; т- О ffl * us N О? * % Я t " ^ T> h tr\ T> M> «ł <0 HJ Л t ; ft л л о Cj о <r t- г- о V N Г> оч к к «л *> Ю 2 7 СМ ю \о * а ш l t л «2 о <*- ** ts О Г- О U*\ Cj М\ \с Cu Л «О ^ ч- л 4 " ч *.Оч СО 00 ' ОЧ Ш f- м Ш Ó <л * > со г г VON Е*C*v W *t Л Л О - ь ' tt* _ t '.-td л m N t <0 ОЧ 04 ОЧ а о«и-\ ь о о t <? <? f ' щ О Л «-. )*\ о t * Л ' * «. * ń t *Ч«рц л 'S' n t *-. ^ N «ч «* сч «о л 2