Imigranci z dyplomem na polskim rynku pracy

Transkrypt

1 KONFERENCJA Tak daleko, tak blisko. Imigranci z Europy Wschodniej w Wielkopolsce. O szansach gospodarczych i ryzykach społecznych 9 czerwca 2015 Imigranci z dyplomem na polskim rynku pracy Wnioski z projektu badawczego Joanna Konieczna-Sałamatin Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego Instytut Społeczno-Ekonomicznych Ekspertyz

2 Plan prezentacji O projekcie ogólnie Imigranci w Polsce w świetle danych urzędowych (przy okazji informacja, co jest, a czego nie ma w tych danych) Z jakich krajów przyjeżdżają, czym się zajmują Jaki mają status prawny, gdzie w Polsce jest ich najwięcej Województwo wielkopolskie na tle kraju Ukraińcy o Polsce i Polakach skoro najliczniejsi imigranci, to Ukraińcy, to przyjrzyjmy się im jeszcze. Wyniki badania z 2013 r. Imigracja a rynek pracy wnioski z analizy ekonomicznej Pracodawcy wobec imigrantów o wysokich kwalifikacjach wnioski z badań jakościowych i eksperymentu Podsumowanie

3 Projekt isee i NW Analiza danych urzędowych Badanie cudzoziemców (studentów, absolwentów) Analiza prawna Badanie pracodawców Badanie instytucji rynku pracy Projekt został zrealizowany dzięki dotacji Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich i budżetu państwa

4 Skąd przybywają imigranci 0% 5% 10% 15% 20% 25% UKRAINA NIEMCY ROSJA BIAŁORUŚ WIETNAM WŁOCHY FRANCJA CHINY BUŁGARIA WIELKA BRYTANIA HISZPANIA ARMENIA INDIE TURCJA HOLANDIA STANY ZJEDNOCZONE SZWECJA RUMUNIA SŁOWACJA CZECHY LITWA Inne 6% 6% 5% 3% 3% 3% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 12% 19% 23% Na koniec 2014 r. w Polsce mieszkało 175 tys. cudzoziemców mających prawo pobytu (czasowe lub stałe). Stanowi to 0,45% ludności Polski. Prócz tego część imigrantów przebywa w Polsce na podstawie wiz. W Europie najwięcej imigrantów jest w Luksemburgu (ok 4% mieszkańców), a najmniej w Słowacji, Portugalii i Bułgarii (poniżej 0,2%). Dane: Urząd ds. Cudzoziemców, Eurostat

5 Karty pobytu wydane w 2014 r Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie 420 Lubelskie Lubuskie 333 Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokszyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Woj. wielkopolskie cieszy się średnim zainteresowaniem ze strony imigrantów Zachodniopomorskie 561 (4 miejsce pod względem liczby wydanych kart pobytu)

6 Oświadczenia o zamiarze zatrudnienia (2014) Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dane: MPiPS Woj. wielkopolskie zajmuje również 4 miejsce pod względem liczby wydanych oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi

7 Status imigrantów w Polsce Posiadacze kart pobytu wg. typu karty (na koniec 2014 r.) WSZYSCY % % % % % pobyt stały pobyt rezydenta długoterminowego UE pobyt czasowy pobyt obywatela UE inne TYLKO OBYWATELE KRAJÓW TRZECICH KARTY WYDANE W 2014 R. (obywatele krajów trzecich) 5% 10% 44% 43% pobyt stały pobyt rezydenta długoterminowego UE pobyt czasowy 8% 8% inne 82% Dane: Urząd ds. Cudzoziemców

8 Zezwolenia na pracę W 2014 r. wydano zezwoleń. W większości są to zezwolenia nowe (tylko 13% wydanych zezwoleń było przedłużeniem wcześniejszych) Dolnośląskie % 2% Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie % 34% Łódzkie Małopolskie Mazowieckie % Opolskie Podkarpackie Podlaskie 342 kadra kierownicza, doradcy, eksperci zawody medyczne, informatycy, nauczyciele, prawnicy robotnicy wykwalifikowani pracownicy przy pracach prostych pozostałe zawody Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dane: MPiPS

9 Struktura zezwoleń na pracę 0% 20% 40% 60% 80% Dolnośląskie 13% 55% 8% 25% Kujawsko-pomorskie 7% 48% 21% 23% Lubelskie 3% 54% 1% 42% Lubuskie 3% 30% 40% 27% Łódzkie 31% 48% 17% 901 Małopolskie 11% 11% 38% 40% Mazowieckie 8% 30% 12% 50% Opolskie 2% 4% 36% 58% 812 Podkarpackie 14% 53% 10% 23% 670 Podlaskie 10% 68% 8% 14% 342 Pomorskie 11% 62% 1% 26% Śląskie 25% 50% 11% 15% Świętokrzyskie 19% 58% 7% 16% 324 Warmińsko-mazurskie 5% 32% 13% 51% 469 Wielkopolskie 7% 33% 4% 56% Dane: MPiPS Zachodniopomorskie 6% 35% 12% 46% 670 kadra kierownicza i specjaliści robotnicy wykwalifikowani pracownicy przy pracach prostych pozostałe

10 Imigranci a sytuacja ekonomiczna województw 8,0% 9.9% 10,1% Liczba mieszkańców PKB na mieszkańca Liczba zezwoleń na pracę Małopolskie 3,3 mln 37,0 tys. zł 2,7 tys Mazowieckie 5,3 mln 66,8 tys. zł 24,3 tys Wielkopolskie 3,4 mln 44,6 tys. zł 2,7 tys Stopa bezrobocia ( ) - GUS Dane: GUS, MPiPS, opracowanie isee Analiza przeprowadzona w ramach projektu Imigranci o wysokich kwalifikacjach na polskim rynku pracy wykazała bardzo słaby związek między stopą bezrobocia a napływem cudzoziemców na rynek pracy. Wyniki analizy ekonometrycznej przeczą obiegowym sądom o zabieraniu pracy przez imigrantów.

11 Studenci obcokrajowcy w Polsce Absolwenci Studenci Ukraina Białoruś Norwegia Szwecja Hiszpania Turcja Rosja Litwa Niemcy Arabia Saudyjska Czechy Chiny Stany Zjednoczone Kazachstan Indie inne (kategoria inne obejmuje 138 krajów) Dane: GUS, stan na koniec września 2014

12 Oczekiwania od studiów w Polsce Nawi zanie wspó pracy z lud mi z Polski 48% 39% 12% 2% Zdobycie dyplomu polskiej uczelni 54% 30% 13% 3% Zdobycie nowej wiedzy, w ca kowicie nowej dla mnie specjalizacji lub kierunku 52% 29% 16% 4% Zdobycie wiedzy umo liwiaj cej podj cie pracy w Polsce 45% 30% 20% 5% Poszerzenie posiadanej wiedzy w obszarze, w którym wcze niej ju studiowa em/am 43% 26% 21% 10% Nawi zanie wspó pracy z polskimi instytucjami naukowymi 24% 34% 34% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie

13 Ukraińcy są dominującą grupą imigrantów w Polsce: jest ich najwięcej zarówno wśród cudzoziemskich pracowników, jak i studentów czy absolwentów uczelni. Przyjrzyjmy się, jak Ukraińcy widzą Polskę i jak polskie społeczeństwo odbiera Ukraińców (dane z badania przeprowadzonego w 2013 r.)

14 Polska w oczach mieszkańców Ukrainy 18 Polska Ukraina, Polacy Ukraińcy. Spojrzenie przez granicę Przyjazdy do Polski Cele przyjazdów do Polski 0% 10% 20% 30% 40% turystyka 36% praca 26% odwiedziny 18% delegacja służbowa 17% edukacja, studia 3% a 1. nie lsce raw 13 inne 20% Dane: ISP 2013 W porównaniu ze skomplikowaną procedurą wizową obowiązującą Ukraińcy mało jeżdżą za granicę. W Polsce spotykamy najczęściej tych najbardziej mobilnych, którzy mają już kontakty pozwalające im zdobyć wizę i/lub zatrudnienie Ukraińców chcących wjechać do Polski i na terytorium UE, Polacy nie doświadczają żadnych formalnych ograniczeń. Są zwolnieni z obowiązku wizowego, jeżeli przebywają w kraju sąsiada nie dłużej niż 90 dni w ciągu 6 miesięcy. Co więcej, od 2012 roku wiza na pobyt przekraczający 90 dni

15 Polska w oczach mieszkańców Ukrainy 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% władze państwowe dbają o dobro obywateli gospodarka dobrze się rozwija respektuje się swobody obywatelskie 88% 86% 85% są wolne media, które mogą krytykować rząd kościół katolicki ma zbyt duże wpływy w państwie 59% 65% biurokracja utrudnia załatwianie najprostszych spraw urzędnicy są skorumpowani nie lubi się cudzoziemców 17% 27% 32% Na wykresie odsetek odpowiedzi zgadzam się Dane: ISP 2013 Ukraińcy uważają Polskę za kraj cywilizowany, w którym żyje się lepiej niż na Ukrainie. Znacznie częściej dostrzegają pozytywne niż negatywne aspekty funkcjonowania państwa.

16 Polacy o Ukraińcach pracujących w Polsce Opinia publiczna o tym, że Ukraińcy podejmują pracę w Polsce 7% 9% 51% Dane: ISP % Praca Ukraińców w Polsce to: więcej korzyści niż strat tyle samo strat i korzyści więcej strat niż korzyści trudno powiedzieć W 2014 r. 373 tys. osób zamierzało powierzyć pracę sezonową obywatelowi Ukrainy (w woj. wielkopolskim 21 tys., czyli niecałe 6% wszystkich potencjalnych pracodawców) Tylko 9% badanych Polaków uważa, że jest to zjawisko jednoznacznie niekorzystne. 51% dostrzega plusy i minusy. Dane: Min. Pracy i Polityki Społecznej

17 Praca cudzoziemców w Polsce w oczach pracodawców i pracowników Przeszkody zatrudniania cudzoziemców w oczach pracowników Przeszkody zatrudniania cudzoziemców w oczach pracodawców N=300 bariera językowa 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 60% bariera językowa 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 77% różnice kulturowe 2% różnice kulturowe 18% komplikacje prawne, liczne formalności 54% komplikacje prawne, liczne formalności 36% inny system pracy niż w kraju pochodzienia 2% brak wystarczających kwalifikacji 50% trudności w zaakceptowaniu przez współpracowników 16% trudności w zaakceptowaniu przez współpracowników 8% koszty związane z życiem w Polsce trudności znalezienia pracy w swoim zawodzie 23% 27% koszty związane z zatrudnieniem cudzoziemca inne 4% 22% N=150 Dane: East- West Link (2011)

18 Pracujący cudzoziemcy w Polsce w oczach pracodawców Pracodawcy nie dostrzegają obecności cudzoziemców. Nie widzą ich nawet ci, którzy skarżą się na istotne braki w zasobach siły roboczej (np. branża medyczna i IT) Nie wiem, jak mielibyśmy to robić [poszukiwać cudzoziemców do pracy]. Może to jest nawet dobry pomysł, natomiast nie wiem, jak mielibyśmy się za to zabrać. Bo do osób, które są na naszych uczelniach dostępne, my tak czy inaczej docieramy [biznes] Ci, którzy nie zatrudniają cudzoziemców boją się formalności. Ci, którzy to robią skarżą się na niekompetencję urzędników, z którymi kontaktują się w tych sprawach. W większości województw temat jest marginalny i urzędnicy często się na tym nie znają. W województwie mazowieckim z kolei ci zajmujący się zatrudnianiem cudzoziemców są przeładowani pracą i trudno się do nich dostać. Ciężko o konkretną informację ( ) Mamy taki przypadek: jednego dnia ( ) dostałam jedną informację, następnego dnia kontaktowałam się z inną osobą i powiedziano mi zupełnie coś innego [uczelnia] Źródło cytatów badania isee,

19 Pracujący cudzoziemcy w Polsce potencjalne problemy Wschodni akcent ( zaśpiew ) w mowie lub kłopoty z prowadzeniem dokumentacji pisemnej po polsku lub wypowiadania się na piśmie (media). [Jeśli klient] słyszy akcent ukraiński przez telefon czy rosyjski, w kontakcie bezpośrednim, to kategoryzuje sobie firmę na niższym poziomie niż jest realnie ( ). My nie jesteśmy do końca przyzwyczajeni do mnóstwa różnych akcentów, tak, jak w Stanach gdzie każdy będzie mówił inaczej, czy w Wielkiej Brytanii, więc ktoś mógłby nas posądzić, że zatrudniamy Ukraińców, bo taniej ( ). [biznes] Pracownik cudzoziemski, to w stereotypach pracodawców prawie zawsze 38 Polska Ukraina, Polacy Ukraińcy. Spojrzenie przez granicę przybysz z krajów byłego ZSRR (czyli ktoś do nas podobny). Problem innej kultury, zwyczajów, czy religii co na wykresie pojawił porównującym się w cechy pojedynczych obu narodów (wykres wywiadach. 10) objawia Czy Polacy i Ukraińcy są podobni do siebie, czy też różnią się się relatywnie małym słupkiem oznaczającym pracowitość. Są raczej podobni Raczej różnią się Trudno powiedzieć Wykres 12. Dostrzeganie podobieństwa i różnic między Polakami i Ukraińcami pod względem stylu życia, wartości i podejścia do pracy Dane: ISP 2013

20 Pracujący cudzoziemcy w Polsce czy są dyskryminowani Badanie przeprowadzone w końcu 2014 r. metodą eksperymentu. Wysłano oferty (aplikacje) w odpowiedzi na 1356 ogłoszeń o zatrudnieniu pracowników w imieniu osoby o polskim i białoruskim nazwisku (i pochodzeniu wskazanym w aplikacji). Eksperyment kończył się w wypadku otrzymania zaproszenia do dalszych etapów rekrutacji. We wszystkich kategoriach pracowników Polacy byli wybierani nieco częściej niż cudzoziemcy. Odsetki ofert, które uzyskały odpowiedź 15% 13% 14% 10% 11% 8% 10% 9% Polak cudzoziemiec analityk biznesowy doradca finansowy księgowy przedstawiciel handlowy Źródło: badanie isee (2014)

21 Pracujący cudzoziemcy w Polsce czy są dyskryminowani Wyniki przeprowadzonej analizy ekonometrycznej (model probitowy) pokazały, że istnieje dodatnia zależność między pochodzeniem kandydata do pracy a odrzuceniem jego aplikacji. Białoruskie nazwisko zmniejszało szansę uzyskania pozytywnej odpowiedzi o 14%. Dyskryminacja zatem występuje, choć nie jest silna. Nieco silniejsza dyskryminacja wystąpiła ze względu na płeć: kobieta (bez względu na pochodzenie) miała o 16% mniejszą szansę na uzyskanie pozytywnej odpowiedzi niż mężczyzna. Nie było natomiast istotnych statystycznie różnic w zależności od tego, czy pracodawca miał siedzibę w Warszawie, czy poza nią. Uzyskane wyniki są zbliżone do rezultatów analogicznych eksperymentów przeprowadzanych w innych krajach w Europie. Państwa wysokorozwinięte konkurują między sobą o przyciąganie cennego kapitału ludzkiego wykwalifikowanych imigrantów. Polska również powinna świadomie kształtować swoje stanowisko w tej kwesyi.

22 Główne wnioski z projektu Wśród przybywających do Polski imigrantów dominują obywatele krajów sąsiednich (głównie Ukrainy i Białorusi), którzy dzięki bliskości kulturowej stosunkowo łatwo adaptują się do polskiej rzeczywistości, szybko uczą się języka i wtapiają się w polskie społeczeństwo, które w związku z tym nie odczuwa problemów związanych z obecnością obcych w kraju. Bliskość kulturowa dominującej grupy imigrantów powoduje, że zarówno instytucje publiczne, jak np. pracodawcy nie widzą potrzeby specjalnego przygotowania się do współpracy z imigrantami i do podejmowania specjalnych działań zmierzających do ich lepszej integracji wciągania ich w życie społeczne lub polityczne kraju. Niektóre instytucje zaczęły dostrzegać szanse związane z przyjazdem i osiedlaniem się cudzoziemców w Polsce (np. widząc w nich potencjalną możliwość uzupełnienia deficytów siły roboczej w niektórych branżach lub uratowania przed zamknięciem szkół i uczelni zmagających się ze skutkami zmian demograficznych)

23 Główne wnioski z projektu Rola Polski jako kraju przyjmującego (a nie tylko wysyłającego imigrantów) jest zjawiskiem nowym i w znacznej mierze zaskakującym zarówno dla wielu instytucji publicznych (w szczególności dla publicznych służb zatrudnienia), jak i dla pracodawców oraz obywateli; Brakuje systematycznego monitoringu sytuacji imigrantów na rynku pracy w skali całego kraju. Brakuje też danych, na podstawie których można byłoby dokonać realnych szacunków liczby imigrantów przebywających w Polsce i ich sytuacji na rynku pracy. Instytucje państwowe (w szczególności statystyka publiczna) nie zbierają danych o zatrudnieniu cudzoziemców, w szczególności o zatrudnieniu imigrantów posiadających wyższe wykształcenie. Na podstawie przeprowadzonych badań nie można stwierdzić, by istniała w Polsce znacząca dyskryminacja cudzoziemców na rynku pracy, lub też by nieznajomość przepisów wśród polskich pracodawców była przyczyną konsekwentnego odrzucania przez nich aplikacji składanych przez cudzoziemców. Nie ulega jednak wątpliwości, że utrudnienia formalne stanowią barierę w zatrudnianiu cudzoziemców, szczególnie przez mniejszych pracodawców.

24 Główne wnioski z projektu Badania opinii publicznej prowadzone w Polsce nie wskazują, by istniało podzielane przez znaczący odsetek osób przekonanie, iż cudzoziemcy (Ukraińcy) odbierają Polakom pracę. Wyniki analiz ekonometrycznych również nie uzasadniają takiego twierdzenia. Niezależnie od tego niektórzy pracodawcy deklarowali jednak w wywiadach, że nie zatrudniają cudzoziemców, bo nie chcą być posądzani o wspomniane odbieranie pracy Polakom. Problem ten jest więc obecny w polskim dyskursie wokół rynku pracy i może okresowo nasilać się. Wiele instytucji publicznych, w szczególności na szczeblu lokalnym nie jest w ogóle przygotowana do obsługi mieszkających w Polsce cudzoziemców (nie ma procedur lub pracownicy nie są przeszkoleni). Dotyczy to także przedstawicielstw dyplomatycznych RP za granicą. Stosunkowo największą wiedzę zarówno o bieżącej sytuacji różnych kategorii cudzoziemców w Polsce, jak i o uwarunkowaniach prawnych i możliwościach, jakie przed cudzoziemcami otwiera polski rynek pracy, mają organizacje pozarządowe wspierające imigrantów i tworzone przez imigrantów. Z nimi przede wszystkim powinny współpracować zarówno instytucje publiczne, jak pracodawcy zainteresowani zatrudnieniem cudzoziemców.

25 Raport z badania à zakładka PUBLIKACJE

26 Zapraszamy do lektury DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Joanna Konieczna-Sałamatin