PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE OCENA SEZONÓW PSZCZELARSKICH W LATACH NA PODSTAWIE WAGOWEJ KONTROLI POZYTKU. Oddział Pszczelnictwa ISK

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXVIII Puławy 1984 OCENA SEZONÓW PSZCZELARSKICH W LATACH NA PODSTAWIE WAGOWEJ KONTROLI POZYTKU Zofia Przychodzeń Oddział Pszczelnictwa ISK jwprowadzenie W Polsce mamy spory dorobek z zakresu wagowej ocney wziątków nektarowych. Prowadzimy ją na terenie naszego kraju od 1950 roku. Zwerbowani przez Oddział Pszczelnictwa ISK i Związki Pszczelarskie z całego kraju przesyłają pasiecznicy dane z prowadzonej przez siebie obserwacji. W latach otrzymano takie dane z 346 punktów, w następnych latach ilość ta zmalała, ale mimo to jest to materiał reprezentatywny dla całego kraju. Wprawdzie ocena przebiegu pożytku nie jest wymysłem polskim, ale niewątpliwie naszą zasługą jest to, że ~ sposób najbardziej oryginalny wykorzystujemy te materiały do wszechstronnej analizy warunków naszego pszczelarstwa (B o r n u s.i G r o m i s z 1964, G r o m i s z i K o c h a ń s k a 1977, G r o m i s z,i Kochańska 1979). W pracy tej podajemy charakterystykę wziątków w poszczególnych regionach kraju, przedstawiamy wykorzystanie wziątku w poszczególnych miesiącach oraz ukazujemy wyniki produkcji miodu w pasiekach pa terenie kraju. MATERIAŁ I METODA Opracowanie tego tematu oparto na materiale nadesłanym w latach z punktów wagowej oceny pożytku. Ogółem zebrano 1383 obserwacje a w tym w latach:

2 Pszczelarze przesyłają dane z prowadzonej przez siebie obserwacji na.specjalnie opracowanym formularzu (karci-e). Dane kart kontrolnych do-,tyczą doborow-ego rejestru zmian masy siln-ego pnia pszczelego, stojącego.na tak zwanej wadze ulowej, ustawionej pod daszkiem. Obejmują one okres od początku maja do końca sierpnia lub ściślej do czasu, kiedy waga wskazuje same ubytki. Przybytki wagowe z poszczególnych dni sumuje się uzyskując sumę przybytków brutto za sezon pasieczny. Oddziel-.nie sumuje się ubytki a z różnicy tych dwu sum obliczano roczn-e przy-.bytki netto. Jako koniec sezonu pasiecznego przyjęto datę, od której waga ulowa wskazywała ubytki każdego dnia aż do czasu dokarmiania pszczół na zimę. Nadesłane do Oddziału Pszczelnictwa ISK materiały uporządkowano według podziału administracyjnego kraju i opracowano. Analizowano ;kształtowanie się przybytku netto w każdym punkcie wagowym, następ-.nie w województwach i w latach obserwacji. Obliczono także rozkład ;przybytku netto w poszczególnych miesiącach sezonu pszczelarskiego. Opracowanie materiału liczbowego polegało głównie na obliczeniu śred-,nich wartości dla województw i dla lat, a także średnich wartości z 8 lat łącznie. Obliczono także średnią krajową z sumy średnich dla woje-.wództw. Uzyskane wyniki zestawiono tabelarycznie. Obliczony przyby-,tek dał podstawę do szacowania miodu towarowego (odwirowanego) we-,dług zasady przyjętej w pracy G r o m i s z a (1978), wzorowanej na opracowaniach szwajcarskich. WYNIKI ~RZYBYTEK NETTO W latach nadesłano do Oddziału Pszczelnictwa ISK 1383 obserwacje, z 475 punktów wagowych. Rozmieszczenie punktów na mapie <kraju nie było równomierne {tab. 2). Najwięcej notatek dostarczyli pszczelarze z woj. bydgoskiego, toruńskiego, zielonogórskiego. Najsłabiej reprezentowane były województwa: ciechanowskie, elbląskie, kieleckie, konińskie, ostrołęckie, pilskie, skierniewickie, wrocławskie. Z województwa płockiego, siedleckiego, tarnobrzeskiego otrzymaliśmy dane jedynie w jednym roku z pojedynczego punktu. Ze stołecznego warszawskiego wcale sprawozdań nie. przesłano. Średni przybytek netto dla całego kraju, obliczony ze średnich wojewódzkich, wynosił 18,7 kg/pień. W poszczególnych latach przybytek netto przybierał różne wartości. od 10,5 kg do 29,6 kg, co mówi 1) silnych rocznych wahaniach (tab. 1). Przybytek netto W pojedynczych punktach osiągał nieraz wysokie wartości (na przykład 117 kg/pień, zielonogórskie ). Dosyć rzadko, ale trafiały się również wartości ze znakiem ujemnym, co <oznacza, że suma ubytków przewyższała przybytek brutto. Tych bardzo wysokich, jak i bardzo niskich przybytków (na przykład -21,3 kg/pień, nowosądeckie 1975) jest jednak bardzo mało. Prze- 102

3 Srednie przybytki netto (kg) w latach sezonami Average net crop (kg/hive) over , by seasons Tabela l Lata Season Liczba punktów Data points Średni przybytek netto National average net honey crop Wartości minusowe w % Crop reduct ion % ,5 29,6 12,3 17,7 17,1 10,5 20,2 23,3 11,1 0,8 6,8 4,9 5,3 16,9 O 1,7 wyższają wartości pośrednie, które są zupełnie zadawalające. W okresie notowano tylko 2 sezony pszczelarskie (1977, 1980) słabe pożytkowo, pozostałe 6 wypadało zdecydowanie korzystnie. W sumie przez 6 lat wystąpiły pożytki, które gwarantowały większy zbiór miodu, niż pozyskiwano go pośrednio w latach (przybytek netto - 16,4 kg/pień). W omawianym okresie najwyższe przybytki netto osiągnięto w roku ,6 kg/pień. Wynik ten odbiega od pozostałych lat, ale w roku 1981 i 1982 osiągnięte przybytki także były wysokie (20,2 i 23,3 kg). Niekorzystne sezony 1977 i 1980 roku w ogólnej krajowej ocenie dostarczały jednak niektórym pszczelarzom także sporych ilości miodu. W wielu częściach kraju przybytki netto przewyższały średnią wartość z 25 lat ( ). Były toprz.ede wszystkim województwa: gorzowskie, koszalińskie, słupskie, zielonogórskie. Poszczególne sezony w różnych częściach kraju wypadały więc rozmaicie tego samego roku,.dopiero ocena wieloletnich obserwacji daje pełniejszą informację o wartości pszczelarskiej danej okolicy. W latach najmniej korzystnie wypadały województwa: krośnieńskie, katowickie, kieleckie, lubelskie, nowosądeckie, rzeszowskie. Tak samo mało korzystnie wypadały one w latach W omawianym przez nas okresie na 1383 obserwacje z punktów wagowej oceny odnotowano 5,7% z minusowymi przytykami netto. Krańcowy z nich wynosił -21,3 kg (1975, nowosądeckie), ale był wartością odosobnioną. Większość przybytków minusowych nie była zbyt rażąca. W 22 punktach na 79 minusowych wartość nie przekraczała -1 kg. Warunki pożytkowe i klimatyczne poszczególnych pasiek są zróżnicowane, stąd też wynikają różnice w wysokości wziątku. Średnie przybytki netto dla województw znajdowały się w przedziale od 7,8 kg/pień (krakowskie) do 35,3 kg/pień (jeleniogórskie). W województwach krakowskim, krośnieńskim i nowosądeckim zanotowano naj niższe wartości przybytku netto prawie we wszystkie lata obserwacji. Pewnie miały na to wpływ gorsze warunki atmosferyczne niż w pozostałych regionach 103

4 Tabela 2 Przybytek netto i wykorzystanie wziątku w. poszczególnych miesiącach sezonu pszczelarskiego vi latach Net crop and flow utilization over porticular months of apiary season over Województwo District Liczba Średni % udział przybytku netto Numberof przyby- net monthly crop percentagę sier- pień august punktów data points maj may ob ser- wacji reasings tek netto wkg Average net crop kg/hive czer- wiec june lipiec july POLSKA ,7 36,1 42,8 17,8 3,3 bialskopodlaskie ,7 32,9 37,8 26,9 2,4 białostockie ,4 33,0 53,2 12,5 1,3 bielskie ,3 27,3 38,0 24,4 10,3 bydgoskie ,4 31,6 53,3 15,0 0,2 chełmskie ,8 32,1 25,7 14,8 27,5 ciechanowskie ,5 26,5 34,0 33,4 6,1 częstochowskie ,3 33,2 37,4 24,5 4,8 elbląskie ,7 23,6 24,3 33,1 gdańskie ,1 17,8 44,8 32,9 4,4 gorzowskie ,7 36,1 52,3 11,1 0,5 jeleniogórskie ,3 38,3 35,6 26,1 kaliskie ,1 36,7 51,5 9,3 2,5 katowickie ,3 41,6 42,0 15,4 1,0 kieleckie ,3 23,0 43,5 29,2 4,3 konińskie ,1 34,0 66,0 O koszalińskie ,1 28,2 40,0 29,4 3,5 krakowskie ,8 30, ,0 7,3 krośnieńskie ,2 45,3 19,J 18,1 17,5 legnickie ,5 39,6 45,9 14,2 0,2 leszczyńskie ,1 30,9 49,2 17,9 2,0 lubelskie ,9 37,8 22,1 35,3 4,8 łomżyńskie ,0 44,2 37,8 12,1 5,8 łódzkie ,2 39,7 53,7 6,2 0,4 nowosądeckie ,9 29,3 43,6 18,7 8,4 olsztyńskie ,2 23,0 43,2 32,0 1,8 opolskie ,4 53,1 39,0 7,9 O ostrołęskie 8 8 8,8 26,9 33,3 39,8 pilskie ,6 3,5 73,0 13,3 10,2 piotrkowskie ,5 36,3 40,0 19,3 4,4 płockie l l 5,5 10,9 89,1 poznańskie ,7 50,5 47,2 1,0 1,3 przemyskie ,7 63,3 31,0 2,8 2,9 radomskie ,4 42,7 37,8 3,1 16,4 rzeszowskie ,7 45,5 29,1 15,4 10,0 siedleckie ,8 52,1 33,1 14,8 sieradzkie ,8 33,8 52,0 13,9 0,2 skierniewickie ,9 34,7 42,2 21,3 1,8 słupskie ,0 24,0 65,6 10,4 suwalskie ,1 32,6 43,6 10,5 13,3 104

5 c.d. T a b e l i szczecińskie ,1 53,9 29,0 16,3 0,8 tarnobrzeskie ,8 32,0 15,2 49,8 3,0 tarnowskie ,6 49,8 30,7 15,5 4,0 toruńskie ,9 38,0 36,ft 24,3 0,9 wałbrzyskie ,4 23,1 41,5 34,5 0,8 warszawskie włocławskie ,6 43,0 47,1 9,0 0,9 wrocławskie ,4 59,8 27,0 9,8 3,3 zamojskie ,7 34,2 24,4 31,9 9,5 zielonogórskie ,6 33,9 52,9 9,5 3,8 kraju. Zdecydowana większość średnich wojewódzkich nie odbiega od krajowej, która wynosiła 18,7 kg. Wartość średnią przybytku netto przekraczało 19 województw, w 14 z nich osiągano natomiast wartości większe niż 20 kg/pień (bialskopadlaskie, białostockie, częstochowskie, gorzowskie, jeleniogórskie, kaliskie, leszczyńskie, opolskie, piotrkowskie, słupskie, toruńskie, wałbrzyskie, włocławskie, zielonogórskie - tab. 2). Wyraźnie daje się zauważyć, że niektóre województwa dosyć systematycznie osiągają korzystne wyniki w produkcji miodu. Najwyższy przybytek netto, który w tabeli 2 figuruje jako średni z okresu , uzyskało województwo wałbrzyskie - 38,4 kg/pień, ale mamy wątpliwości czy w badaniach było ono należycie reprezentowane. Dane pochodziły w niektóre lata z 1 punktu w inne 2. Istnieją więc obawy czy okres ten był równie korzystny dla wszystkich pszczelarzy wałbrzyskich jak dla prowadzących ocenę pożytku. Do województw, które stale licznie są reprezentowane i systematycznie osiągają wysokie przybytki netto można zaliczyć zielonogórskie, toruńskie, gorzowskie. Na wyniki średnie przez nas podawane, składają się dane z wielu punktów wagowych, różniące się nieraz znacznie. ROZKŁAD PRZYBYTKU NETTO W SEZONIE Najwięcej wziątku w okresie sprawozdawczym nagromadzały pszczoły w czerwcu, w ocenie krajowej blisko połowę (42,8%) rocznego przybytku netto. W maju przybytki te objęły 36,1%, w lipcu 17,8%, w sierpniu natomiast 3,3%. Dane te obliczono z wszystkich punktów w kraju. Główna masa nektaru zebranego przez pszczoły na terenie większości województw przypadała na czerwiec. W 11 województwach przekraczała połowę rocznego zbioru: z białostockiego, bdygoskiego, gorzowskiego, kaliskiego, konińskiego, łódzkiego, pilskiego, płockiego, sieradzkiego, słupskiego i zielonogórskiego. Osiągnięcia bliskie średniej krajowej dla czerwca (42,8%) przypadły 16 województwom (tab. 2). Jedynie w 3 województwach (krośnieńskim, lubelskim, tarnobrzeskim) przybytek netto 105

6 ~zerwcowy był mniej znaczący i realizowany był odpowiednio w 19%, 22% i 15%. Duże znaczenie mają pożytki wczesne i wynoszą w maju 36%. Bliskie tej średniej osiągnęły pasieki prawie w połowie województw. Województwa: krośnieńskie, opolskie, poznańskie, przemyskie, rzeszowskie, siedleckie, szczecińskie, tarnowskie, wrocławskie wykazały przybytek netto w maju wartości do 50% przybytku rocznego, a w niektórych z nich przekraczała połowę zbiorów całorocznego. Okolic o mniej znaczącym udziale majowych wziątków była. znikoma liczba. Osamotnione województwo gdańskie uzyskało majowy przybytek w skali 17,8%. Poza tym w żadnym województwie udział majowych wziątków nie spadał poniżej 23%. Możemy zatem mówić o dużym znaczeniu wziątków wczesnych dla. produkcji miodu towarowego. Lipcowe pożytki zapewniają tylko 17,8% rocznego przybytku netto. Wziątek ten większe znaczenie przedstawia w ciechanowskim, gdańskim, elbląskim, lubelskim, olsztyńskim, ostrołęskim, tarnobrzeskim, wałbrzyskim,zamojskim. Wszędzie tam zbierają pszczoły w tym okresie przeciętnie nie mniej niż 30% rocznego przybytku, Żadne wojewódtzwo nie mogło pochwalić się 50% udziałem lipcowego wziątku w rocznych zbiorach. Sierpień dostarcza wziątków minimalnie. Średni udział tego wziątku z wszystkich punktów wagowych wyniósł 3,3%. W poszczególnych punktach poziom tego wziątku mógł kształtować się różnie. Przykładowo w sierpniu w województwie chełmskim i krośnieńskim przybytek netto wynosił 27,5% i 17,5% a w innych regionach nie notowano go wcale. Sierpniowy wziątek wystąpił w niektóre lata, w małych ilościach i w niektórych okolicach. Tę porę sezonu można uważać jako bezpożytkową. SZACUNKOWE ZBIORY MIODU Na podstawie przybytku netto szacuje się wysokość zbioru miodu towarowego(odwirowanego). Do obliczenia zbiorów miodu, jakie występowały w okolicy w danym sezonie pszczelarskim, stosowany jest przelicznik oparty na wzorach szwajcarskich. Przyjmuje się, że te punkty wagowe, w których przybytek netto przekracza 5 kg, posiadają w ulu rezerwy miodu towarowego. Wartości niższe niż od 5 kg dają zatem zerowe zbiory miodu. Średni zbiór miodu towarowego dla kraju za lata obliczony ze średnich dla województw i dla lat wynosił 12,8 kg/pień. W poszczególnych latach i województwach zbiór miodu kształtował się podobnie jak wartość przybytku netto. Im wyższa była wartość przybytku netto, tym więcej miodu mógł odwirować pszczelarz. Na terenie kraju wystąpiły spore różnice w zbiorach miodu (ryc. 1). Średnie zbiory miodu dla województw w okresie kształtowały się od 0,5 kg (płockie) do 29,7 kg/pień (wałbrzyskie). Z województwa płockiego dysponujemy 106

7 Mlod. w kg c=j = ~ ::= ~10-15 IIIIIIIIIJ) Immim ~<25 Sredni szacunkowy zbiór miodu w latach województwami danymi z pojedynczych punktów i tylko z 1 roku, dlatego wynik ten może być przypadkowy. Tak się złożyło, że wszystkie województwa reprezentowane przez pojedyncze punkty zbierały najmniej miodu. Może dane pochodziły z okolic, w których warunki do zbioru miodu były niesprzyjające. Dotyczy to województw: płockiego, ostrołęckiego i tarnobrzeskiego. Niskie zbiory miodu wystąpiły na południowym wschodzie i w części na południu. Najliczniejsza była grupa województw (34 na 48 reprezentowanych) w której zbierano powyżej 10 kg miodu z rodziny. WNIOSKI Obecnie znaczna część zbiorów miodu pochodzi z pożytków wczesnych i technologia pasieczna powinna być ustawiona na uzyskiwanie silnych rojów na ten okres, przy wykorzystaniu linii pszczół o zdolnościach szybkiego rozwoju wiosną. Przeciętnie wyże zbiory występują u nas w rejonach południcwoza- 107,

8 chodnich i środkowej północy i tam należy rozwijać pasieki towarowe z intensywną technologią produkcji. Nie zauważa się żadnych cykliczności w przebiegu pożytków pszczelich, co nie pociąga za sobą potrzeby zmieniania metod gospodarzenia. Zmieniające się warunki klimatyczne jak i pożytkowe, co obrazują różnice sezonowe, pociągają za sobą potrzebę prowadzenia dalszych badań z tego zakresu i regularnej cyklicznej analizy gromadzonego materiału. LITERATURA B o r n u is L., G T o m i.s z M. (19,64) - Charakterystyka pożytków pszczelich i zbioru miodu w Polsce ( ). Pszczelno Zesz. Nauk. 8(1):1-19. G r o m i s z M. (197,6) - Matematyczne modele produkcyjności pasiek w Polsce na podstawie danych wagowych z la Pszczelno Zesz. Nauk. 20: G r o m i s z M., K o c h a ń s k a Z. (1978) Wyniki sezonu pszczelarskiego 1977 na tle sezonów poprzednich. Pszczelno Zesz, Nauk. 22: OUEHKA II'IEJIOBO,lJ;HbIX CE30HOB B ro,lj;ax HA OCHOBAHHH BECOBOrO KOHTPO~H B3HTKA 3. II 2K11X o ~ 3 e H b Pe3lOMe Ha OCHOBaHJ.IM1383 ro~wmblx Ha6JUO~eH"'H na cex, OL\eHeHO pe3yjlbtatbi MeTo~06bmaHWi Ha TeppJ.lTOpKl<lCTpaHbL CpeNliMH ro.ąl1'łhblh Me~oc60p B roaax COCTaBJIJlJI 12,8 Kr/n'łeJll<IHylO cemblo. B 06cY2K~aeMOM nepaone OTMe'łeHO TOJlbKI> 2 n'łejlobo~hbix cesoaa (1977, 1980) B3RTO'łHOCJIa6bIe, ocransasre 6 - nojli>2khtejlbhble. SEASONAL CRlOIP EVALUATlON BY FLOW MONITORING WlITH HIVE WEIGHERS OVER 1951' 921N POLAND Zofia Przychodzeń A <ji S-o r? <- Summary Honey productivity in 475 aplaries was evaluated from 1383 anuual output figute.s. T,he national averagę was 12,8 kg per hive over Only two poor-flow seasons (1977, 1982) were recorded, while the other were definjitely good.,108