poziomu 1 piętra - Ministerstwa Zdrowia 3. C. Pokój Grecki -Biuro-Sekretariat

Transkrypt

1 Obiekt: Pałac Paca Adres: ul. Miodowa 15, Warszawa Temat: Badania stratygraficzne sal biurowych poziomu 1 piętra - Ministerstwa Zdrowia 1. A. Pokój biurowy 2. B. Sala Generalska 3. C. Pokój Grecki -Biuro-Sekretariat Autor dokumentacji i badań: Barbara Kubisa mgr konserwacji dzieł sztuki Upr. Kons. nr 547 Rzeczoznawca ZPAP ds. rzeźby i detalu architektonicznego 4/2003 ZESPÓŁ: Jolanta Chmara mgr konserwacji dzieł sztuki, Zaśw. Konserw. Nr 13/94 konserwacja zabytków ruchomych Elżbieta Orłowska Mgr chemii Warszawa,2015 r. 1

2 Spis treści str. 1.1 Podstawa opracowania Przedmiot opracowania Zakres opracowania Dane ogólne Rys historyczny Przeprowadzone prace badawcze Sala A Sala B Sala C Wnioski z przeprowadzonych badań

3 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA Opracowanie powstało na zlecenie Biura Projektowego Mirosław Piórkowski, Wierzchowo, ul. Wojska Polskiego PRZEDMIOT OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania 3 sale biurowe I piętra Ministerstwa Zdrowia 1.3. ZAKRES OPRACOWANIA Opracowanie obejmuje wnioski dotyczące pierwotnej kolorystyki na podstawie wykonanych odkrywek i przeprowadzonych badań AUTOR: Barbara Kubisa dyplomowany konserwator dzieł sztuki Zaśw. Konserw. Nr 547 konserwacja rzeźby i detalu architektonicznego ZESPÓŁ: Jolanta Chmara mgr konserwacji dzieł sztuki, Zaśw. Konserw. Nr 13/94 konserwacja zabytków ruchomych Elżbieta Orłowska Mgr chemii 1.4. DANE OGÓLNE Jedn. proj.: Pracownia Projektowa MARBONE, ul. R.Popiołka 28, Warszawa Przedmiot opracowania: w Warszawie, Rodzaj opracowania: Badania stratygraficzne Podstawy form.-prawne: Zlecenie Biura Projektowego Mirosław Piórkowski, Wierzchowo, ul. Wojska Polskiego Podstawy merytoryczne: Materiały archiwalne Inwestora, Jarosław Zieliński Atlas dawnej architektury, ulic i placów Warszawy, Tadeusz S. Jaroszewski Księga Pałaców Warszawy 1.5. RYS HISTORYCZNY Pałac wzniesiony w r. wg projektu Tylmana z Gameren dla Dominika Mikołaja Radziwiłła. W latach własność Andrzeja 3

4 Stanisława Kostki Załuskiego, dla którego oficyny i stajnie wzniósł w 1757r. Jakub Fontana. Od 1759 r. znowu w rękach rodziny Radziwiłłów, w 1794 r. częściowo zniszczony. Od 1823 r. własność Ludwika Paca, który przeprowadził w gruntowną przebudowę pałacu wg projektu Henryka Marconiego ( nowa elewacja, i wnętrza, m.in. mauretańskie i neogotyckie ; dekoracja malarska Jana Chrzciciela Casellego, Mikołaja de Angelis i Józefa Głowackiego. Po powstaniu listopadowym władze skonfiskowały pałac. W wyniku licytacji w 1848 r. właścicielem został skarb Królestwa Polskiego, przeznaczając budowlę na siedzibę Rządu Gubernianego Warszawskiego. W w pałacu mieścił się Sąd Okręgowy. W trakcie kolejnych remontów dokonano poważniejszych zniszczeń w sferze wystroju usunięto m. innymi kominki Pokoju Greckiego. W okresie międzywojennym restaurowany pod kierunkiem Oskara Sosnowskiego. We wrześniu 1939 spłonął główny korpus pałacu ( pozostały sklepienia nad Salą Kolumnową). Podczas powstania 1944 r. segment oficyny frontowej w swej lewej połowie został zburzony do fundamentów, ale pozostała część zabudowy przyulicznej ocalała we względnie dobrym stanie. Wewnątrz największym zniszczeniom uległa Sala Kolumnowa i Sala Grecka. W pałac odbudowano dla Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej wg proj. Henryka Białobrzeskiego i Czesława Konopki. Od tejże strony z Pokojem Greckim znajduje się pięć pomieszczeń wypełniających frontowy alkierz wschodni. W przednim trakcie pokój B jest prostokątny, dwudzielny, nakryty sklepieniem zwierciadlanym z wysoką fasetą. Pomieszczenie A jest kwadratowe, jednokienne ze sklepieniem krzyżowym. Część pomieszczeń przetrwałą zniszczenia wojenne, nie zachowały się jednak elementy dekoracji. Obecnie zachowane wnętrza, w części oryginalne, a w części pochodzące z powojennej odbudowy są pozostałością wystroju pałacu nadanego przez Henryka Marconiego w latach Wiele pomieszczeń odbudowano w sposób uproszczony, inne zachowały kompletny wystrój z tej epoki. 4

5 Reprezentacyjne sale grupują się na piętrze, na parterze jednak dobrze przetrwały sklepione pomieszczenia (autentyczne), wprawdzie przekształcone przez Marconiego, ale zawierając relikty ukształtowania nadanego przez Tylmana z Gameren w końcu XVIIw. Wnętrza 1 piętra otaczają z czterech stron Salę Kolumnową. Przyległe alkierza frontowe mają układ dwutraktowy, jak na parterze i prostopadle łączą się z prostopadłymi galeriami, zespalającymi korpus główny z oficynami. 5

6 1.6 PRZEPROWADZONE PRACE BADAWCZE SALA A POMIESZCZENIE BIUROWE Pomieszczenie A jest kwadratowe, jednokienne ze sklepieniem krzyżowym. Pomieszczenie przetrwało zniszczenia wojenne, nie zachowały się jednak elementy dekoracji. Badania objęły warstwy barwne pochodzące z okresu odbudowy. A D B C E B - SALA A -miejsca pobrania prób 6

7 C D C SALA A- wnęka naprzeciw okna miejsca pobrania prób 7

8 SALA A wnęka odkrywka widoczne podłoże (1), warstwa pierwotna (2), żółta warstwa wtórna(3), białą farba nawierzchniowa (4) 8

9 SALA A próba D - wnęka naprzeciw okna - widok próby od spodu. Widoczne pozostałości pierwotnej kolorystyki jasnokremowej. Na powierzchni ścian położona została warstwa konsolidacyjna wapienno cementowa, którą w trakcie późniejszych remontów pokryto żółtą a następnie białą farbą. 9

10 3 2 4 SALA A -próba E - wnęka przy drzwiach. Widoczne pozostałości pierwotnej kolorystyki jasnokremowej (nr 2). Na powierzchni ścian położona została warstwa konsolidacyjna wapienno cementowa ( 3), którą w trakcie późniejszych remontów pokryto żółtą (4) a następnie białą farbą. 10

11 SALA A - próba D -tło wnęki współczesne warstwy wierzchnie 11

12 SALA A próba A - sklepienie widok od spodu. Widoczne warstwy w kolorze starej bieli (2,3) warstwy pokrywające wapienną wyprawę (1). Całość pokrywa biała współczesna farba (4). 12

13 SALA A, próba B sklepienie widoczne kolejne współczesne warstwy Widoczne warstwy w kolorze starej bieli (2,3) warstwy pokrywające wapienną wyprawę (1). Całość pokrywa białą współczesna farba (4).. 13

14 SALA A, próba C - ściana okienna widoczna warstwa pierwotna ( nr 2 ), leżąca na zaprawie wapiennej (1). Współczesne warstwy żółte (3,4), pokryte białą farbą (5). 14

15 3 1 2 SALA A próba C, ściana widoczna warstwa pierwotna nr 2 15

16 KOLORYSTYKA POMIESZCZENIA A NA PODSTAWIE BADAŃ STRTYGRAFICZNYCH UWAGA: Podano numery dyspozycji kolorystycznych wg papierowego wzornika NCS z 1995 r. z Colour Instytute AB, Stockholm, Sweden. UWAGA: w trakcie prac wykonać próby kolorystyczne i przedstawić do akceptacji Nadzorowi Autorskiemu i Konserwatorskiemu. UWAGA: Po wykonaniu prób kolorystyki, w przypadku niezadawalających efektów - farbę dobarwić suchymi pigmentami do żądanej barwy a następnie wysłać wykonaną na budowie mokrą próbkę do producenta farb w celu profesjonalnego uzyskania żądanego koloru. Kolorystyka : Ściany kremowe, łącznie z wnękami Sklepienia stara biel Ściany łącznie z wnękami Barwa zbliżona do NCS 1005-Y20 R Sklepienie Barwa zbliżona do NCS 1002-Y SALA B POMIESZCZENIE BIUROWE SALA GENERALSKA 16

17 STOLARKA DRZWIOWA - SCHEMAT WARSTW STRATYGRAFICZNYCH NR WARSTWA 5 WARSTWA WSPÓŁCZESNA 4 FARBA PODKŁADOWA 3 WARSTWA PIERWOTNA KOLOR ZBLIŻONY DO RAL GRUNT 1 DREWNO 17

18 SALA B Pokój B położony przednim trakcie jest prostokątny, dwudzielny, nakryty sklepieniem zwierciadlanym z wysoką fasetą. Biorąc pod uwagę, że tynk leżący bezpośrednio na murze ma dużą zawartość cementu, a wyprawy sztukatorskie mają inny skład niż zaprawy zastosowane w zachowanych oryginalnych plakietach z Sali Greckiej, można wnioskować o powojennym pochodzeniu warstw barwnych pokrywających pomieszczenie. 18

19 A B C D E SALA B miejsca pobrania prób 19

20 A B D C E SALA B miejsca pobrania prób 20

21 SALA B, próba C - faseta pod plafonem warstwa barwna pierwotna nr 4 21

22 SALA B próba B, - Gzyms pod plafonem - warstwa barwna pierwotna nr 4 22

23 SALA B, próba B - gzyms między fasetą a plafonem, warstwa pierwotna nr 3 23

24 3 2 1 SALA, próba D gzyms wieńczący ścianę pierwotna warstwa (2) 24

25 3 2 1 SALA B, próba A -Plafon nad fasetą, pierwotna warstwa nr 2 leżąca na zaprawie wapiennej 25

26 SALA B próba E ściana pierwotna kolorystyka nr 2, położona na zaprawie wapiennej nr 1, pokryta zacierkami cementowo-wapiennymi (3,4) i białą współczesną farbą (5). 26

27 SALA B, próba E ściana pierwotna kolorystyka nr 2, położona na zaprawie wapiennej nr 1, pokryta zacierkami cementowo-wapiennymi (3,4) i białą współczesną farbą (5). 27

28 SALA B, próba E ściana widok od spodu próby pierwotna warstwa barwna nr 2 28

29 SALA B, próba E -Ściana widok od spodu -warstwa barwna pierwotna nr 2 29

30 KOLORYSTYKA POMIESZCZENIA B NA PODSTAWIE BADAŃ STRTYGRAFICZNYCH Ściany Barwa zbliżona do NCS 1005-Y10R Gzyms wieńczący ścianę Barwa zbliżona do NCS 0502-Y Faseta Faseta Barwa zbliżona do NCS 1002-Y Gzyms między fasetą a plafonem Barwa zbliżona do NCS 0502-Y Plafon Barwa zbliżona do NCS 1002-Y UWAGA: Podano numery dyspozycji kolorystycznych wg papierowego wzornika NCS z 1995 r. z Colour Instytute AB, Stockholm, Sweden. UWAGA: w trakcie prac wykonać próby kolorystyczne i przedstawić do akceptacji Nadzorowi Autorskiemu i Konserwatorskiemu. UWAGA: Po wykonaniu prób kolorystyki, w przypadku niezadawalających efektów - farbę dobarwić suchymi pigmentami do żądanej barwy a następnie wysłać wykonaną na budowie mokrą próbkę do producenta farb w celu profesjonalnego uzyskania żądanego koloru. 30

31 STOLARKA DRZWIOWA - SCHEMAT WARSTW STRATYGRAFICZNYCH NR WARSTWA 5 WARSTWA WSPÓŁCZESNA 4 FARBA PODKŁADOWA 3 WARSTWA PIERWOTNA KOLOR ZBLIŻONY DO RAL GRUNT 1 DREWNO 31

32 SALA C POKÓJ GRECKI Prostokątne pomieszczenie nakryte spłaszczoną kolebką, dekorowaną ośmiobocznymi kasetonami i rozetami. Mniejsze rozety umieszczono w polach międzykasetonowych. Tarczowe łuki podsklepienne w obu krótszych bokach mają wzajemnie identyczną dekorację sztukatorską w postaci panopliów i centralnie umieszczonych płaskorzeźb siedzących aniołów podtrzymujących owalny medalion z męskim profilem, otoczonym wieńcem laurowym. U podstawy obu płaskorzeźb salę obiega fryz palmetowy, ujęty od góry i od dołu profilowanymi gzymsami. Przed 1939 r. pokój miał ściany obite tapetą, tak więc istniejące obecnie sztukatorskie podziały ramowe są powojennym dodatkiem. Oryginalne pozostały dekoracyjne, prostokątne plakiety, osadzone w drugim i czwartym z pięciu ramowych przęseł każdej z dłuższych ścian tuż pod gzymsem. Każda z nich zawiera empirowy sztukatorski motyw pary gołębi pijących z kielicha ujętego obustronnie symetrycznymi wiciami akantu. Środek dłuższej ściany płd-wsch zajmował przed wojną kominek z lustrem zdobionym herbem Paca- Gozdawy. WNIOSKI: Prace wykonano w lutym 2015 r. z poziomu podłogi, drabiny i dzięki uprzejmości użytkownika, którzy udostępnił dostęp do przedmiotowych sal. Pobrano próby, które następnie poddano badaniom mikroskopowym i laboratoryjnym. Na podstawie badań podjęto próbę określenia kolorystyki ścian, wystroju sztukatorskiego i stolarki drzwiowej oraz listw przypodłogowych Sali C. W trakcie prac poddano badaniom próby pobrane z tła ścian, poszczególnych elementów wystroju sztukatorskiego, a także stolarki wnętrz. 32

33 Sala C zburzona częściowo w czasie powstania warszawskiego, została pieczołowicie odbudowana. Zniszczone detale zrekonstruowano w zaprawie sztukatorskiej gipsowowapiennej, nawiązującej bezpośrednio składem do zapraw oryginalnych. Zachowane elementy m.in. prostokątne plakiety, rozety i dekoracje figuralne w łukach - wykonane z lekkiej zaprawy gipsowo - wapiennej, o składzie charakterystycznym dla okresu powstania obiektu. W trakcie konserwacji elementów sztukatorskich zastosowano zbrojenie z bawełnianych siateczek ( patrz zdjęcie rozety plafonu). Skład zachowanych plakiet z motywem gołębi zawiera pył ceramiczny, ugier i węgiel drzewny ( patrz : wyniki badań). Elementy są wykonane w całości w opisanej zaprawie, elementy rekonstruowane nie posiadają w składzie pyłu ceramicznego a zaprawa barwiona użyta została tylko w wierzchniej warstwie dekoracji. Powierzchnia płaskorzeźbionych plakiet pomalowana jest obecnie białą farbą kredowo-klejową, podobnie jak pozostały wystrój sztukateryjny. Pozostałości wszystkich przemalowań powojennych zostały pieczołowicie usunięte w trakcie prac remontowych. Na podstawie zdjęć mikroskopowych - z zachowanych pozostałości wymalowań można wyciągnąć wnioski o jasnej, rozbielonej kolorystyce pierwotnej wnętrza. Ściany powleczone były w trakcie prac powojennych mleczkiem cementowo -wapiennym, którego zadaniem była konsolidacja poszczególnych starych i nowych elementów. PRÓBA ODTWORZENIA KOLORYSTYKI PIERWOTNEJ POMIESZCZENIA C- POKOJU GRECKIEGO W lutym 2015 r. przeprowadzono badania stratygraficzne w oparciu o pobrane próby ze ścian, plafonów i dekoracji sztukatorskich. Wnioski odnośnie kolorystyki dotyczyć mogą wyłącznie stanu odbudowy powojennej. Ściany w pomieszczeniu C pierwotnie pokryte tapetą nie zachowały śladów pierwotnej kolorystyki. Ramy, kasetony, rozety, dekoracje sztukatorskie wykonane są jako odlewy gipsowo-wapienne i pokrywa je jedna warstwa farby 33

34 nawierzchniowej z nielicznie zachowanymi śladowymi pozostałościami pierwotnych wymalowań - co ma prawdopodobnie związek z powojennymi remontami pomieszczeń, w trakcie których usuwano pieczołowicie farby w celu uzyskania wycyzelowanej formy. Kolorami najjaśniejszymi była złamana biel w elementach dekoracyjnych takich jak gzyms palmetowy, plakiety z motywem gołębi, płaskorzeźby z postaciami aniołów, rozety plafonu oraz tło między nimi. Profile ram naściennych utrzymane były w kolorze lekko ciemniejszym niż wyżej wymienione elementy. Ściany, tła ram naściennych oraz obramienia rozet plafonu wybarwione w kolorze pastelowokremowym. Dyspozycje kolorystyczne są analogiczne do istniejących tzn. kompozycje rzeźbiarskie, rozety, gzyms i ramy są jaśniejsze w stosunku do pozostałych elementów wnętrza, jednak nie zastosowano tak silnego kontrastu jaki jest obecnie między poszczególnymi elementami wnętrza. 34

35 BADANIA ZAPRAWY SZTUKATERYJNEJ PŁASKORZEŹB Z MOTYWEM GOŁĘBI Próbę zaprawy pobrano z płaskorzeźb z Sali Greckiej Pałacu Paca w Warszawie. Poddano je analizie dla określenia przybliżonego składu pierwotnego oraz pierwotnej kolorystyki. Jest to fragment ścisłej, mocnej zaprawy barwy różowej o niskiej masie objętościowej (2,02g/cm 3 ), bardzo wysokiej nasiąkliwości w wodzie (25%) i wysokiej porowatości otwartej (50%). Próbę o masie ok. 5 g wysuszono, zważono na wadze analitycznej i zadano nadmiarem 2m HCl. Ze względu na obecność gipsu w składzie zaprawy próbę podgrzano do wrzenia w kwasie solnym (gips ulega całkowitemu rozpuszczeniu w gorącym HCl). Po zakończeniu reakcji próbka rozpadła się całkowicie, przesączono więc zawiesinę na gorąco, a osad przemyto gorącą wodą destylowaną i określono wagowo ilość wydzielonego wypełniacza poddając go następnie obserwacjom mikroskopowym. Przybliżony skład zaprawy wynosi: spoiwo (wapno + gips) 60 % piasek 10% wypełniacz ceglany + materiały ilaste+ węgiel drzewny 30% Jest to więc zaprawa wykonana na spoiwie wapienno gipsowym. Wypełniacz stanowi pył ceglany, kwarc o zróżnicowanej wielkości ziaren, węgiel drzewny i włókna drewniane. Zaprawa jest bardzo mocna, lekka, choć cechuje ją bardzo wysoka wodochłonność. Wymienione właściwości fizyczne są charakterystyczne dla zapraw na spoiwie gipsowym i gipsowo wapiennym. Na powierzchni widoczna jest białopopielata o ciepłym odcieniu warstewka farby o spoiwie wapiennym z niewielkim dodatkiem węgla drzewnego. Na podstawie wyników badań, wnioskować można historycznym pochodzeniu płaskorzeźb i wymalowań, które je pokrywają. Badania wykonały: mgr Dorota Sobkowiak mgr Elżbieta Orłowska Toruń, 2015 r. 35

36 36

37 A B1 D C B E F M H G K N J SALA C miejsca pobrania prób 37

38 N M K SALA C miejsca pobrania prób 38

39 F E E1 E2 SALA C miejsca pobrania prób 39

40 DEKORACJA RZEŹBIARSKA Z ANIOŁAMI 1 SALA C, próba E1 - Anioły - wieniec-widoczna warstwa pierwotna (1) leżąca na zaprawie sztukatorskiej 40

41 SALA C próba E2 - Anioł, dolna szata 41

42 SALA C, próba E Tło kompozycji rzeźbiarskiej z aniołami 42

43 GZYMS Z DEKORACJĄ PALMETOWĄ SALA C, próba D Gzyms palmeta 43

44 SALA C próba C Palmetowy gzyms, profil 44

45 PLAKIETY Z KOMPOZYCJĄ GOŁĘBI SALA C próba M Plakieta, tło 45

46 SALA C próba N Plakieta -główka gołąbka 46

47 SALA C próba K Plakieta - ornament kwiatowy 47

48 SALA C, próba K1 Plakieta -ogonek gołębia 48

49 SALA C próba N1 Plakieta ornament 49

50 ŚCIANA SALA C próba G ściana 50

51 SALA C - próba H rama ściany 51

52 PLAFON SALA C próba A tło międzyrozetowe plafonu 52

53 SALA C, próba B rozeta plafonu 53

54 SALA C próba A tło między rozetami 54

55 SALA C, próba B1 rozeta rama 55

56 STOLARKA DRZWIOWA - SCHEMAT WARSTW STRATYGRAFICZNYCH NR WARSTWA 5 WARSTWA WSPÓŁCZESNA 4 FARBA PODKŁADOWA 3 WARSTWA PIERWOTNA KOLOR ZBLIŻONY DO RAL GRUNT 1 DREWNO UWAGA: Podano numery dyspozycji kolorystycznych wg papierowego wzornika NCS z 1995 r. z Colour Instytute AB, Stockholm, Sweden. UWAGA: w trakcie prac wykonać próby kolorystyczne i przedstawić do akceptacji Nadzorowi Autorskiemu i Konserwatorskiemu. UWAGA: Po wykonaniu prób kolorystyki, w przypadku niezadawalających efektów - farbę dobarwić suchymi pigmentami do żądanej barwy a następnie wysłać wykonaną na budowie mokrą próbkę do producenta farb w celu profesjonalnego uzyskania żądanego koloru. 56

57 KOLORYSTYKA POMIESZCZENIA C NA PODSTAWIE BADAŃ STRATYGRAFICZNYCH : Dekoracja sztukateryjna z aniołami Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 10R Gzyms palmetowy Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 10R Plakiety z gołębiami Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 10R Rozety Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 10 R Tło rozet Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 20R Ramy ścian Barwa zbliżona do NCS 1005-Y10R Ściany i płyciny ram Barwa zbliżona do NCS 1005-Y 20R 57

58 1.7. WNIOSKI OGÓLNE DOTYCZĄCE BADAŃ STRTYGRAFICZNYCH SAL A, B, C. W wyniku badań wykonanych w marcu 2015 r. stwierdzono, że nie zostały zachowane warstwy barwne oryginalne, pochodzące sprzed zniszczenia obiektu w czasie II wojny światowej. Pierwotne, zachowane w ilości śladowej wymalowania pochodzą z okresu odbudowy powojennej. Tak więc proponowana kolorystyka pomieszczeń jest traktowana jako zapis idei kolorystycznej, będącej podstawą do projektu. W trakcie prac remontowo-konserwatorskich należy wykonać próby wymalowań i przedstawić do akceptacji Komisji Konserwatorskiej. W opracowaniu podano kolorystykę wg wzornika NCS, która w przypadku technologii prac remontowo-konserwatorskich w systemie firmy Remmers, przedstawionych w projekcie, porównywalna jest do wzornika firmy Remmers następująco: Sala A Ściany - NCS 1005-Y20 R- Remmers 15-6 Sklepienie - NCS 1002-Y - Remmers 01-6 Sala B Ściany- NCS 1005-Y10R - Remmers 30-6 Faseta, plafon -NCS 1002-Y - Remmers 24-6 Gzymsy - NCS Y - Remmers 01-6 Sala C Ściany - NCS 1005-Y 20R - Remmers 15-6 Detale NCS 1005-Y10R - Remmers